ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫӘКІМДІГІНІҢ БІЛІМ БАСҚАРМАСЫНЫҢ

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КАБИНЕТІ

8-сынып

Қазақ тілі

(оқыту қазақ тілінде)

Жиынтық бағалау тапсырмаларыныңжинағы

Тараз – 2020

Баспаға Жамбыл облысы әкімдігінің Білім басқармасы оқу - әдістемелік кабинетінің Әдістемелік кеңесінің шешімімен ұсынылған (хаттама №5, 24 желтоқсан 2019 жыл).

Пікір жазғандар:

Г.М.Қарымбаева – М.Х.Дулати атындағы Тараз Мемлекеттік университетінің ф.ғ.к., доцент. «Филология және журналистика» кафедрасының меңгерушісі.

Л.Т.Мақұлова – Тараз мемлекеттік педагогикалық университеті, «Қазақ тілі мен әдебиеті» кафедрасының доценті,ф.ғ.к., деңгейлік курстарды оқыту тренері.

Редакция алқасы:

Ш.А.Усерова – Жамбыл облысы білім басқармасы оқу-әдістемелік кабинетінің басшысы, төрайым, Б.Х.Тажибаев – облыстық оқу-әдістемелік кабинеті басшысының орынбасары, төрайымның орынбасары; А.Н.Иманбекова – Тараз қаласы физика-математика бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің сарапшы мұғалімі; Ш.М.Жамалбекова– облыстық оқу-әдістемелік кабинетінің «Білім үдерісін ақпараттық-әдістемелік қамтамасыз ету» бөлімінің жетекшісі, редактор;А.Нұрмолдаева – облыстық оқу-әдістемелік кабинетінің әдіскері, техникалық корректор.

Р.О.Айтбаева, А.Б.Орманбекова, А.С.Танаева –«Жиынтықбағалау тапсырмаларының жинағы» 8-сынып, Қазақ тілі пәні– Тараз, 2020. – 136 бет.

«Қазақ тілі» пәнінен 8-сыныпқа арналған жиынтық бағалау тапсырмаларының жинағы жалпы орта білім беретін мектеп мұғалімдеріне, мектеп әкімшілігіне, білім беру бөлімінің әдіскерлеріне, критериалды бағалау бойынша мектеп, өңірлік үйлестірушілеріне арналған.Бөлім бойынша жиынтық бағалаудың тапсырмалары мұғалімге білім алушылардың тоқсан бойынша жоспарланған оқу мақсаттарына жету деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Тапсырмалар тыңдалым мен айтылым, оқылым, жазылым, әдеби тіл нормалары сияқты оқу дағдыларын толық қамтыған.

Жинақта бөлім бойынша жиынтық бағалау мен тоқсандық жиынтық бағалауды өткізуге арналған бағалау критерийлері мен дескрипторлары бар тапсырмалар екі нұсқада ұсынылған.

© Жамбыл облысы әкімдігі білім

басқармасының оқу-әдістемелік кабинеті

Тараз қ. 2020

КІРІСПЕ

Жинаққазақ тілі пәнінің мұғалімдеріне, 8-сынып білім алушыларына «Қазақ тілі» пәні бойынша жиынтық бағалауды жоспарлау, ұйымдастыру және өткізуге көмек құралы ретінде құрастырылған. Бұл жинақ Қазақстан Республикасының «Білім туралы Заңы (24.11.2015 жылы берілген өзгерістер мен толықтыруларымен);Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы №1080 қаулысымен бекітілген «Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты»;«Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы №500 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2014 жылғы 25 ақпандағы №61 бұйрығымен бекітілген бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарлары;«Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі №115 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 18 маусымдағы №393 бұйрығымен бекітілген жалпы білім беретін пәндердің үлгілік оқу бағдарламалары; Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9 сыныптарына арналған «Қазақ тілі» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасымен оқу жоспарының негізінде дайындалған.

Бөлім бойынша жиынтық бағалаудың тапсырмалары мұғалімге білім алушылардың тоқсан бойынша жоспарланған оқу мақсаттарына жету деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.Тапсырмалар тыңдалым мен айтылым, оқылым, жазылым, әдеби тіл нормалары сияқты оқу дағдыларын толық қамтыған.

Жинақта бөлімбойынша жиынтық бағалау мен тоқсандық жиынтық бағалауды өткізуге арналған бағалау критерийлері мен дескрипторлары бар тапсырмалар екі нұсқада ұсынылған. Сондай-ақ жинақта білім алушылардың оқу жетістіктерінің мүмкін деңгейлері (рубрикалар) сипатталған. Дескрипторлары мен балдары бар тапсырмалар ұсыныс түрінде берілген.Тапсырмалар кесте, сурет түрінде жасалған. Оқылым мәтіндерінің авторына сілтеме жасалған.

Жинақ пән мұғалімдеріне, мектеп әкімшілігіне, білім беру бөлімінің әдіскерлеріне, критериалды бағалау бойынша мектеп, өңірлік үйлестірушілеріне арналған.

Әдістемелік ұсыныстарды дайындау барысында ресми интернет-сайттағы қолжетімді ресурстар (суреттер, фотосуреттер, мәтіндер, аудио және бейнематериалдар) қолданылды.

МАЗМҰНЫ

1-тоқсан бойынша жиынтық бағалауға арналған тапсырмалар ................................ 5

Бөлім «Көне түркі жазбалары және қазақ жазуы. Орфография» .............................. 6

Бөлім «Адамзаттық құндылықтар және әлем мәдениеті. Фонетика» .................... 14

2-тоқсан бойынша жиынтық бағалауға арналған тапсырмалар .............................. 22

Бөлім «Кәсіп пен еңбек. Болашақ мамандықтары. Лексика» .................................. 23

Бөлім «Ғарышты игеру жетістіктері. Синтаксис» .................................................... 31

3-тоқсан бойынша жиынтық бағалауға арналған тапсырмалар .............................. 39

Бөлім «Биоалуантүрлілік. Қызыл кітапқа енген жануарлар мен өсімдіктер. Синтаксис» ..................................................................................................................40

Бөлім «Қоршаған орта және энергия ресурстары. Синтаксис», «Жасөспірім және заң. Синтаксис .............................................................................................................. 48

4-тоқсан бойынша жиынтық бағалауға арналған тапсырмалар .............................. 56

Бөлім «Театр өнері мен мәдениеті. Синтаксис» ....................................................... 57

Бөлім «Қазақстандағы туризм және экотуризм. Пунктуация» ............................... 64

1-тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмалары............................................... 72

2-тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмалары............................................... 90

3-тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмалары............................................. 106

4-тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмалары............................................ 124

Қорытынды................................................................................................................. 138

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі............................................................................ 139

1-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ

«Көне түркі жазбалары және қазақ жазуы. Орфография. Жалқы есім емлесі» бөлімі

1-нұсқа

Оқу мақсаты:	8.2.5.1 перифразаның түрлі тәсілдерін қолдана отырып, мәтін бойынша сұрақтар құрастыру; 8.3.5.1 оқылым және тыңдалым материалдары бойынша мәтіннің баяндау желісін сақтап, әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннотация) жазу; 8.4.1.1 тақырып бойынша бас әріппен жазылатын күрделі-құрама атауларды орфографиялық нормаға сай жазу.
Бағалау критерийлері:	Перифразаның түрлі тәсілдерін қолдана отырып, сұрақтар құрастырады; Мәтіннің баяндау желісін сақтап, жинақы мәтін (аннотация) жазады; Бас әріппен жазылатын күрделі-құрама атауларды орфографиялық нормаға сай жазады.
Ойлау дағдыларының деңгейі:	Қолдану
Орындау уақыты:	15-20 минут

1-тапсырма. Мәтінді мұқият оқыңыз. Перифразаның түрлі тәсілдерін қолдана отырып, есім перифразаға 2 сұрақ, етістік перифразаға 2 сұрақ құрастырыңыз.

Орхон-Енисей жазбалары – Түркі халықтарының көне дәуірдегі ұзақ ғасырлық мәдениеті мен тарихы тұрғысынан баға жетпес құнды дүние. ОлVII-VIII ғасырларда жазылған. Енисей жазбаларының жалпы саны – 85 жол айналасында. Олардың ішінде кішігірім жазбалармен қатар ірі мәтіндер кездеседі.

Түркі жазбаларының ішіндегі ең маңыздысы – Орхон жазба мұралары. Орхон өзенінің бойынан табылған бұл ескерткіштердің ішінде тасқа қашалып жазылған 3 тарихи  мұра ерекше аталады. Оның біріншісі – 732 жылы өлген хан інісі Күлтегінге, екіншісі – 735 жылы өлген Білге қағанға, ал үшіншісі – Тоныкөкке арналған ескерткіштер.

  Орхон жазбаларында Түрік қағанаты дәуіріндегі елдің білім, дүниетанымы, түркі халықтарының тарихы мен тағдыры, қарым-қатынастары, жеңістері мен өкініштері, отаншылдық, ерлік, бірлік, намыс туралы түсінігі, наным-сенімі тәуелсіздік аңсары, осы жолдағы атқарған қызметтері жазылған. Жырларының негізіне түрік руларын біріктіру, нығайту, сыртқы жаулардан қорғау идеясы алынған.

Орхон жазуының мәдени мұраларының бірі – Күлтегін ескерткіші. Биіктігі – 3,5 метр, төменгі ені – 1,32 метр, жоғарғы жағының ені – 1,22 метр. Биіктеген сайын жіңішкере береді, жоғарғы бөлігі өрнектелген. Тастың төрт жағы бірдей жазылған. Батысқа қараған бетінде қытай жазуы, қалған қабырғасы бірдей көне түркі жазумен толған. Жырлары түркі ұлтының тарихымен Күлтегіннің батырлығын бейнелейді. Күлтегін ескерткіші – түркі халықтарының баға жетпес мәдени байлығы. Ескерткіш моделінің 2001 жылы 18 мамырда Астанадағы Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Мемлекеттiк Университетiнiн бас ғимаратына орналастыруы қазақ халқының арғы аталары Көне түріктердің төл жазбаларының қаншалықты құнды мұра екендігін дәлелдей түседі. (206 сөз)http://bilim-all.kz/article/179-Orhon-Enisei-zhazbalary

2-тапсырма.Мәтіннің баяндау желісін сақтап, әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннотация) жазыңыз. Сөз саны – 70-80. Күрделі-құрама атауларды орфографиялық нормаға сай жазыңыз.

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Бағалау критерийі	Тапсырма	Дескриптор	Балл
Перифразаның түрлі тәсілдерін қолдана отырып, сұрақтар құрастырады.	1
		Есім перифразаларға 2 сұрақ құрастырады. Етістік перифразаларға 2 сұрақ құрастырады.	1 1
Мәтіннің баяндау желісін сақтап, жинақы мәтін (аннотация) жазады.	2	Мәтіннің баяндау желісін сақтайды. Мәтінді бөліктерге бөледі. Жинақы мәтін жазады.	1 1 1
Бас әріппен жазылатын күрделі-құрама атауларды орфографиялық нормаға сай жазады.		Бас әріппен жазылатын күрделі-құрама атауларды табады. Орфографиялық нормаға сай жазады.	1 1
Барлығы			7

«Көне түркі жазбалары және қазақ жазуы. Орфография. Жалқы есім емлесі» бөлімі бойынша

жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні ________________________________________________________________________________________________

Бағалау критерийі	Оқу жетістігі деңгейлері
	Төмен	Орта	Жоғары
Перифразаның түрлі тәсілдерін қолдана отырып, сұрақтар құрастырады.	Перифразаның түрлі тәсілдерін қолданып, сұрақтар құрастыруда қиналады.	Перифразаның түрлі тәсілдерін қолданып, сұрақтар құрастыруда қателеседі.	Перифразаның түрлі тәсілдерін қолданып, сұрақтар құрастырады.
Мәтіннің баяндау желісін сақтап, жинақы мәтін (аннотация) жазады.	Мәтіннің баяндау желісін сақтап, жинақы мәтін жазуда қиналады.	Мәтіннің баяндау желісін сақтап, жинақы мәтін жазуда қателеседі.	Мәтіннің баяндау желісін сақтап, жинақы мәтін жазады.
Бас әріппен жазылатын күрделі-құрама атауларды орфографиялық нормаға сай жазады.	Бас әріппен жазылатын күрделі-құрама атауларды орфографиялық нормаға сай жазуда қиналады.	Бас әріппен жазылатын күрделі-құрама атауларды орфографиялық нормаға сай жазуда қателеседі.	Бас әріппен жазылатын күрделі-құрама атауларды орфографиялық нормаға сай жазады.

«Көне түркі жазбалары және қазақ жазуы. Орфография. Жалқы есім емлесі» бөлімі

2-нұсқа

Оқу мақсаты:	8.2.5.1 перифразаның түрлі тәсілдерін қолдана отырып, мәтін бойынша сұрақтар құрастыру; 8.3.5.1 оқылым және тыңдалым материалдары бойынша мәтіннің баяндау желісін сақтап, әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннотация) жазу; 8.4.1.1 тақырып бойынша бас әріппен жазылатын күрделі-құрама атауларды орфографиялық нормаға сай жазу.
Бағалау критерийлері:	Перифразаның түрлі тәсілдерін қолдана отырып, сұрақтар құрастырады. Мәтіннің баяндау желісін сақтап, жинақы мәтін (аннотация) жазады. Бас әріппен жазылатын күрделі-құрама атауларды орфографиялық нормаға сай жазады.
Ойлау дағдыларының деңгейі:	Қолдану
Орындау уақыты:	20 минут

1-тапсырма. Мәтінді мұқият оқыңыз. Перифразаның түрлі тәсілдерін қолдана отырып, есім перифразаға 2 сұрақ, етістік перифразаға 2 сұрақ құрастырыңыз.

Көне Түркі жазуларының зерттелуі

Сібір және Моңғолия далаларына таралған жұмбақ жазулардың бар екендігі туралы ғылыми орта ертеден-ақ білетін еді. Оларды «руна жазулары», яғни скандинавия тілдерінен алғанда «құпия, сыры ашылмаған» таңбалар деп атайтын. Ол кезде әлем ғалымдары бұл жазуларды көне Угор тайпаларының (Орал халықтарының ата-бабалары) мұрасы деп есептеді. Жазуларды зерттеуге арнайы ұйымдастырылған Ресей Ғылым Академиясының экспедициясы Минусинск ойпатында іздестіру жұмыстарын жүргізіп, Д.Г. Мессершмидт және Ф.И.фон Стралленберг 1721-1722 жылдар аралығында көптеген материалдар жинақтады. Жиналған деректер ғылыми тұрғыдан екшеліп, 1729 жылы З.Байердің «Санкт-Петербургтегі Императорлық ғылым Академиясының жазбаларында» жарық көріп, Еуропадағы барлық шығыстанушылардың қатты қызығу нысанына айналды.

1730 жылы Ф.И. фон Страленбергтің өзі де зерттеулерінің қорытындысын және жазулардың көшірмелерін жариялады. Оқылудың әртүрлі жолдары ұсынылғанымен, қандай да бір қорытынды шығаруға деректер әлі аздау болатын, себебі Минусинск аймағынан табылған бұл жазулар үзік-үзік және тым қысқа, сонымен қатар жазулардың өзі жартылай өшіп қалған болатын.

1889 жылы Н.М. Ядринцевтің Моңғолия далаларынан тапқан жазулары Көне жазулардың толық сақталған және көлемді үлгілерін ғылыми ортаға әкелді. Енді бұл жазуларға қарап, оның дыбыстық құрылысы мен грамматикалық табиғаты жөнінде айқын қорытындылар жасауға болатын еді. 1893 жылы дат филологі В. Томсен (Дания) бұл жазуларды оқудың кілтін тапты. Келесі жылы-ақ В.В. Радлов Орхон жазуларының оқылуын және аудармаларын жасады, 1895 жылы Енисей жазуларының да оқылуы мен аудармалары жарыққа шығарылды.(199 сөз)

https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D3%A9%D0%BD%D0%B5_%D1%82%D2%AF%D1%80%D0%BA%D1%96_%D0%B6%D0%B0%D0%B7%D1%83%D1%8B

2-тапсырма.Мәтіннің баяндау желісін сақтап, әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннотация) жазыңыз. Сөз саны – 70-80. Күрделі-құрама атауларды орфографиялық нормаға сай жазыңыз.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Бағалау критерийі	Тапсырма	Дескриптор	Балл
Перифразаның түрлі тәсілдерін қолдана отырып, сұрақтар құрастырады.	1
		Есім перифразаларға 2 сұрақ құрастырады. Етістік перифразаларға 2 сұрақ құрастырады.	1 1
Мәтіннің баяндау желісін сақтап, жинақы мәтін (аннотация) жазады.	2	Мәтіннің баяндау желісін сақтайды. Мәтінді бөліктерге бөледі. Жинақы мәтін жазады.	1 1 1
Бас әріппен жазылатын күрделі-құрама атауларды орфографиялық нормаға сай жазады.		Бас әріппен жазылатын күрделі-құрама атауларды табады. Орфографиялық нормаға сай жазады.	1 1
Барлығы			7

«Көне түркі жазбалары және қазақ жазуы. Орфография. Жалқы есім емлесі» бөлімі

бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні________________________________________

Бағалау критерийі	Оқу жетістігі деңгейлері
	Төмен	Орта	Жоғары
Перифразаның түрлі тәсілдерін қолдана отырып, сұрақтар құрастырады.	Перифразаның түрлі тәсілдерін қолданып, сұрақтар құрастыруда қиналады.	Перифразаның түрлі тәсілдерін қолданып, сұрақтар құрастыруда қателеседі.	Перифразаның түрлі тәсілдерін қолданып, сұрақтар құрастырады.
Мәтіннің баяндау желісін сақтап, жинақы мәтін (аннотация) жазады.	Мәтіннің баяндау желісін сақтап, жинақы мәтін жазуда қиналады.	Мәтіннің баяндау желісін сақтап, жинақы мәтін жазуда қателеседі.	Мәтіннің баяндау желісін сақтап, жинақы мәтін жазады.
Бас әріппен жазылатын күрделі-құрама атауларды орфографиялық нормаға сай жазады.	Бас әріппен жазылатын күрделі-құрама атауларды орфографиялық нормаға сай жазуда қиналады.	Бас әріппен жазылатын күрделі-құрама атауларды орфографиялық нормаға сай жазуда қателеседі.	Бас әріппен жазылатын күрделі-құрама атауларды орфографиялық нормаға сай жазады.

«Адамзаттық құндылықтар және әлем мәдениеті. Фонетика» бөлімі

1-нұсқа

Оқу мақсаты:	8.2.4.1 Тақырыбы ұқсас ғылыми және публицистикалық стильдегі мәтіндердің тақырыбын, түрлерін(әңгімелеу, сипаттау, талқылау), құрылымын салыстыра талдау; 8.3.2.1 жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай тілдік құралдарды орынды қолданып,мақала құрастырып жазу.
Бағалау критерийі:	Мәтіндердің тақырыбын, түрін, құрылымын салыстыра талдайды. Мақала құрастырып жазады. Жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай тілдік құралдарды орынды қолданады.
Ойлау дағдыларының деңгейі:	Жоғары деңгей дағдылары
Орындау уақыты:	15-20 минут

Мәтіндерді мұқият оқыңыз.

1-мәтін

Халық батыры Бауыржан Момышұлы былай деген екен: «Біздің тарихымыз батырға бай тарих, халқымыз батырлықты биік дәріптеп, азаматтық пен кісіліктің символы, үлгісі санаған. Батырлық деген, ерлік деген ұрпақтан ұрпаққа ата дәстүр болып қала бермек. Өткенін білмеген, тәлім – тәрбие, ғибрат алмаған халықтың ұрпағы – тұл, келешегі тұрлаусыз. Біздің қазақ халқы – батыр халық».

Қазақ халқын құрып кету қаупінен сақтап қалған, жерін жауға бермей, ұлан байтақ өлкесін қазақ еліне мәңгі қоныс ету мақсатында жарғақ құлағы жастыққа тимей, елім деп еңіреп өткен хас батырлар қаншама десеңізші! Бұлардың ерлігі кейінгі ұрпаққа қашан да болса өнеге болмақ. Халқымыздың ауыз әдебиеті шығармашылығы ұрпақ тәрбиелеуге өлшеусіз үлес қосты және әлі де үлес қосып келеді. Сол бай құндылықтардың ішінде, отаншылдықты дәріптейтін мұра — батырлар жыры. Отанын сүйген, елін жаудан қорғау үшін қасық қаны қалғанша аянбай шайқасатын Қобыланды, Қамбар, Ер Тарғын, Алпамыс тұлғалары.

Елін, жерін сырт жаулардан қорғаған Қабанбай, Бөгенбай, Наурызбай сияқты мыңдаған қазақ батырларына арналған көптеген дастандар, өз халқының мүддесі, арман-тілегі, туған жері үшін жан аямаған батырларға деген халықтың сүйіспеншілігі, азаматтарының рухани жан дүниесінің беріктігі, ерлігі мен отаншылдық қасиетін баяндайтын асыл қазыналары, ақын - жыраулардың, билердің татулыққа, адамгершілікке, елін сүюге шақырған өлең жырлары, шешендік сөздері оқушылардың бойында отаншылдық сезімді қалыптастыруда маңызы өте зор. (198 сөз).

history.kz/kz/publications/view/ulttik_kundiliktar_negizinde_otanshildikka_tarbieleu__3271

2-мәтін

Ұлы Абай: «Балаға мінез үш алуан адамнан жұғады: біріншісі – ата - анасынан, екіншісі – ұстазынан, үшіншісі – құрбысынан» - деген екен. Сіз осы пікірмен келісесіз бе? Адамгершілік сезімнің қалыптасуына ата-ана, ауыл аймағының ықпалы зор болу керек.Сондықтан да бала тәрбиесінде шешуші факторы – отбасы. Оның ер жетіп өсуі, бойындағы алғашқы адамгершілік белгілері отбасында қалыптасады. .Бала тәрбиесі баршаға ортақ іс. Оған көпшілік қоғам болып жұмылу, парасаттылық пен байсалдылық керек. Жас ұрпақты тәрбиелеуде ата – бабамыздан келе жатқан ұлттық тәрбие үлгісін ұғындырып, мәдениетті, адами қасиеті мол, шығармашылық тұлға етіп тәрбиелеу – бұл қазіргі таңда өмір талабы және қоғам қажеттілігі.

Ойымның қорытындысын, Ұлы ағартушы Ахмет Байтұрсыновтың: «Балам деген жұрт болмаса, жұртым дейтін бала қайдан болсын» деген сөзімен аяқтағым келіп отыр. Сондықтан ел болып, жұрт болып ұрпақ тәрбиесін қолға алу басты шаруа. Тәрбие беруде ұлттық құндылықтарымыз арқылы жол көрсетер болсақ, жастарымыз қазақстан қоғамының әлеуметтік-мәдени өзгерістеріне жоғары мәдениетті деңгейде бейімделе алады деп айта аламын. (143 сөз).https://ehistory.kz/kz/publications/view/3271

1-тапсырма.Төмендегі кестені толтырыңыз.

Тапсырма	Мәтіннің тақырыбы	Түрі	Құрылымы	Ұқсастығы
№1 мәтін
№2 мәтін

2-тапсырма.«Адал дос болу үшін адамда қандай қасиеттер болу керек?» деген тақырыпта тілдік құралдарды ( мақал-мәтелді, тұрақты тіркесті) қолдана отырып, мақала жазыңыз.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Бағалау критерийі	№ тапсырма	Дескриптор	Балл
		Білім алушы
Мәтіндердің тақырыбын, түрін, құрылымын салыстыра талдайды	1	Тақырыбын ажыратады;	1 1
		Түрін анықтайды;	1 1
		Құрылымын салыстырады;	1 1
		Ұқсастығын табады.	1
Жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай тілдік құралдарды орынды қолданып, мақала құрастырып жазады	2	Мақала құрастырып жазады	1
		Тілдік құралдарды талапқа сай қолданады	1
Барлығы			9

«Адамзаттық құндылықтар және әлем мәдениеті. Фонетика» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты

ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні ___________________________________________

Бағалау критерийі	Оқу жетістігі деңгейі
	Төмен	Орташа	Жоғары
Мәтіндердің тақырыбын, түрін, құрылымын салыстыра талдайды.	Мәтіндердің стилін, тақырыбын, түрін, құрылымын салыстыруда қиналады	Мәтіндердің стилін, тақырыбын, түрін, құрылымын салыстыруда қателеседі	Мәтіндердің стилін, тақырыбын, түрін, құрылымын дұрыс салыстырады, талдайды
Жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай тілдік құралдарды орынды қолданып,мақала құрастырып жазады.	Жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай тілдік құралдарды орынды қолданып, мақала құрастырып жазуға қиналады	Жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай тілдік құралдарды орынды қолданып, мақала құрастырып жазуда қателеседі.	Жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай тілдік құралдарды орынды қолданып, мақаланы талапқа сай құрастырып жазады

«Адамзаттық құндылықтар және әлем мәдениеті. Фонетика» бөлімі

2-нұсқа

Оқу мақсаты:	8.2.4.1 Тақырыбы ұқсас ғылыми және публицистикалық стильдегі мәтіндердің тақырыбын, түрлерін(әңгімелеу, сипаттау, талқылау), құрылымын салыстыра талдау; 8.3.2.1 жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай тілдік құралдарды орынды қолданып,мақала құрастырып жазу.
Бағалау критерийі:	Мәтіндердің тақырыбын, түрін, құрылымын салыстыра талдайды. Мақала құрастырып жазады. Жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай тілдік құралдарды орынды қолданады.
Ойлау дағдыларының деңгейі:	Жоғары деңгей дағдылары
Орындау уақыты:	15-20 минут

Мәтіндерді мұқият оқыңыз.

1-мәтін

Құндылықтар туралы алғашқы түсінік ежелге грек ғалымы Сократтан бастау алады. Сократ үшін құндылық «адамның өмірді бағалауы» екен. Ал Аристотель «жақсылық», «игілік» ұғымдарын жағымды мінез-құлықты, рухани құндылықты бейнелеуде қолданды. Құбылысты, затты жағымды бағалау адам үшін құнды игілікті түсінуге негізделген. «Ізгілік» сөзі салыстырмалы мағынада белгілі бір жағдайдағы адам үшін жақсылық, пайдалы нәрсе деп түсіндіріледі. Аристотельдің пайымдауында «Этиканың мақсаты – таным емес, ізгілікке үйрету. Этикалық зерттеулер рухани-адамгершілік дегеннің не екендігін білу үшін емес, осы рухани-адамгершілікке жетудің жолдарын үйрету үшін қажет, олай болмағанда бұл ғылымның пайдасы болмас еді», – дейді.

Философ Т.Қ.Ғабитов «құндылықтар – қасиеттер» дей отырып, бұл қасиеттердің бала кезден, ана сүтімен бірге өзінің ана тілі арқылы мораль негіздері ретінде, өз тарихын, мәдениетін, әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлерін игеру нәтижесінде орнығатындығын ерекше бағалайды. Яғни құндылықтар – адам үшін пайдалы мәнге ие болатындар, адамзат қоғамының іргелі дамуы мен адамның жеке тұлғасын жетілдіруге тиімді ықпал ететіндер құндылық болып табылады.

Қазіргі тәуелсіз елімізде ғасырлар бойы халқымыздың ұлттық санасынан орын алған адамгершілік құндылықтарды, яғни ізгілік, қайырымдылық, адалдық, әділдік, қарым-қатынас сияқты қасиеттерді, қоғамда болып жатқан өзгерістерге байланыстырып, жеткіншек ұрпақты тәрбиелеудің қайнар бастауы деп қарастыруға болады. (172 сөз)https://bilimainasy.kz/%D0%B6%D0%B0%D0%BB%D0%BF%D1%8B-

2-мәтін

Халқымызда «Ердің артында мол байлық қалғанша, жақсы аты қалғаны игі» деген аталы сөз бар. Бірақ, бүгінгі жастар рухани байлықтан гөрі матариалдық байлықты үстем орынға қоятын жалаң көзқарастың жетегінде жүр. Себебі, олар адам жанының алтын арқауы – рухани құндылық екенін ұмыта бастаған сыңайлы.

Болашағынан үлкен үміт күттіріп, халқына жарамды адам болуды көздеген әрбір азамат мұндай тұманды ойдан аулақ болуы керек. Қазіргі жастардың дені – жоғары атақ-мансап пен ақшаны өмірінің алтын діңгегі санап, «ақша болса, бәрі де болады» дейтін пасық идеядан әлі күнге арыла алмай келе жатқаны ащы болса да шындық. Әрине, сананы тұрмыс билеген заманда салауатты өмір салтына ілесіп тірлік жасау үшін ақша қажет екені белгілі. Дегенмен, «Бар байлықты жинауға тырысқан адам – бақытсыз» боларын, бақ пен дәулеттің көшпелілігін, байлықтың бейне қолға ұстаған мұз сияқты еріп кететін мезеттік нәрсе екенін неге ойламаймыз? Асылы, адамзаттың шынайы байлығы – қанағат пен еңбекте жатыр.

Адамның дүниеқоңыздықпен жинаған мал-мүлкін бөгде біреулердің ұрлап әкетуі де, тіпті, қара ниет қаскүнемдердің әдейі өртеп жіберуі де мүмкін ғой. Ал санасында, ішкі әлемінде жатқан рухани қазынасын ешкімнің де тартып ала алмасы анық. Ел ішінде «Жақсылардың кеудесі алтын сандық» деген бағалы сөз осыдан қалса керек.

Ең бастысы, өмірімізге сара жол нұсқайтын, ізгі ниеттің нұрын құяр ғұламалардың сөзін көңілімізге ұялатсақ, өміршең ойға берілеріміз шүбәсіз.

  Ұлт келешегінің кепілі, жастарға, рухани кедейшіліктен, ертеңімізге немқұрайлы қараудан аулақ болайық дегім келеді. Соңымызда көл-көсір байлық қалғанша, жас жеткіншек ұрпақтарға үлгі боларлық өнегелі іс қалсын, ағайын! (224 сөз).https://qazaquni.kz/2010/08/20/3364.html

1-тапсырма.Төмендегі кестені толтырыңыз.

Тапсырма	Мәтіннің тақырыбы	Түрі	Құрылымы	Ұқсастығы
№1 мәтін
№2 мәтін

2-тапсырма.«Досыңды көрсет, сенің кім екеніңді айтамын» деген тақырыпта тілдік құралдарды(мақал-мәтелді,тұрақты тіркесті) қолдана отырып, мақала жазыңыз.

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Бағалау критерийі	№ тапсырма	Дескриптор	Балл
		Білім алушы
Мәтіндердің тақырыбын, түрін, құрылымын салыстыра талдайды	1	Тақырыбын ажыратады;	1 1
		Түрін анықтайды;	1 1
		Құрылымын салыстырады;	1 1
		Ұқсастығын табады.	1
Жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай тілдік құралдарды орынды қолданып, мақала құрастырып жазады	2	Мақала құрастырып жазады	1
		Тілдік құралдарды талапқа сай қолданады	1
Барлығы			9

«Адамзаттық құндылықтар және әлем мәдениеті. Фонетика» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні ___________________________________________

Бағалау критерийі	Оқу жетістігі деңгейі
	Төмен	Орташа	Жоғары
Мәтіндердің тақырыбын, түрін, құрылымын салыстыра талдайды.	Мәтіндердің стилін, тақырыбын, түрін, құрылымын салыстыруда қиналады	Мәтіндердің стилін, тақырыбын, түрін, құрылымын салыстыруда қателеседі	Мәтіндердің стилін, тақырыбын, түрін, құрылымын дұрыс салыстырады, талдайды
Жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай тілдік құралдарды орынды қолданып,мақала құрастырып жазады.	Жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай тілдік құралдарды орынды қолданып, мақала құрастырып жазуға қиналады	Жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай тілдік құралдарды орынды қолданып, мақала құрастырып жазуда қателеседі.	Жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай тілдік құралдарды орынды қолданып, мақаланы талапқа сай құрастырып жазады

2-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ

«Кәсіп пен еңбек. Болашақ мамандықтары. Лексика» бөлімі

1-нұсқа

Оқумақсаты:	8.1.4.1 Мәтіндекөтерілгенмәселені (тұрмыстық, әлеуметтік) талдайотырып, негізгіойдыанықтау 8.4.3.1.Сөздікқоржәнесөздікқұрамерекшеліктерінтүсініпқолдану
Бағалаукритерийі:	Білімалушы Көтерілгенмәселені (тұрмыстық, әлеуметтік) анықтайды Мәтіндекөтерілгенмәселені, негізгіойдыанықтайды Сөздікқоржәнесөздікқұрамерекшеліктерінтүсініпқолданады
Ойлаудағдыларыныңдеңгейі:	Қолдану
Орындаууақыты:	15-20 минут

Тапсырма. Мәтінді мұқият тыңдаңыз. Кестені толтырыңыз.

Мамандық таңдаудың оңай жұмыс еместігін, мамандықты темпераментке сай таңдау керектігін, тіпті, әлемдегі ең қауіпті мамандық түрлерінің бар екенін де білеміз. Мектеп түлектері ҰБТ сынағын бітіріп, оқу орны мен мамандықтарын өздері таңдайды. Мамандық таңдау деген өзің айналысқың келетін жұмысты таңдау ғана емес, өзің араласқың келетін ортаны да таңдау. Қазақ «Адам екі түрлі жағдайда қателеспеу керек: бірі – жар таңдағанда, екіншісі – мамандық таңдағанда» деп бекер айтпаса керек. «Мамандық» сөзі латын сөзінен шыққан, «жұрт алдында сөйлеу, жариялау» дегенге саяды. Есте жоқ ескі заманда мамандықтың қазіргідей түр-түрі болмады. Әр адам барлық жұмыспен өзі ғана айналысатын. Дегенмен, әйелдер мен ерлерге деп бөлінетін жұмыстар болған. Ерлер аң аулап, үй тұрғызып, қару-жарақ жасаса, әйелдер жеуге жарамды өсімдіктерді жинап, тамақ пісірген, киім-кешек тігіп, бала тәрбиелеген.

Заман өзгерген сайын, адам да жетіліп, нарықтық қарым-қатынас пайда болды. Қоғам дамып, дүниеге түрлі жұмыстар, түрлі мамандықтар келді. Кез келген еңбек мамандық емес. Еңбектің мамандық деп аталуының өзіндік шарттары бар: бірі – маман атануыңыз үшін білім алып, қолыңызға сол саланың дипломын, куәлігін, аттестаты не сертификатын алуыңыз керек болса, екіншісі – еңбегіңізге ақының төлену қажеттілігі. Өз ісінің нағыз маманы атану екінің бірінің еншісіне бұйырмаған. Ол үшін ең алдымен мамандығыңызға деген махаббат керек. Мамандыққа деген махаббат пен карьерист болу екеуі біздіңше екі бөлек нәрсе. Махаббатпен істелген жұмыс қана нәтиже бермек. Екінші сөзбен айтқанда, мамандығыңыз сіздің сүйікті ісіңізге айналуы қажет. Бұл жағдайда адам жұмысқа ерекше құлшыныспен кірісіп, жұмысынан ләззат алады.Өз жаныңызға жақын мамандықты іздеп табу да барынша күрделі жұмыс. Өз қалауыңызды білесіз, бірақ мамандығыңыздың қалай аталатынын білмейсіз. Бұндай жағдайда психолог-профконсультант (мектеп психологтары), мектеп мұғалімдері, оқу орындарының оқытушылары, ата-анаңыз, туған-туыстарыңыздың көмектеріне жүгінгеніңіз жөн.(258 сөз). https://massaget.kz/layfstayl/bilim/gumanitarly-ylymdar/2727

1 - тапсырма. Кестені толтырыңыз.

Мәтінде қандай мәселелер көтерілді?	Мәтіннің негізгі ойы қандай?

2-тапсырма. Сөздік құрамның жасалу тәсілдерін атаңыз. Мысал келтіріңіз.

1. ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3-тапсырма. Берілген сөздерден жаңа сөздер мен жаңа тіркестер жасап, кестеге түсіріңіз.

Сөздік қор	Сөздік құрам
Тас
Ас
Жас

Бағалаукритерийі	Тапсырма	Дескриптор	Балл
Мәтіндекөтерілгенмәселені, негізгіойдыанықтайды.	1	Көтерілгенмәселеніанықтайды	2
		Мәтінніңнегізгіойынанықтайды	2
Сөздік қор және сөздік құрам ерекшеліктерін түсініп қолданады	2	Сөздік құрамның жасалу тәсілдерін атайды. Мысалдар келтіреді	3 1
	3	Жаңа сөздер мен сөз тіркестерін жасайды	1
Грамматикалық, стилистикалық, каллиграфиялық сауаттылық			1
Барлығы			10

«Кәсіп пен еңбек. Болашақ мамандықтары. Лексика» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні __________________________________________

Бағалаукритерийі	Оқужетістігідеңгейі
	Төмен	Орта	Жоғары
Мәтіндекөтерілгенмәселені, негізгіойдыанықтайды	Мәтіндегімәселені, негізгіойдыанықтаудақиналады	Мәтіндегімәселені, негізгіойдыанықтаудақателеседі	Мәтіндегімәселені, негізгіойдыанықтайды
Сөздік қор және сөздік құрам ерекшеліктерін түсініп қолданады	Сөздік құрамның жасалу тәсілдерін атауда, жаңа сөздер мен сөз тіркестерін жасауда қиналады	Сөздік құрамның жасалу тәсілдерін атауда, жаңа сөздер мен сөз тіркестерін жасауда қателеседі	Сөздік құрамның жасалу тәсілдерін атауда, жаңа сөздер мен сөз тіркестерін жасайды

«Кәсіп пен еңбек. Болашақ мамандықтары. Лексика» бөлімі

2-нұсқа

Оқумақсаты:	8.1.4.1 Мәтіндекөтерілгенмәселені (тұрмыстық, әлеуметтік) талдайотырып, негізгіойдыанықтау; 8.4.3.1.Сөздік қор және сөздік құрам ерекшеліктерін түсініп қолдану
Бағалаукритерийі:	Білімалушы Көтерілгенмәселені (тұрмыстық, әлеуметтік) анықтайды. Мәтіндекөтерілгенмәселені, негізгіойдыанықтайды. Сөздік қор және сөздік құрам ерекшеліктерін түсініп қолданады.
Ойлаудағдыларыныңдеңгейі:	Қолдану
Орындаууақыты:	15-20 минут

Тапсырма. Мәтінді мұқият тыңдаңыз. Кестені толтырыңыз.

Нұртөре ЖҮСІП,
«Айқын» газетінің Бас редакторы:

– Еңбек адамы деп өзінің кәсібін терең меңгерген адамды айтуға болады. Ол – дәрігер, мұғалім, фермер, кәсіпкер т.б. Елбасы өз еңбегінде еңбек адамын, адал кәсіп, адал нәсіп тауып жүрген жандарды кеңінен насихаттау туралы орынды сөз қозғады. Біз негізінен капиталистік жолды таңдаған мемлекетпіз. Алайда, Конституцияда Қазақстанның әлеуметтік бағдарланған мемлекет екендігі де айтылған. Еңбек адамының еңбегі немен өлшенеді? Қалай бағаланады? Капиталистік өмір заңдылығында ол тек материалдық құндылықтармен өлшенеді. Мен осы мәселеге байланысты «Айқын» газетінде еңбекті бағалау әдістері туралы ұсыныс жасадым. Мәселен, белгілі бір пәнді жетік білетін, тәжірибесі мол, еңбегі зор ұстаздар қауымын ардақтау үшін біздің Олимпиадада алтын, күміс медаль алып келген спортшыларға беретін сый-сияпат секілді қомақты қаржы белгілеу керек, – дедім.

Еңбек адамының еңбегі нәтижесіне қарай әділетті бағаланатын болса, қоғамда үлкен серпіліс болады. Мемлекеттік қызметкерлерге де солай жасау керек. Ұрлықсыз - қарлықсыз, пара мен жемқорлықсыз Қазақстан мемлекеті үшін адал еңбек еткен мемлекет қызметкерлеріне еліміздің шұрайлы жерлерінен арнайы мүкаммал, яғни үй - жайымен, қора - қопсысымен тұратын қоныс беру керек. Өз ісіне адалдық танытқан мемлекеттік қызметкерлердің ұрпақтарына мемлекет тарапынан оқуға түсуде, басқа да салаларда әлеуметтік жеңілдіктер жасалуы тиіс. Сонда адамдарда ертеңгі күнге деген сенімділік болады. Жемқорлықтың жолы кесіледі. Қазақстан өзге де өркениетті мемлекеттер тәрізді дамудың дұрыс жолына түседі. (187 сөз).https://arka-azhary.kz/?p=13518

1 - тапсырма. Кестені толтырыңыз.

Мәтінде қандай мәселелер көтерілді?	Мәтіннің негізгі ойы қандай?

2-тапсырма. Сөздік құрамның жасалу тәсілдерін атаңыз. Мысал келтіріңіз.

1.

____________________________________________________________________________________________________________________________________

2.

____________________________________________________________________________________________________________________________________

3. ____________________________________________________________________________________________________________________________________

3-тапсырма.Берілген сөздерден жаңа сөздер мен жаңа тіркестер жасап,кестеге түсіріңіз.

Сөздік қор	Сөздік құрам
Өнер
Тас
Біл

Бағалаукритерийі	Тапсырма	Дескриптор	Балл
		Білімалушы
Мәтіндекөтерілгенмәселені, негізгіойдыанықтайды	1	Көтерілгенмәселеніанықтайды	1 1
		Мәтінніңнегізгіойынанықтайды	1 1
Сөздік қор және сөздік құрам ерекшеліктерін түсініп қолданады	2	Сөздік құрамның жасалу тәсілдерін атайды 1-тәсіл 2-тәсіл 3-тәсіл Мысалдар келтіреді	1 1 1 1
	3	Жаңа сөздер мен сөз тіркестерін жасайды	1
Барлығы			9

«Кәсіп пен еңбек. Болашақ мамандықтары. Лексика» бөлімі бойынша

жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні ___________________________________________

Бағалаукритерийі	Оқужетістігідеңгейі
	Төмен	Орта	Жоғары
Мәтіндекөтерілгенмәселені, негізгіойдыанықтайды	Мәтіндегімәселені, негізгіойдыанықтаудақиналады	Мәтіндегімәселені, негізгіойдыанықтаудақателеседі	Мәтіндегімәселені, негізгіойдыанықтайды
Сөздік қор және сөздік құрам ерекшеліктерін түсініп қолданады	Сөздік құрамның жасалу тәсілдерін атауда, жаңа сөздер мен сөз тіркестерін жасауда қиналады	Сөздік құрамның жасалу тәсілдерін атауда, жаңа сөздер мен сөз тіркестерін жасауда қателеседі	Сөздік құрамның жасалу тәсілдерін атауда, жаңа сөздер мен сөз тіркестерін жасайды

«Ғарышты игеру жетістіктері. Синтаксис» бөлімі

1-нұсқа

Оқумақсаты:	8.2.3.1 Мақала, презентация құрылымы мен ресімделуіарқылыжанрлықерекшеліктерінажырату; 8.3.5.1 Оқылым және тыңдалым материалдары бойынша мәтіннің баяндау желісін сақтап, әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннотация, тезис) жазу; 8.4.4.1 сөз тіркесінің байланысу тәсілдері мен түрлері, есімді, етістікті сөз тіркестерін ажырату, қолдану.
Бағалаукритерийі:	Білімалушы Мәтінніңресімделуіарқылыоныңжанрлықерекшелігінажыратады Мәтінніңбаяндаужелісінсақтап, әрбөлігіненалынғанақпараттарданжинақымәтінжазады Сөз тіркесінің байланысу тәсілдері мен түрлерін, есімді, етістікті сөз тіркестерін қолданады
Ойлаудағдыларыныңдеңгейі:	Қолдану
Орындаууақыты:	15-20 минут

Тапсырма. Мәтінді мұқият оқыңыз.

Ғарыштық дәуір 1957 жылдың 4 қазанында, бұрынғы КСРО-да дүние жүзінде алғаш рет Жердің жасанды серігінің ұшырылуымен байланысты басталды.Екінші маңызды ғарыш дәуірі – 1961 жылы 12 сәуірде адам баласының (Юрий Гагарин) тұңғыш рет ғарышқа ұшуы; ал космонавтиканың үшінші тарихи оқиғасы — 1969 жылы шілде айының 16 – 24-і күндері аралығында адамның Айға сапары (Нил Армстронг, Эдвин Олдрин, Майкл Коллинз) болды. Қазір ракета тасығыштар мен ғарыштық аппараттар бірсыпыра елдерде (КСРО-да 1957 жылдан, АҚШ-та 1958 жылдан, Францияда 1965 жылдан, Жапония мен Қытайда 1970 жылдан, Ұлыбританияда 1971 жылдан, Үндістанда 1980 жылдан) жасалып, пайдаланылып келеді.

1957 жылдың 4 қазаны мен 2000 жылдың 9 ақпаны аралығында Қазақстан аумағында орналасқан Байқоңыр ғарыш алаңынан 1147 ракета тасығыштар, 1186 ғарыштық аппараттар ұшырылды. Қазіргі ғарышқа ұшу теориясы аспан механикасы мен ұшу аппараттарын басқару теориясына негізделген. Космонавтика ұйтқушы күштің әсерін ескере отырып, ғарыштық ұшу аппараттарының тиімді траекториясын есептеуді талап етті. Орбитаға шығарылған ғарыштық аппарат ракета тасығыштан бөлінеді де, аспан механикасының инерция заңдылығы бойынша өзінің ұшуын одан әрі жалғастырады. Ғарышқа шығарылған аппараттар ғарыш кеңістігінің қатаң шартына сай ұзақ уақыт өздігінен ұшуға қабілетті болуы тиіс. Бұл үшін олардың борты бірнеше жүйелермен: температураны тұрақты ұстайтын жүйе, энергия қоры, Күн сәулесін энергияға айналдыратын батареялар немесе ядролық энергия, Жермен тұрақты байланыс, Жерден басқару жүйелерімен жабдықталады. Сонымен қатар ғарыш аппараты бортына әр түрлі бағыттағы ғылыми аппаратуралар – ғарыш кеңістігінің физикалық қасиеттерін зерттейтін аспаптардан бастап, алып телескоптарға дейін орналастырылады.

Қазақстан ғалымдары да бірінші қазақ ғарышкері Тоқтар Әубәкіровтің ғарышқа сапарынан бастап, ғарыштық биотехнологияны пайдаланып, ауыл шаруашылық дақылдарының жаңа түрлерін шығаруда біршама тәжірибе жинады. Космонавтика саласында қазақтың екі ғарышкері – Тоқтар Әубәкіров пен Талғат Мұсабаев Қазақстан ғылымына қажетті құнды деректер қорын жинауға мол үлес қосты. (262 сөз).https://kk.wikipedia.org/wiki/

1-тапсырма. Мәтіннің жанрлық ерекшелігін анықтаңыз. Кестені толтырыңыз.

Мәтінқандайжанрдажазылған?
Мәтінқалайрәсімделген?
Мәтінніңқұрылымықандай?
Қандайжанрлықерекшеліктербайқалады?

2-тапсырма. Мәтіндердің мазмұн желісін сақтап, әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін жазыңыз. Сөз тіркесінің байланысу тәсілдері мен түрлерін, есімді, етістікті сөз тіркестерін қолданыңыз. Астын сызып көрсетіңіз. Сөз саны – 80-90 сөз.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

Бағалау критерийі	№ тапсырма	Дескриптор	Балл
Мәтінніңресімделуіарқылыоның жанр лықерекшелігінажыратады	1	мәтінніңжанрынанықтайды;	1
		ресімделуінкөрсетеді	1
		құрылымынанықтайды	1
		жанрлықерекшелігінанықтайды	1
Мәтінніңбаяндаужелісінсақтап, әрбөлігіненалынғанақпараттарданжинақымәтінжазады	2	мазмұнынсақтайды	1
		ақпараттардыәрбөлігіненалады	1
		мәтіндіықшамдапқайтажазады	1
		сөзтіркесініңбайланысутәсілдері мен түрлерін, есімді, етістіктісөзтіркестердіқолданады	1
Барлығы			8

«Ғарышты игеру жетістіктері. Синтаксис» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні ___________________________________________

Бағалаукритерийі	Оқужетістігідеңгейі
	Төмен	Орта	Жоғары
Мәтінніңресімделуіарқылыоныңжанрлықерекшелігінажыратады	Мәтінніңресімделуіарқылыоныңжанрлықерекшелігінажыратуда қиналады	Мәтінніңресімделуіарқылыоныңжанрлықерекшелігінажыратуда қателеседі	Мәтінніңресімделуіарқылыоныңжанрлықерекшелігінажыратады
Мәтінніңбаяндаужелісінсақтап, әрбөлігіненалынғанақпараттарданжинақымәтінжазады	Мәтінніңбаяндаужелісінсақтап, әрбөлігіненалынғанақпараттарданжинақымәтінжазуда қиналады	Мәтінніңбаяндаужелісінсақтап, әрбөлігіненалынғанақпараттарданжинақымәтінжазуда қиналады	Мәтінніңбаяндаужелісінсақтап, әрбөлігіненалынғанақпараттарданжинақымәтінжазады

«Ғарышты игеру жетістіктері. Синтаксис» бөлімі

2-нұсқа

Оқумақсаты:	8.2.3.1 Мақала, презентация құрылымы мен ресімделуіарқылыжанрлықерекшеліктерінажырату; 8.3.5.1 Оқылым және тыңдалым материалдары бойынша мәтіннің баяндау желісін сақтап, әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннотация, тезис) жазу; 8.4.4.1 сөз тіркесінің байланысу тәсілдері мен түрлері, есімді, етістікті сөз тіркестерін ажырату, қолдану.
Бағалаукритерийі:	Білімалушы Мәтінніңресімделуіарқылыоныңжанрлықерекшелігінажыратады. Мәтінніңбаяндаужелісінсақтап, әрбөлігіненалынғанақпараттарданжинақымәтінжазады. Сөзтіркесініңбайланысутәсілдері мен түрлерін, есімді, етістіктісөзтіркестерінқолданады.
Ойлаудағдыларыныңдеңгейі:	Қолдану
Орындаууақыты:	15-20 минут

Тапсырма. Мәтінді мұқият оқыңыз.

Адамзат баласы санаулы ғана жылдардың ішінде ғарыш кеңістігін игеруде үлкен жетістіктерге қол жеткізді. Ғарыш технологияларының ғылымға, техниканың дамуына игі ықпалын тигізіп отырғаны сөзсіз. Осы уақытта орбитада мыңдаған жерсеріктері ұшып жүр. Олар адамзат үшін қажетті аса маңызды стратегиялық міндеттерді орындауда. Ғарыш аппараттары Айға және Венераға, Марсқа ұшып, түрлі зерттеулер жүргізуде. Қазіргі заманғы жоғары технологиялардың барлығы да ғарышпен байланысты. Осы орайда ғарыш саласында өзіндік үлесі бар ел ретінде Қазақстанның да өзіндік мақсаттары болуы шарт.

Қазіргі жағдайда мемлекеттердің ғарыш саласын игерудегі көздеген мақсаты әртүрлі болып отыр. Мәселен, Иран Ислам Республикасының ғарыш саласы негізінен мемлекеттің әскери қорғаныс саласын, әс­кери қауіпсіздігін қамтамасыз етуге негіз­делген. Ал Ресей, АҚШ, Қытай сынды бір­қатар елдер бірнеше бағытта қатар жұмыс жасай береді: байланыс саласы, әскери қорғаныстық, ғылыми-академиялық зерт­теулер мақсатында. Ал көптен бері ғарыш­тық держава атануды өзіне мақсат етіп қойған еліміз Қазақстан ғарыш саласын­дағы барлық бағыттары бойынша бірдей күш жұмсай алмайды. Себебі бұған өте ауқымды қаржылық ресурстар қажет болар еді. Жалпы, капиталистік заманда кез келген тақырыпқа романтикалық қа­рым-қатынаста болу мүмкін емес. Яғни кез келген ел «ғарыштық держава» деген жа­лаң атақ үшін ғана бекер шығындала ал­май­ды. Сондай-ақ еліміз дәл қазіргі жағдайда ғылым-білімнің ғарыш әлемін танып-білуге деген құштарлығы үшін салық төлеушілердің қалтасынан жиналған қаржыдан миллиардтар бөле алмайды. Әзірге ғарыштық ғылыми жобалар үшін қомақты қаражат құю төрт құбыласы түгенделген, дамыған мемлекеттердің қолынан келеді. Онда да әрбірінің емес.

Ендеше, Қазақстанның ғарыш саласы үшін Марс пен Венерада не болып жатқаны, «Күн системасында қандай ауытқулар бар», «өзге ғаламшарлар мен жатпланета­лық­тар бар ма» деген секілді сұрақтар уа­қыт­ша қызықтырмауы керек. Демек, Қа­зақ­стан ғарыш саласын дамыту бары­сын­да негізінен өз жерімізді зерттеу мәсе­лесіне көп икемделгені дұрыс. (255 сөз).https://qa.bilim-all.kz/57/

1-тапсырма. Мәтіннің жанрлық ерекшелігін анықтаңыз. Кестені толтырыңыз.

Мәтін қандай жанрда жазылған?
Мәтін қалай рәсімделген?
Мәтінніңқұрылымықандай?
Қандайжанрлықерекшеліктербайқалады?

2-тапсырма.Мәтіндердің мазмұн желісін сақтап, әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін жазыңыз. Сөз тіркесінің байланысу тәсілдері мен түрлерін, есімді, етістікті сөз тіркестерін қолданыңыз. Астын сызып көрсетіңіз. Сөз саны – 80-90 сөз.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Бағалау критерийі	Тапсырма	Дескриптор	Балл
		Білім алушы
Мәтінніңресімделуіарқылыоныңжанрлықерекшелігінажыратады	1	мәтінніңжанрынанықтайды;	1
		ресімделуінкөрсетеді	1
		құрылымынанықтайды	1
		жанрлықерекшелігінанықтайды	1
Мәтінніңбаяндаужелісінсақтап, әрбөлігіненалынғанақпараттарданжинақымәтінжазады	2	мазмұнынсақтайды	1
		ақпараттардыәрбөлігіненалады	1
		мәтіндіықшамдапқайтажазады	1
		сөзтіркесініңбайланысутәсілдері мен түрлерін, есімді, етістіктісөзтіркестердіқолданады	1
Барлығы			8

«Ғарышты игеру жетістіктері. Синтаксис» бөлімі бойынша

жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Білім алушының аты-жөні __________________________________________

Бағалаукритерийі	Оқужетістігідеңгейі
	Төмен	Орта	Жоғары
Мәтінніңресімделуіарқылыоныңжанрлықерекшелігінажыратады	Мәтінніңресімделуіарқылыоныңжанрлықерекшелігінажыратуда қиналады	Мәтінніңресімделуіарқылыоныңжанрлықерекшелігінажыратуда қателеседі	Мәтінніңресімделуіарқылыоныңжанрлықерекшелігінажыратады
Мәтінніңбаяндаужелісінсақтап, әрбөлігіненалынғанақпараттарданжинақымәтінжазады	Мәтінніңбаяндаужелісінсақтап, әрбөлігіненалынғанақпараттарданжинақымәтінжазуда қиналады	Мәтінніңбаяндаужелісінсақтап, әрбөлігіненалынғанақпараттарданжинақымәтінжазуда қиналады	Мәтінніңбаяндаужелісінсақтап, әрбөлігіненалынғанақпараттарданжинақымәтінжазады

3-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ

«Биоалуантүрлілік. Қызыл кітапқа енген жануарлар мен өсімдіктер. Синтаксис» бөлімі

1-нұсқа

Оқу мақсаты:	8.1.6.1 Коммуникативтік жағдаятқа сай ғылыми және халықаралық терминдерді, ғылыми деректерді орынды қолданып, диалог, монолог, полилогте өз ойын дәлелді, жүйелі жеткізу
Бағалау критерийі:	Білім алушы Тақырыпқа қатысты монолог құрастырады. Ғылымитерминдер мен деректердіқолданады
Ойлау дағдыларының деңгейі:	Қолдану
Орындау уақыты:	минут

1-тапсырма. Мәтінді мұқият тыңдаңыз.

Биоалуантүрліліктің азаюы

Экология ғылымы ең маңызды биоалуантүрлілік туралы ғылымды зерттейді. Табиғаттағы барлық биологиялық процестер биосфера мен экожүйелерден тыс жүрмейді. Біз биоалуантүрлілік жайында сөз еткенде, ең алдымен, көптеген жануарлар, өсімдіктер, саңырауқұлақтар және микроағзалар түрлерін жатқызамыз. Кез келген түр дараларды құрады. Генетикалық жағынан бір-біріне өте жақын келеді. Олар еркін шағылысады және өсімтал ұрпақ береді. Ғалымдар әрдайым жаңа жануарлар, өсімдіктер, саңырауқұлақтар және микроағзалар түрлерін сипаттап, жаңа түрлерін атауда. Біздің планетамыздағы түрлердің нақты санын ешкім келтіріп бере алмайды. Алайда жануарлардың түрлері өсімдіктер мен саңырауқұлақтардың, бактериялардың санынан әлдеқайда басым түседі.

Егер ертеректе бір түр орташа алғанда 2000 жылда жойылып отырса, соңғы уақытта 300 жылда әр 10 жыл сайын жойылып отыр. 1600 жылдан бастап омыртқалы жануалардың 173 түрі (109 құстар және 65 сүтқоректілер) және өсімдіктердің 20 түрі жойылып кетті. П.Ревелль мен Ч.Ревельдің болжамы бойынша, алдағы 20 жылда миллионға жуық түрлер жойылып кетуі мүмкін. Олардың көпшілігі- тропиктік ормандарды мекендеушілер.  Түрлердің санының күрт төмендеуі мен жойылу себептері алуан түрлі. Көбінесе олар мекен ету ортасының өзгеруі немесе бұзылуымен байланысты. Омыртқалы жануарларға қатысты алсақ, бұл факторға түрлердің жойылуының 60 пайызы сәйкес келеді. Екінші орында шектен тыс пайдалану, содан кейінгі орында азық қорының кемуі, зиянкестерді жою және кездейсоқ жемтік тұр.  Экологиялық мәселелерді және биологиялық алуантүрлілікті сақтаудың бір жолы – Қызыл кітап. Табиғи ресурстары мен табиғатты қорғаудың халықаралық одағы (МСОП) бүкіл планетаның Қызыл кітабын құрастырған.(210 сөз). https://martebe.kz/galamdik_problemalar/

2-тапсырма. «Жер-Ананы аялайық, адамзат!» тақырыбында монолог дайындаңыз. Тыңдалым мәтінінде берілген ғылыми терминдер мен деректерді қолданыңыз. Өз ойыңызды дәлелді әрі жүйелі жеткізіңіз. Сөз саны 90-100.

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Бағалау критерийі	Тапсырма	Дескриптор	Балл
		Білім алушы
Тақырыпқа қатысты диалог,монолог, полилог құрастырады	1	халықаралық терминдерді қолданады;	1 1
		Ғылыми деректерді орынды қолданады;	1 1
		Тақырыпқа сай монолог құрастырады;	1 1
Ғылыми терминдер мен деректерді қолданады		Өз ойын дәлелді, жүйелі жеткізеді.	1 1
Барлығы			8

«Биоалуантүрлілік. Қызыл кітапқа енген жануарлар мен өсімдіктер. Синтаксис» бөлімі бойынша

жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға арналған ақпарат (рубрика)

Білім алушыныңаты-жөні_______________________________________

Бағалаукритерийі	Оқужетістігідеңгейі
	Төмен	Орта	Жоғары
Тақырыпқақатысты диалог, монолог, полилогқұрастырады	Тақырыпқа сай монолог құрастыруда, өзойындәлелді, жүйеліжеткізудеқиналады	Тақырыпқа сай монолог құрастыруда, өзойындәлелді, жүйеліжеткізудеқателеседі	Тақырыпқа сай монолог құрастырады, өзойындәлелді, жүйеліжеткізеді
Ғылымитерминдер мен деректердіқолданады	Ғылымитерминдерді, ғылымидеректердіорындықолдануда қиналады	Ғылымитерминдерді, ғылымидеректердіорындықолдануда қателеседі	Ғылымитерминдерді, ғылымидеректердіорындықолданады

«Биоалуантүрлілік. Қызыл кітапқа енген жануарлар мен өсімдіктер. Синтаксис» бөлімі

2-нұсқа

Оқу мақсаты:	8.1.6.1 Коммуникативтік жағдаятқа сай ғылыми және халықаралық терминдерді, ғылыми деректерді орынды қолданып, диалог, монолог, полилогте өз ойын дәлелді, жүйелі жеткізу
Бағалау критерийі:	Білім алушы Тақырыпқа қатысты монолог құрастырады. Ғылымитерминдер мен деректердіқолданады
Ойлау дағдыларының деңгейі:	Қолдану
Орындау уақыты:	15-20 минут

1-тапсырма. Мәтінді мұқият тыңдаңыз.

Қазақстанның Қызыл кітабы

Қазақстанның Қызыл кітабында сирек және жойылып бара жатқан түрлердің тізіміне енгізілген жабайы омыртқалылардың 87 түрінің және өсімдіктердің 303 түрінің қазіргі таралуы, санының жай - күйі, биологиясы туралы мәліметтер келтірілген.

Қызыл кітапқа ресми енгізілген өсімдіктердің 16 түрі Батыс Алтай мемлекеттік табиғи қорығының аумағында тіркелген. Алайда Алтай ботаника бағының ғылыми қызметкері, б.ғ.к. Ю.А. Котуховтың жұмысының нәтижесінде сирек, осалдау және жойылып бара жатқан түр мәртебесіндегі тағы да 50 түр анықталды.

Адамдар мыңдаған жылдар бойы өсімдіктер мен жануарлар дүниесін пайдаланып келді және де өзінің жан - жақты тіршілігінде жануарлар мен өсімдіктердің пайдалы қорын қолданып ғана қойған жоқ, сонымен бірге табиғатты өзгерту арқылы көптеген түрлердің өмір сүру жағдайларына әсер етті. Табиғатқа антропогенді ықпал етудің әсерінен жер бетінде өсімдіктер мен жануарлардың кейбір түрлерінің жойылу процесі басталды.
Ғылыми - техникалық прогресс адамдардың қолына табиғат әлеміне әсер ететін күшті құралдар берді. Бұл құралдар қаншалықты пайдалы болса, соншалықты зиянды. Адамдар көбінесе кейде түсінбей, табиғатты қалпына келтіру үшін ұзақ уақыт қажет болатынын ойламастан, оған қалай болса солай қарайды. Сыңсыған орманның орнындағы жанған түбірлер, су шайып өткен тау беткейлеріндегі жыртылған жерлер, ағаш ағызу кезінде ластанған өзендер. Осының бәрі сирек кездесетін көптеген бағалы аңдар мен өсімдіктердің құруына әкеп соғады.

Табиғатта пайда болған әрбір түр өзінше бірегей және ешқашан қайталанбайды, сондықтан да оның жойылуы – орны қайта толмайтын нәрсе. Бұл жоғалту қауымдастықтың бүтінділігі мен табиғаттағы жалпы тепе - теңдіктің бұзылуына әкеп соғады. Сондықтан да қазіргі кезде табиғатты қорғау мәселесі дүниежүзілік мәселеге айналып отыр. Бұл мәселе бүкіл әлемде маңызды мемлекеттік мәселе ретінде қаралады. (238 сөз).https://kk.wikipedia.org/wiki/

2-тапсырма. «Жер-Ананы аялайық, адамзат!» тақырыбында монолог дайындаңыз. Тыңдалым мәтінінде берілген ғылыми терминдер мен деректерді қолданыңыз. Өз ойыңызды дәлелді әрі жүйелі жеткізіңіз. Сөз саны 90-100.

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Бағалау критерийі	Тапсырма	Дескриптор	Балл
		Білім алушы
Тақырыпқа қатысты диалог,монолог, полилог құрастырады	1	Халықаралық терминдерді қолданады;	1 1
		Ғылыми деректерді орынды қолданады;	1 1
		Тақырыпқа сай монолог құрастырады;	1 1
Ғылыми терминдер мен деректерді қолданады		Өз ойын дәлелді, жүйелі жеткізеді.	1 1
Барлығы			8

«Биоалуантүрлілік. Қызыл кітапқа енген жануарлар мен өсімдіктер. Синтаксис» бөлімі бойынша

жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға арналған ақпарат (рубрика)

Білім алушыныңаты-жөні_______________________________________

Бағалаукритерийі	Оқужетістігідеңгейі
	Төмен	Орта	Жоғары
Тақырыпқақатысты диалог, монолог, полилогқұрастырады	Тақырыпқа сай монолог құрастыруда, өзойындәлелді, жүйеліжеткізудеқиналады	Тақырыпқа сай монолог құрастыруда, өзойындәлелді, жүйеліжеткізудеқателеседі	Тақырыпқа сай монолог құрастырады, өзойындәлелді, жүйеліжеткізеді
Ғылымитерминдер мен деректердіқолданады	Ғылымитерминдерді, ғылымидеректердіорындықолдануда қиналады	Ғылымитерминдерді, ғылымидеректердіорындықолдануда қателеседі	Ғылымитерминдерді, ғылымидеректердіорындықолданады

«Қоршаған орта және энергия ресурстары. Синтаксис», «Жасөспірім және заң. Синтаксис» бөлімі

1-нұсқа

Оқумақсаты:	8.2.4.1 тақырыбы ұқсас ғылыми және публицистикалық стильдегі мәтіндердің тақырыбын, түрлерін (әңгімелеу, сипаттау, талқылау), құрылымын салыстыра талдау; 8.3.4.1 Эссе құрылымы мен даму желісін сақтап, мәселе бойынша ұсынылған шешімнің артықшылығы мен кемшілік тұстарын салыстыру, өз ойын дәлелдеп жазу (аргументативті эссе).
Бағалаукритерийі:	Білімалушы Ғылыми және публицистикалық стильдегі мәтіндердің типтерін, тақырыбын, құрылымын салыстырады. Аргументативті эссе жазады. Құрылымы мен даму желісін сақтайды.
Ойлаудағдыларыныңдеңгейі:	Жоғары ойлау дағдылары
Орындаууақыты:	15-20 минут

1-тапсырма.Мәтіндерді мұқият оқыңыз. Мәтіндердің стилін, тақырыбын, құрылымын салыстырыңыз және қандай сипатта жазылғандығын (әңгімелеу, сипаттау, талқылау) анықтаңыз.

А мәтіні

Қазақстанның жер үсті суларының ресурсы сулылығы бойынша орташа көлемі 100,5 км3; соның ішінде не бары 56,5 км3-і ғана республика аумағында қалыптасқан, қалған көлемі Орта Азия мемлекеттерінен, Ресей Федерациясынан және Қытай Халық Республикасынан келетін өзен суларынан құралады.

Өзен ағынының көлемі бойынша Қазақстан планетадағы сумен неғұрлым аз қамтылған елдердің қатарына жатады. Қажетті су тұтыну көлемі 54,5 км3-ді құрайды, мұның сулылығы бойынша орташа есеппен жылда шаруашылыққа пайдаланылу мүмкіндігі 46,0 км3-ден аспайды. Су тапшы жылдары су ресурстарының көлемі 58 км3-ге дейін, ал пайдаланылатын су тиісінше 26 км3-ге дейін төмендейді. Тұщы жер асты суларының қоры 15,1 км3-ді құрайды, оларды пайдалану деңгейі 11,3% немесе 1,7 км3. Қайтымды сулардың көлемі 4 км3, су көздеріне қайта құйылған су 2 км3-ден аспайды, қалған ағынды құрамы сейіледі немесе жерге сіңіп кетеді. Қайтымды сулар табиғи сулар мен қоршаған ортаны ластаудың негізгі көзі болып табылады.(133 сөз).https://kk.wikipedia.org/wiki/

Ә мәтіні

2013 жылдың 29 қазаны мен 1 қараша аралығында ҚР Қоршаған орта және су ресурстары министрі Нұрлан Қаппаров жаңартылатын энергия көздерін (ЖЭК) дамыту тәжірибесімен танысу және ЭКСПО-2017 көрмесіне дайындық шеңберіндегі ынтымақтастық аясын кеңейту мақсатында Еуропаның бірқатар елдерінде қызметтік іссапармен болып қайтты. Іссапарға Қоршаған орта және су ресурстары, Индустрия және жаңа технологиялар министрліктерінің сарапшылар тобы қатысты. Берлинде ГФР қоршаған орта және ядролық реакторлар қауіпсіздігі министрлігі мен «Clarion» консалтингтік компаниясының басшылығымен кездесулер өткізілді. Тараптар ЖЭК-ін Германия мен Еуропа елдерінің 20 жылдық дамыту тәжірибесін талқылады.

Германияда белгіленген тарифтерді енгізу ісіне мемлекеттік қолдау көрсету арқасында бүгінгі күні елдегі энергияны тұтынудың жалпы көлеміндегі ЖЭК үлесін 15 %-ға жеткізуге мүмкіндік туғызды. Сонымен қатар мемлекет жеке үйлер, фермерлік және коллективті шаруашылықтар, сондай-ақ, кооперативтер үшін жаңартылатын энергия көздерінен жаппай электр және жылу энергиясын өндіруді қолға алды.

Сонымен қатар қазақстандық делегация «DIW econ GmbH» консультативтік институтының, дәстүрлі және жаңартылатын энергия көздерінен қуат өндіруші «RWE Innogy GmbH» сынды ірі компанияның, энергия таратушы «50 Hertz» компаниясының және «RENAC» ЖЭК академиясының өкілдерімен кездесулер өткізілді. Онда Германияның ЖЭК-ін дамыту мақсаттары, қолдау механизмдері қарастырылып, ЖЭК-нен өндірілетін қуаттың тарату желілеріне ендірудің техникалық мәселелері талқыланды.(178сөз). https://www.inform.kz/kz/kr-korshagan-orta-zhane-su-resurstary-ministri-europa-elderindegi-

А мәтіні	Ә мәтіні
Тақырыбы
Қандай стильде жазылған?
Мәтіндердің құрылымы (кіріспе, негізгі, қорытынды) толық сақталған ба?
Мәтіндер қандай сипатта (әңгімелеу, сипаттау, талқылау) жазылған?

2-тапсырма.«Ұрпағың өнегесіз болса, еткен еңбегіңнің бәрі зая кетеді» деген сөздің мағынасын түсіндіріп, аргументативті эссе жазыңыз. Жазу сауаттылығын сақтаңыз. (90-110 сөз.)

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Бағалаукритерийі	Тапсырма	Дескриптор	Балл
		Білімалушы
Ғылыми және публицистикалық стильдегі мәтіндердің типтерін, тақырыбын, құрылымын салыстырады	1	Мәтіндердің тақырыбын анықтайды; Мәтіндердің стильдерін көрсетеді; Мәтіндердің құрылымын анықтайды; Мәтіндердің жазылу сипатын анықтайды;	1 1 1 1
Құрылымы мен даму желісін сақтап, аргументативті эссе жазады	2	Тақырыпты ашады; Тақырып бойынша субъективті көзқарасын білдіреді; Көзқарасына дәлелдер келтіреді; Эссе құрылымын сақтайды; Жалпы сауаттылық нормаларын сақтайды.	1 1 1 1 1
Барлығы			9

«Қоршаған орта және энергия ресурстары. Синтаксис», «Жасөспірімжәнезаң. Синтаксис» бөлімдерібойыншажиынтықбағалаудыңнәтижесінеқатыстыата-аналарғаарналғанақпарат (рубрика)

Білімалушыныңаты-жөні ____________________________________

Бағалаукритерийі	Оқужетістігідеңгейі
	Төмен	Орта	Жоғары
Ғылыми және публи цистикалық стильдегі мәтіндер дің типтерін, тақырыбын, құрылы мын салыстырады	Мәтіндерді тақырыбы, стильдері, типі, құрылымы бойынша салыстырып, кестені толтыруда қиналады	Мәтіндерді тақырыбы, стильдері, типі, құрылымы бойынша салыстырып, кестені толтыруа қателеседі	Мәтіндерді тақырыбы, стильдері, типі, құрылымы бойынша салыстырып, кестені толтырады
Құрылымы мен даму желісін сақтап, аргу ментативті эссе жазады	Тақырып бойынша құрылымы мен даму желісін сақтап, аргументативті эссе жазуда қиналады	Тақырып бойынша құрылымы мен даму желісін сақтап, аргументативті эссе жазуда қателеседі	Тақырып бойынша құрылымы мен даму желісін сақтап, аргумен тативті эссе жазады

«Қоршаған орта және энергия ресурстары. Синтаксис», «Жасөспірім және заң. Синтаксис» бөлімі

2-нұсқа

Оқумақсаты:	8.2.4.1 тақырыбы ұқсас ғылыми және публицистикалық стильдегі мәтіндердің тақырыбын, түрлерін (әңгімелеу, сипаттау, талқылау), құрылымын салыстыра талдау; 8.3.4.1 Эссе құрылымы мен даму желісін сақтап, мәселе бойынша ұсынылған шешімнің артықшылығы мен кемшілік тұстарын салыстыру, өз ойын дәлелдеп жазу (аргументативті эссе).
Бағалаукритерийі:	Білімалушы Ғылымижәне публицистикалық стильдегі мәтіндердің типтерін, тақырыбын, құрылымын салыстырады. Аргументативті эссе жазады. Құрылымы мен даму желісін сақтайды.
Ойлаудағдыларыныңдеңгейі:	Жоғары ойлау дағдылары
Орындаууақыты:	15-20 минут

1-тапсырма. Мәтіндерді мұқият оқыңыз. Мәтіндердің стилін, тақырыбын, құрылымын салыстырыңыз және қандай сипатта жазылғандығын (әңгімелеу, сипаттау, талқылау) анықтаңыз.

А мәтіні

Конвенция – бала құқығы

1989 жылы 20 қарашада «Балаларқұқығытуралы Конвенция» қабылданды. Қазірбұған 191 мемлекеткірген. Конвенция деген–арнаулымәселелержөніндегікелісімшарт. Осы Конвенция негізінде 2002 жылытамыздаҚазақстанда «Балаларқұқығытуралы» заңқабылданды. Бұлзаң 9 тарау, 53 баптантұрады. Осы ережелердібұлжытпайорындау–біздіңОтанымыз, еліміз, халқымызалдындағыпарызымыз. Біздіңөмірдегікейбіркелеңсізжағдайлардыңкөбібіздің осы заңталаптарын, тәртіпталаптарынбілмейтінтіндігіміздентуындапжататынсекілді.

Бала құқықтары туралы халықаралық Конвенциядан:
- Мемлекет әрбір баланың аман – сау өсіп, жан – жақты дамуын қамтамасыз етеді;
- Бала өмірге келе салысымен тіркеуге алынады және өзіне есім мен азаматтық алуға құқылы;
- Әрбір бала өз отбасында, ата - анасымен бірге өмір сүруге құқылы;
- Отбасында әкесі мен анасы өз алдына дербес өмір сүрумен, баланы ата - анасынан ажыратуға ешкім құқықты емес;
- Бала мектепте кінәлі болғанда да оны ешкімнің ұрып жазалауға, кемсітіп қорлауға құқығы жоқ;
- Бала тынығуға және мәдени демалуға құқылы;
- Әрбір баланың ой - пікір, ар - ождан және дін еркіндігіне құқығы бар;
- Бала өзі қалаған спорт түрімен шұғылдануға құқылы;
- Бала денсаулығын сақтауға, емделуге құқылы;
- Бала өз ойын еркін айтуға құқылы. (184 сөз).https://abai.kz/post/82644

Ә мәтіні

Қазіргі кезде бала құқықтарын қамтамасыз етуге байланысты мәселелер бүкіл әлем қызығушылығын туғызып отыр. Бұл қоғамның өміршеңдігін кепілдік етудегі және оның келешек дамуын болжаудағы өсіп келе жатқан ұрпақтың анықталған рөлімен түсіндіріледі.

Бірақ, шынында, әлемдегі бірде бір ел мемлекет бала құқықтарын сақтау жөнінен өзін үлгі етіп қоя алмайтындығын айтқан жөн. Демократиялық және экономикасы дамыған мемлекеттердің өзінен-ақ кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыс санының өсуі, әлеуметтік жағдайы төмен отбасылардың болуын, медициналық қызметтің жеткіліксіздігінен балалар өлімінің көбеюін, бақылаусыз балалар санының ұлғаюын көруге болады. Осы фактілердің барлығы бала мәселесін тек қана ұлттық тәсілдермен шешу мүмкін еместігін дәлелдейді.

Қорытындылай келгенде, балалықты құқықтық қорғау мәселесінің көкейтестілігі және көпқырлылығы соншалық, ол үнемі ғалымдар мен тәжірибедегі адамдардың назарын аударып отырады.

Егер әлемнің барлық мемлекеттері бала құқықтары төңірегіндегі қажетті жағдайларды орындауға ұмтылса, билік басындағылар өз жеке басының ғана қамын ойламай, өз еліндегі мұқтаж халдегі балалардың да жағдайын ойластырғаны абзал. Өкінішке орай, әлемдегі балалардың көпшілігі үлкендер және қоғам тарапынан немқұрайлықты сезінеді.

Ортақ мүдде қоғам дамуында әр кез тежеуіш емес, демеуіш болған. Олай болса, бала тағдырына байланысты күрделі проблемаларды шешуге отандастарымыз жұмыла ұмтылса дұрыс болар еді.(172 сөз).

https://baribar.kz/student/20875/bala-quqyghy-konventsiyasy-turaly-referat/

А мәтіні	Ә мәтіні
Тақырыбы
Қандай стильде жазылған?
Мәтіндердің құрылымы (кіріспе, негізгі, қорытынды) толық сақталған ба?
Мәтіндер қандай сипатта (әңгімелеу, сипаттау, талқылау) жазылған?

2-тапсырма.«Ұрпағың өнегесіз болса, еткен еңбегіңнің бәрі зая кетеді» деген сөздің мағынасын түсіндіріп, аргументативті эссе жазыңыз. Жазу сауаттылығын сақтаңыз. (90-110 сөз.)

Бағалаукритерийі	Тапсырма	Дескриптор	Балл
		Білімалушы
Ғылыми және публицистикалық стильдегі мәтіндердің типтерін, тақырыбын, құрылымын салыстырады	1	Мәтіндердің тақырыбын анықтайды; Мәтіндердің стильдерін көрсетеді; Мәтіндердің құрылымын анықтайды; Мәтіндердің жазылу сипатын анықтайды;	1 1 1 1
Құрылымы мен даму желісін сақтап, аргументативті эссе жазады	2	Тақырыпты ашады; Тақырып бойынша субъективті көзқарасын білдіреді; Көзқарасына дәлелдер келтіреді; Эссе құрылымын сақтайды; Жалпы сауаттылық нормаларын сақтайды.	1 1 1 1 1
Барлығы			9

«Қоршаған орта және энергия ресурстары. Синтаксис», «Жасөспірімжәнезаң. Синтаксис» бөлімдерібойынша

жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарғаарналған ақпарат (рубрика)

Білімалушыныңаты-жөні ____________________________________

Бағалаукритерийі	Оқужетістігідеңгейі
	Төмен	Орта	Жоғары
Ғылыми және публи цистикалық стильдегі мәтіндер дің типтерін, тақырыбын, құрылы мын салыстырады	Мәтіндерді тақырыбы, стильдері, типі, құрылымы бойынша салыстырып, кестені толтыруда қиналады	Мәтіндерді тақырыбы, стильдері, типі, құрылымы бойынша салыстырып, кестені толтыруа қателеседі	Мәтіндерді тақырыбы, стильдері, типі, құрылымы бойынша салыстырып, кестені толтырады
Құрылымы мен даму желісін сақтап, аргу ментативті эссе жазады	Тақырып бойынша құрылымы мен даму желісін сақтап, аргументативті эссе жазуда қиналады	Тақырып бойынша құрылымы мен даму желісін сақтап, аргументативті эссе жазуда қателеседі	Тақырып бойынша құрылымы мен даму желісін сақтап, аргумен тативті эссе жазады

4-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ

«Театр өнері мен мәдениеті. Синтаксис» бөлімі

1-нұсқа

Оқумақсаты:	8.1.3.1 тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, ұсынылған ақпараттан астарлы ойды анықтау
Бағалаукритерийі:	Білімалушы Тыңдалған мәтінді түсіндіреді Мәтіннің астарлы ойын анықтайды
Ойлаудағдыларыныңдеңгейі:	Қолдану
Орындаууақыты:	15-20 минут

Тапсырма

1-тапсырма. Мәтінді мұқият тыңдап, сұрақтарға жауап беріңіз.

Сұрақтар:

1. Сұхбат берушінің пікірінше, қазақстандық сықықшылардың ресейлік сықақшылардан қандай кемшілігі бар?

2. Сықақшылардың «аш бәледен қаш бәле» деп ойлауының себебі неде?

3. Пародия жанрының тоқырау себебі неде болуы мүмкін?

– Аға, күлкі күнінің қарсаңында сізбен қазіргі сатираның жай-күйі туралы әңгімелесуге келіп тұрмын. Осы сізді визиткасына  «Көпен Әмірбек атындағы сыйлықтың лауреаты Көпен Әмірбек деп жазып алған»  дейді. Сықақшыларға ешбір атақ, мемлекеттік сыйлық берілмейтінін меңзегеніңіз бе?

– Өзімнің атымдағы сыйлықты өзіме жазып жүргенім атаққұмар пенделерге астарлап айтқан пародиям ғой. Оны біреу түсінеді, біреу түсінбейді. Кеше ғана көз алдымызда жүрген көкелерiмiз Оспанхан Әубәкiров, Шона Смаханұлы, Қалтай Мұхамеджановтардың қайсысы қай лауреаттан кем?  Тiптi, жыл сайын берiлетiн Президент стипендиясының тiзiмiнен де тiрi сықақшы таппайсыз. Бір жағы соны әзілдеп жазған түрім.

– Кеңес үкіметінің кезінде сатираға цензура қойылды. Соның өзінде Шона Смаханұлы, Оспанхан Әубәкiровтер қоғамдағы келеңсіздіктерді ебін тауып сынап, сатира тілімен түйреп жататын. Ал қазір ешбір цензура да, шектеу де жоқ. Бірақ қоғамдағы келеңсіздіктерді түйрейтін, шымшитын, уытты саяси сатира жоқ. Неге?

– Сықақшылардың көбі «аш бәледен қаш бәле» деп ойлайды-ау деймін. Тыныш жатқан жыланның құйрығын басудан да қорқатын болуы керек.. Ресейде сатириктер президентінен бастап, билік басындағыларды аямай сынайды. Жемқорлық, ұйымдасқан қылмыс, парақорлық - мұның барлығы Ресейде уытты тілмен сахнадан айтылады. Ал біздің сықақшылар мұндай тақырыптарға бара бермейді.

– Сайыпқыран сықақшының бірісіз ғой. Өзіңіз неге осы тақырыптарды жазбай жүрсіз?

– Сыбайлас жемқорлық, парақорлық, мафиямен күресу мәселелері құқық қорғау органдарының құзіретінде қалып қойды. Шіркін-ай, сол мафиялардың атын атап, түсін түстеп жазайыншы дейсің-ау. Қазір сенің жазғаныңды ешкім шыбын шаққан құрлы көрмейді. Бұрын не жазсаң, кімді түйресең, содан қорытынды шығатын, жауап берілетін.

– Аға, біздегі пародия жанрының жағдайы да мәз емес-ау. Пародист Олжас Сыдықбек о баста Иманғали Тасмағамбетовтің, Жүрсін Ерманның, Бекболат Тілеуханның дауысын салып танылып еді. Басқа әзіл-сықақ театрларының да пародияны қатырып жатқаны шамалы. Ә десе бәрі Мақпал Жүнісоваға, Нұртілеу Иманғалиға, Жанар Айжановаға пародия жасайды. Пародия жанры тоқыраудың үстінде ме қалай?

– Сен Олжас Сыдықбек, Аманғали, Дәркендер, таусылды дейсің. Олар таусылған жоқ. Бізде пародияға ілігер тұлғалар таусылды.  Кезінде мен пародия жасаған Шерхан Мұртаза  қария болды. Мұхтар Шаханов та шал тартып бара жатыр. Олжас Сүлейменов өзінің тіршілігімен шет елде жүр. Пародия аты алты алашқа мәлім, бүкіл халық білетін тұлғаларға жасалуы керек. Ал біздің тұлғалар кәрістің еккен пиязы секілді маусымдық тұлғалар ғой. Бір маусымнан соң таусылады. Тұлға болмаған соң пародия да жоқ. Сондықтан жағдай осындай болып тұр.

Әңгімелескен: Қарлыға ИБРАГИМОВА  
«Халық сөзі» газеті

2-тапсырма. Мәтіннің негізгі айтар ойы неде? Клишеге сүйеніп екі сөйлеммен ой түйіндеңіз.

Клише:

Менің ойымша негізгі ойы ... . Оған ... дәлел бола алады.

Бағалау критерийі	Тапсырма	Дескриптор	Балл
		Білім алушы
Тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсінеді	1	Мәтін мазмұны бойынша сұрақтарға жауап береді: 1-сұрақ; 2-сұрақ; 3-сұрақ;	1 1 1
Ақпараттың астарлы ойын анықтайды	2	Мәтіннің негізгі ойына қатысты 2 сөйлеммен ой тұжырымдайды; Клишені негізге алады.	2 2
Барлығы			7

«Театр өнері мен мәдениеті. Синтаксис» бөлімі бойынша

жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға арналған ақпарат (рубрика)

Білімалушыныңаты-жөні __________________________________________

Бағалаукритерийі	Оқужетістігідеңгейі
	Төмен	Орта	Жоғары
Тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсінеді	Тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіндіру де, сұрақ құрастыруда қиналады	Тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіндіруде, сұрақ құрастыруда қателеседі	Тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіндіруде, сұрақ құрастырады
Ақпараттың астарлы ойын анықтайды.	Мәтіндегі ақпараттың астарлы ойын анықтауда, клишені негізге алуда қина лады.	Мәтіндегі ақпараттың астарлы ойын анықтауда, клишені негізге алуда қателеседі.	Мәтіндегі ақпараттың астарлы ойын анықтауда, клишені негізге алады

«Театр өнері мен мәдениеті. Синтаксис» бөлімі

2-нұсқа

Оқумақсаты:	8.1.3.1 тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, ұсынылған ақпараттан астарлы ойды анықтау
Бағалаукритерийі:	Білімалушы Тыңдалған мәтінді түсіндіреді Мәтіннің астарлы ойын анықтайды
Ойлаудағдыларыныңдеңгейі:	Қолдану
Орындаууақыты:	15-20 минут

1-тапсырма. Мәтінді мұқият тыңдап, сұрақтарға жауап беріңіз.

Сұрақтар:

1. Көрермендердің театрға деген көзқарастары неліктен өзгерді деп ойлайсың?

2. Өзбекстандық режиссердың «Мен сендердің көрермендеріңе сене бермеймін»,– деуінің себебі неде?

3. Көрермен деңгейінің театрдан «биік жетіліп» кеткендігін қалай түсінесің?

Көрерменің қандай, Қазақ театры?

Гүлшат ТҰТОВА, М.Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театрының артисі:

– Қазіргі көрермендерден «керемет спектакль көріп әсер алдық, жүрегіммен қабылдадым» деген сөздерді өте аз естимін. Телеарналардың шарықтаған дәуірі болғаннан кейін шығар, театрға деген көзқарастар өзгерді. Оған актерлер де кінәлі. Кейде сахнада трагедиялық спектакль жүріп жатқанда көрермендердің «қой-ей, болды» деп, жыртың-жыртың күліп отырғанын естиміз. «Енді не істер екенсің, ал, көрейік…» дегендей мазақтайды. Ондай жағдайда актерлерді кінәлаймын. Спектакльдің соңында артистер көрермен алдына иіліп, алғыс білдіруге шыққанда, барлығы ысқырып, шыңғырып, театрды басына көтереді. Біржаманы – олар спектакль жақсышықса да, жаманшықса да солайістейдіекен. Мен бұлқұбылыстыбұрынбайқамайтынедім. ҚайбіржылдарыөзбекстандықӘлімжан Салимов деген режиссер біздіңтеатрментығызшығармашылықбайланыстажұмысістеп, ағымдағыспектакльдердікүнсайынтамашалады. Кетерінде: «Мен сендердіңкөрермендеріңе сене бермеймін, кезкелгенболсын-болмасынспектакльдеріңдіқошаметтейбередіекен» деді. Сонда мен: «Жоқ, бізжақсыойнағандықтанқолпаштайды»депмойындамадым. Бірақартынанзерделеп-зерттепқарасам, олкісініңпікіріменкелісугеболадыекен. Бұлқұбылыстардыңбарлығы – көрермендеңгейініңтеатрдан «биікжетіліп» кеткендігіненшығар…(150 сөз). https://qazaquni.kz/2012/02/10/10627.html

2-тапсырма. Мәтіннің негізгі айтар ойы неде? Клишеге сүйеніп екі сөйлеммен ой түйіндеңіз.

Клише: Менің ойымша, негізгі ойы... . Оған ... дәлел бола алады.

Бағалау критерийі	Тапсырма	Дескриптор	Балл
		Білім алушы
Тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсінеді	1	Мәтін мазмұны бойынша сұрақтарға жауап береді: 1-сұрақ; 2-сұрақ; 3-сұрақ;	1 1 1
Ақпараттың астарлы ойын анықтайды	2	Мәтіннің негізгі ойына қатысты 2 сөйлеммен ой тұжырымдайды; Клишені негізге алады.	2 2
Барлығы			7

«Театр өнері мен мәдениеті. Синтаксис» бөлімі бойынша

жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға арналған ақпарат (рубрика)

Білімалушыныңаты-жөні __________________________________________

Бағалаукритерийі	Оқужетістігідеңгейі
	Төмен	Орта	Жоғары
Тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсінеді	Тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіндіруде, сұрақ құрасты руда қиналады	Тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіндіруде, сұрақ құрастыруда қателеседі	Тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіндіруде, сұрақ құрастырады
Ақпараттың астарлы ойын анықтайды.	Мәтіндегі ақпарат тың астарлы ойын анықтауда, клишені негізге алуда қиналады.	Мәтіндегі ақпарат тың астарлы ойын анықтауда, клишені негізге алуда қателеседі.	Мәтіндегі ақпарат тың астарлы ойын анықтауда, клишені негізге алады

«Қазақстандағы туризм және экотуризм. Пунктуация» бөлімі

1-нұсқа

Оқу мақсаты:	8.2.5.1 перифразаның түрлі тәсілдерін қолдана отырып, мәтін бойынша сұрақтар құрастыру; 8.3.5.1 оқылым және тыңдалым материалдары бойынша мәтіннің баяндау желісін сақтап, әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннотация, тезис) жазу.
Бағалау критерийі:	Білім алушы Мәтін бойынша сұрақ құрастырады. Перифразаның түрлі тәсілдерін қолданады. Мәтіннің әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннотация) жазады. Мәтіннің баяндау желісін сақтайды.
Ойлау дағдыларының деңгейі:	Жоғары деңгей дағдылары
Орындау уақыты:	15-20 минут

1-тапсырма.Мәтінді мұқият оқыңыз. Мәтін бойынша перифразаның түрлі тәсілдерін қолданып, 4 сұрақ құрастырыңыз.

1993 жылы Қазақстан Дүниежүзі туристік ұйымының мүшелігіне енді. Дәл осы жылы туризмді дамыту бағдарламасы дайындалып, ал 1997 жылы «1997-2003 жылдар кезеңінде Ұлы Жібек Жолының тарихи орталықтарының өркендеуі, түркі тілді мемлекеттердің мәдение мұраларын сақтау және туристік инфрақұрылым құру» мемлекеттік бағдарламасы бекітілді. Елімізде туризмнің дамуы үшін барлық қажетті, мәдени, тарихи, географиялық және климаттық жағдайлар бар.

Қазақстандағы қандай туризм түрлері бар екенін білесіз бе? Бізде туризмнің бірнеше түрі қарқынды дамып келеді. Олар: этнотуризм, тау туризмі, емдік-сауықтыру туризмі, мәдени-танымдық туризм, аңшылық пен балық аулау, т.б.

Этнотуризм. Этнотуризм – Қазақстандағы елдің бай тарихи өткені мен қазақ халқының мәдениетінің өзіндігіне қызығатын адамдарды тартатын туризмнің бір түрі. Қазақстанның қай аймағында болмасын жолаушылар қазақ этносына тән салт-дәстүрмен, шығармашылық ерекшелікпен танысып, елдің мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігін зерттей алады.

Емдік-сауықтыру туризмі. Дамушы еліміз – емдік-сауықтыру туризмі үшін ерекше жер. Себебі еліміз тек қана емдік табиғи ресурстармен ғана бай емес, сонымен бірге, табиғи өңірлерде орналасқан заманауи шипажайларымен де танымал. Емдік-сауықтыру туризмі Қазақстанның барлық территориясына таралған, сондықтан сіз елдің қай жерінде болсаңыз да, емделу мен демалысты қатар қолдана аласыз. Емдік курорттар түрлі ауруларға ем болатын минералды су, бұғы мүйізімен емдеу, емдік климат және т.б. түрлі емдеу қызметтерін ұсынады.

Мәдени-танымдық туризм. Елімізде 25 мыңнан астам ескерткіштер және географиялық көрікті жерлер бар екен. Қазақстанның тарихи және мәдени мұрасы объектілері ЮНЕСКО әлемдік маңызы бар ескерткіштері болып танылады және осы ұйымның қорғауында. Сонымен қатар мәдени құндылықтардың 2 миллионнан астам бірліктері қазіргі Қазақстан жерінің тұрмыстық мәдениетінің дамуының барлық кезеңдерін бейнелейді. (229 сөз.)

https://massaget.kz/layfstayl/alemtanu/Qazaqstanym/49388/

Сұрақтар:

1. ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________?

2. ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________?

3. ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________?

4. ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________?

2-тапсырма. Мәтіндегі негізгі ойды анықтап, баяндау желісіне сай әр бөліктен алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннотация) жазыңыз. (80-90 сөз.)

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________

Бағалау критерийі	№ тапсырма	Дескриптор	Балл
		Білім алушы
Мәтін бойынша сұрақ құрастырады Перифразаның түрлі тәсілдерін қолданады	1	Мәтін бойынша перифразаның тәсілдерін қолданып, сұрақтар құрастырады: 1-сұрақ 2-сұрақ 3-сұрақ 4-сұрақ	1 1 1 1
Мәтіннің әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннотация) жазады. Мәтіннің баяндау желісін сақтайды.	2	Мәтін мазмұнын сақтайды Мәтіннің әр бөлігінен ақпарат алады Алынған ақпараттарды жинақтайды Жинақталған ақпарат бойынша жинақы мәтін (аннотация) жазады	1 1 1 1
Барлығы			8

«Қазақстандағы туризм және экотуризм. Пунктуация» бөлімі бойынша

жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға арналған ақпарат (рубрика)

Білімалушыныңаты-жөні __________________________________________

Бағалаукритерийі	Оқужетістігідеңгейі
	Төмен	Орта	Жоғары
Мәтін бойынша сұрақ құрастырады Перифразаның түрлі тәсілдерін қолданады	Мәтін бойынша сұрақтар құрастыруда, перифразаның түрлі тәсілдерін қолдануда қиналады	Мәтін бойынша сұрақтар құрасты руда, перифразаның түрлі тәсілдерін қолдануда қателеседі	Мәтін бойынша сұрақтар құрастырады, перифразаның түрлі тәсілдерін қолданады
Мәтіннің баяндау желісін сақтап, әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннотация) жазады.	Мәтіннің баяндау желісін сақтауда, әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннотация) жазуда қиналады.	Мәтіннің баяндау желісін сақтауда, әр бөлігінен алынған ақпараттардан жина қы мәтін (аннота ция) жазуда қателеседі.	Мәтіннің баяндау желісін сақтайды, әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннотация) жазады.

«Қазақстандағы туризм және экотуризм. Пунктуация» бөлімі

2-нұсқа

Оқу мақсаты:	8.2.5.1 перифразаның түрлі тәсілдерін қолдана отырып, мәтін бойынша сұрақтар құрастыру; 8.3.5.1 оқылым және тыңдалым материалдары бойынша мәтіннің баяндау желісін сақтап, әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннотация, тезис) жазу.
Бағалау критерийі:	Білім алушы Мәтін бойынша сұрақ құрастырады. Перифразаның түрлі тәсілдерін қолданады. Мәтіннің әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннотация) жазады. Мәтіннің баяндау желісін сақтайды.
Ойлау дағдыларының деңгейі:	Жоғары деңгей дағдылары
Орындау уақыты:	15-20 минут

1-тапсырма.Мәтінді мұқият оқыңыз. Мәтін бойынша перифразаның түрлі тәсілдерін қолданып, 4 сұрақ құрастырыңыз.

Туризмсоңғы жылдары әлемнің көптегенмемлекеттерінің  шаруашылығының негізгі саласына яғни «пайда көзіне» айналды. Ал бағыттарының ішінде өзін айқын көрсетіп, маңыздылығы жағынан алдыңғы қатарда тұрған ерекше түрі – экологиялық туризм. Экологиялық туризмді тұрақты  туризм деп қарастыруға болады, яғни бұл – жергілікті жердің шынайы түрде сақталуының тек табиғи, мәдени-тарихи көрікті жерлерімен танысу үшін ғана емес, өскелең және келешек жас ұрпақ үшін шынайы ортаның алғашқы қалпында әрі қарай сақтау мақсатында сапар шегу. Экологиялық туризмнің басқа туризм түрлерінен негізгі айырмашылығы осыдан тұрады. Экологиялық туризм үнемі бұқаралық туризмнің баламасы ретінде қарастырылады.

Бүгінгі таңда Қазақстанды экологиялық туризмнің дамуы үшін жаңа құрылып келе жатқан нарық деп қарастыруға болады. Әрине, «экологиялық туризм» ұғымы жер шарының адам аяғы баспаған, әрі пайдаланылмаған жерлеріне саяхат жасауды ғана білдірмейді. Қазіргі уақытта бұл ұғым кең ауқымды қамтиды. Ол экологиялық туризмнің басты мақсатымен анықталады: табиғатпен бірігу, оның түпкілікті маңызын ұғыну және қорғау қажеттілігін түсіну. Сондықтан туризмді адамзаттың «ашық» ортада болуымен сипаттауға болады. Сонымен қатар оның көркемдік, экзотикалық, қайталанбас табиғат құбылыстары мен объектілер арасындағы тығыз байланысты білдіретінін айта кетуіміз керек.

Экологиялықтуризмнің  Қазақстанда тұрақты дамуы әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешеді, жергілікті және аймақтық деңгейде тұрғындарды жұмыспен қамтамасыз етеді. Экотуризмнің әлеуметтік салада дамуына келсек, халықаралық  қатынастардың нығаюына себепкер бола тұра6 мәдениеттің өрлеуіне өз үлесін қосады, бастысы – тұрғындардың экологиялық сауатын аша отырып, әлеуметтік байланысты кеңейтуде маңызды фактор болып саналады.

Қорытындылай келсек,экологиялық туризм адамдардың санасы мен әдеттерін өзгертуге мүмкіндік  бере отырып, табиғи ортаны табиғи қалпында сақтау арқылы оларды табиғатқа үнемділікпен қарауға тәрбиелейді. (231 сөз.)

https://malimetter.kz/ekoturizm-tusinigi-mani-zhane-onyn-turleri-

Сұрақтар:

1. _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________?

2. _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________?

3. _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________?

4. _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________?

2-тапсырма. Мәтіндегі негізгі ойды анықтап, баяндау желісіне сай әр бөліктен алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннотация) жазыңыз. (80-90 сөз.)

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________

Бағалау критерийі	№ тапсырма	Дескриптор	Балл
		Білім алушы
Мәтін бойынша сұрақ құрастырады Перифразаның түрлі тәсілдерін қолданады	1	Мәтін бойынша перифразаның тәсілдерін қолданып, сұрақтар құрастырады: 1-сұрақ 2-сұрақ 3-сұрақ 4-сұрақ	1 1 1 1
Мәтіннің әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннотация) жазады. Мәтіннің баяндау желісін сақтайды.	2	Мәтін мазмұнын сақтайды Мәтіннің әр бөлігінен ақпарат алады Алынған ақпараттарды жинақтайды Жинақталған ақпарат бойынша жинақы мәтін (аннотация) жазады	1 1 1 1
Барлығы			8

«Қазақстандағы туризм және экотуризм. Пунктуация» бөлімі бойынша

жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға арналған ақпарат (рубрика)

Білімалушыныңаты-жөні __________________________________________

Бағалаукритерийі	Оқужетістігідеңгейі
	Төмен	Орта	Жоғары
Мәтін бойынша сұрақ құрастырады Перифразаның түрлі тәсілдерін қолданады	Мәтін бойынша сұрақтар құрастыруда, перифразаның түрлі тәсілдерін қолдануда қиналады	Мәтін бойынша сұрақтар құрасты руда, перифразаның түрлі тәсілдерін қолдануда қателеседі	Мәтін бойынша сұрақтар құрастырады, перифразаның түрлі тәсілдерін қолданады
Мәтіннің баяндау желісін сақтап, әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннотация) жазады.	Мәтіннің баяндау желісін сақтауда, әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннотация) жазуда қиналады.	Мәтіннің баяндау желісін сақтауда, әр бөлігінен алынған ақпараттардан жина қы мәтін (аннота ция) жазуда қателеседі.	Мәтіннің баяндау желісін сақтайды, әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннотация) жазады.

1-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ

Жиынтық бағалауға шолу

Ұзақтығы: 40минут

Оқылым – 15 минут

Жазылым – 25 минут

Тыңдалым мен айтылым бөлек тексеріледі.

Балл саны: 30

Тапсырмалар түрлері

Көп таңдауы бар сұрақтар

Қысқа жауаптықа жетететін сұрақтар

Толық жауаптықа жетететін сұрақтар

Жиынтық бағалаудың құрылымы

Тоқсандық жиынтық бағалаудың нұсқасы 3 компоненттен тұрады: Біріншісі тыңдалым, айтылым және әдеби тіл нормаларын, екіншісі оқылым және әдеби тіл нормаларын, үшіншісі жазылым және әдеби тіл нормаларын тексеруге арналған.

Тоқсандық жиынтық бағалау тапсырмаларының сипаттамасы

*Тапсырма	Қамтылатынмақсаттар	*Тапсырматүрлері	*Тапсырмаларсипаттамасы	*Орындаууақыты, мин	Балл
	8.1.1.1 мәтіннен алынған дәйексөздерге, үзінділерге сүйене отырып, көтерілетін мәселені болжау	Толық жауапты қажет ететін сұрақтар	Тапсырма жұппен орындалады. Оқушыларға 150-200 сөзден тұратын бір тақырыпқа қатысты мәтіндер беріледі: 1-оқушыға тек 1-мәтіннің дәйексөзі беріледі, ал мәтіннің өзі оның жұбына (2-оқушыға) беріледі, 2-оқушыға тек 2-мәтіннің дәйексөзі беріледі, ал мәтіннің өзі оның жұбына (1-оқушыға) беріледі.1-оқушы дәйексөзге сүйеніп, мәтінде көтерілген мәселені болжайды, бұл кезде 2-оқушы толық мәтінге сүйеніп, жасалған болжамды түпнұсқамен салыстырады және болжамның қаншалықты сәйкес болғандығына дәлелдермен кері байланыс береді. Сонан соң 2-оқушы дәйексөзге сүйеніп, мәтінде көтерілген мәселені болжайды, бұл кезде 1-оқушы толық мәтінге сүйеніп, жасалған болжамды түпнұсқамен салыстырады және болжамның қаншалықты сәйкес болғандығына дәлелдермен кері байланыс береді.	Тыңдалым мен айтылым сабақтан тыс, қосымша уақытта өткізіледі (әрбілімалушыға 3-5 минут беріледі).	10
	8.2.3.1 мақала, аннотация құрылымы мен ресімделуі арқылы жанрлық ерекшеліктерін ажырату	Қысқа жауапты қажетететін сұрақтар	Көлемі 150-200 сөзгежуықекі мәтінберіледі. Оқушы мәтіндерді оқып, оларды тақырыбы, жанры, жанрлық ерекшеліктері, құрылым мен ресімделуі тұрғысынан салыстырып кестені толтырады.	15	10
	8.3.5.1 оқылым және тыңдалым материалдары бойынша мәтіннің баяндау желісін сақтап, әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннотация) жазу	Жазбаша толық жауапты қажет ететін сұрақтар	Оқушылар ұсынылған берілген мәтін бойынша аннотация жазады. Оқушылардың жазба жұмыстарын бағалауда олардың жанрлық және стильдік ереркшеліктерді ескеруі мен жалпы сауаттылықтары басты назарға алынады.	25	10
Барлығы				40 минут	30

Тапсырмалар және балл қою кестеcінің үлгісі

«Қазақ тілі» Т1 пәнінен 1-тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмалары

Көне түркі жазбалары және қазақ жазуы. Орфография. Адамзаттық құндылықтар және әлем мәдениеті. Фонетика

1-нұсқа

Тыңдалым мен айтылым

Тапсырма

1.Берілген дәйексөзге сүйеніп, мәтінде қозғалатын мәселеге болжам жасаңыз.

2.Жұбыңыздың дәйексөз бойынша жасаған болжамын тыңдап, түпнұсқамен салыстырыңыз. Қандай тұстардың сәйкес келгендігіне дәлелдермен кері байланыс беріңіз.

[10]

1-мәтін

Дәйексөз:

Көптеген тарихи, мәдени, жағрапиялық, саяси деректер бар, сол кездегі халықтың өмірінен, таным-түсінігінен, дүниетанымы мен салт-дәстүрінен хабар береді.

Көне Түркі жазуының мазмұны  Көне Түркі жазуының құпиясын ашқан даниялық ғалым Вильгельм Томсен болатын (1893 жылы бастап). Кейін орыс түркітанушылары аударып, көп зерттеді. Оған 20 ғасырда Түркі елдерінің ғалымдары – татар, өзбек, түрік, қазақ, әзірбайжан зерттеушілері қосылды. Кейде «руна (руникалық) жазулары» деп аталады. Оның себебі жазудың құпиясы ашылмай тұрғанда, бұл жазулар бір қарағанда ежелгі скандинавия халықтарының жазбаларына ұқсайтын еді. Алайда ғылыми зерттеулер Түркі жазулары екенін анықтады.

Томсен ең алғаш рет «Түрк» және «Теңрі» сөздерінен бастап оқыған екен. Бұл жазулардың жалпы көлемі ұзақ. Қазіргі өлшеммен алғанда орта көлемдегі кітапты құрайды. Көптеген тарихи, мәдени, жағраппиялық, саяси деректер бар, сол кездегі халықтың өмірінен, таным-түсінігінен, дүниетанымы мен салт-дәстүрінен хабар береді. Тарихи оқиғалар тізбегі Ұлы қағандардың жорықтары жыраулық-жорықтық үлгідегі әдемі, көркем тілмен баяндалған. Сондықтан көптеген зерттеушілер оларды Көркем шығармаларға жатқызады. Жазбаларды Көне Түркілер мен Көк Түркілер дәуіріндегі болған оқиғалар сипатталып, жағрапиялық атаулар, сол кездегі тайпалардың атаулары мен оналасу, таралу аймағы көрінеді. Өкініштісі, Түркі жазба ескерткіштері манихейшіл Ұйғыр қағандығы кезінде аяусыз қиратылған. (155)

https://e-history.kz/kz/publications/view/1149

2-мәтін

Дәйексөз:

Өзгелер үшін өмір сүру, өзгелер үшін жанын пида ету – адам баласына ғана тән асқақ сезім. Бұл сезімнің қайнар бастауы риясыз сүйіспеншілікте жатыр.

Құндылықтар өмірге, еңбекке, шығармашылыққа, адам өмірінің мәніне баға беруден тұрады. Құндылықтар қоғам үшін ең маңызды деген әдет- ғұрыптар мен нормалар қызметін өзіне бағындырады және реттейді. Оқыту үрдісіне жалпыадамзаттық құндылықтарды енгізу арқылы адамның рухани өсуіне жағдай жасаймыз.

Мәңгілік құндылықтар білімнің негізгі өзегі болып табылады. Ақиқат, сүйіспеншілік, дұрыс әрекет, ішкі тыныштық, қиянат жасамау – бұл мәңгілік бес құндылық адамның ұлтына, нәсіліне, ортасына, дініне қарамайтын, уақытпен өзгермейтін құбылыс. Адамның жақсылыққа ұмтылуы, ақиқатқа жүгінуі оның болмысынан ішкі жан дүниесінде осы бес құндылықтың бар екенінің дәлелі емес пе? Міне, осы бес құндылықтың ішіндегі сүйіспеншелікке тоқталып өтейік.

Жалпы сүйіспеншілік ұғымы – бүкіл жарық дүниені сүю. Сүйіспеншілік – тіршіліктің тірегі.Сүйіспеншілікті адам алғаш шыр етіп дүниеге келген сәтінен бастап сезіп, көре бастайды. Мейірімін төккен ата-анасының ыстық құшағында олардың аялы алақанын сезіне жүріп, өмірге төселеді.

Өзгелер үшін өмір сүру, өзгелер үшін жанын пида ету – адам баласына ғана тән асқақ сезім. Бұл сезімнің қайнар бастауы риясыз сүйіспеншілікте жатыр. Баласы үшін өлімге бас тіккен ананың жанкештілігі мейірімділіктің нышанын ұқтырмай ма? Риясыз сүйіспеншілікті қарапайым сөзбен айтып жеткізу мүмкін емес... Оны іспен ғана білдіре аласың, себебі ол сезімнің бір бөлшегі, ол адамдар арасындағы жылуды ұялатады. Үлкен сезімдерге бастау береді. Риясыз сүйіспеншілік, жек көрушілік жоқ жерде ғана ұшқын алады. Сүйіспеншілік – елдің ыстық ықыласына бөленудің ең төте жолы.(198 сөз)

http://zkoipk.kz/ru/nisconf2s/755-conf.html

3-мәтін

Дәйексөз:

Әр нәрсенің өз құндылығын білгенмен, біз өз жан-дүниеміздің құндылықтарына назар аудара бермейміз.

Адам құндылықтары

Әдетте құндылық деген сөзді естігенде ойыңызға не келеді? Құнды заттар, құнды ақпарат, басқа адамның құнды қасиеттері. Әр нәрсенің өз құндылығын білгенмен, біз өз жан-дүниеміздің құндылықтарына назар аудара бермейміз. Ойланып көріңізші, сіздің қандай құндылықтарыңыз бар? Сіз өзіңізді ақылды, тәрбиелі, парасатты, адамгершілігі мол және т.б. керемет қасиеттерге ие адаммын деп ойлауыңыз мүмкін. Бұның бәрі құнды қасиеттерге жатады. Сіз ата-анаңызды, туыстарыңызды, достарыңызды, туған жеріңізді, еліңізді, ұлтыңызды шексіз сүюіңіз мүмкін. Бұл да адамның ерекше жақсы көретін құндылықтары.

Сіздің үйіңіз, материалдық жағдайыңыз, айналысатын ісіңіз, әуесқойлығыңыз да құндылықтар қатарында. Аналар үшін баласы үлкен құндылық.

Мысалы, сіз бір адамның шығармашылығын сынадыңыз. Олазар да безерболып, сізгеренжіді. Неге? Өйткеніолүшіноныңшығармасыоныңқұндылығы. Олоғанжанынсалды. Ал сізүшінолмүлдемқұндылықболмауымүмкін. Егероладамсіздікешіргісікелсе, олсолқұндылығынжақсартуүшінтағыжұмысістеукеректігінтүсінуі керек.

Адам бойында мыңдаған құндылық бар. Бірақ біреу менің құндылығыма тиісті деп ренжіп жүре беруге болмайды. Құндылығыңыздың кем-кетік тұстарын анықтаңыз, ол әлі де жөндеуді талап ететін шығар немесе құндылығыңыздың кішкене бағасын түсіріп, адамды кешіріңіз. Солай, достар... (173 сөз.)

https://massaget.kz/blogs/4033/

Оқылым

Тапсырма

Мәтінді мұқият оқып, берілген сұрақтарға жауап беріңіз.

[10]

1-мәтін

«№146 лицейінің 8-cынып оқушысы Р.М. Сабитованың

«Ұлттық құндылықтар – ұлт қорғаны» мақаласына

АННОТАЦИЯ

Мақалада автор ұлттық құндылықтар ұғымына жан-жақты түсініктеме бере отырып, оның адам бойында қалыптасуына талдау жасайды. Автор «құндылық» түсінігінің тарихына тоқталып, түрлі авторлардың көзқарастарынан мысалдар келтіреді. «Құндылық» түсінігінің педагогика саласындағы рөліне тоқталады және адамды тәрбиелеу үшін оның өмір сүруіне ең керекті, маңызды, қажетті, бағалы дүниелердің жиынтығын құрайтын педагогикалық категория ретінде қарастырады. Автордың мақсаты – күрделі әрі аумалы-төкпелі заманда құндылықтар жүйесінің адам өміріндегі маңызды категория екендігіне оқырманның көзін жеткізу. Құндылықтарға бейімделу адамзатқа тән. Болмыс құбылыстарының құндылықтарынсыз әлеуметтік жан иесі ретіндегі адамның іс-әрекетінің де, өмірінің мәні де болмайды. Жалпы адамзаттық құндылықтар арқылы тәрбие беру – рухани азғындықтан шығудың ең басты жолы. Осы орайда бүгінгі таңдағы мектептерде жүргізілетін тәрбиенің өзіндік басты мақсаты да осында айқындалып, бағыты белгіленуі қажет.

2-мәтін

Құндылық — мәдениеттің құрамдас бөлігі. Мәдениеттің құрамдас бөлігі болуы себепті құндылық адамдардың өзін ұстауын реттейді, олардың шынайы тәртібін айқындайды. Мәдениет құндылықтары, тиісінше, материалдық және рухани болып бөлінеді. Құндылықтардың мазмұны қоғамның мәдени жетістіктерімен шарттастырылған. Құндылықтар әлемі, сөздің кең мағынасында, мәдениет әлемі деген сөз. Ол адамның рухани қызмет аясы, оның санасының дұрыстығын айғақтаушы, адамның рухани байлығының өлшеуіші іспетті.

Адамдардың немесе әлеуметтік топтардың қажеттіліктері, мүдделері жөне талғамдары әр түрлі болады. Сондықтан барлық құндылықтар салыстырмалы. Құндылық қатынас қанағаттанарлық немесе қанағаттанғысыз болып келуі мүмкін. Біреу үшін мынау, екінші үшін анау құнды. Олардың қайсысынікі дұрыс, қайсысы қателесіп тұрғанын релятивистік тұрғыдан оны ажыратып жатуда мағына болмайды. Шынайы деп — адамға пайда әкелетін, оның санасына жоғары адамдық қасиеттерді сіңіретін, адамдардың бақыты мен игіліктілігін қамтамасыз ететін, адамның тұрғасын ажарландыратын, адаммен қоғамның ілгерілей дамуын қамтамасыз ететін құндылықтарды айтқан жөн.

Қорыта айтқанда ақиқат, сүйіспеншілік, дұрыс әрекет, ішкі тыныштық, қиянат жасамау —  бұл мәңгілік бес құндылық  адамның ұлтына, нәсіліне, ортасына, дініне қарамайтын, уақытпен өзгермейтін құбылыс.  Адамның руханияты мен мәдениетінің жиынтығы, яғни, ата, әжелеріміздің даналығы. Бүгінгі таңда рухани білім әлемге ауадай қажет болып тұр. Сондықтан әр адамның ақыл ойын жаңғыртып, санасын өзгерту керек, сонда әлем де жаңарып, өзгереді. (182 сөз.) https://kk.wikipedia.org/wiki/

Өзін-өзі тану пәнінің мұғалімі Ибраимова Мадина Муратовна

1-мәтін	2-мәтін
Тақырыбы
Жанры, жанрлық ерекшеліктері неде?
Құрылымы қандай мәтін бөлімдерінен тұрады?
Мәтіндер қалай ресімделген?

Жазылым

Төменде берілген мәтінді оқып, оның мазмұны мен көтерілген басты мәселесін, мәтіннің толық нұсқасын оқуға мақсатты аудиторияның қызығушылығын тудыратындай ғылыми-ақпараттық стильде аннотация жазыңыз.

Аннотация жазуда келесі клишелерді қолданыңыз:

мақалада ... қарастырылады, мақала ... арналған, мақалада ... көрсетіледі, мақаланың негізінде ... жатыр, автор ... мәселелерге тоқталады, автор ... мәселелерін қозғайды, автордың/мақаланың мақсаты...

[10]

Түркі руна жазбалары

Орхон - Енисей жазбалары — көне түркі жазба тарихи-мәдени ескерткіші. Көп уақытқа дейін сыры беймәлім, қай тілде жазылғандығы белгісіз болып келген. Орхон - Енисей жазбаларын руналық жазбалар деп те атайды (Скандинавия халықтарының тілінде "рунь" сөзі "сыры ашылмаған", "құпия" деген мағынаны білдіреді). Тек 1893 жылы ғана даниялық ғалым В.Томсен құпия жазуды оқудың кілтін ашады. Біраз жылдардан кейін орыс ғалымы В.В.Радлов Орхон өзені бойынан табылған үлкен тастардағы жазуды толық оқып, аударды. Руна жазуындағы ең үлкен ескерткіштер Орхон мен Енисей өзендері алқабынан табылғандықтан, жазудың өзін де осылайша атап кетті.

Орхон-Енисей жазбалары Шығыс Түркі қағанатының қағаны Білге мен оның інісі Күлтегін қабірлеріне қойылған орасан зор құлпытастарға қашап жазылған жыр жолдары болып шықты. Жырға арқау болған негізгі мәселелер – елдің тәуелсіздігі, береке-бірлігі. Күлтегін жырында сегіз оқиға баяндалған.

• Біріншісінде, қағанның өз халқына қарата айтқан үндеуі;

• Екіншісінде Түрік Қағанаты жерінің кеңдігін суреттейді;

• Үшіншісіндетүркілердіңәскерижорықтары;

• Төртіншісіндекөршілестабғаштардыңқастандықәрекеттерітуралыәңгіме;

• Бесіншісіндетабғаштайпасыменқатысутүркілергеқауіптіекендігіжөнінде;

• Алтыншысытүркіхалқыныңболашақтыболжайалмауынаөкіну;

• Жетіншісітүркіхалқыныңдаңқынасырғанқағанжөнінде;

• Сегізіншісінде осы ескерткіштіжырқыпжазуғатүрткіболғанжағдайларғатоқталады.

Орхон - Енисей жазбаларының енді бір ескерткіші – Тоныкөк құлпытасындағы жырлар. Онда да сол кездегі түркілердің өмірінен мағлұмат беретін он төрт жол жазылған. Түркі халқының табғаштарға тәуелді болып қалу тарихы, азат қалған түркілердің бірігуі, қаған сайлауы, Тоныкөктің ықпалымен Елтерістің қаған болуы, Оғыз мемлекетінің тыңшылары түркілерге қауіп төндіргені, қарсыластармен болған шайқастар, анталаған жаудың бетін қайтаруда Тоныкөктің ерлігі, ұрыс-шайқастардың жүргізілуі, түркілердің түрлі тайпалармен жауласу жолдары баяндалып, Тоныкөкке мадақтау берілген. (238 сөз.)

https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D3%A9%D0%BD%D0%B5_%D1%82%D2%AF%D1%80%D0%BA%D1%96_%D0%B6%D0%B0%D0%B7%D1%83%D1%8B

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Балл қою кестесі

Тыңдалым және айтылым

Балл	Коммуникативтік құзыреттілік	Грамматикалық құзыреттілік
9-10	Дәйексөзді негізге ала отырып, өз болжамын білдіреді. Болжа мының себебін дәлелді түрде өте жақсы жеткізеді. Жұбының жасаған болжамына келісу не келіспеу пікірін білдіреді, себе бін дәлелді түсіндіреді.	Ойын аяқталған, толық сөйлемдер мен жеткізеді. Ой мен ойды байланыстыруда грамматикалық дағдыны өте жақсы қолданады. Сөздік қоры мол. Паразит сөздер мен қайталаулары жоқ. Жеке пікірін білдіруде қыстырма сөздер мен оқшау сөздерді өте орынды, тиімді пайдаланады.
7-8	Өз болжамын жеткілікті білді реді. Болжамының себебін дәйексөзбен байланыстырады, дәлелдері жеткілікті. Жұбы ның жасаған болжамына келі су не келіспеу пікірін білді реді, себебін жақсы түсінді реді.	Ойын аяқталған, толық сөйлем дермен жеткізеді. Ой мен ойды байланыстыруда грамматикалық дағдыны жақсы қолданады. Сөздік қоры жеткілікті. Паразит сөздер мен қайталаулар аздап кездеседі. Жеке пікірін білдіруде қыстырма сөздер мен оқшау сөздерді орынды пайдаланады.
5-6	Өз болжамын қанағаттанарлық деңгейде білдіреді, дәйексөздің мазмұнынан аздап ауытқу байқа лады. Болжамының барлығы дәйексөзбен байланыса бермейді, дәлелдері жеткіліксіз, толық тыруды қажет етеді. Жұбының жасаған болжамына келісу не келіспеу пікірін білдіреді, себе бін түсіндіруі қанағаттанарлық.	Ойын кейде аяқталған, аракідік синтаксистік құрылымы сақталмаған сөйлемдермен жеткізеді. Ой мен ойды байланыстыруда грамма тикалық қателері кездеседі. Сөздік қоры қанағаттанарлық. Паразит сөздер мен қайталаулары кездеседі. Жеке пікірін білдіруде қыстырма сөздер мен оқшау сөздерді орынды, орынсыз пайдаланады.
3-4	Болжамы көп жағдайда жалпы, кебір ойлары жуық, алайда дәйексөзді назарға ала бермейді. Дәлелдер келтіруге тырысады, бірақ негізсіз. Жұбының болжамына сипаттама түрінде пікір білдіреді, себебін түсіндір мейді.	Ойын көп жағдайда аяқтамайды, жай сөйлемдерді, қарапайым синтак систік құрылымдарды қолданады. Ой мен ойды байланыстыруда грамматикалық қателері жиі кездеседі. Сөздік қоры күнделікті ауызекі лексикадан тұрады. Паразит сөздер мен қайталаулары жиі кездеседі. Жеке пікірін білдіруде қыстырма сөздер мен оқшау сөздерді орынсыз пайдалануы жиі кездеседі.
1-2	Болжамдары суреттермен сәйкесе бермейді, көбінесе суреттердегі детальдарды атаумен шектеледі. Жұбының болжамына сипаттама түрінде пікір білдіреді, дәледері жоқ.	Ойын аяқтамайды, қарапайым синтаксистік құрылымдармен шектеледі. Грамматикалық дағдылары жетіспегендіктен, ой мен ойы байланыспайды, жүйе жоқ. Паразит сөздер мен қайталаулары негізгі лексикадан басым.

Оқылым

Балл	Сипаттамасы
9-10	Мәтінде көтерілген мәселені, жанрлық, құрылымдық, ерекшеліктерін, ресімделуін өте жақсы түсініп талдайды.
7-8	Мәтінде көтерілген мәселені, жанрлық, құрылымдық, ерекшеліктерін, ресімделуін жақсы түсініп талдайды.
5-6	Мәтінде көтерілген мәселені, жанрлық, құрылымдық, ерекшеліктерін, ресімделуін қанағаттанарлық деңгейде түсініп талдайды.
3-4	Мәтінде көтерілген мәселені, жанрлық, құрылымдық, ерекшеліктерін, ресімделуін шектеулі түсінеді, талдауға талпыныс жасайды.
1-2	Мәтінде көтерілген мәселені, жанрлық, құрылымдық, ерекшеліктерін, ресімделуін өте шектеулі деңгейде түсінеді.
0	Мәтінде көтерілген мәселені, жанрлық, құрылымдық, ерекшеліктерін, ресімделуін түсінбейді.

Жазылым

Балл	Сипаттамасы
9-10	Мәтіннің тақырыбы мен негізгі мазмұнын, көтерген басты мәселесін, автордың позициясын дәл анықтап, өте жақсы сипаттайды. Мақсатты аудиторияның қызығушылығын тудыру үшін мәтіннің жаңашылдығы мен ерекшелігін көрсетеді. Аннотацияға тән тілдік клишелерді (мақалада ... қарастырылады, мақала ... арналған, мақалада ... көрсетіледі, мақаланың негізінде ... жатыр, автор ... мәселелерге тоқталады, автор ... мәселелерін қозғайды, автордың/мақаланың мақсаты..., с.с.) орынды қолданады. Ойын логикалық тұрғыдан жүйелі жеткізеді. Сөздік қоры мол. Жанрдың құрылымдық, стильдік ерекшеліктерін бастан-аяқ сақтайды. Грамматикалық, стильдік тұрғыдан өте сауатты. Қателері жоқ.
7-8	Мәтіннің тақырыбы мен негізгі мазмұнын, көтерген басты мәселесін, автордың позициясын анықтап, сипаттайды. Мақсатты аудиторияның қызығушылығын тудыру үшін мәтіннің жаңашылдығы мен ерекшелігін көрсетеді. Аннотацияға тән тілдік клишелерді (мақалада ... қарастырылады, мақала ... арналған, мақалада ... көрсетіледі, мақаланың негізінде ... жатыр, автор ... мәселелерге тоқталады, автор ... мәселелерін қозғайды, автордың/мақаланың мақсаты..., с.с.) орынды қолданауға тырысатыны байқалады. Ойын жүйелі жеткізеді. Сөздік қоры жеткілікті. Жанрдың құрылымдық, стильдік ерекшеліктерін сақтайды. Грамматикалық, стильдік тұрғыдан сауатты, бірақ 1-2 ұсақ қате кездеседі.
5-6	Мәтіннің тақырыбы мен негізгі мазмұнын, көтерген басты мәселесін сипаттауы қанағаттанарлық. Аннотацияға тән тілдік клишелерді (мақалада ... қарастырылады, мақала ... арналған, мақалада ... көрсетіледі, мақаланың негізінде ... жатыр, автор ... мәселелерге тоқталады, автор ... мәселелерін қозғайды, автордың/мақаланың мақсаты..., с.с.) сирек болғанымен, орынды қолданады. Ой жүйесі аракідік байланыспайды. Сөздік қоры қанағаттанарлық деңгейде. Жанрдың құрылымдық ерекшеліктерін сақтайды, бірақ стильден ауытқу бар. Грамматикалық, стильдік тұрғыдан 2-3 ұсақ және ірі қателер кездеседі.
3-4	Мәтіннің тақырыбы мен негізгі мазмұнын, көтерген басты мәселесін сипаттауы шектеулі. Аннотацияға тән тілдік клишелерді (мақалада ... қарастырылады, мақала ... арналған, мақалада ... көрсетіледі, мақаланың негізінде ... жатыр, автор ... мәселелерге тоқталады, автор ... мәселелерін қозғайды, автордың/мақаланың мақсаты..., с.с.) сирек қолданады, орынсыздық байқалады. Ой жүйесі байланыспайды. Сөздік қоры шектеулі. Жанрдың құрылымдық ерекшеліктері сақталмайды, стильдік бірізділік жоқ. Грамматикалық, стильдік тұрғыдан 4-5 ұсақ және ірі қателер кездеседі.
1-2	Мәтіннің тақырыбы мен негізгі мазмұнын, көтерген басты мәселесіне сипаттама берілмейді. Аннотацияға тән тілдік клишелерді (мақалада ... қарастырылады, мақала ... арналған, мақалада ... көрсетіледі, мақаланың негізінде ... жатыр, автор ... мәселелерге тоқталады, автор ... мәселелерін қозғайды, автордың/мақаланың мақсаты..., с.с.) қолданбайды. Ой жүйесі жоқ. Жанрдың құрылымдық, стильдік ерекшеліктері туралы түсінігінің аздығы немесе мүлде жоқтығы анық байқалады. Грамматикалық, стильдік тұрғыдан алтыдан көп ұсақ және ірі қателер кездеседі.

Тапсырмалар және балл қою кестеcінің үлгісі

«Қазақ тілі» Т1 пәнінен 1-тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмалары

Көне түркі жазбалары және қазақ жазуы. Орфография. Адамзаттық құндылықтар және әлем мәдениеті. Фонетика

2-нұсқа

Тыңдалым мен айтылым

Тапсырма

1.Берілген дәйексөзге сүйеніп, мәтінде қозғалатын мәселеге болжам жасаңыз.

2.Жұбыңыздың дәйексөз бойынша жасаған болжамын тыңдап, түпнұсқамен салыстырыңыз. Қандай тұстардың сәйкес келгендігіне дәлелдермен кері байланыс беріңіз.

[10]

1-мәтін

Дәйексөз:

Ақиқат, сүйіспеншілік, дұрыс әрекет, ішкі тыныштық, қиянат жасамау – бұл мәңгілік бес құндылық  адамның ұлтына, нәсіліне, ортасына, дініне қарамайтын, уақытпен өзгермейтін құбылыс.

Құндылық — мәдениеттің құрамдас бөлігі. Мәдениеттің құрамдас бөлігі болуы себепті құндылық адамдардың өзін ұстауын реттейді, олардың шынайы тәртібін айқындайды. Мәдениет құндылықтары, тиісінше, материалдық және рухани болып бөлінеді. Құндылықтардың мазмұны қоғамның мәдени жетістіктерімен шарттастырылған. Құндылықтар әлемі, сөздің кең мағынасында, мәдениет әлемі деген сөз. Ол адамның рухани қызмет аясы, оның санасының дұрыстығын айғақтаушы, адамның рухани байлығының өлшеуіші іспетті.

Адамдардың немесе әлеуметтік топтардың қажеттіліктері, мүдделері жөне талғамдары әр түрлі болады. Сондықтан барлық құндылықтар салыстырмалы. Құндылық қатынас қанағаттанарлық немесе қанағаттанғысыз болып келуі мүмкін. Біреу үшін мынау, екінші үшін анау құнды. Олардың қайсысынікі дұрыс, қайсысы қателесіп тұрғанын релятивистік тұрғыдан оны ажыратып жатуда мағына болмайды. Шынайы деп – адамға пайда әкелетін, оның санасына жоғары адамдық қасиеттерді сіңіретін, адамдардың бақыты мен игіліктілігін қамтамасыз ететін, адамның тұрғасын ажарландыратын, адаммен қоғамның ілгерілей дамуын қамтамасыз ететін құндылықтарды айтқан жөн.

Қорыта айтқанда ақиқат, сүйіспеншілік, дұрыс әрекет, ішкі тыныштық, қиянат жасамау – бұл мәңгілік бес құндылық  адамның ұлтына, нәсіліне, ортасына, дініне қарамайтын, уақытпен өзгермейтін құбылыс.  Адамның руханияты мен мәдениетінің жиынтығы, яғни, ата, әжелеріміздің даналығы. Бүгінгі таңда рухани білім әлемге ауадай қажет болып тұр. Сондықтан әр адамның ақыл ойын жаңғыртып, санасын өзгерту керек, сонда әлем де жаңарып, өзгереді. (182 сөз.) https://kk.wikipedia.org/wiki/

2-мәтін

Дәйексөз:

Бүгінгі таңда қазақ елі 2030 жылға дейінгі стратегиялық даму бағдарламасын негізге ала отырып, өзінің алдына бәсекеге барынша қабілетті елу елдің қатарынан көріну мақсатын қойып отыр.

Қай елдің болмасын дамуында ұлттық мәдениетті өркендетудің маңызы орасан зор. Қазақ елі де осы жолмен жүріп келеді. Мәдениеті дамымаған халықтың келешегі де жоқ. Тек ұлттық мәдениетін өркендеткенде ғана дамудың жолына түсетіні хақ. Мәдениеттің ауқымы өте кең. Оның аясында сан ғасырлық ата-баба дәстүріне сай қалыптасқан мәдениет жатады

Бүгінгі таңда қазақ елі 2030 жылға дейінгі стратегиялық даму бағдарламасын негізге ала отырып, өзінің алдына бәсекеге барынша қабілетті елу елдің қатарынан көріну мақсатын қойып отыр. Бұл орайда, Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Жас кәсіби мамандар ел өмірінде болып жатқан үдерістерде өз орнын тауып, болашақты орнатуға белсенді қатысуы керек», — деп атап көрсеткен-ді. Яғни қазіргі қазақ қоғамының көпшілігі жастар. Кез-келген жағдайда жастар қауымы бұқаралық күш. Осындай жағдайда жастар тәрбиесі, мәдениеті алдыңғы орындағы мәселе болып саналады. Мәдени өсу, білім, тәрбие болмай қазіргі жастардың өзін кемелдендіруі, қоғамды алға бастыруы мүмкін емес. Қазақ ұлтын алға бастыру да, артта қалдыру да жастардың қолында. Сондықтан кез-келген адам әр ісі мен пікірінде адамгершілік, парасаттылық танытып, мәдениетті жолды таңдағаны жөн.

3-мәтін

Дәйексөз:

Әр нәрсенің өз құндылығын білгенмен, біз өз жан-дүниеміздің құндылықтарына назар аудара бермейміз.

Адам құндылықтары

Әдетте құндылық деген сөзді естігенде ойыңызға не келеді? Құнды заттар, құнды ақпарат, басқа адамның құнды қасиеттері. Әр нәрсенің өз құндылығын білгенмен, біз өз жан-дүниеміздің құндылықтарына назар аудара бермейміз. Ойланып көріңізші, сіздің қандай құндылықтарыңыз бар? Сіз өзіңізді ақылды, тәрбиелі, парасатты, адамгершілігі мол және т.б. керемет қасиеттерге ие адаммын деп ойлауыңыз мүмкін. Бұның бәрі құнды қасиеттерге жатады. Сіз ата-анаңызды, туыстарыңызды, достарыңызды, туған жеріңізді, еліңізді, ұлтыңызды шексіз сүюіңіз мүмкін. Бұл да адамның ерекше жақсы көретін құндылықтары.

Сіздің үйіңіз, материалдық жағдайыңыз, айналысатын ісіңіз, әуесқойлығыңыз да құндылықтар қатарында. Аналар үшін баласы үлкен құндылық.

Мысалы, сіз бір адамның шығармашылығын сынадыңыз. Олазар да безерболып, сізгеренжіді. Неге? Өйткеніолүшіноныңшығармасыоныңқұндылығы. Олоғанжанынсалды. Ал сізүшінолмүлдемқұндылықболмауымүмкін. Егероладамсіздікешіргісікелсе, олсолқұндылығынжақсартуүшінтағыжұмысістеукеректігінтүсінуі керек.

Адам бойында мыңдаған құндылық бар. Бірақ біреу менің құндылығыма тиісті деп ренжіп жүре беруге болмайды. Құндылығыңыздың кем-кетік тұстарын анықтаңыз, ол әлі де жөндеуді талап ететін шығар немесе құндылығыңыздың кішкене бағасын түсіріп, адамды кешіріңіз. Солай, достар... (173 сөз.)

https://massaget.kz/blogs/4033/

Оқылым

Тапсырма

Мәтінді мұқият оқып, берілген сұрақтарға жауап беріңіз.

[10]

1-мәтін

«Әл-Фараби атындағы ҚҰУ-нің магистріН.Тұрсынжанқызының

«Қазақ әдебиетін ұлттық құндылық ретінде таныту» мақаласына

АННОТАЦИЯ

Мақалада автор қазақ әдебиеті пәнінің адам бойындағы ұлттық құндылықтардың қалыптасуына тигізетін әсеріне жан-жақты талдау жасайды. Автор «құндылық» түсінігінің тарихына тоқталып, әдебиет жасөспірімдерге әдебиеттануға, сөз маржандарының қыр-сырын игеруге жөн сілтеу ғана беріп қоймай, ең бастысы, өмірдің ең қымбаттысы, асылы жақсылық пен ізгіліктің ұрығын себеді. Әдебиет пәнінің адам бойындағы асқақ арман, әдемі сенім, әсемдік пен сұлулыққа құштарлық тәрізді мөлдір сезімдер мен кісілік қасиеттер туралы сырласу сабағы екеніне кеңінен тоқталады. Осы пән арқылы оқушылардың рухани дүниесі байып, туған тілін сүюден адамзатты құрметтеуге дейінгі сезімдері қалыптасатынын сөз қылады. Автордың мақсаты – қазақ әдебиеті пәнінде көркем туындыны оқыта отырып, тұнып тұрған ұлттық құндылықтарды оқушы бойына дарыту, оқушы пікірі мен ойына ерекше көңіл бөлу. Осы орайда бүгінгі таңда әдебиетті оқыта отырып, тәрбиенің өзіндік басты мақсаты да осында айқындалып, бағыты белгіленеді.(125 сөз).https://bsh.kz/news/13

2-мәтін

«Ұлттық мәдениеттен жұрдай рухта  тәрбиеленген  ұрпақтан,

халқымыздың қажеті  мен мүддесін жоқтайтын,

пайдалы азамат шықпайды.»

 Мұстафа Шоқай.

  Қазақ халқын ерекше, болмысы мен тарихы бөлек болып тұратын, басқа халықтардан ерек көрсетететін әрине, негізгі ұлттық құндылық санатына жатқыза алатын құнды мәдениетіміз, тіліміз, дініміз, діліміз, ұрпақтар сабақтастығы, ертегілер, мақал-мәтелдер, лиро-эпостық және батырлар жырлары, әдет- ғұрпымыз, салт-санамыз, менталитетіміз, ұлттық өнеріміз, ұлттық тағамдарымыз, ұлттық қолөнеріміз, тұрмыстық бұйымдарымыз, ұлттық ойындарымыз т.б. өзгелерге ұқсамайтын қасиеттеріміздің бар болғандығы. Ұлттық сана, Ұлттық құндылықтарды насихаттаудағы біздің рөліміз, біздің еңбегіміз қандай болмақ деген заңды сұрақ туындайды.

Осы тұста «Мәңгілік Елдің – Мәңгілік біліміне» айналатын ұлттық білім беру жүйесін дамытып жатқанымыз рас. Тек кәсіптік бағыт-бағдардағы емес, тұлға, патриот, рухани жан-дүниесі бай Қазақстанның азаматы болуына ықпалдастық жасайтынымыз рас. Ғаламдану үрдісінде ұлттық құндылықтарды сақтау мен өзінің бет-бейнесін, ізгі дәстүрін сақтау жолындағы күрес, ұлттық сананы сақтау күресі екенін түсіну, яғни, ұлттық сана-сезімімен мінез-құлқының ана тілінде, ата тарихын, төл мәдениетін және ұлттық салт-дәстүрді меңгеруі негізінде қалыптасқан жеке тұлғаны тәрбиелеу міндетін айтамыз.

Қорыта келгенде, рухани ұлттық құндылықтар мен тәрбиені бойына сіңіре отырып, келешегі кемеңгер, болашағы жарқын Ұлт, Мемлекет бола аламыз. Сөзімді Елбасының сөзімен аяқтағаным жөн болар: «Рухы биік, еңбегі ерен, бірлігі мығым Мәңгілік Ел болу үшін бізде бәрі бар. Тәуелсіздіктің туын желбіретіп, тұғырын нығайтқан біздің тарих алдында жүзіміз жарқын! Біздің тірегіміз – тәуелсіздік, тілегіміз – тұрақтылық, білегіміз – бірлік!»(212 сөз). http://internet-konkursy.com/statii/ulttyk-kundylyk-ulttyn-tiregi/

1-мәтін	2-мәтін
Тақырыбы
Жанры, жанрлық ерекшеліктері неде?
Құрылымы қандай мәтін бөлімдерінен тұрады?
Мәтіндер қалай ресімделген?

Жазылым

Төменде берілген мәтінді оқып, оның мазмұны мен көтерілген басты мәселесін, мәтіннің толық нұсқасын оқуға мақсатты аудиторияның қызығушылығын тудыратындай ғылыми-ақпараттық стильде аннотация жазыңыз.

Аннотация жазуда келесі клишелерді қолданыңыз:

мақалада ... қарастырылады, мақала ... арналған, мақалада ... көрсетіледі, мақаланың негізінде ... жатыр, автор ... мәселелерге тоқталады, автор ... мәселелерін қозғайды, автордың/мақаланың мақсаты...

[10]

Көне Түркі жазуларының мазмұны

Көне Түркі жазуының құпиясын ашқан Даниялық ғалым Вильгельм Томсен болатын. Кейін орыс түркітанушылары аударып, көп зерттеді. Оған ХХ ғасырда Түркі елдерінің ғалымдары – татар, өзбек, түрік, қазақ, әзірбайжан зерттеушілері қосылды. Кейде «руна (руникалық) жазулары» деп аталады. Оның себебі жазудың құпиясы ашылмай тұрғанда, бұл жазулар бір қарағанда ежелгі скандинавия халықтарының жазбаларына ұқсайтын еді. Алайда ғылыми зерттеулер Түркі жазулары екенін анықтады. Томсен ең алғаш рет «Түрік» және «Теңрі» сөздерінен бастап оқыған екен.

Бұл жазулардың жалпы көлемі ұзақ. Қазіргі өлшеммен алғанда орта көлемдегі кітапты құрайды. Көптеген тарихи, мәдени, жағырапиялық, саяси деректер бар, сол кездегі халықтың өмірінен, таным-түсінігінен, дүниетанымы мен салт-дәстүрінен хабар береді. Тарихи оқиғалар тізбегі Ұлы қағандардың жорықтары жыраулық-жорықтық үлгідегі әдемі, көркем тілмен баяндалған. Сондықтан көптеген зерттеушілер оларды көркем шығармаларға жатқызады. Жазбаларда Көнетүркілер мен Көк Түркілер дәуіріндегі болған оқиғалар сипатталып, жағырапиялық атаулар, сол кездегі тайпалардың атаулары мен орналасу, таралу аймағы көрінеді. Өкініштісі, Түркі жазба ескерткіштері манихейшіл Ұйғыр қағандығы кезінде аяусыз қиратылған.

Жазбаларда, ең алдымен,V-VIII ғасыр аралығындағы Ұлы даладағы тарихи оқиғалар көркем тілмен баяндалған, айналып келетін оралымдары мен ішкі ұйқастары, композициялық тұтастығы бар. Оның жанры – жылнама не шежіреден гөрі, бұлар – тарихи дастандар. Жазудың сипаты түркі тілдерінің дыбыстық ерекшеліктерін, соның ішінде, үндестік заңдарын жақсы береді. Жазудың ерекшелігі оңнан солға қарай оқылады және негізінен дауыссыз дыбыстар таңбаланады. Олардың жуан және жіңішке түрлері бар, олар жеке-жеке бөлек таңбаланады.

Көне Түркі жазуларының сыртқы түрі бізге тасқа қашалған түрде, «баспа әріптері» түрінде жетті. Оның жазбаша түрі қандай болғаны туралы мәлімет жоқ. Себебі маталарға, өңделген терілерге жазылуы мүмкін жазба әріптер бұл материалдардың төзімсіздігіне байланысты бізге жетпеді. Алғаш көрген адам бұл жазуларды бір қарағанда қазақ руларының таңбаларына ұқсатады. Яғни жазулар «жебе таңбалар», «ай таңбалар» және «тұмар таңбалар» мен «көз таңбалар», «аша таңбалар», «балық таңбалар» сосын «тарақ таңбалар» мен «сырға таңбалардан» құралады. Орхон - Енисей жазбасы – Орхон және Енесай өзен бойларында табылған көнетүркіжазуымен жазылғанжазбалар.(296 сөз).https://kk.wikipedia.org/

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Балл қою кестесі

Тыңдалым және айтылым

Балл	Коммуникативтік құзыреттілік	Грамматикалық құзыреттілік
9-10	Дәйексөзді негізге ала отырып, өз болжамын білдіреді. Болжа мының себебін дәлелді түрде өте жақсы жеткізеді. Жұбының жасаған болжамына келісу не келіспеу пікірін білдіреді, себе бін дәлелді түсіндіреді.	Ойын аяқталған, толық сөйлемдер мен жеткізеді. Ой мен ойды байланыстыруда грамматикалық дағдыны өте жақсы қолданады. Сөздік қоры мол. Паразит сөздер мен қайталаулары жоқ. Жеке пікірін білдіруде қыстырма сөздер мен оқшау сөздерді өте орынды, тиімді пайдаланады.
7-8	Өз болжамын жеткілікті білді реді. Болжамының себебін дәйексөзбен байланыстырады, дәлелдері жеткілікті. Жұбы ның жасаған болжамына келі су не келіспеу пікірін білді реді, себебін жақсы түсінді реді.	Ойын аяқталған, толық сөйлем дермен жеткізеді. Ой мен ойды байланыстыруда грамматикалық дағдыны жақсы қолданады. Сөздік қоры жеткілікті. Паразит сөздер мен қайталаулар аздап кездеседі. Жеке пікірін білдіруде қыстырма сөздер мен оқшау сөздерді орынды пайдаланады.
5-6	Өз болжамын қанағаттанарлық деңгейде білдіреді, дәйексөздің мазмұнынан аздап ауытқу байқа лады. Болжамының барлығы дәйексөзбен байланыса бермейді, дәлелдері жеткіліксіз, толық тыруды қажет етеді. Жұбының жасаған болжамына келісу не келіспеу пікірін білдіреді, себе бін түсіндіруі қанағаттанарлық.	Ойын кейде аяқталған, аракідік синтаксистік құрылымы сақталмаған сөйлемдермен жеткізеді. Ой мен ойды байланыстыруда грамма тикалық қателері кездеседі. Сөздік қоры қанағаттанарлық. Паразит сөздер мен қайталаулары кездеседі. Жеке пікірін білдіруде қыстырма сөздер мен оқшау сөздерді орынды, орынсыз пайдаланады.
3-4	Болжамы көп жағдайда жалпы, кебір ойлары жуық, алайда дәйексөзді назарға ала бермейді. Дәлелдер келтіруге тырысады, бірақ негізсіз. Жұбының болжамына сипаттама түрінде пікір білдіреді, себебін түсіндір мейді.	Ойын көп жағдайда аяқтамайды, жай сөйлемдерді, қарапайым синтак систік құрылымдарды қолданады. Ой мен ойды байланыстыруда грамматикалық қателері жиі кездеседі. Сөздік қоры күнделікті ауызекі лексикадан тұрады. Паразит сөздер мен қайталаулары жиі кездеседі. Жеке пікірін білдіруде қыстырма сөздер мен оқшау сөздерді орынсыз пайдалануы жиі кездеседі.
1-2	Болжамдары суреттермен сәйкесе бермейді, көбінесе суреттердегі детальдарды атаумен шектеледі. Жұбының болжамына сипаттама түрінде пікір білдіреді, дәледері жоқ.	Ойын аяқтамайды, қарапайым синтаксистік құрылымдармен шектеледі. Грамматикалық дағдылары жетіспегендіктен, ой мен ойы байланыспайды, жүйе жоқ. Паразит сөздер мен қайталаулары негізгі лексикадан басым.

Оқылым

Балл	Сипаттамасы
9-10	Мәтінде көтерілген мәселені, жанрлық, құрылымдық, ерекшеліктерін, ресімделуін өте жақсы түсініп талдайды.
7-8	Мәтінде көтерілген мәселені, жанрлық, құрылымдық, ерекшеліктерін, ресімделуін жақсы түсініп талдайды.
5-6	Мәтінде көтерілген мәселені, жанрлық, құрылымдық, ерекшеліктерін, ресімделуін қанағаттанарлық деңгейде түсініп талдайды.
3-4	Мәтінде көтерілген мәселені, жанрлық, құрылымдық, ерекшеліктерін, ресімделуін шектеулі түсінеді, талдауға талпыныс жасайды.
1-2	Мәтінде көтерілген мәселені, жанрлық, құрылымдық, ерекшеліктерін, ресімделуін өте шектеулі деңгейде түсінеді.
0	Мәтінде көтерілген мәселені, жанрлық, құрылымдық, ерекшеліктерін, ресімделуін түсінбейді.

Жазылым

Балл	Сипаттамасы
9-10	Мәтіннің тақырыбы мен негізгі мазмұнын, көтерген басты мәселесін, автордың позициясын дәл анықтап, өте жақсы сипаттайды. Мақсатты аудиторияның қызығушылығын тудыру үшін мәтіннің жаңашылдығы мен ерекшелігін көрсетеді. Аннотацияға тән тілдік клишелерді (мақалада ... қарастырылады, мақала ... арналған, мақалада ... көрсетіледі, мақаланың негізінде ... жатыр, автор ... мәселелерге тоқталады, автор ... мәселелерін қозғайды, автордың/мақаланың мақсаты..., с.с.) орынды қолданады. Ойын логикалық тұрғыдан жүйелі жеткізеді. Сөздік қоры мол. Жанрдың құрылымдық, стильдік ерекшеліктерін бастан-аяқ сақтайды. Грамматикалық, стильдік тұрғыдан өте сауатты. Қателері жоқ.
7-8	Мәтіннің тақырыбы мен негізгі мазмұнын, көтерген басты мәселесін, автордың позициясын анықтап, сипаттайды. Мақсатты аудиторияның қызығушылығын тудыру үшін мәтіннің жаңашылдығы мен ерекшелігін көрсетеді. Аннотацияға тән тілдік клишелерді (мақалада ... қарастырылады, мақала ... арналған, мақалада ... көрсетіледі, мақаланың негізінде ... жатыр, автор ... мәселелерге тоқталады, автор ... мәселелерін қозғайды, автордың/мақаланың мақсаты..., с.с.) орынды қолданауға тырысатыны байқалады. Ойын жүйелі жеткізеді. Сөздік қоры жеткілікті. Жанрдың құрылымдық, стильдік ерекшеліктерін сақтайды. Грамматикалық, стильдік тұрғыдан сауатты, бірақ 1-2 ұсақ қате кездеседі.
5-6	Мәтіннің тақырыбы мен негізгі мазмұнын, көтерген басты мәселесін сипаттауы қанағаттанарлық. Аннотацияға тән тілдік клишелерді (мақалада ... қарастырылады, мақала ... арналған, мақалада ... көрсетіледі, мақаланың негізінде ... жатыр, автор ... мәселелерге тоқталады, автор ... мәселелерін қозғайды, автордың/мақаланың мақсаты..., с.с.) сирек болғанымен, орынды қолданады. Ой жүйесі аракідік байланыспайды. Сөздік қоры қанағаттанарлық деңгейде. Жанрдың құрылымдық ерекшеліктерін сақтайды, бірақ стильден ауытқу бар. Грамматикалық, стильдік тұрғыдан 2-3 ұсақ және ірі қателер кездеседі.
3-4	Мәтіннің тақырыбы мен негізгі мазмұнын, көтерген басты мәселесін сипаттауы шектеулі. Аннотацияға тән тілдік клишелерді (мақалада ... қарастырылады, мақала ... арналған, мақалада ... көрсетіледі, мақаланың негізінде ... жатыр, автор ... мәселелерге тоқталады, автор ... мәселелерін қозғайды, автордың/мақаланың мақсаты..., с.с.) сирек қолданады, орынсыздық байқалады. Ой жүйесі байланыспайды. Сөздік қоры шектеулі. Жанрдың құрылымдық ерекшеліктері сақталмайды, стильдік бірізділік жоқ. Грамматикалық, стильдік тұрғыдан 4-5 ұсақ және ірі қателер кездеседі.
1-2	Мәтіннің тақырыбы мен негізгі мазмұнын, көтерген басты мәселесіне сипаттама берілмейді. Аннотацияға тән тілдік клишелерді (мақалада ... қарастырылады, мақала ... арналған, мақалада ... көрсетіледі, мақаланың негізінде ... жатыр, автор ... мәселелерге тоқталады, автор ... мәселелерін қозғайды, автордың/мақаланың мақсаты..., с.с.) қолданбайды. Ой жүйесі жоқ. Жанрдың құрылымдық, стильдік ерекшеліктері туралы түсінігінің аздығы немесе мүлде жоқтығы анық байқалады. Грамматикалық, стильдік тұрғыдан алтыдан көп ұсақ және ірі қателер кездеседі.

2-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ

Жиынтық бағалауға шолу

Ұзақтығы: 40минут

Оқылым – 15 минут

Жазылым – 25 минут

Тыңдалым мен айтылымбөлектексеріледі.

Балл саны: 30

Тапсырмалартүрлері

Қысқа жауапты қажет ететін сұрақтар

Толық жауапты қажет ететін сұрақтар

Жиынтық бағалаудың құрылымы

Тоқсандық жиынтық бағалаудың нұсқасы 3 компоненттен тұрады: Біріншісі­ тыңдалым, айтылым және әдеби тіл нормаларын, екіншісі оқылым және әдеби тіл нормаларын, үшіншісі жазылым және әдеби тіл нормаларын тексеруге арналған.

Тоқсандық жиынтық бағалау тапсырмаларының сипаттамасы

*Тап- сыр ма	Қамтылатынмақсаттар	*Тапсырмалар түрлері	*Тапсырмаларсипаттамасы	*Орындау уақыты, мин	Балл
1-3	8.1.4.1 мәтінде көтерілген мәселені (тұрмыстық, әлеуметтік) талдай отырып, негізгі ойды анықтау	Толық жауапты қажет ететін сұрақтар	Тапсырма жеке орындалады. Оқушыларға 150-200 сөзден тұратын тақырыпқа қатысты мәтін беріледі, оқушы жеке отырып оқиды (немесе аудио арқылы тыңдатуға болады). Оқушылар мәтінді тыңдау немесе оқу барысында мәтіннің мазмұнын қысқаша түсіндіруге және негізгі ойын анықтауға дайындалады, қажетті ақпараттарды түртіп ала алады. Сонан соң өз сөзімен жүйелі түрде мазмұндайды. Мұғалім қажеттілігіне қарай сұрақ қоя алады.	Тыңдалым мен айтылым сабақтан тыс, қосымша уақытта өткізіледі (әрбілімалушыға 3-5 минут беріледі).	10
4-6	8.2.2.1публицистикалық және ғылымистиль ерекшеліктерін қолданылған тілдік құралдар арқылы тану	Қысқа жауапты қажет ететін сұрақтар	150-200 сөзге жуық мәтін беріледі. Оқушылар публицистикалық және ғылыми стильде жазылған мәтіндерді өзара салыстырып, олардың қандай стильде жазылғандығын, стильге тән тілдік құралдарды, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтайды.	15	10
7	8.3.4.1 эссе құрылымы мен даму желісін сақтап, мәселе бойынша ұсынылған шешімнің артықшылығы мен кемшілік тұстарын салыстыру, өз ойын дәлелдеп жазу (аргументативті эссе) 8.4.4.1 сөз тіркесінің байланысу тәсілдері мен түрлері, есімді, етістікті сөз тіркестерін ажырату, қолдану	Жазбаша толық жауапты қажет ететін сұрақтар	Оқушылар ұсынылған екі тақырыптың бірін таңдап, эссе құрылымы мен даму желісін сақтап, мәселе бойынша ұсынылған шешімнің артықшылығы мен кемшілік тұстарын салыстырады және өз ойын дәлелдеп жазады (аргументативті эссе). Сонан соң жазған жұмыстарына қаййта шолып, ондағы есімді және етістікті сөз тіркестерін тауып, астын сызады.	25	10
Барлығы				40 минут	30

«Қазақ тілі» пәнінен 2-тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмалары

Кәсіп пен еңбек. Болашақ мамандықтары. Лексика

Ғарышты игеру жетістіктері. Синтаксис

1-нұсқа

Тыңдалым мен айтылым

Тапсырма

Мәтінді тыңдаңыз (оқыңыз). Мәтіннің жалпы мазмұнын қысқаша түсіндіріп, оның негізгі ойын анықтаңыз.

[10]

Мәтіндер

1-мәтін

 Мамандық – қандай да бір дайындықты, жауапкершілікті талап ететін еңбек қызметінің маңызды бөлігі. Мамандықты таңдау үшін, адам өзін, өз бейімділігін тануы қажет. Өз - өзіне «Мен кіммін?», «Осы өмірдегі менің орным қандай?», «Қалай өмір сүремін?» деген сұрақ қоюы керек. Мамандық таңдауда әр адам өзінің қызығушылығына, қабілетіне, бейімділігіне, сүйену керек. Сондай - ақ, өз мамандығының сұранысын жоғалтпауына көңіл бөледі.Өзінің сұранысын жоймаған кең тараған мамандықтарға дәрігер, мұғалім және құрылысшыны атап өтуге болады. Ал, өзекті мамандықтар қатарына жоғары технология, байланыс, коммуникация, экономиканы басқару мамандықтары жатады.

Мынау көп салалы өмірде мамандықтың түрі көп. Әрине, таңдау жасау оңай емес. Ең бастысы – адам еңбекке қабілетті, зейінді болуы қажет. Өз ісіне сенімді, дұрыс таңдаған адам ғана жетістікке жетеді.

Мамандар болжамы бойынша, болашақта инженер мамандарға көбірек сұраныс артады. Өйткені қазір еңбек нарығында кәсіби-техникалық мамандарға, инженер-технолог мамандарға өткір тапшылық сезіледі.Екінші орында ІТ-технолог,бағдарламашылар, веб-дизайнерлер екен. Болашақта жоғары сұранысқа ие болатын мамандықтардың бірі –нанотехнологиямен байланысты мамандықтар. Себебі нанотехнология барлық салаларды қамтиды: медицина, білім беру, тамақ өнеркәсібі, машина жасау, ғарыш технологиялары және т.б. Ал аспазшы, тігінші, автомеханик, құрылысшы, сантехник, токарь, дәрігер, ұстаз және тағы басқа мамандар үнемі сұраныстағы мамандар болады. (179 сөз).http://ped.kz/

2-мәтін

Бүгінгі еңбек адамы дегеніміз кім?

Бүгінгі заманда еңбек адамы дегеніміз, ең алдымен, менің ойымша, таза жұмыс істейтін адам. Өзінің табысын маңдай терімен табатын, жанын салып жұмысістейтінадамдыеңбекадамыдепесептеймін. Ол –дихан бола ма, ол –малшы бола ма, ол –жазушы бола ма, ол – өнер адамы бола ма, актер бола ма, бәрібір. Ол маңдай терін салып жұмыс істеуі керек. Шығармашылық дарынды, талантты болуы керек. Ал турасын айтсақ, еңбек адамы деген тек қана диханды, шопанды ғана білдірмейді. Еңбек адамы деген кез келген салада болу керек.

Бүгінгі таңда театрда еңбек адамын жеткілікті түрде көрсетіп отырмыз деп айта алмаймын. Президент театр қайраткерлерімен кездескенде де, театр туралы әңгіме қозғалғанда да, «бүгінгі заманды көрсететін, бүгінгі заманның жақсы жақтарын насихаттайтын шығармалар сахнада көрінсе» дегенді үнемі айтып отырады. Еңбек адамының кім екенін түсіну жағы жетіспейді. «Еңбек адамы» десе, далада жұмыс істеп жүрген жанды көрсетуге тырысады. Бізде қазір тарихи шығармаларға көбірек бет бұруда. Шет елдік жазушылардың шығармаларын аударуға кірісіп кеттік. Бүгінгі заман тынысын көрсету –драматургтердің тарапынан да біраз кеш қалып жатыр. Бірақ оның ең басты себебі, театрларымыз бүгінгі заманның жақсы жағын, өзекті жағын көрсетуге, оны көркем шығарма арқылы көрсетуге онша құлықты емес. Бізде де сол арзан күлкі, жеңіл-желпі дүниелер, ортаңқол шығармалар көбейіп барады. Салиқалы, жақсы шығармалар жоқ. Мемлекеттің тарапынан нақты бір саясат болу керек. «Мынандай шығармалар бізге қажет» деген нақты әңгімелер болу керек. Ондай әңгіме әзір көрінбей тұр.(216 сөз).https://abai.kz/post/15307

3-мәтін

Қазақстан үшін ғарыш саласының алар орны ерекше. Елімізде әлемдегі ең ірі «Байқоңыр» ғарыш айлағы орналасқан, әлем біздің ғарыш айлағымызды «Жердің бірінші ғарыштық айлағы» деп мойындайды.

Ғарышқа адамзат алғаш рет 50 жыл бұрын біздің байтақ жерімізден аттанды. Егер еліміз өз тәуелсіздігін алмағанда, бұл саланың да Байқоңыр ғарыш айлағы орналасқанына қа­рамастан, дами қоюы екіталай болар ма еді... «Елдің дұрыс дамуы үшін, ең алдымен, оның басына азаттық керек» деп кезінде Шоқан Уәлиханов қандай орынды айтқан.

Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев ғарыш қызметін іске асыруға қолдау көрсетіп, оған ерекше назар аударып жүргені баршамызға мәлім. Тәуелсіз еліміздің қысқа тарихындағы жетістіктеріміз сол нақты тапсырмалардың нәтижелері екенін атап өткен жөн.

Мемлекет басшысының қолдауымен біздің ірі жобаларымыз Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялық-инновациялық дамуының 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына енгізілді. Олар: «Ангара А-5» зымыран-тасығыш негізіндегі зымыран-ғарыштық «Бәйтерек» кешені; «Қазсат» байланыс және хабар тарату спутниктік жүйесі; ғарыштық аппараттарды құрастыру-сынау кешені; жерді қашықтықтан зондтау жүйесі.

Осы табыстардың барлығына Тәуелсіздіктің арқасында жетіп отырмыз. Тәуелсіздік алып келген жетістіктер де, оң өзгерістер де мол. Тәуелсіздіктің ең басты жетістігі – еркіндік! Еліміздің еркін өмірдегі бүгінгі табыстарының бәрі де тәуелсіздіктің нәтижесі екені анық.(173 сөз).https://qa.bilim-all.kz/57/

Оқылым

[10]

1- мәтін Ғарышты игерудегі жетістіктер

Қазақстан үшін ғарыш саласының алар орны ерекше. Елімізде әлемдегі ең ірі «Байқоңыр» ғарыш айлағы орналасқан, әлем біздің ғарыш айлағымызды «Жердің бірінші ғарыштық айлағы» деп мойындайды.Ғарышқа адамзат алғаш рет 50 жыл бұрын біздің байтақ жерімізден аттанды.

Ғарыш әлемінің құпиялары ғылымның арқасында ашылып, адамзат игілігіне қолданыла бастады. Ғарыш саласындағы  зымыран-тасығыштар, ғарыштық аппараттар мен спутниктер сияқты тағы да басқа күрделі әрі озық ақыл-ойды қажет ететін техникалардың барлығы да ғылымның жетістігі. Ғылым адамзатқа қанат бітірді, ғаламат істерге жетеледі, ғажайып жаңалықтар ашу тетігіне айналып, соның нәтижесінде адам ғарышқа қадам басты. Ғылымның одан әрі дамуымен қатар, Юрий Гагарин ғарышқа ұшқан 50 жылдан бері ғарышты зерттеу мен қолдануды дамыту саласында орасан зор жұмыстар жасалды. Мыңдаған ғылыми зерттеу жобалары жүзеге асырылды. 

Елбасымыз: «Тәуелсіздіктің әрбір жылының біз үшін мәні бөлек, маңызы айрықша», демекші, біз үшін де ғарыш саласын құруда бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктеріміздің маңызы зор. «Бастауы бар бұлақ ұзақ ағады», - деп дана халқымыз айтпақшы, біздің байтақ еліміздің дүниежүзілік ғарыштық нарықта өзінің орнын табуы үшін бар күш-жігерімізді аямауымыз қажет.
(161сөз)https://qa.bilim-all.kz/

2- мәтін

http://cs636516.vk.me/v636516722/c251/2VBy5ReFISg.jpg

1-тапсырма. Екі мәтінді салыстырыңыз.

1-мәтін	2-мәтін
Мәтіндердің тақырыбы
	[1]
Мәтіндердің түрлері
	[1]
Мәтіндердің стилі
	[1]
Мәтіндердің құрылымы
	[1]
Жанрлық ерекшеліктері
	[1]

2-тапсырма. Бірінші мәтіннің стильдік ерекшелігіне талдау жасаңыз. Қолданылған тілдік құралдар арқылы дәлелдеңіз.(5-6 сөйлем).

[5]

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Жазылым

Берілген екі тақырыптың бірін таңдап, жазба жұмысын орындаңыз, жазылымда сөздердің байланысу тәсілдері мен түрлерін, есімді және етістікті сөз тіркестерін қолданыңыз.

[10]

1. Мамандық таңдау – адам өміріндегі ең жауапты әрекет.Сіздіңше, мамандық таңдаудың маңызы қандай? Ойыңызға аргументтер келтіре отырып, эссе жазыңыз.

2. «Адамзаттың ғарышты игеру жетістіктері» тақырыбына баяндама жазу үшін жанрлық және стильдік ерекшелігін ескеріп, тезис құрастырыңыз.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Балл қою кестесі

Тыңдалым мен айтылым

Балл	Коммуникативтік құзыреттілік	Грамматикалық құзыреттілік
9-10	Мәтінде көтерілген мәселені терең түсінгендігін көрсетеді. Өз пікірін мәтінмен, басқа да дереккөздердегі ақпараттармен байланыстырып, ұтымды жеткізеді. Дәйектемелері көзқарасын дәлелдеуде өте дәл, нақты. Талқылау кезінде жоғары ойлау деңгейін көрсететін ашық сұрақтар қояды.	Ойынаяқталған, толық сөйлемдермен жеткізеді. Ой мен ойды байланыстыруда грамматикалық дағдыны өте жақсы қолданады. Сөздік қоры мол. Паразит сөздер мен қайталаулары жоқ. Жеке пікірін білдіруде қыстырма сөздер мен оқшау сөздерді өте орынды, тиімді пайдаланады.
7-8	Мәтінде көтерілген мәселені жақсы түсінгендігін көрсетеді. Өз пікірін мәтінмен, басқа да дереккөздердегі ақпараттармен байланыстырып, жеткізеді. Дәйектемелері көзқарасын дәлелдеуде орынды. Талқылау кезінде мәтін аясында ашық сұрақтар қояды.	Ойын аяқталған, толық сөйлемдермен жеткізеді. Ой мен ойды байланыстыруда грамматикалық дағдыны жақсы қолданады. Сөздік қоры жеткілікті. Паразит сөздер мен қайталаулар аздап кездеседі. Жеке пікірін білдіруде қыстырма сөздер мен оқшау сөздерді орынды пайдаланады.
5-6	Мәтінде көтерілген мәселені қанағаттанарлық деңгейде түсінгендігін көрсетеді. Өз пікірін мәтін ақпараттармен байланыстырып жеткізеді. Дәйектемелері көзқарасын дәлелдеуде үнемі орынды бола бермейді, кейде негізгі мәселеге қатыссыз пайымдаулар кездеседі. Талқылау кезінде мәтін аясында ашық, жабық сұрақтар қояды.	Ойын кейде аяқталған, аракідік синтаксистік құрылымы сақталмаған сөйлемдермен жеткізеді. Ой мен ойды байланыстыруда грамматикалық қателері кездеседі. Сөздік қоры қанағаттанарлық. Паразит сөздер мен қайталаулары кездеседі. Жеке пікірін білдіруде қыстырма сөздер мен оқшау сөздерді орынды, орынсыз пайдаланады.
3-4	Мәтінде көтерілген мәселені шектеулі деңгейде түсінгендігін көрсетеді. Өз пікірін мәтін ақпараттармен байланыстыра жеткізуде қолдауды қажет етеді. Көзқарасын дәлелдейтін дәйектемелері сирек, көбіне жалпылыққа ұрынады. Талқылау кезінде қойған сұрақтары жабық сұрақтар шеңберінде болып келеді.	Ойын көп жағдайда аяқтамайды, жай сөйлемдерді, қарапайым синтаксистік құрылымдарды қолданады. Ой мен ойды байланыстыруда грамматикалық қателері жиі кездеседі. Сөздік қоры күнделікті ауызекі лексикадан тұрады. Паразит сөздер мен қайталаулары жиі кездеседі. Жеке пікірін білдіруде қыстырма сөздер мен оқшау сөздерді орынсыз пайдалануы жиі кездеседі.
1-2	Мәтінде көтерілген мәселені түсінуі өте шектеулі. Ақпаратқа қатысты жеке көзқарасы мен пікірі жоқ, көбінесе, дайын ақпаратты қайталап беру деңгейінде. Себебін түсіндіруі аз. Жабық сұрақтармен шектеледі.	Ойын аяқтамайды, қарапайым синтаксистік құрылымдармен шектеледі. Грамматикалық дағдылары жетіспегендіктен, ой мен ойы байланыспайды, жүйе жоқ. Паразит сөздер мен қайталаулары негізгі лексикадан басым.

Оқылым

	1.Баяндау 2.Сипаттау	1
	1.Публицистикалық стиль 2.Ғылыми стиль	1
	1.Мәтін үш азат жолдан тұрады, құрылымдық бөліктері сақталған 2. Екі суреттен тұрады	1
	1.Мақала 2.Сурет түрінде берілген	1
	Көпшілікке әсер ету, оқиғаның мәнін ашу, стильдік қайталау, риторикалық сұрақ, үндеу; Елбасының сөзі, мақал-мәтел	5	Оқушы жауабы ескеріледі
Барлығы		10

Жазылым

Балл	Сипаттамасы
9-10	Эссе жазуда немесе тезис құрастыруда жанрлық және стильдік ерекшеліктерге сай тілдік құралдарды тиімді қолданады. Ойын еркін әрі толық жеткізеді. .Сөздердің байланысу тәсілдері мен түрлерін,есімді, етістікті сөз тіркестерін тиімді қолданады.Жазу жұмысында орфографиялық нормаға сай.
7-8	Эссе жазуда немесе тезис құрастыруда жанрлық және стильдік ерекшеліктерге сай тілдік құралдарды орынды қолданады. Ойын еркін әрі толық жеткізеді. .Сөздердің байланысу тәсілдері мен түрлерін,есімді, етістікті сөз тіркестерін дұрыс қолданады.Жазу жұмысында орфографиялық жеңіл қате кездеседі.
5-6	Эссе жазуда немесе тезис құрастыруда жанрлық және стильдік ерекшеліктерге сай тілдік құралдарды қолданады. Ойын еркін әрі толық жеткізеді. .Сөздердің байланысу тәсілдері мен түрлерін,есімді, етістікті сөз тіркестерін қолданады.Жазу жұмысында орфографиялық қателер кездеседі, бірақ ойды түсінуге кедергісі жоқ.
3-4	Эссе жазуда немесе тезис құрастыруда жанрлық және стильдік ерекшеліктерге сай тілдік құралдарды қолдануда қателеседі.Ойын білдіруде жүйесіздік байқалады. Жазу жұмысында орфографиялық қателер біршама кездеседі.
1-2	Эссе жазуда немесе тезис құрастыруда жанрлық және стильдік ерекшеліктерге сай тілдік құралдарды қолданбайды. Ойын білдіруде, мағынаны толық жеткізуде қиналады. Жазу жұмысында орфографиялық қателер шамадан тыс кездеседі.

«Қазақ тілі» пәнінен 2-тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмалары

Кәсіп пен еңбек. Болашақ мамандықтары. Лексика

Ғарышты игеру жетістіктері. Синтаксис

2-нұсқа

Тыңдалым мен айтылым

Тапсырма

Мәтінді тыңдаңыз (оқыңыз). Мәтіннің жалпы мазмұнын қысқаша түсіндіріп, оның негізгі ойын анықтаңыз.

[10]

Мәтіндер

1-мәтін

Қазақ еліне қажет мамандықтар

Сарапшы мамандардың пікірінше, бүгінде елімізде маркетолог, web-дизайнер, химик, ақпараттық технолог, өнеркәсіп саласының мамандары жетіспейді. Ал астроном, астрофизик сынды ғарыш саласының мамандары мен механик, геодезист картогрофсынды мамандарға еліміз аса зәру.Бұл мамандықтарды таңдаушылар қатары жоқтың қасы, сәйкесінше, қажеттілік жыл санапартыпкеледі.

Қазіргі таңда заманауи технологиялардың сан түрі шығарылуда. Ғажайып ғарыш әлемін де адамзат баласы зерттеу үстінде.  Яғни төрткүл дүние техникаға телмірген заман болды. Осыған байланысты еліміз экономиканың басты бағдары болып отырған мұнай-газ және энергетикалық салаға ерекше назар аударып отыр. Бірақ бұл мамандыққа деген сұраныстың артуы жоғары болғанымен, оған жастардың қызығушылығы төмен.

2016 жылғы ең көп сұранысқа ие мамандықтардың қатарына жалпы практика дәрігері, терапевтер, анестезиолог, реаниматолог, балалар дәрігері еніп отыр. Биылғы статистикалық мәліметтер бойынша қалалық медициналық мекемелерге 154 жалпы практика дәрігері қажет болса, ауылдарда 147 маманның орны бос тұр. Қалалық жерлерде 140 терапевт  жетіспесе, ауылға 68 маман керек. Қалалық мекемелерде 114 балалар дәрігерінің, ауылда 38 дәрігердің орны бос тұрған көрінеді. Сонымен қатар, ауыл шаруашылығы, мал шаруашылығы секілді салаларға да жас мамандардың аса қажет екенін көріп жүрміз. Әсіресе, ауылдық аймақтарда мұндай мамандарға сұраныс жоғары. Жас мамандардың ауылдарға барып жұмыс істеуіне мемлекет тарапынан да қолдаулар көп. Бүгінде оқу бітірген жас маман мемлекеттік бағдарламалар арқылы тәжірибе жолын ауылдан бастай алады.(201 сөз).https://yvision.kz/post/724894

 

2-мәтін

Еңбек адамның табиғи жетістігі болып табылады. Еңбек адамның өмір сүруінің маңызды жағдайы болып табылады, себебі: ол адамның өмір сүруінің материалдық және рухани қажеттіліктерін, басқаша айтқанда, тамақтануға, баспана иеленуге, киінуге, адамдармен араласуға, білімге, қағазға, өнерге және тағы басқа өмірсүру қажеттіліктерін қанағаттандырады. Кең мағынада еңбек тек адамның ғана емес, сонымен қатар да табиғи қажеттігі болып табылады, себебі, қоғамның материалдық негіздерін қалыптастырады.

Өзінің саналы тіпті санасыз ғұмырында да адам әйтеуір бір нәрсені жасап, дайындап, шығарып, өндіріп жатады. Басқаша айтар болсақ, адам 5-6 жасынан бастап еңбек ете бастайды: ата-анасының өтініші бойынша бір нәрсені әкеліп береді, апарады, жылжытады және т.б. Адамның қолынан жасалған заттардың барлығы – инеден бастап ұлы жаңалықтарға дейін еңбектің нәтижесінде дүниеге келген. Сонымен кез-келген адамның өмірі еңбексіз мүмкін емес, еңбек барлығын жасайды, адамның материалдық және рухани қажеттіліктерін қамтамасыз етеді, ал бұлар, өз кезегінде, қоғамның материалдық негіздерін құрайды. Еңбек – бұл еңбек өнімін алу үшін адамның дене, ақыл-ой, рухани қабілетерін жұмсау арқылы жүзеге асатын мақсатты қызмет. Еңбек дене, ақыл-ой және рухани қабілеттерден туындайды да, бұлардың нәтижесінде материалдық рухани және санаткерлік құндылықтар жасалады. Еңбек жеке шаруашылықта, бау-бақшада, тіпті үйде және өзге де жерлерде жүзеге асырылуы мүмкін. Мұндай еңбекпен адамдардың басым көпшілігі бала кезінен айналысады. Алайда еңбектің бұл түрі еңбек құқығымен реттелмейді.(197 сөз). https://surak.baribar.kz/499571/

3-мәтін

Әрсаладажұмыссапасын қамтамасызету үшінтәжірибелімамандардың керекекеніанық. Ғарыш қызметін дамыту үшін кәсіби кадрларды даярлау және олардың біліктілігін арттыру міндеті тұр, сондықтан да мемлекет осы күрделі саланы игеруге талаптыларға жан-жақты жағдай жасап, қолдау көрсетуде. Осыған байланысты Қазғарыштың ұсынысымен ғарыш саласына арналған мамандарды даярлау бойынша базалық  жоғары оқу орындары анықталып, сол жоғары оқу орындарында кадрларды даярлау жұмысы бастау алды. Бұған қоса, базалық оқу орындарында аэроғарыш факультеттерін ашу жөнінде жұмыстар жүргізіліп жатыр. Сондай-ақ, «Болашақ» Президенттік бағдарламасы шеңберінде шетел жоғары оқу орындарында студенттер білім алуда.

Қазіргі таңда ғарыш саласындағы мамандарды қайта даярлау және олардың біліктілігін арттыру бойынша жүйелі түрде оқу семинарлары ұйымдастырылуда.Әрине, жас мамандарды жұмыспен қамтамасыз ету мәселесі де Қазғарыштың назарынан ешқашан тыс қалған емес. Осы орайда Елбасымыздың көреген саясаты негізінде қанат жайған «Болашақ» халықаралық бағдарламасы аясында ғарыш технологиялары мен техникалары бағытында білім алған алғашқы түлектерді жұмыспен қамту мәселесі бастама алды. Қазіргі кезде Қазғарышта және оған бағынысты ұйымдарында «Болашақ» бағдарламасы түлектері қызмет етуде.

Елбасымыз:  «Тәуелсіздіктің әрбір жылының біз үшін мәні бөлек, маңызы айрықша», – ­демекші,біз үшін де ғарыш саласын құруда бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктеріміздің маңызы зор. «Бастауы бар бұлақ ұзақ ағады», –деп дана халқымыз айтпақшы, біздің байтақ еліміздің дүниежүзілік ғарыштық нарықта өзінің орнын табуы үшін бар күш-жігерімізді аямауымыз қажет.(203 сөз). https://qa.bilim-all.kz/57

Оқылым

[10]

1- мәтін

Қазақ ғарышкерлерінің шоқтығы биік

Аталған жетістіктерді саралай келе, Ха­лық­­­аралық ғарыш­кер­лер күнінің Қазақстан үшін маңызды мереке екенін аңғаруға болады. Осы орайда, халқының саны жағынан елімізді он орап алатын талай мемлекеттің өз ғарышкерлерін ұшыра алмай отырғандығы еске түседі. Бүгінде қазақтың үш ғарышкері – Тоқтар Әубәкіров, Талғат Мұсабаев пен Айдын Айымбетовтің кеу­де­лерінде Тәуелсіз Қазақстан­ның ең жоғарғы наградасы – «Ха­лық Қаһарманының» Алтын жұлдыздары жарқырап тұр.

Олардың өлшеусіз еңбектері мен жанкешті әрекеттері қазақ ғылымының дамуына да сү­белі үлес қосты. Бұл бір ғана мысал. Мәселен, үшінші ғарышкеріміз – Айдын Айымбетовтің өзі ға­рыш кеңістігінде қазақ ғалым­да­рының тапсырысы бойынша физика-техникалық, медико-биологиялық бағыттағы 20-ға жуық ғылыми тәжірибе жүргіз­ді.­ Олар­дың барлығы отандық ғылымды дамыту үшін аса қажет жобалар болатын. Тәжірибе ба­рысында кейбір заттардың тар­тылыс күшінен тыс ғарыш кеңіс­тігінде қандай күйге түсе­тінін, Арал теңізінің түбі мен Каспий аймағындағы мұнай кен орын­дарының орналасуын, ауа райын бақылауға септігі тиетін мұздықты тауларды, шикізат тасымалында пайдаланылып отырған құбырлардың желісіне дейін ғарыштан байқап көрген.

Қазір бұл жобалар бойынша ғылыми- зерттеу жұмыстары жүр­гізіліп жатыр. Сонымен қатар А.Айым­бетов арнайы камерамен ғарыш кеңістігіндегі гамма сәу­­лелерін түсірген. Бұл зерт­теу­дің медико-биологиялық ма­­ңызы зор. Ғалымдарымыз ал­дағы уақытта осы материалдар­ды пайдаланып, радиация сәулесін кең көлемде зерттей алады. Бұл – ғарышқа сапар шеккен бір ғарышкердің ғана ғылымға қос­қан үлесі. Тоқтар Әубәкіров пен Талғат Мұсабаев та мұндай ауқым­ды тәжірибелерді жүзеге асырған болатын.(199 сөз).https://egemen.kz/article/167378-bayqonhyr-gharysh-dgane-otandyq-ghylym

2- мәтін

https://www.google.com/search?q=

1-тапсырма. Екі мәтінді салыстырыңыз.

1-мәтін	2-мәтін
Мәтіндердің тақырыбы
	[1]
Мәтіндердің түрлері
	[1]
Мәтіндердің стилі
	[1]
Мәтіндердің құрылымы
	[1]
Жанрлық ерекшеліктері
	[1]

2-тапсырма. Бірінші мәтіннің стильдік ерекшелігіне талдау жасаңыз. Қолданылған тілдік құралдар арқылы дәлелдеңіз.(5-6 сөйлем).

[5]

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Жазылым

Берілген екі тақырыптың бірін таңдап, жазба жұмысын орындаңыз, жазылымда сөздердің байланысу тәсілдері мен түрлерін, есімді және етістікті сөз тіркестерін қолданыңыз.

[10]

1. Мамандық таңдау – өміріңіздің бір кірпішін дұрыс қалау.Сіздіңше, мамандық таңдаудың маңызы қандай? Ойыңызға аргументтер келтіре отырып, эссе жазыңыз.

2. «Адамзаттың ғарышты игеру жетістіктері» тақырыбына баяндама жазу үшін жанрлық және стильдік ерекшелігін ескеріп, тезис құрастырыңыз.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Балл қою кестесі

Тыңдалым мен айтылым

Балл	Коммуникативтік құзыреттілік	Грамматикалық құзыреттілік
9-10	Мәтінде көтерілген мәселені терең түсінгендігін көрсетеді. Өз пікірін мәтінмен, басқа да дереккөздердегі ақпараттармен байланыстырып, ұтымды жеткізеді. Дәйектемелері көзқарасын дәлелдеуде өте дәл, нақты. Талқылау кезінде жоғары ойлау деңгейін көрсететін ашық сұрақтар қояды.	Ойынаяқталған, толық сөйлемдермен жеткізеді. Ой мен ойды байланыстыруда грамматикалық дағдыны өте жақсы қолданады. Сөздік қоры мол. Паразит сөздер мен қайталаулары жоқ. Жеке пікірін білдіруде қыстырма сөздер мен оқшау сөздерді өте орынды, тиімді пайдаланады.
7-8	Мәтінде көтерілген мәселені жақсы түсінгендігін көрсетеді. Өз пікірін мәтінмен, басқа да дереккөздердегі ақпараттармен байланыстырып, жеткізеді. Дәйектемелері көзқарасын дәлелдеуде орынды. Талқылау кезінде мәтін аясында ашық сұрақтар қояды.	Ойын аяқталған, толық сөйлемдермен жеткізеді. Ой мен ойды байланыстыруда грамматикалық дағдыны жақсы қолданады. Сөздік қоры жеткілікті. Паразит сөздер мен қайталаулар аздап кездеседі. Жеке пікірін білдіруде қыстырма сөздер мен оқшау сөздерді орынды пайдаланады.
5-6	Мәтінде көтерілген мәселені қанағаттанарлық деңгейде түсінгендігін көрсетеді. Өз пікірін мәтін ақпараттармен байланыстырып жеткізеді. Дәйектемелері көзқарасын дәлелдеуде үнемі орынды бола бермейді, кейде негізгі мәселеге қатыссыз пайымдаулар кездеседі. Талқылау кезінде мәтін аясында ашық, жабық сұрақтар қояды.	Ойын кейде аяқталған, аракідік синтаксистік құрылымы сақталмаған сөйлемдермен жеткізеді. Ой мен ойды байланыстыруда грамматикалық қателері кездеседі. Сөздік қоры қанағаттанарлық. Паразит сөздер мен қайталаулары кездеседі. Жеке пікірін білдіруде қыстырма сөздер мен оқшау сөздерді орынды, орынсыз пайдаланады.
3-4	Мәтінде көтерілген мәселені шектеулі деңгейде түсінгендігін көрсетеді. Өз пікірін мәтін ақпараттармен байланыстыра жеткізуде қолдауды қажет етеді. Көзқарасын дәлелдейтін дәйектемелері сирек, көбіне жалпылыққа ұрынады. Талқылау кезінде қойған сұрақтары жабық сұрақтар шеңберінде болып келеді.	Ойын көп жағдайда аяқтамайды, жай сөйлемдерді, қарапайым синтаксистік құрылымдарды қолданады. Ой мен ойды байланыстыруда грамматикалық қателері жиі кездеседі. Сөздік қоры күнделікті ауызекі лексикадан тұрады. Паразит сөздер мен қайталаулары жиі кездеседі. Жеке пікірін білдіруде қыстырма сөздер мен оқшау сөздерді орынсыз пайдалануы жиі кездеседі.
1-2	Мәтінде көтерілген мәселені түсінуі өте шектеулі. Ақпаратқа қатысты жеке көзқарасы мен пікірі жоқ, көбінесе, дайын ақпаратты қайталап беру деңгейінде. Себебін түсіндіруі аз. Жабық сұрақтармен шектеледі.	Ойын аяқтамайды, қарапайым синтаксистік құрылымдармен шектеледі. Грамматикалық дағдылары жетіспегендіктен, ой мен ойы байланыспайды, жүйе жоқ. Паразит сөздер мен қайталаулары негізгі лексикадан басым.

Оқылым

№	Жауап	Балл	Қосымша ақпарат
4	1.Ғарыш саласындағы мамандар 2.Ғарышкерлер	1
	1.Баяндау 2.Сипаттау	1
	1.Публицистикалық стиль 2.Ғылыми стиль	1
	1.Мәтін үш азат жолдан тұрады, құрылымдық бөліктері сақталған 2. Екі суреттен тұрады	1
	1.Мақала 2.Сурет түрінде берілген	1
5	Көпшілікке әсер ету, оқиғаның мәнін ашу, стильдік қайталау, риторикалық сұрақ, үндеу; Елбасының сөзі, мақал-мәтел	5	Оқушы жауабы ескеріледі
Барлығы		10

Жазылым

Балл	Сипаттамасы
9-10	Эссе жазуда немесе тезис құрастыруда жанрлық және стильдік ерекшеліктерге сай тілдік құралдарды тиімді қолданады. Ойын еркін әрі толық жеткізеді. .Сөздердің байланысу тәсілдері мен түрлерін,есімді, етістікті сөз тіркестерін тиімді қолданады.Жазу жұмысында орфографиялық нормаға сай.
7-8	Эссе жазуда немесе тезис құрастыруда жанрлық және стильдік ерекшеліктерге сай тілдік құралдарды орынды қолданады. Ойын еркін әрі толық жеткізеді. .Сөздердің байланысу тәсілдері мен түрлерін,есімді, етістікті сөз тіркестерін дұрыс қолданады.Жазу жұмысында орфографиялық жеңіл қате кездеседі.
5-6	Эссе жазуда немесе тезис құрастыруда жанрлық және стильдік ерекшеліктерге сай тілдік құралдарды қолданады. Ойын еркін әрі толық жеткізеді. .Сөздердің байланысу тәсілдері мен түрлерін,есімді, етістікті сөз тіркестерін қолданады.Жазу жұмысында орфографиялық қателер кездеседі, бірақ ойды түсінуге кедергісі жоқ.
3-4	Эссе жазуда немесе тезис құрастыруда жанрлық және стильдік ерекшеліктерге сай тілдік құралдарды қолдануда қателеседі.Ойын білдіруде жүйесіздік байқалады. Жазу жұмысында орфографиялық қателер біршама кездеседі.
1-2	Эссе жазуда немесе тезис құрастыруда жанрлық және стильдік ерекшеліктерге сай тілдік құралдарды қолданбайды. Ойын білдіруде, мағынаны толық жеткізуде қиналады. Жазу жұмысында орфографиялық қателер шамадан тыс кездеседі.

3-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ

Жиынтық бағалауға шолу

Ұзақтығы: 40минут

Оқылым – 15 минут

Жазылым – 25 минут

Тыңдалым мен айтылымбөлектексеріледі.

Балл саны: 30

Тапсырмалартүрлері

Қысқажауаптықажетететінсұрақтар

Толықжауаптықажетететінсұрақтар

Жиынтықбағалаудыңқұрылымы

Тоқсандықжиынтықбағалаудыңнұсқасы 3 компоненттентұрады: Біріншісітыңдалым, айтылымжәнеәдебитілнормаларын, екіншісіоқылымжәнеәдебитілнормаларын, үшіншісіжазылымжәнеәдебитілнормаларынтексеругеарналған.

Тоқсандықжиынтықбағалаутапсырмаларыныңсипаттамасы

*Тап сырма	Қамтылатынмақсаттар	*Тапсырмалартүрлері	*Тапсырмаларсипаттамасы	*Орындаууақыты,мин	Балл
1	8.1.4.1 мәтінде көтерілген мәселені(тұрмыстық, әлеуметтік) талдай отырып, негізгі ойды анықтау 8.1.6.1 коммуникативтік жағдаятқа сай ғылыми және халықаралық терминдерді, ғылыми деректерді орынды қолданып, диалог, монолог, полилогта өз ойын дәлелді, жүйелі жеткізу	Толық жауапты қажет ететін сұрақтар	Тапсырма жұппен орындалады. Жұпқа 150-200 сөзден тұратын ортақ мәтін беріледі. Жұптағы оқушылар жеке отырып оқиды (немесе аудио арқылы тыңдатуға болады). Оқушылар мәтінді тыңдау немесе оқу барысында онда кездесетін термин сөздерді түртіп алып отырады. Алдымен бірінші оқушы жазып алған сөздерін пайдалана отырып, мәтіннің негізгі ойына қатысты өз пікірін білдіреді. Екінші оқушы бұл сәтте жұбын мұқият тыңдайды. Сонан соң жұбының жауабына келісу не келіспеу сипатындағы кері байланыс береді. Мұнда екінші оқушының өз позициясын дәлелді түрде талдай алып, сындарлы кері байланыс беруі назарға алынады. Осылайша екінші оқушының да мәтіннің негізгі ойын қаншалықты түсінгендігі тексеріледі	Тыңдалым мен айтылым сабақтантыс, қосымша уақытта өткізіледі (әр білім алушыға 3-5 минут беріледі).	10
2	8.2.4.1 тақырыбы ұқсас ғылыми және публицистикалық стильдегі мәтіндердің тақырыбын, түрлерін (әңгімелеу, сипаттау, талқылау), құрылымын салыстыра талдау 8.2.5.1 перифразаның түрлі тәсілдерін қолдана отырып, мәтін бойынша сұрақтар құрастыру	Қысқа жауапты қажет ететін сұрақтар	Оқушыларға 150-200 сөзге жуық мәтін беріледі. Оқушы мәтіндерді оқып, оларды тақырыбы, мәтіндердің типі, стилі, құрылымы бойынша салыстырады. Әр мәтіннің мазмұны бойынша кем дегенде екі сұрақ құрастырады.	15	10
3	8.3.2.1 жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай тілдік құралдарды орынды қолданып, мақала құрастырып жазу	Жазбаша толық жауапты қажет ететін сұрақтар	Оқушылар ұсынылған үш тақырыптың бірін таңдап, ақпарат тық мақала жазады. Жазылым жұмысында оқушылардың ақпараттық мақаланың жанрлық ерекшеліктерін түсініп, публицистикалық стильдің бірізділігін сақтап жазулары басты назарға алынады. Сондай берілген тақырыпты аша алулары ескеріледі.	25	10
Барлығы				40 минут	30

«Қазақтілі» пәнінен 3-тоқсан бойыншажиынтықбағалаутапсырмалары

Биоалуантүрлілік. Қызыл кітапқа енген жануарлар мен өсімдіктер. Синтаксис. Қоршаған орта және энергия ресурстары. Синтаксис

Жасөспірім және заң. Синтаксис

Тыңдалым мен айтылым

1-нұсқа

Тапсырма

1. Мәтінді мұқият тыңдаңыз (оқыңыз). Мәтінді тыңдау (оқу) барысында онда кездесетін термин сөздерді түртіп алыңыз. Мәтіннің астарлы ойы нені меңзейді? Сұраққа түртіп алған термин сөздеріңізді қолданып, жауап беріңіз.

2. Өз жұбыңызды мұқият тыңдаңыз. Мәтіннің негізгі ойына қатысты айтқан жұбыңыздың пікірімен қаншалықты келісесіз? Келісетін не келіспейтін тұстарыңызды дәлелдеп, жүйелі кері байланыс беріңіз.

[10]

Мәтіндер

1-мәтін

Сирек кездесетін әрі жойылып кету қаупі бар жануарлар мен өсімдіктер кітабы–Қызыл кітабы. Оның мұқабасының тысы қызыл. Бұл түстің таңдалып алынуы кездейсоқ емес. Қызыл түс үрейдің, қауіп-қатердің белгісі іспетті ғой.Кітап жер бетінен жануарлар мен өсімдіктердің көптеген түрлерінің жоғалып кету қаупі төнгенін алдын ала ескертеді.

Мәселен, керіктер, орангутандар, қолтырауындар, жолбарыстар, қабыландар өте сирек ұшырасатын болды. Олар Қызыл кітапқа жазылып, қорғауға алынды.Еліміздің Қызыл кітабына тау барысы мен қоқи қаз, құлан мен бүркіт, қарақұйрық пен ақ тырна, бұқар бұғысы мен аққулар, тағы басқа толып жатқан аңдар мен құстар енгізілген.

Кезінде жабайы бұқалар –зубрларды қорғап қалғаны сияқты, бұл жануарларды да қорғауға тырысып жатыр және міндетті түрде қорғап қалады.1927 жылы бүкіл дүние жүзінде бар болғаны 48 ғана зубр сақталып қалған еді, олардың өзі де бостандықта емес, әр елдің хайуаннаттар паркінде жүрген.

Ал қазір тек біздің елдің ормандарында ғана бұл жүндес алып хайуандардың мыңнан астамы жайылып жүр. Бұл–зубрларды көптен бері қорғауға алғанның пайдасы. Оларды аулауға тыйым салынған. Қорық қызметкерлері олардың әрқайсысының денсаулығын бақылайды, жұтаң қыстарда шөп беріп қоректендіреді.Құндызды да біржола құрып кетуден сақтап қала алдық. Бейшара құндыздардыXX ғасырдың басына таман оның терісіне бола мүлдем қырып бітіруге таяп еді. Бірнеше жүз аң бұл апаттан кездейсоқ аман қалған. Адам қамқорлығының арқасында олар қазір мыңдап саналады.

Біз тек жануарлар мен өсімдіктерді ғана емес, сондай-ақ, бүкіл қоршаған ортаны, өзендерді, көлдерді, ормандарды да қорғаймыз. Судың таза болуының қамын жасаймыз, себебі оны өзіміз ішеміз ғой. Ауаның таза болуының қамын ойлаймыз, өйткені онымен өзіміз тыныстаймыз ғой. Бізде табиғатты қорғау туралы заң бар, оны бұзуға ешкімге рұқсат жоқ. (254 сөз).https://www.uniface.kz/interfacts/index.php?post=article&id=741

2-мәтін

«Қазақстанның Қызыл кітабы» – Қазақстан Республикасы аумағында жойылып кету қаупі төнген және сирек кездесетін жануарлар мен өсімдіктердің сипаттамасы берілген арнайы басылым. 1978 жылдан шығарыла бастады. Оның омыртқалы жануарларға арналған бірінші бөлімі жеке кітап болып 1978 жылы жарық көрді. «Қазақстанның Қызыл кітабының» екінші бөлімі 1981 жылы өсімдіктерге арналып шығарылды.Кітаптың екінші басылымына омыртқалы жануарлардың 129 түрі мен түр тармақтары тіркелді.

1996 жылы «Қазақстанның Қызыл кітабының» үшінші басылымы қайта өңделіп, әрі толықтырылып, қазақ тілінде шықты. Бұл үшінші басылымның бірінші томы «Жануарлар», оның бірінші бөлімі «Омыртқалылар» деп аталды. Онда омыртқалы жануарлардың 125 түрі мен түр тармағы туралы деректер берілген. «Қазақстанның Қызыл кітабының» үшінші басылымында тіркелген омыртқалы жануарлар түрінің қандай отрядқа, қандай тұқымдасқа жататыны және әрбір жеке түрге қысқаша қазақша, ағылшынша деректер берілген. Сонымен бірге әрбір тіркелген түрдің суреті, Қазақстан аумағында таралуын көрсететін карта және сол жануардың түріне қатысты ақпарат көздері (кітаптар, мақалалар) көрсетілген.

«Қазақстанның Қызыл кітабының» әрі танымдық, әрі тәрбиелік мәні зор. Ол жастарды табиғатты аялай білуге, оның қамқоршысы болуға тәрбиелейді.(157 сөз).https://kk.wikipedia.org/wiki/

3-мәтін

Табиғи ресурстар

Жамбыл облысы оның жер қойнауында ашылған пайдалы қазбалардың әртүрлілігі бойынша елімізде өзіне тең келері жоқ. Облыс фосфорит және плавикошпат шикізатының бірегей базасы болып табылады, түсті металлдарға (мыс, молибден, алтын, күміс, селен, теллур, қорғасын мен мырыш және т.б.), баритке, көмірге, қаптырма, әшекей және  техникалық тастарға (гранит, амазонитті гранит, мрамориз, ізбестас, мрамор, техникалық және түсті халцедон, абразивті шикізат, гематит-кровавик, хлорит-гранат), құрылыс материалдарына (асбест, тальк, слюда, құмтас, цемент және керамзитті шикізат,  гипс пен ангидрит, және т.б.), табиғи газға бай.

Облыс территориясында Республикалық баланс қорындағы фосфориттің 71,9% (ТМД территориясындағы ең ірі қоры), плавикалық шпаттың 68% (плавикалық шпаттың қоры бойынша әлемде жетекші орындардың бірінде), кварциттің 65,1%, алтынның 8,8%, мыстың 3% , уранның 0,7% орналасқан. Азықтық және техникалық тұз қоры 10 млн. тоннаны құрайды.

Кварциттің 2 кен орны бар - Жаңатас (баланстық қоры 38 800 мың тоннаны құрайды) және Мақбел республикадағы ең ірі (137 040 мың тонна). Қордай ауданындағы Тымлай титан-магнетит кен орындары анықталған.Қорғасын-мырыш минерализациясының келешегі бар кен орындары Шу-Іле ауданында анықталған. Мыс кенін өндіру Шу ауданындағы Шатыркөл полиметалл кен орнында жүргізіліп жатыр. Өнеркәсіптік қызығушылықты Сарысу ауданындағы қоры 10 млн. тонна азықтық және техникалық тұз кен орындары құрайды.Оның территориясында Шу – Сарысу ойпатының шеңберінде табиғи газдың бірнеше кен орындары барланған.(195 сөз).http://dppzhambyl.gov.kz/kz/city/natural-resources.php

4-мәтін

Ресурстарды пайдалану және қоршаған ортаның ластануы

Қазақстан минералдық ресурстарға бай. Қазақстан дүниежүзі елінің ішінде вольфрам, қорғасын, барийдің және басқа да пайдалы қазба байлықтарының қоры бойынша алдыңғы қатарларда.Қазақстан жерінде хромиттің әлемдік қорының үштен бірі, уран мен марганецтің төрттен бір бөлігі, темір кенінің оннан бір бөлігі орналасқан.Енді энергетика өндірісінің қоршаған ортаға тигізетін әсерін қарастыратын болсақ, оның зиянды әсері отынды жер қойнауынан шығарғаннан бастап, электр энергиясына айналдырған және тұтынушыларға берген кезеңдердің бәрінде орын алады екен.

Ластаушы компоненттердің түрі мен мөлшері қолданылған отынның табиғатына, химиялық құрамына және жағу технологиясына байланысты.Қатты отынды жаққанда күл, ыс, күкірт пен көміртек оксидтері, шаң бөлінеді. Сұйық отынды (мұнай мен оның өнделген өнімдерін) қолданғанда, ауаға күкірт пен көміртектің қосылыстары бөлінеді. Ал газды (отынды табиғи мен сұйытылған газ) жаққанда, қоршаған орта тек азот оксидімен ластанады. Отынның химиялық құрамында қандай элементтердің қосылыстары болса, жаққанда солардың оксидтері мен басқа да қосылыстары қоршаған ортаға таралады. Отын жаққанда табиғи ортаның ластануын азайту үшін шаң-газ ұстайтын қондырғыларды (сүзгіштерді) қолданған орынды. Осындай қондырғылар зиянды заттарды ауаға жібермеуге мүмкіндік туғызады.(159 сөз).https://stud.kz/referat/show/24485

Оқылым

Тапсырма

1-тапсырма.Мәтіндерді оқып, олардың тақырыбын, мәтіндердің типтерін, құрылымын салыстырыңыз. Мәтіндер қандай стильде жазылған?

[5]

А мәтіні

Төремұрат АЙМАҒАМБЕТОВ,
«Медиаторлар одағы» қоғамдық бірлестігінің атқарушы директоры:

Жеткіншектің жазасын жеңілдеткен жөн

Соңғы кездері жасөспірімдер арасындағы құқық бұзушылық азаймай отыр. Мұндай күрделі мәселені шешу мақсатында елімізде сот әділдігінің жаңа тетігі – ювеналдық әділсот заңдық негізде іске асырылып, арнайы орган – кәмелетке толмағандар ісі жөніндегі соттар құрылды. Ювеналдық әділеттің негізі болып табылатын бұл соттарға тек жазалау шаралары ғана емес, ең алдымен алдын алу жұмыстары жүктеледі және кәмелетке толмағандарды оңалтумен айналысатын қоғамдық институттар көмекші ретінде тартылады.

Біздің бірлестікте «Кәмелетке толмағандарды сот өндірісіне бағыттау орталығы» жұмыс істейді. Ондағы психологтар мен әлеуметтік жұмыскерлер кәмелетке толмағандарға қатысты сот процестеріне қатысып, айыпталушы жасөспірімдерге қатысты құжаттарды ресімдеуге тікелей қатысады. Баланың әлеуметтік портреті, отбасы, тұрмыс жағдайы туралы акті және жеткіншектің жеке психологиялық мінездемесі сияқты құжаттар сот әділдігін атқаруда, айыпталушының бұл қылмысқа баруының себептерін анықтап, баланың болашағына балта шаппайтындай, бірақ тәрбиелік мәні бар жаза түрін қолдануда шешуші рөл атқарады.

Айта кетерлігі, «Кәмелетке толмағандарға қатысты сот әділдігі. Медиация» жобасының аясында бірнеше айыпталушы жеткіншектің жазасы жеңілдетіліп, оларға шартты түрде жаза қолданылды.(146 сөз).http://www.astana-akshamy.kz/zhasospirim-nege-qylmys-zhasajdy/

Ә мәтіні

Құқық пен мораль

Әлеуметтік нормалардың мемлекеттің пәрменімен заңдастырылған бөлігі құқықты, ал мемлекеттің пәрменімен заңдастырылмаған бөлігі моральды құрайды.
Құқық дегеніміз – мемлекет тарапынан заңдастырылған және қорғалатын, жалпыға бірдей міндетті нормалар жүйесі.Құқықтың ерекшелігі – оның нормалары бұзылған жағдайда кінәлінің заңды жауапқа тартылатындығында. Моральдық тәртіпті бұзғаны үшін адам заңды жауапкершілікке тартылмайды, бірақ көпшіліктің назарына ілігеді, айналасына жағымсыз пікір туғызады.

Құқықтық нормалар тек қана заңдардан тұрмайды, басқа да нормативтік құқықтық актілерде де көрсетілген. Президент - нормативтік жарлықтар, Үкімет – нормативтік қаулылар, министрліктер – нормативтік бұйрықтар, жергілікті мемлекеттік органдар – нормативтік шешімдер қабылдайды.

1948 жылы 10 желтоқсанда БҰҰ Бас Ассамблеясы Адам құқықтарының жалпыға ортақ декларациясын қабылдады. Ол бойынша адам құқығы 3 топқа бөлінеді.
1. Адам құқығы

2.Табиғи азаматтық құқық

3.Экономикалық - әлеуметтік, мәдени құқық

Біздің елімізде адам құқықтары Ата Заңымыз – Қазақстан Республикасының Конституциясында көрініс тапқан. Ол 9 бөлім, 98 баптан тұрады. Оның екінші бөлімі, 30 бабы құқыққа арналған.(136 сөз).http://bilimdiler.kz/tarbie-sagaty/28910-zhasospirim-zhane-zan.html

А мәтіні	Ә мәтіні
Тақырыбы
	[1]
Мәтіндер қандай стильде жазылған?
	[1]
Мәтіндер қандай типте жазылған (баяндау, сипаттау, талқылау)?
	[1]
Мәтіндердің құрылымы толық сақталған ба?
	[1]

2-тапсырма.Әр мәтіннің мазмұны бойынша перифразаны қолдана отырып, 3 сұрақ құрастырыңыз.[6]

№	А мәтіні	Ә мәтіні
1
2
3

Жазылым

3-тапсырма

Берілгентақырыптардың бірін таңдап, жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай газетке шағын ақпараттық мақала жазыңыз.

[10]

1. Елімізде жаппай «Қоршаған орта тазалығы» акциясы өтті. Бұл шараға Сіз оқитын мектеп те атсалысты деп елестетіңіз. Өткізілген іс-шара туралы жергілікті газетке «Мектебіміздің «Тазалық» акциясына қосқан үлесі» тақырыбында ақпараттық мақала жазыңыз.

2. Жергілікті танымдық журналдың «Сіз білесіз бе?» айдарына «Қазақстанның «Қызыл кітабы» тақырыбында ақпараттық мақала жазыңыз.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Балл қою кестесі

Тыңдалым және айтылым

Балл	Коммуникативтік құзыреттілік	Грамматикалық құзыреттілік
9-10	Мәтінде көтерілген мәселені терең түсінгендігін көрсетеді. Өз пікірін мәтінмен, басқа да дереккөздердегі ақпараттармен байланыстырып, ұтымды жеткізеді. Дәйектемелері көзқарасын дәлелдеуде өте дәл, нақты.	Ойын аяқталған, толық сөйлемдермен жеткізеді. Ой мен ойды байланыстыруда грамматикалық дағдыны өте жақсы қолданады. Сөздік қоры мол. Паразит сөздер мен қайталаулары жоқ. Жеке пікірін білдіруде қыстырма сөздер мен оқшау сөздерді өте орынды, тиімді пайдаланады.
7-8	Мәтінде көтерілген мәселені жақсы түсінгендігін көрсетеді. Өз пікірін мәтінмен, басқа да дереккөздердегі ақпараттармен байланыстырып, жеткізеді. Дәйектемелері көзқарасын дәлелдеуде орынды.	Ойын аяқталған, толық сөйлемдермен жеткізеді. Ой мен ойды байланыстыруда грамматикалық дағдыны жақсы қолданады. Сөздік қоры жеткілікті. Паразит сөздер мен қайталаулар аздап кездеседі. Жеке пікірін білдіруде қыстырма сөздер мен оқшау сөздерді орынды пайдаланады.
5-6	Мәтінде көтерілген мәселені қанағаттанарлық деңгейде түсінгендігін көрсетеді. Өз пікірін мәтін ақпараттармен байланыстырып жеткізеді. Дәйектемелері көзқарасын дәлелдеуде үнемі орынды бола бермейді, кейде негізгі мәселеге қатыссыз пайымдаулар кездеседі.	Ойын кейде аяқталған, аракідік синтаксистік құрылымы сақталмаған сөйлемдермен жеткізеді. Ой мен ойды байланыстыруда грамматикалық қателері кездеседі. Сөздік қоры қанағаттанарлық. Паразит сөздер мен қайталаулары кездеседі. Жеке пікірін білдіруде қыстырма сөздер мен оқшау сөздерді орынды, орынсыз пайдаланады.
3-4	Мәтінде көтерілген мәселені шектеулі деңгейде түсінгендігін көрсетеді. Өз пікірін мәтін ақпараттармен байланыстыра жеткізуде қолдауды қажет етеді. Көзқарасын дәлелдейтін дәйектемелері сирек, көбіне жалпылыққа ұрынады.	Ойын көп жағдайда аяқтамайды, жай сөйлемдерді, қарапайым синтаксистік құрылымдарды қолданады. Ой мен ойды байланыстыруда грамматикалық қателері жиі кездеседі. Сөздік қоры күнделікті ауызекі лексикадан тұрады. Паразит сөздер мен қайталаулары жиі кездеседі. Жеке пікірін білдіруде қыстырма сөздер мен оқшау сөздерді орынсыз пайдалануы жиі кездеседі.
1-2	Мәтінде көтерілген мәселені түсінуі өте шектеулі. Ақпаратқа қатысты жеке көзқарасы мен пікірі жоқ, көбінесе, дайын ақпаратты қайталап беру деңгейінде. Себебін түсіндіруі аз.	Ойын аяқтамайды, қарапайым синтаксистік құрылымдармен шектеледі. Грамматикалық дағдылары жетіспегендіктен, ой мен ойы байланыспайды, жүйе жоқ. Паразит сөздер мен қайталаулары негізгі лексикадан басым.

Оқылым

Балл	Мәтінді талдау	Сұрақ құрастыру
9-10	Мәтінде көтерілген мәселені, құрылымдық ерекшеліктерін, стилі мен мәтіндердің типтік ерекшеліктерін өте жақсы түсініп талдайды.	Мәтіннің мамзұны мен негізгі, қосымша ақпараттарға қатысты жоғары ойлау деңгейіндегі ашық сұрақтарды өте жақсы құрастырады.
7-8	Мәтінде көтерілген мәселені, құрылымдық ерекшеліктерін, стилі мен мәтіндердің типтік ерекшеліктерін жақсы түсініп талдайды.	Мәтіннің мамзұны мен негізгі, қосымша ақпараттарға қатысты ашық сұрақтарды жақсы құрастырады.
5-6	Мәтінде көтерілген мәселені, құрылымдық ерекшеліктерін, стилі мен мәтіндердің типтік ерекшеліктерін қанағаттанарлық деңгейде түсініп талдайды.	Мәтіннің мамзұны мен кейбір негізгі, қосымша ақпараттарға қатысты жабық сұрақтар құрастырады.
3-4	Мәтінде көтерілген мәселені, құрылымдық ерекшеліктерін, стилі мен мәтіндердің типтік ерекшеліктерін шектеулі түсінеді, талдауға талпыныс жасайды.	Мәтіннің жалпы мазмұнына қатысты, қатыссыз жабық сұрақтар құрастырады.
1-2	Мәтінде көтерілген мәселені, құрылымдық, жанрлық ерекшеліктерін, стилі мәтіндердің типтік ерекшеліктерін өте шектеулі деңгейде түсінеді.	Мәтіннің жалпы мазмұнына қатыссыз жабық сұрақтар құрастырады.

Жазылым

Балл	Сипаттамасы
9-10	Тақырыптың мазмұнын толық ашады. Оқырманға ерекше әсер беру мақсатымен тіл құралдарын барынша (тұрақты сөз тіркестері, афоризмдер, цитаталар көркемдегіш құралдар, мақал-мәтелдер т.б.) жанрға сәйкес орынды қолданады. Ойын еркін, логикалық тұрғыдан жүйелі жеткізеді. Сөздік қоры мол. Жанрлық ерекшеліктерді (мәселеге фактілер келтіру, фактінің негізінде субъективті көзқарасын дамыту), жазылу сипатына қарай бірізділікті бастан-аяқ сақтайды. Грамматикалық, стильдік тұрғыдан өте сауатты. Қателері жоқ.
7-8	Тақырыптың мазмұнын ашады. Оқырманға ерекше әсер беру мақсатымен тіл құралдарын (тұрақты сөз тіркестері, афоризмдер, цитаталар көркемдегіш құралдар, мақал-мәтелдер т.б.) жанрға сәйкес қолданауға тырысатыны байқалады. Ойын логикалық тұрғыдан жүйелі жеткізеді. Сөздік қоры жеткілікті. Жанрлық ерекшеліктерді (мәселеге фактілер келтіру, фактінің негізінде субъективті көзқарасын дамыту), жазылу сипатына қарай бірізділікті сақтайды. Грамматикалық, стильдік тұрғыдан сауатты, бірақ 1-2 ұсақ қате кездеседі.
5-6	Тақырыптың мазмұнын ашуы жеткіліксіз. Жанрға сәйкес тіл құралдарын (тұрақты сөз тіркестері, афоризмдер, цитаталар көркемдегіш құралдар, мақал-мәтелдер т.б.) сирек болғанымен, орынды қолданады. Ойдың логикалық тұрғыдан жүйесі аракідік байланыспайды. Сөздік қоры қанағаттанарлық деңгейде. Жанрлық ерекшеліктерді (мәселеге фактілер келтіру, фактінің негізінде субъективті көзқарасын дамыту) сақтайды, бірақ жазылу сипатында бірізділіктен ауытқу бар. Грамматикалық, стильдік тұрғыдан 2-3 ұсақ және ірі қателер кездеседі.
3-4	Тақырыптың мазмұнын ашуы шектеулі. Жанрға сәйкес тіл құралдарын (тұрақты сөз тіркестері, афоризмдер, цитаталар көркемдегіш құралдар, мақал-мәтелдер т.б.) сирек қолданады, орынсыздық байқалады. Ойдың логикалық тұрғыдан жүйесі байланыспайды. Сөздік қоры шектеулі. Жанрлық ерекшеліктерді (мәселеге фактілер келтіру, фактінің негізінде субъективті көзқарасын дамыту) ескермейді, жазылу сипатында бірізділік сақталмайды. Грамматикалық, стильдік тұрғыдан 4-5 ұсақ және ірі қателер кездеседі.
1-2	Тақырыптың мазмұнын ашпайды. Жанрға сәйкес тіл құралдарын қолданбайды. Ойдың логикалық тұрғыдан жүйесі жоқ. Жанрлық ерекшеліктерді сақтамайды. Грамматикалық, стильдік тұрғыдан алтыдан көп ұсақ және ірі қателер кездеседі.

«Қазақ тілі» пәнінен 3-тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмалары

Биоалуантүрлілік. Қызыл кітапқа енген жануарлар мен өсімдіктер. Синтаксис. Қоршаған орта және энергия ресурстары. Синтаксис

Жасөспірім және заң. Синтаксис

2-нұсқа

Тыңдалым мен айтылым

Тапсырма

1.Мәтінді мұқият тыңдаңыз (оқыңыз). Мәтінді тыңдау (оқу) барысында онда кездесетін термин сөздерді түртіп алыңыз. Мәтіннің астарлы ойы нені меңзейді? Сұраққа түртіп алған термин сөздеріңізді қолданып, жауап беріңіз.

Өз жұбыңызды мұқият тыңдаңыз. Мәтіннің негізгі ойына қатысты айтқан жұбыңыздың пікірімен қаншалықты келісесіз? Келісетін не келіспейтін тұстарыңызды дәлелдеп, жүйелі кері байланыс беріңіз.

[10]

Мәтіндер

1-мәтін

Биологиялық алуан түрлілік конвенциясы — биологиялық алуан түрлілікті сақтау жөніндегі халықаралық келісім. Ол 1992 жылы 22 мамырда Найробиде өткен БҰҰ Қоршаған орта жөніндегі бағдарламасының конференциясында қабылданды. 1993 жылы Конвенцияға 168 мемлекет (оның ішінде Қазақстан Республикасы) қол қойды. Конвенцияға қол қоюшы мемлекеттер мынадай негізгі баптарды орындауға міндеттенді:

• әрбір мемлекет өз ресурстарын табиғат қорғау саласындағы саясатының негізінде қолдана алады және іс-әрекеттері өзге мемлекеттер мен өңірлердің табиғатына зиян келтірмеуін қамтамасыз етуге жауапты;

• биологиялық алуан түрлілікті сақтау және тұрақты әрі тиімді пайдалану мақсатында басқа да ортақ мүддесі болған жағдайда мүмкіндігіне байланысты бірігіп іс-әрекет жасайды;

• биологиялық алуан түрліліктің құрамдарына, оны сақтауға және тұрақты әрі тиімді пайдалануға кері ықпал ететін немесе ықпал етуі мүмкін процестерге, оның зардаптарына тұрақты бақылау (мониторинг) жүргізіледі;

• биологиялық алуан түрлілікті және оның құрамын анықтау, сақтау және тұрақты, тиімді пайдалану шараларын іске асыру мақсатында мамандарды оқыту және даярлау бағдарламаларын дайындайды және іске асырады, ғылыми-зерттеу жұмыстарына қолдау көрсетеді. (147 сөз).https://kk.wikipedia.org/wiki/

2-мәтін

«Қызыл кітап» атауы қайдан шықты?

Адамзаттың табиғатсыз күні жоқ, оны айтуға табиғаттың тілі жоқ" деп, табиғаттың тілсіздігі үшін қынжыламыз. Жоқ, табиғаттың да тілі бар. Оны да адамзатқолданжасады. Ол–Қызылкітап... БізгеҚызылкітаптың неге дәлсолайаталғанықызықболыптұр. Неге дәлқызылтүс?

Халықаралық Табиғатты Қорғау Одағы 1948 жылы кеудесінде жаны бар тіршілікті қорғауды қолға алды. Бір жылдан соң, сирек кездесетін түрлерді қорғайтын комиссия құрылды. Комиссияның қызметі жойылып кетудің аз-ақ алдында тұрған өсімдіктер мен жануарларды зерттеп, зерделеп, қорғауға алу және оларды бір кітапқа топтастыру болатын. Комиссия төрағасы Питер Скотт адамдардың қып-қызыл түске назар салып, сәл де болса ойлануы үшін тізімді «Қызыл кітап» деп атауды ұсынды.

Ең алғашқы Қызыл кітап 1963 жылы жарық көрді. Бұл адамзаттың табиғатты қорғау үшін жасаған алғашқы қадамдарының бірі болатын. Қызыл түс –әу бастан қауіптің белгісі. Қызыл кітап –өмірлері қыл үстінде тұрған тіршілік иелерінің төлқұжаты іспетті. Қызыл кітапқа енген тіршілік түрлері жойылып бара жатқан түр, сирек кездесетін түр, қысқартылып бара жатқан түр, анықталмаған түр, қайтып қалпына келе жатқан түр деп бөлінеді.  Қызыл кітаптың ішінде Қара кітап бар немесе қара тізім. Жер бетінен мүлде құрып, жойылып кеткен тіршілік иелері осы кітапта хатталып қалған. (183 сөз).
https://massaget.kz/layfstayl/bilim/gumanitarly-ylymdar/2662

3-мәтін

Табиғи ресурстар

«Экология» деген сөз–тіршілік ету мекені, өмір сүретін орта туралы ғылым дегенді білдіреді. Алғаш рет 1886 жылы «экология» терминін атақты неміс биологы Эрнест Геккель ғылымға енгізген. «Экология –табиғат пен тірі ағзалардың өзара қарым-қатынасын зерттейтін ғылым» деп анықтама берген де осы кісі. Енді, міне, сол экология мәселесі –бүкіл әлем алдында тұр. Адам ақыл-ойының нәтижесі – алып ракеталар, атом станциялары, зауыттар, тағы басқа ғылыми прогресс жетістіктері, бір жағынан, өмірімізді жеңілдетті, екінші жағынан, қауіп-қатер де туғызды.

Себебі адам қоршаған ортадан тыс өмір сүре алмайды. Кез келген басқа тіршілік иелері сияқты қоршаған ортамен тұрақты өзара қарым-қатынаста болады. Адам ағзасы қоршаған ортаның физикалық, химиялық және биологиялық факторларының әсерін қатты сезінеді. Бір сөзбен айтқанда, біздің денсаулығымыз–қоршаған ортаның жағдайына тікелей тәуелді. Күннің сәулесі, құнарлы жер, ауа және таза су–бұл тіршілік атаулыға қажетті бірден-бір алғы шарт.

Сондықтан өзіміз өмір сүріп отырған ортаны қорғау – тек тиісті мекемелердің немесе құзырлы орындардың ғана емес,  баршамыздың міндетіміз. Ең болмаса  әр адам  жылына бір ағаш ексе, өзі жұтып отырған ауаны тазартуға, қоршаған ортаны  қорғауға қанша пайда тигізер еді. Ел ішінде экологиялық білім мен тәрбиені нығайту–болашақ жас ұрпақтың өмір сүріп отырған ортасына жанашырлықпен қарауына жетекші болар еді. (185 сөз).https://aqtobegazeti.kz/?p=17913

4-мәтін

Қоршаған ортаны қорғау

Біздің елімізде қоршаған ортаны корғау бүкіл мемлекеттік міндет болып табылады. Табиғаттың шынайы келбетін сактауды қамтамасыз етуде құрылыс-құрастыру жұмыстары өндірісіне маңызды орын беріледі, өйткені жете ойластырылмаған жұмыс әдістері орны толмас зардаптарға ұрындырады, мәселен, ормандардың және жас көшеттердің жойылуына, ортаның өзгеруіне, жерасты және жерүсті суларының режимін, ортаның экологиялық тепе-тендігін бұзуға әкеліп соғады.

Қазіргі заман табиғатты қорғаудың міндеті болған табиғат ресурстарын тиімді пайдалану сырт ортаны түрлі ластанудан сақтау, табиғи байлықтарды сақтау мемлекетімізде қоршаған ортаны қорғау комитетіне жүктелген.

Табиғат ресурстары адамзаттың жасауы үшін табиғат қойнынан алып пайдаланатын түрлі заттар. Оларға: топырақ құнарлығы, өсімдіктер түрлері, су, кен, орман, көмір, мұнай, адамзат техникаларға энергия көзі болған түрлі жанатын заттар, жабайы өсімдік және жануарлар, адамзатқа қосымша қоректік болған т.б. кіреді. Солай етіп табиғи ресурстар адамзат қауымының материалдық базасын жарататын бір бүтін дене болып есептеледі.(127 сөз).https://znanija.com/task/16710155

Оқылым

Тапсырма

1-тапсырма. Мәтіндерді оқып, олардың тақырыбын, мәтіндердің типтерін, құрылымын салыстырыңыз. Мәтіндер қандай стильде жазылған?

[4]

А мәтіні

Ата Заңым бабалардың лебізі,

Ата Заңым барлық заңның негізі.

АрқасүйерАтаЗаңдаадамды,

Артықсанау, кемсітудіңжоқізі. 

ЕркінелдіңАтаЗаңыардақты,

Әрбір сөзі, әрбір бабы салмақты.

Адам кұқыбостандығы, теңдігі –

Барлығын да қарастырғанжан-жақты. 

АтаЗаңменарайланғанайналам,

Басшыорынғасайлаймын да, сайланам.

Білімалам, еңбекетем, дем алам,

Қартайғандазейнеткербопжайланам. 

АтаЗаңым– мемлекетайбыны,

АтаЗаңым– ақылойдыңайдыны.

Туғанжердің–Қазақстанелінің,

АтаЗаңменқорғаладыбайлығы. (73 сөз).

Ә мәтіні

Балалар құқығы туралы Конвенция

Ең маңызды заңдардың бірі – Балалар құқығы туралы Конвенция. 1990 жылы әлемнің көптеген елдері осы келісімге қол қойды. Бұл келісім бойынша кез келген бала шыққан тегіне қарамастан қамқорлыққа алынуы тиіс. Бұл құжатқа әлемнің 156-шы елі болып 1995 жылы Қазақстан да қол қойды.

Конвенцияның баптарына көз жүгіртсек:

1 - бап. Шарт бойынша 18 жасқа толмаған әрбір адам бала болып есептеледі. 2-бап. Әрбір баланың нәсіліне, түріне, жынысына, тіліне, дініне, этникалық және әлеуметтік шығу тегіне қарамастан құқығын қамтамасыз етеді. 6 -бап. Әрбір бала өмір сүруге толықтай құқылы. 7-бап. Бала жарық дүниеге келе салысымен есім және азаматтық алуға құқылы. 9 - бап. Бала өз ата- анасынан ажырамауға құқылы. 13 - бап. Бала өз пікірін еркін білдіруге құқылы. 14 - бап. Бала ойлау, ар– ұждан, діни сенім бостандығына құқылы.

15-бап. Бала кұрама одақтарға мүше болуға және бейбіт жиындарға қатысуға құқылы. 16-бап. Баланың отбасылық өміріне біреулер қол сұға алмайды. 17-бап. Бала ақпарат көздерінің материалдарына еркін қол жеткізуіне құқылы. 19-бап. Баланы күш керсету және психикалық тұрғыда озбырлық керсетудің барлық түрінен қорғайды. 27 - бап. Баланың әлеуметтік жағынан өсіп — жетілуі үшін қажетті тұрмыс дәрежесін қамтамасыз етеді. 28 - бап. Баланың білім алу құқығын мойындайды. 31 - бап. Мемлекеттер баланың демалуына және уақытын өз қалауынша өткізуіне, ойын – сауықтарға қатысу құқықтарын мойындайды.

Баланың жеке басының құқықтары:

• Аты – жөні, тегіне құқылы;

• Жанұяда тұрып, тәрбиеленуге құқылы;

• Ата – анасын біліп және олардың қамқорлығында өмір сүруге;

• Адами қасиетін сыйлауға;

• Туған – туыстармен араласуға;

• Өз құқығын қорғауға;

• Құқығын қорғау үшін құжырлы мекемелерге шағымдануға, 14 жастан сотқа жүгінуге құқылы;

• Мемлекеттік стандарттарга сай білім алуға құқылы.(259 сөз).http://ped.kz/

А мәтіні	Ә мәтіні
Тақырыбы
	[1]
Мәтіндер қандай стильде жазылған?
	[1]
Мәтіндер қандай типте жазылған (баяндау, сипаттау, талқылау)?
	[1]
Мәтіндердің құрылымы толық сақталған ба?
	[1]

2-тапсырма.Әр мәтіннің мазмұны бойынша перифразаны қолдана отырып, 3 сұрақ құрастырыңыз.[6]

№	А мәтіні	Ә мәтіні
1
2
3

Жазылым

3-тапсырма

Берілгентақырыптардың бірін таңдап, жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай газетке шағын ақпараттық мақала жазыңыз.

[10]

1. Қалада «5 маусым – Қоршаған ортаны қорғау» күніне орай сенбілік өтті. Осы сенбілікке Сіз оқитын мектеп те атсалысты деп елестетіңіз. Өткізілген іс-шара туралы жергілікті газетке «Мектебіміздің «Тазалық» акциясына қосқан үлесі» тақырыбында ақпараттық мақала жазыңыз.

2. Балаларға арналған журналдың «Сіз білесіз бе?» айдарына «Қазақстанның «Қызыл кітабы» тақырыбында ақпараттық мақала жазыңыз.

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Балл қою кестесі

Тыңдалым және айтылым

Балл	Коммуникативтік құзыреттілік	Грамматикалық құзыреттілік
9-10	Мәтінде көтерілген мәселені терең түсінгендігін көрсетеді. Өз пікірін мәтінмен, басқа да дереккөздердегі ақпараттармен байланыстырып, ұтымды жеткізеді. Дәйектемелері көзқарасын дәлелдеуде өте дәл, нақты.	Ойын аяқталған, толық сөйлемдермен жеткізеді. Ой мен ойды байланыстыруда грамматикалық дағдыны өте жақсы қолданады. Сөздік қоры мол. Паразит сөздер мен қайталаулары жоқ. Жеке пікірін білдіруде қыстырма сөздер мен оқшау сөздерді өте орынды, тиімді пайдаланады.
7-8	Мәтінде көтерілген мәселені жақсы түсінгендігін көрсетеді. Өз пікірін мәтінмен, басқа да дереккөздердегі ақпараттармен байланыстырып, жеткізеді. Дәйектемелері көзқарасын дәлелдеуде орынды.	Ойын аяқталған, толық сөйлемдермен жеткізеді. Ой мен ойды байланыстыруда грамматикалық дағдыны жақсы қолданады. Сөздік қоры жеткілікті. Паразит сөздер мен қайталаулар аздап кездеседі. Жеке пікірін білдіруде қыстырма сөздер мен оқшау сөздерді орынды пайдаланады.
5-6	Мәтінде көтерілген мәселені қанағаттанарлық деңгейде түсінгендігін көрсетеді. Өз пікірін мәтін ақпараттармен байланыстырып жеткізеді. Дәйектемелері көзқарасын дәлелдеуде үнемі орынды бола бермейді, кейде негізгі мәселеге қатыссыз пайымдаулар кездеседі.	Ойын кейде аяқталған, аракідік синтаксистік құрылымы сақталмаған сөйлемдермен жеткізеді. Ой мен ойды байланыстыруда грамматикалық қателері кездеседі. Сөздік қоры қанағаттанарлық. Паразит сөздер мен қайталаулары кездеседі. Жеке пікірін білдіруде қыстырма сөздер мен оқшау сөздерді орынды, орынсыз пайдаланады.
3-4	Мәтінде көтерілген мәселені шектеулі деңгейде түсінгендігін көрсетеді. Өз пікірін мәтін ақпараттармен байланыстыра жеткізуде қолдауды қажет етеді. Көзқарасын дәлелдейтін дәйектемелері сирек, көбіне жалпылыққа ұрынады.	Ойын көп жағдайда аяқтамайды, жай сөйлемдерді, қарапайым синтаксистік құрылымдарды қолданады. Ой мен ойды байланыстыруда грамматикалық қателері жиі кездеседі. Сөздік қоры күнделікті ауызекі лексикадан тұрады. Паразит сөздер мен қайталаулары жиі кездеседі. Жеке пікірін білдіруде қыстырма сөздер мен оқшау сөздерді орынсыз пайдалануы жиі кездеседі.
1-2	Мәтінде көтерілген мәселені түсінуі өте шектеулі. Ақпаратқа қатысты жеке көзқарасы мен пікірі жоқ, көбінесе, дайын ақпаратты қайталап беру деңгейінде. Себебін түсіндіруі аз.	Ойын аяқтамайды, қарапайым синтаксистік құрылымдармен шектеледі. Грамматикалық дағдылары жетіспегендіктен, ой мен ойы байланыспайды, жүйе жоқ. Паразит сөздер мен қайталаулары негізгі лексикадан басым.

Оқылым

Балл	Мәтінді талдау	Сұрақ құрастыру
9-10	Мәтінде көтерілген мәселені, құрылымдық ерекшеліктерін, стилі мен мәтіндердің типтік ерекшеліктерін өте жақсы түсініп талдайды.	Мәтіннің мамзұны мен негізгі, қосымша ақпараттарға қатысты жоғары ойлау деңгейіндегі ашық сұрақтарды өте жақсы құрастырады.
7-8	Мәтінде көтерілген мәселені, құрылымдық ерекшеліктерін, стилі мен мәтіндердің типтік ерекшеліктерін жақсы түсініп талдайды.	Мәтіннің мамзұны мен негізгі, қосымша ақпараттарға қатысты ашық сұрақтарды жақсы құрастырады.
5-6	Мәтінде көтерілген мәселені, құрылымдық ерекшеліктерін, стилі мен мәтіндердің типтік ерекшеліктерін қанағаттанарлық деңгейде түсініп талдайды.	Мәтіннің мамзұны мен кейбір негізгі, қосымша ақпараттарға қатысты жабық сұрақтар құрастырады.
3-4	Мәтінде көтерілген мәселені, құрылымдық ерекшеліктерін, стилі мен мәтіндердің типтік ерекшеліктерін шектеулі түсінеді, талдауға талпыныс жасайды.	Мәтіннің жалпы мазмұнына қатысты, қатыссыз жабық сұрақтар құрастырады.
1-2	Мәтінде көтерілген мәселені, құрылымдық, жанрлық ерекшеліктерін, стилі мәтіндердің типтік ерекшеліктерін өте шектеулі деңгейде түсінеді.	Мәтіннің жалпы мазмұнына қатыссыз жабық сұрақтар құрастырады.

Жазылым

Балл	Сипаттамасы
9-10	Тақырыптың мазмұнын толық ашады. Оқырманға ерекше әсер беру мақсатымен тіл құралдарын барынша (тұрақты сөз тіркестері, афоризмдер, цитаталар көркемдегіш құралдар, мақал-мәтелдер т.б.) жанрға сәйкес орынды қолданады. Ойын еркін, логикалық тұрғыдан жүйелі жеткізеді. Сөздік қоры мол. Жанрлық ерекшеліктерді (мәселеге фактілер келтіру, фактінің негізінде субъективті көзқарасын дамыту), жазылу сипатына қарай бірізділікті бастан-аяқ сақтайды. Грамматикалық, стильдік тұрғыдан өте сауатты. Қателері жоқ.
7-8	Тақырыптың мазмұнын ашады. Оқырманға ерекше әсер беру мақсатымен тіл құралдарын (тұрақты сөз тіркестері, афоризмдер, цитаталар көркемдегіш құралдар, мақал-мәтелдер т.б.) жанрға сәйкес қолданауға тырысатыны байқалады. Ойын логикалық тұрғыдан жүйелі жеткізеді. Сөздік қоры жеткілікті. Жанрлық ерекшеліктерді (мәселеге фактілер келтіру, фактінің негізінде субъективті көзқарасын дамыту), жазылу сипатына қарай бірізділікті сақтайды. Грамматикалық, стильдік тұрғыдан сауатты, бірақ 1-2 ұсақ қате кездеседі.
5-6	Тақырыптың мазмұнын ашуы жеткіліксіз. Жанрға сәйкес тіл құралдарын (тұрақты сөз тіркестері, афоризмдер, цитаталар көркемдегіш құралдар, мақал-мәтелдер т.б.) сирек болғанымен, орынды қолданады. Ойдың логикалық тұрғыдан жүйесі аракідік байланыспайды. Сөздік қоры қанағаттанарлық деңгейде. Жанрлық ерекшеліктерді (мәселеге фактілер келтіру, фактінің негізінде субъективті көзқарасын дамыту) сақтайды, бірақ жазылу сипатында бірізділіктен ауытқу бар. Грамматикалық, стильдік тұрғыдан 2-3 ұсақ және ірі қателер кездеседі.
3-4	Тақырыптың мазмұнын ашуы шектеулі. Жанрға сәйкес тіл құралдарын (тұрақты сөз тіркестері, афоризмдер, цитаталар көркемдегіш құралдар, мақал-мәтелдер т.б.) сирек қолданады, орынсыздық байқалады. Ойдың логикалық тұрғыдан жүйесі байланыспайды. Сөздік қоры шектеулі. Жанрлық ерекшеліктерді (мәселеге фактілер келтіру, фактінің негізінде субъективті көзқарасын дамыту) ескермейді, жазылу сипатында бірізділік сақталмайды. Грамматикалық, стильдік тұрғыдан 4-5 ұсақ және ірі қателер кездеседі.
1-2	Тақырыптың мазмұнын ашпайды. Жанрға сәйкес тіл құралдарын қолданбайды. Ойдың логикалық тұрғыдан жүйесі жоқ. Жанрлық ерекшеліктерді сақтамайды. Грамматикалық, стильдік тұрғыдан алтыдан көп ұсақ және ірі қателер кездеседі.

4-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ СПЕЦИФИКАЦИЯСЫ

Жиынтық бағалауға шолу

Ұзақтығы: 40минут

Оқылым – 15 минут

Жазылым – 25 минут

Тыңдалым мен айтылымбөлектексеріледі

Балл саны: 30

Тапсырмалартүрлері

Қысқажауаптықажетететінсұрақтар

Толықжауаптықажетететінсұрақтар

Жиынтықбағалаудыңқұрылымы

Тоқсандықжиынтықбағалаудыңнұсқасы 3 компоненттентұрады: Біріншісітыңдалым, айтылымжәнеәдебитілнормаларын, екіншісіоқылымжәнеәдебитілнормаларын, үшіншісіжазылымжәнеәдебитілнормаларынтексеругеарналған.

Тоқсандық жиынтық бағалау тапсырмаларының сипаттамасы

*Тапсыр ма	Қамтылатын мақсаттар	*Тапсырма түрлері	*Тапсырмалар сипаттамасы	*Орындау уақыты,мин	Балл
1-2	8.1.3.1тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, ұсынылған ақпараттан астарлы ойды анықтау 8.1.1.1 мәтіннен алынған дәйексөздерге, үзінділерге сүйене отырып, көтерілетін мәселені болжау 8.1.5.1 перифраз түрінде берілген сұрақтар арқылы мәтіннен қажетті ақпаратты таба білу, көтерілген мәселе бойынша ой тұжырымдау	Толық жауапты қажет ететін сұрақтар	Тапсырма жеке және жұппен орындалады, оқушыларға 170-200 сөзден тұратын тақырыпқа қатысты мәтіндер алынған, оқушы 1- мәтінді жеке оқиды, 2-мәтінді тыңдайды (немесе аудио арқылы тыңдатуға болады). Оқушылар мәтінді тыңдау немесе оқу барысында тақырыптарға байланысты көтерілген мәселені талдайды және ұсынылған ақпараттан астарлы ойды анықтайды. 1-мәтін бойынша перифраз түрінде құрастырылған сұрақтарға жауап береді, кестеге толтырады. Жұбының жауабымен салыстырып, тұжырымдарын дәлелдейді. Дәлелдеу барысында ойын анық жеткізеді. 2-мәтінді тыңдап болған соң, екі мәтінге ортақ тақырыпты анықтайды, көтерілген мәселе бойынша ой тұжырымдайды.	Тыңдалым мен айтылым сабақтан тыс,қосымша уақытта өткізіледі (әр білім алушы-ға 3-5 минут беріледі)	10
3-5	8.2.4.1 тақырыбы ұқсас ғылыми және публицистикалық стильдегі мәтіндердің тақырыбын, түрлерін (әңгімелеу, сипаттау, талқылау), құрылымын салыстыра талдау 8.2.5.1 перифраздың түрлі тәсілдерін қолдана отырып, мәтін бойынша сұрақтар құрастыру 8.2.6.1 оқылым стратегияларын қолдану; коментарий жасау, іріктеп оқу, талдап оқу	Қысқа және толық жауапты қажет ететін тапсырма лар	130-180 сөзге жуық екі мәтін беріледі. Мәтіндерді оқып, кестеге сәйкес мазмұны, құрылымы негізінде берілген сұрақтарға жауап беріп, мәтінге қатысты өз пікірін, көзқарасын білдіреді. Оқылым стратегияларын (комментарий жасау, іріктеп, талдап оқу) қолданады.Перифразалау арқылы мәтіннен алынған үзінді бойынша 3 сұрақ құрастырады	15	10
6	8.3.4.1 эссе құрылымы мен даму желісін сақтап, мәселе бойынша ұсынылған шешімнің артықшылығы мен кемшілік тұстарын салыстыру, өз ойын дәлелдеп жазу (аргументативті эссе) 8.4.4.4 жай сөйлемдердің айтылу мақсаты мен құрылымдық ерекшелігіне сай қолдану 8.4.5.1 сөйлем соңында қабаттасып қойылатын тыныс белгілерін дұрыс қолдану	Жазбаша толық жауапты қажет ететін сұрақтар	Ұсынылған екі тақырыптың бірін таңдап, жазба жұмысын орындайды. Аргументативті эссе жазуда құрылымы мен даму желісін сақтайды, көтерілген мәселе бойынша ұсынылған шешімнің артықшылығы мен кемшілік тұстарын салыстырады және өз ойын дәлелдейді. Тақырыптан ауытқымай, абзац түрлерін жүйелі құрастырады, жай сөйлемдерді айтылу мақсаты мен құрылымдық ерекшелігіне сай қолданады, орфографиялық, пунктуациялық нормаға сай жазады.	25	10
Барлығы				40	30

«Қазақ тілі Т1» пәнінен 4-тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмалары

1-нұсқа

Тыңдалым мен айтылым

Тапсырма

1.Мәтінді мұқият оқыңыз. Мәтіннің мазмұнындағы астарлы ой мен көтерілген мәселе бойынша дәйексөздерді анықтаңыз. Мәтіндегі ақпаратқа сай перифраз түрінде құрастырылған сұрақтардың жауабын кестеге жазыңыз. Жұбыңыздың жауабымен салыстырып, ойыңызды тұжырымдаңыз.

2.Мәтінді мұқият тыңдаңыз. Екі мәтінге ортақ тақырыпты анықтаңыз. Мәтіннің басты идеясын анықтауға белсенді қатысып, пікіріңізді білдіріңіз.

[10]

1-мәтін

Театр – ұжымдық өнер

Театр – ұжымдық өнер, өйткені қазіргі театр спектаклі  драматург, актерлер,  қоюшы-режиссер,  сценограф,  композитор мен хореографиялық өнерінің және киім-кешек жасаушылар, гримшілер, жарық берушілер секілді, театрдағы т.б. көптеген қызметкерлер еңбегінің өзара тоғысуы нәтижесінде туады.

Театр өнерінің синтездік табиғаты оның тарихи даму сатысымен тығыз байланысты. Әсіресе, театрдың өзіне тән мұндай ерекшелігі драмалық әрекет, музыка, ән мен бидің бір-бірінен бөлінбей тұрған кезіндегі кең таралған халықтың ойын-сауықтарынан айқын көрініс тапты. Кейінгі дәуірлерде өнер түрлерінің жіктеліп шығуымен және олардың одан әрі ілгері дамуымен байланысты театр өнері өзінің синтездік қасиетінен айрылды. Сөйтіп, театр негізінде драма, опера және балет секілді 3 түрі қалыптасты. Енші алып, отау тігіп, өз алдына жекеленіп шыққанымен музыкалық театр өзінің драмалық негізінен айрылған жоқ, тек мұндағы уақиға-әрекет музыкалық драматургияның тәсілдерімен, музыка-поэзиялық образдар арқылы ашылды.

Театр – табиғатынан көпшілік қауымға ғана арналған, қоғамдық-мәдени мән-маңызы үлкен өнердің бірі. Ол көрерменсіз, жеке өз алдына өмір сүре алмайды. Осыған байланысты сахна мен көрермен бірігіп отырып шынайы өмір құбылысына ой жүгіртеді, оған өз тұрғысынан баға береді. Театр көрермендердің ішкі жан сезіміне әсер етіп, терең толғандырған жағдайда ғана өзінің қоғамдық-әлеуметтік қызметін атқарып, эстетикалық мақсат-мұратына жетеді. (176 сөз) https://kk.wikipedia.org/wiki/

2-мәтін

Адамдартеатрға не үшінбарады?

...Адам – бір ғана нәрсеге мұқтаж болып туылады екен, ол рухани тәрбиеге деген жетімдік, міне, адам соның орнын толтыру үшін де театрға барады екен. Бұл туралы кезінде асқартаудай ақыл иесі Аристотельдің, басқа да даналардың айтып кеткен өсиеттері жетерлік.

Театрға баруды біржақты ғана сипаттауға тағы болмайды, бұнда адам жаны жан-жақты даму, өсу, түзеу, жетілдіру процестерінен өтеді, рухы оянады, еңсесі көтеріледі, көңілі сергиді, жаны рақат табады. Тек адам осының бәрін шынайы сезінуі үшін театр туралы хабары, дайындығы, ондағы қойылымдар туралы түсінігі, сауаты болуы керек екен, әйтпесе бәрі де «машинально», қойылымдар жүріп жатқанымен, оны көріп жүрген көрермендер бәрін үстіртін, жалпылама тұрғыда ғана қабылдап, көп нәрселерге тереңірек мән берілмей бәрі жалаң өте бермек.

Театрға белгілі бір өнерді сүйетін адамдар ғана барады екен деген түсінік түбегейлі дұрыс емес. Көпшіліктің, театр – концерт, мерекелік шаралар өтетін орын, оған сол саланың адамдары, болмаса соған бейім, қызығатын, ұнататындар ғана барады деп ойлайтындары бар. Театрға мемлекеттік қызметтегі адамдардан бастап, базардағы сатушы, басқа да қызметтегі адамдар ешқандай қоғамдық таптарға бөлінбестен, әлеуметтік жағдайына қарамастан театрға баруға құқылы, тіпті баруға тиісті деуге де болады. Тек, олардың бәрі театрға қатысты жалпыға бірдей ережелерді білуі, соны сақтауы, есіне ұстап айналасына айта жүруі тиіс.

Театр– өнерді сүйетіндерге ғана емес, жарық дүниені, өмірді сүйетіндер үшін арналған. (200 сөз). http://old.baq.kz/kk/news/aimaktik_bak_muragat/regmedia-76042

№	Сұрақтар	Жауаптар	Ортақ тақырып
1	1.Әуен мен ырғақтың театр өнеріне қандай қатысы бар?
2	Енші алып, отау тіккен музыкалық театрдың болашағы қандай болды?
3	Театр бұқараға қалай әсер етеді?

Оқылым

Тапсырма

Мәтіндерді мұқият оқып, берілген тапсырмаларды орындаңыз.

[10]

1-мәтін

Туризм – әлемде дамуы жағынан дес бермей келе жатқан ауқымы кең сала. Әлемде туризм саласымен ғана дамып, байып елдің ішкі және сыртқы экономикасын қалыптастырып отырған мемлекеттер бар. Атап айтқанда, Еуропа елдері, Оңстүстік Америка, Шығыс Азия және теңіз, мұхиттармен шектесіп жатқан арал тектес мемлекеттер.

Еліміздегі туризм саласын қалыптастыруға және дамытуға географиялық картасы да, орналасу аумағы да, табиғаты да сай келеді. Арысы мұнаймен, құмды даламен шектесетін, берісі Арқа, Алтай, Алатау, Тарбағатай тауларымен шектесетін елдің орталығы да, солтүстігі де ең керемет байлыққа байып жатыр. Ол, әрине, орманды алқаптар.

Қазақстанға туристердің келу үрдісі жалғасып жатыр. Елімізге келетін туристердің, жиһанкездердің айтуынша Алматы, Нұр-Сұлтан, Көкшетау, Ақтау және қаншама мың жылдық тарихы бар Түркістан қаласы Қазақстандағы ең керемет туристік қалалар қатарына жатады. Бұдан өзге елдің туристік және мәдени дамыған қаласы ретінде Шымкент,Тараз қалаларын да атап өтеді. Туристік саланың дамуы тек бір табиғат ортасымен шектелмейді. Инфрақұрылымдық салалар бойынша дамыған, мәдени ошағы кең, қонақжайлығы және көз тартатын жәдігерлерімен де ерекшеленеді.

Қазақстандағы туризмнің дамуы – елдің ішкі экономикасының өсуіне әсер етеді. Сондықтан әрбір ел азаматы өз қаласының, ауданының осы саладағы мехнизімін құрып, дамытуға үлес қосуға міндетті.(176 сөз).

https://massaget.kz/layfstayl/alemtanu/Qazaqstanym/49120/

2-мәтін

Тарихи-археологиялық ескерткіштердің туристік-экскурсиялық сапарлардағы орны ерекше. Археологиялық ескерткіштердің кез-келген нысандары туристік-экскурсия жұмыстарында маңызды орын алады. Соның ішінде Жетісудағы Сақ қорғандары, Талхиз қалашығы, Оңтүстік Қазақстандағы Отырар, Сайрам, Батыс Қазақстандағы Сарайшық т.б. көне қалалардың орнына туристердің қызығушылығы мол. Археологиялық-тарихи ескерткіштердің қазірге дейін жеткен нысандарының ішінде қорғандар мен мазарлардың маңызы зор.

Қола дәуір ескерткіштеріне жартастағы петроглифтерді атауға болады. Оларға әйгілі бірегей ғибадатханалар: Аңырақай тауының Таңбалы сайындағы, Көксу өзеніндегі Ешкіөлмес ғибадатханасы, сондай-ақ, Шолақ, Кіндіктас, Баянжүрек тауларындағы тастағы суреттер жатады. Біздің дәуірімізге дейінгі6-3 ғасырлардан қалған сақ қорғандары, Бесшатыр қорымындағы жерлеу камерасы және сақ әскері киімін киген «Алтын адам», 2001 - 2002 жылдары Шығыс Қазақстан облысы Қатонқарағай ауданының Бергіел (Берел) қорғанында табылған “Сақ патшайымы” археологиялық туристік нысандарға жатады. Ортағасырлық  Отырар, Тұрбай, Құлан, Мерке, Талхиз, Жаркент қалалары, т.б. елді мекендер қазіргі туристік нысандар болып табылады. (130 сөз).https://kk.wikipedia.org/wiki

А мәтіні	Ә мәтіні
Тақырыбы
	[1]
Мәтіндер қандай стильде жазылған?
	[1]
Мәтіндер қандай типте жазылған (баяндау, сипаттау, талқылау)?
	[1]
Мәтіндердің құрылымы толық сақталған ба?
	[1]

2-тапсырма. 1-мәтін мазмұнына байланысты өз ойыңызды білдіріңіз. Тақырыпқа сай тұжырымыңызды 5-6 сөйлеммен білдіріңіз.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

[3]

3-тапсырма.2 -мәтін мазмұнына сәйкес перифразалау арқылы 3 сұрақ құрастырыңыз.

1.___________________________________________________________________

2.___________________________________________________________________

3.___________________________________________________________________

[3]

Жазылым

Тапсырма

Берілген екі тақырыптың біріне жай сөйлемдерді айтылу мақсаты мен құрылымдық ерекшелігіне сай қолданып, аргументативті эссе жазыңыз. Өз жұмысыңызда сөйлем соңына қабаттасып қойылатын тыныс белгілердің болуын ескеріңіз.[10]

1. Қазақстан туризмі шет мемлекеттердегі туризм саласымен бәсекелес бола ала ма?

2. «Театр – тәрбие көзі» деген пікірмен келісесіз бе?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________

Балл қою кестесі

Тыңдалым және айтылым

Балл	Грамматика мен лексиканы дұрыс қолдану	Сұрақты түсіну мен толық жауап беру қабілеті
9-10	Берілген мәтіндердегі астарлы ойды анықтайды. Дәйексөздерге сай көтерілген мәселені болжайды. Перифраз түріндегі сұрақтарға мәтіндегі ақпарат бойынша толық жауап береді.	Тапсырманы өте жақсы түсінеді. Жұбымен талқылауға түсіп, болжамдарын ұсынады, өз тұжырымын дәлелдейді. Сұхбатқа белсенді қатысады, ойын анық, дәлелді жеткізеді.
7-8	Берілген мәтіндердегі астарлы ойды анықтайды. Дәйексөздерге сай көтерілген мәселені болжайды. Перифраз түріндегі сұрақтарға мәтіндегі ақпарат бойынша жауап беруде мардымсыз қателерді жібереді.	Тапсырманы жақсы түсінеді. Жұбымен талқылауға түсіп, өз тұжырымын дәлелдеуге тырысады. Күтпеген сұрақтарға жауап беруде кейде қателеседі.
5-6	Берілген мәтіндердегі астарлы ойды анықтауда қателіктер бар. Дәйексөздерге сай көтерілген мәселені болжауда, перифраз түріндегі сұрақтарға мәтіндегі ақпарат бойынша жауап беруде қателер жібереді.	Тапсырманы орындайды. Жұбымен талқылауға түседі, өз тұжырымын дәлелдеуде қиналады. Күтпеген сұрақтарға жауап беруде көбінесе сырттан қолдауды қажет етеді.
3-4	Берілген мәтіндердегі астарлы ойды анықтауда қателіктер көп. Дәйексөздерге сай көтерілген мәселені болжауда, перифраз түріндегі сұрақтарға мәтіндегі ақпарат бойынша жауап беруде қолдауды қажет етеді.	Тапсырманы толық орындай алмайды Жұбымен талқылауға түсуде , өз ойын айтуда көп қателік жібереді.
1-2	Берілген мәтіндердегі астарлы ойды анықтай алмайды. Дәйексөздерге сай көтерілген мәселені болжауда, перифраз түріндегі сұрақтарға мәтіндегі ақпарат бойынша жауап беруде қиналады.	Тапсырманы орындауда көп қателеседі. Жұбымен талқылауға түсуде жауап ю\беруге қиналады , өз ойын айта алмайды.

Оқылым

№	Жауап	Балл	Қосымша ақпарат
1	1-мәтін публицистикалық, 2-мәтін ғылыми стильде	1
	2 мәтін де туризм тақырыбында	1
	2 мәтін де мақала түрінде	1
	1-мәтінде 4 абзац, 2-мәтінде 2 абзац. Дереккөзі мен сөз саны көрсетілген	1
2	Елдің ішкі және сыртқы экономикасын тек туризм арқылы дамытып отырған мемлекеттер бар. Олардың қатарына Еуропа елдері, Оңтүстік Америка, Шығыс Азия сияқты мемлекеттер енеді. Қазақстанда туристік аймақтар жетерлік. Таулы аймақтар,орманды алқаптармен қоса мыңжылдық тарихы бар көне қалалар да солардың қатарында. Еліміздің әрбір азаматы өз қаласының, ауданының туризм саласында дамытуға міндетті.	3	Оқушының ұқсас жауабы ескеріледі
3	Балама сұрақтар: 1.Экономикасы туризммен өркендеп отырған қандай алпауыт мемлекеттерді білесің?	1	Оқушының ұқсас жауабы ескеріледі
	2.Туристік саланың өсіп-өркендеуі тек табиғатымен ғана шектеле ме?	1
	3. Еліміздегі терең тарихы мен көне мәдениеті арқылы ерекшеленетін аймақтарды білесің бе?	1
Барлығы		10

Жазылым

Балл	Сипаттамасы
9-10	Аргументативті эссе жазуда ойын еркін әрі толық жеткізеді. Эссе құрылымын, даму желісін толық сақтайды. Мәселе бойынша шешімнің артықшылығы мен кемшілігін салыстырады. Өз жұмысында жай сөйлемдерді айтылу мақсаты мен құрылымдық ерекшелігіне сай қолданып, сөйлем соңына қабаттасып қойылатын тыныс белгілердің болуын ескереді.
7-8	Аргументативті эссе жазуда ойын жеткізе алады. Эссе құрылымын, даму желісін сақтайды.Мәселе бойынша шешімнің артықшылығы мен кемшілігін салыстырады. Өз жұмысында жай сөйлемдерді айтылу мақсаты мен құрылымдық ерекшелігіне сай қолданып, сөйлем соңына қабаттасып қойылатын тыныс белгілердің болуын ескереді. Аз-кем қателіктер бар.
5-6	Аргументативті эссе жазуда ойын жаза алады. Эссе құрылымын, даму желісін сақтауда қателіктер кездеседі. Мәселе бойынша шешімнің артықшылығы мен кемшілігін салыстыруда қателеседі. Өз жұмысында жай сөйлемдерді айтылу мақсаты мен құрылымдық ерекшелігіне сай қолдануда қателер бар, сөйлем соңына қабаттасып қойылатын тыныс белгілерді қолдануда қателіктер бар.
3-4	Аргументативті эссе жазуда құрылымы жүйесіз, дәлелді пікірлері сенімсіз. Жай сөйлемдерді айтылу мақсаты мен құрылымдық ерекшелігі сақталмайды. Ойды баяндау қабілеті жетіспейді. Сөз саптай алғанымен, жүйесіздік байқалады, жиі техникалық қателер техникалық (сөйлем соңына қабаттасып қойылатын тыныс белгілер) жібереді.
1-2	Көркем тіл құралдары аз қолданылған. Эссе құрылымы сақталмайды, ойы анық емес, техникалық (жай сөйлемдерді айтылу мақсаты мен құрылымдық ерекшелігіне сай қолдану, сөйлем соңына қабаттасып қойылатын тыныс белгілер)және құрылымдық қателер көп.

«Қазақ тілі Т1» пәнінен 4-тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмалары

Театр өнері мен мәдениеті.Синтаксис

Қазақстандағы туризм және экотуризм. Пунктуация

2-нұсқа

Тыңдалым мен айтылым

Тапсырма

1.Мәтінді мұқият оқыңыз. Мәтіннің мазмұнындағы астарлы ой мен көтерілген мәселе бойынша дәйексөздерді анықтаңыз. Мәтіндегі ақпаратқа сай перифраз түрінде құрастырылған сұрақтардың жауабын кестеге жазыңыз. Жұбыңыздың жауабымен салыстырып, ойыңызды тұжырымдаңыз.

2.Мәтінді мұқият тыңдаңыз. Екі мәтінге ортақ тақырыпты анықтаңыз. Мәтіннің басты идеясын анықтауға белсенді қатысып, пікіріңізді білдіріңіз.

[10]

1-мәтін

Қазақстан – Еуразия кіндігінде орналасқан, шығыс пен батыс дәстүрлерін байланыстырушы дәнекер жол. Елдің көне мәдениеті мен көркі әркімді де өзіне тартып тұрады. Бүгінде Қазақстан туризмнің барлық түрі бойынша, нақтырақ айтсақ, танымдық, сауықтыру, этникалық, экологиялық, шипажай-сауықтыру, жасөспірімдер мен балалар, аңшылық т.б. түрлері бойынша қызмет ете алатын дәрежеде.

Ұлы Жібек жолы бойында орналасқан Қазақстан – көне замандардан бүкіл түркі әлеміне танылған тарихи мекен. Сол себептен бірегей табиғаты ғажайып қорықтар, емдік су көздері, археологиялық және тарихи ескерткіштер, қалалар әу бастан саяхат пен туризм көздері саналған. Соңғы кездері әлем бойынша елімізге туристік бағыт алатын туристер саны қарқынды өсіп келеді. Бұл – еліміздің жат жұрттарға таныла бастағанының белгісі. Шетелдік сарапшылар Қазақстандағы ішкі саяси тұрақтылық пен қоғамдық келісім туристік саланың дамуына оң әсерін тигізіп отыр деп баға беруде. Статистикалық көрсеткішке көз жіберсек, республикада 430 туристік фирмалар әлемнің 80-нен астам елімен серіктестік қызмет істейді, сондай-ақ, тілге тиек ететін жайт – Қазақстан бүгінде әлемнің жетекші туристік елдерімен әуе қатынасын орнатты. Қазақстан – Біріккен Ұлттар Ұйымы жүзеге асыра бастаған Жібек Жолын дамыту жөніндегі бағдарламаға қатысушы мемлекет екені анық. Ғылыми  ізденіс жұмысында тек туризм саласын дамытуды ғана емес, сондай-ақ Жібек Жолы бойында көршілес жатқан елдердің қарым-қатынастарын да жетілдірілуі көзделуде. (186 сөз).https://bilim-all.kz/article/6518

2-мәтін

Қазақстан Республикасының Президенті Қ. Тоқаев «Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі» Жолдауында туризмнің, әсіресе, эко және этнотуризмнің дамуына экономиканың маңызды саласы ретінде ерекше көңіл бөлуді тапсырды. Бұл бағытта қандай жұмыстар атқарылып жатқаны туралы «Kazakh Tourism» ҰК АҚ төрағасының орынбасары Қайрат Сәдуақасов PrimeMinister.kz-ке берген сұхбатында айтып берді. 

– Қайрат Серікұлы, туристік саланың жалпы беталыстары қандай? Қазақстанның осы күн тәртібіндегі орны қандай? Биыл қандай жаһандық өзгерістер болды?

– Әлем де үздіксіз дамып жатыр. Туризм көптегенелдердебасымдықты сала. 2030 жылы 1,8 млрд.адамағымыкүтіліпотыр. Осыншаадамхалықаралықшекараларданөтетінболады. Қазақстандаоләлі де болсаендібасталуда. ӘлемҚазақстандадемалумүмкіндіктеріжайлыендіғанабіліпжатыр. Елімізбағытретіндебұрыннанбәрінебелгілі, бірақбұлжердетуризмніңалуантүрлерібойыншақандаймүмкіндіктердің бар екенін, оныңішінде эко және этнотуризм туралыәлемендібіліпжатыр. Бізде динамика жақсы. Орта есеппен10% деңгейіндегікелушілертуризмібойыншабізжылсайынөсіпкелеміз. Соңғы 5-6 жылдаішкі туризм бойынша да оң динамика бар – 10-15% деңгейінде. 

– Экожәне этнотуризм бойынша, жеткіліктідамыған, шетелдіккелушілерарасындабарыншасұранысқаиеқандайбағыттардыатапөтеаласыз?

– Экотуризмніңбүгінде аса дамығанөңірі– Алматы өңірі. Бұлөңірәзірәріеңкөптуристердіқабылдайтынөңір. «Алматы облысының алтын алқасы» туры бар. Оны Жетісудеп те атайды. Тур Ұлттықпарктерді, Көлсайкөлін, Қайыңдыкөлін, Шарыншатқалын, Іле Алатау Ұлттықпаркінқамтиды. Сондықтанмұндатуристеркөптепкеледі. Щучинск– Бурабайкурорттықаймағыныңәлеуетізор. Бурабайғабүгіндетуристеркөптептартылады. Мұны экотуризм деугекелмейді. Бірақоныңэлементтері бар – адамдартабиғаттадемалуүшін, атқамініп, қымызішуүшінкеледі. (252 сөз).https://primeminister.kz/kz/news/

№	Сұрақтар	Жауаптар	Ортақ тақырып
1	Еліміздің жат жұртқа танылуының себебеі неде?
2	Эко және этнотуризмнің дамуы неге экономиканың маңызды саласы деп саналады?
3	Щучинск-Бурабай курорттық аймағы неліктен экотуризмге жатпайды?

Оқылым

Тапсырма

Мәтіндерді мұқият оқып, берілген тапсырмаларды орындаңыз.

[10]

1-мәтін

Туризм – әлемде дамуы жағынан дес бермей келе жатқан ауқымы кең сала. Әлемде туризм саласымен ғана дамып, байып елдің ішкі және сыртқы экономикасын қалыптастырып отырған мемлекеттер бар. Атап айтқанда, Еуропа елдері, Оңстүстік Америка, Шығыс Азия және теңіз, мұхиттармен шектесіп жатқан арал тектес мемлекеттер.

Еліміздегі туризм саласын қалыптастыруға және дамытуға географиялық картасы да, орналасу аумағы да, табиғаты да сай келеді. Арысы мұнаймен, құмды даламен шектесетін, берісі Арқа, Алтай, Алатау, Тарбағатай тауларымен шектесетін елдің орталығы да, солтүстігі де ең керемет байлыққа байып жатыр. Ол, әрине, орманды алқаптар. Қазақстанға туристердің келу үрдісі жалғасып жатыр. Елімізге келетін туристердің, жиһанкездердің айтуынша Алматы, Нұр-Сұлтан, Көкшетау, Ақтау және қаншама мың жылдық тарихы бар Түркістан қаласы Қазақстандағы ең керемет туристік қалалар қатарына жатады. Бұдан өзге елдің туристік және мәдени дамыған қаласы ретінде Шымкент,Тараз қалаларын да атап өтеді. Туристік саланың дамуы тек бір табиғат ортасымен шектелмейді. Инфрақұрылымдық салалар бойынша дамыған, мәдени ошағы кең, қонақжайлығы және көз тартатын жәдігерлерімен де ерекшеленеді.

Қазақстандағы туризмнің дамуы – елдің ішкі экономикасының өсуіне әсер етеді. Сондықтан әрбір ел азаматы өз қаласының, ауданының осы саладағы мехнизімін құрып, дамытуға үлес қосуға міндетті.(176 сөз).

https://massaget.kz/layfstayl/alemtanu/Qazaqstanym/49120/

2-мәтін

Тарихи-археологиялық ескерткіштердің туристік-экскурсиялық сапарлардағы орны ерекше. Археологиялық ескерткіштердің кез-келген нысандары туристік-экскурсия жұмыстарында маңызды орын алады. Соның ішінде Жетісудағы Сақ қорғандары, Талхиз қалашығы, Оңтүстік Қазақстандағы Отырар, Сайрам, Батыс Қазақстандағы Сарайшық т.б. көне қалалардың орнына туристердің қызығушылығы мол. Археологиялық-тарихи ескерткіштердің қазірге дейін жеткен нысандарының ішінде қорғандар мен мазарлардың маңызы зор.

Қола дәуір ескерткіштеріне жартастағы петроглифтерді атауға болады. Оларға әйгілі бірегей ғибадатханалар: Аңырақай тауының Таңбалы сайындағы, Көксу өзеніндегі Ешкіөлмес ғибадатханасы, сондай-ақ, Шолақ, Кіндіктас, Баянжүрек тауларындағы тастағы суреттер жатады. Біздің дәуірімізге дейінгі6-3 ғасырлардан қалған сақ қорғандары, Бесшатыр қорымындағы жерлеу камерасы және сақ әскері киімін киген «Алтын адам», 2001 - 2002 жылдары Шығыс Қазақстан облысы Қатонқарағай ауданының Бергіел (Берел) қорғанында табылған “Сақ патшайымы” археологиялық туристік нысандарға жатады. Ортағасырлық  Отырар, Тұрбай, Құлан, Мерке, Талхиз, Жаркент қалалары, т.б. елді мекендер қазіргі туристік нысандар болып табылады. (130 сөз).https://kk.wikipedia.org/wiki

А мәтіні	Ә мәтіні
Тақырыбы
	[1]
Мәтіндер қандай стильде жазылған?
	[1]
Мәтіндер қандай типте жазылған (баяндау, сипаттау, талқылау)?
	[1]
Мәтіндердің құрылымы толық сақталған ба?
	[1]

2-тапсырма. 1-мәтін мазмұнына байланысты өз ойыңызды білдіріңіз. Тақырыпқа сай тұжырымыңызды 5-6 сөйлеммен білдіріңіз.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

[3]

3-тапсырма. 2 -мәтін мазмұнына сәйкес перифразалау арқылы 3 сұрақ құрастырыңыз.

1.___________________________________________________________________

2.___________________________________________________________________

3.___________________________________________________________________

[3]

Жазылым

Тапсырма

Берілген екі тақырыптың біріне жай сөйлемдерді айтылу мақсаты мен құрылымдық ерекшелігіне сай қолданып, аргументативті эссе жазыңыз. Өз жұмысыңызда сөйлем соңына қабаттасып қойылатын тыныс белгілердің болуын ескеріңіз.

[10]

1. Қазақстан туризмі шет мемлекеттердегі туризм саласымен бәсекелес бола ала ма?

2. «Театр – тәрбие көзі» деген пікірмен келісесіз бе?

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Балл қою кестесі

Тыңдалым және айтылым

Балл	Грамматика мен лексиканы дұрыс қолдану	Сұрақты түсіну мен толық жауап беру қабілеті
9-10	Берілген мәтіндердегі астарлы ойды анықтайды. Дәйексөздерге сай көтерілген мәселені болжайды. Перифраз түріндегі сұрақтарға мәтіндегі ақпарат бойынша толық жауап береді.	Тапсырманы өте жақсы түсінеді. Жұбымен талқылауға түсіп, болжамдарын ұсынады, өз тұжырымын дәлелдейді. Сұхбатқа белсенді қатысады, ойын анық, дәлелді жеткізеді.
7-8	Берілген мәтіндердегі астарлы ойды анықтайды. Дәйексөздерге сай көтерілген мәселені болжайды. Перифраз түріндегі сұрақтарға мәтіндегі ақпарат бойынша жауап беруде мардымсыз қателерді жібереді.	Тапсырманы жақсы түсінеді. Жұбымен талқылауға түсіп, өз тұжырымын дәлелдеуге тырысады. Күтпеген сұрақтарға жауап беруде кейде қателеседі.
5-6	Берілген мәтіндердегі астарлы ойды анықтауда қателіктер бар. Дәйексөздерге сай көтерілген мәселені болжауда, перифраз түріндегі сұрақтарға мәтіндегі ақпарат бойынша жауап беруде қателер жібереді.	Тапсырманы орындайды. Жұбымен талқылауға түседі, өз тұжырымын дәлелдеуде қиналады. Күтпеген сұрақтарға жауап беруде көбінесе сырттан қолдауды қажет етеді.
3-4	Берілген мәтіндердегі астарлы ойды анықтауда қателіктер көп. Дәйексөздерге сай көтерілген мәселені болжауда, перифраз түріндегі сұрақтарға мәтіндегі ақпарат бойынша жауап беруде қолдауды қажет етеді.	Тапсырманы толық орындай алмайды Жұбымен талқылауға түсуде , өз ойын айтуда көп қателік жібереді.
1-2	Берілген мәтіндердегі астарлы ойды анықтай алмайды. Дәйексөздерге сай көтерілген мәселені болжауда, перифраз түріндегі сұрақтарға мәтіндегі ақпарат бойынша жауап беруде қиналады.	Тапсырманы орындауда көп қателеседі. Жұбымен талқылауға түсуде жауап ю\беруге қиналады , өз ойын айта алмайды.

Оқылым

№	Жауап	Балл	Қосымша ақпарат
1	1-мәтін публицистикалық, 2-мәтін ғылыми стильде	1
	2 мәтін де туризм тақырыбында	1
	2 мәтін де мақала түрінде	1
	1-мәтінде 4 абзац, 2-мәтінде 2 абзац. Дереккөзі мен сөз саны көрсетілген	1
2	Еліміздегі туризм саласын қалыптастыруға және дамытуға географиялық картасы да, орналасу аумағы да, табиғаты да сай келеді. Қазақстанға туристердің келу үрдісі жалғасып жатыр. Елімізге келетін туристердің, жиһанкездердің айтуынша Алматы, Нұр-Сұлтан, Көкшетау, Ақтау және қаншама мың жылдық тарихы бар Түркістан қаласы Қазақстандағы ең керемет туристік қалалар қатарына жатады. Туристік саланың дамуы тек бір табиғат ортасымен шектелмейді. Инфрақұрылымдық салалар бойынша дамыған, мәдени ошағы кең, қонақжайлығы және көз тартатын жәдігерлерімен де ерекшеленеді. Қазақстандағы туризмнің дамуы – елдің ішкі экономикасының өсуіне әсер етеді.	3	Оқушының ұқсас жауабы ескеріледі
3	Балама сұрақтар: 1.Тарихи жәдігерлердің туристік - экскурсиялық сапарлардағы орнының ерекшелігі неде?	1	Оқушының ұқсас жауабы ескеріледі
	2.Туристік саланың өсіп-өркендеуі тек табиғатымен ғана шектеле ме?	1
	3. Еліміздегі тарихы терең және мәдениеті көне аймақтарды білесіз бе?	1
Барлығы		10

Жазылым

Балл	Сипаттамасы
9-10	Аргументативті эссе жазуда ойын еркін әрі толық жеткізеді. Эссе құрылымын, даму желісін толық сақтайды. Мәселе бойынша шешімнің артықшылығы мен кемшілігін салыстырады. Өз жұмысында жай сөйлемдерді айтылу мақсаты мен құрылымдық ерекшелігіне сай қолданып, сөйлем соңына қабаттасып қойылатын тыныс белгілердің болуын ескереді.
7-8	Аргументативті эссе жазуда ойын жеткізе алады. Эссе құрылымын, даму желісін сақтайды.Мәселе бойынша шешімнің артықшылығы мен кемшілігін салыстырады. Өз жұмысында жай сөйлемдерді айтылу мақсаты мен құрылымдық ерекшелігіне сай қолданып, сөйлем соңына қабаттасып қойылатын тыныс белгілердің болуын ескереді. Аз-кем қателіктер бар.
5-6	Аргументативті эссе жазуда ойын жаза алады. Эссе құрылымын, даму желісін сақтауда қателіктер кездеседі. Мәселе бойынша шешімнің артықшылығы мен кемшілігін салыстыруда қателеседі. Өз жұмысында жай сөйлемдерді айтылу мақсаты мен құрылымдық ерекшелігіне сай қолдануда қателер бар, сөйлем соңына қабаттасып қойылатын тыныс белгілерді қолдануда қателіктер бар.
3-4	Аргументативті эссе жазуда құрылымы жүйесіз, дәлелді пікірлері сенімсіз. Жай сөйлемдерді айтылу мақсаты мен құрылымдық ерекшелігі сақталмайды. Ойды баяндау қабілеті жетіспейді. Сөз саптай алғанымен, жүйесіздік байқалады, жиі техникалық қателер техникалық (сөйлем соңына қабаттасып қойылатын тыныс белгілер) жібереді.
1-2	Көркем тіл құралдары аз қолданылған. Эссе құрылымы сақталмайды, ойы анық емес, техникалық (жай сөйлемдерді айтылу мақсаты мен құрылымдық ерекшелігіне сай қолдану, сөйлем соңына қабаттасып қойылатын тыныс белгілер)және құрылымдық қателер көп.

Қорытынды

«Қазақ тілі» пәнінен 8-сынып білім алушыларына арналған жиынтық бағалауға арналған тапсырмалар» жинағы білім беру мазмұнын жаңарту аясында білім алушыларға жиынтық бағалау тапсырмалары ретінде құрастырылды. Жинақтың мақсаты – білім алушылардың функционалдық сауаттылығын арттыру, кең ауқымды дағдыларға үйретуге, адами құндылықтарын дамыту. Жиынтық бағалау тапсырмалары баланың сөз мәдениетін арттырып, сөйлеу әдебін дамытып, өз пікірін дәлелдеп айтуға үйретеді. Өзгені тыңдай білу әдебін үйренеді, тыңдалым тапсырмаларын орындауға бейімделеді. Жиынтық бағалау тапсырмалары оқу бағдарламасы мен оқу жоспарына берілген тапсырмаларға сәйкес. Бөлім, тоқсандық жиынтық бағалу тапсырмалары білім алушының материалды қалай меңгергендігін тексереді. Тапсырмаларда барлық оқу дағдылары қамтылған. Тапсырмалардың құрылымы, көлемі, берілуі баланың жас ерекшелігіне, білім деңгейіне сай. Мәтін авторына сілтеме жасалған. Тапсырмалар барысында әрбір мәтін, диалог, сөйлем, сөз өмірдегі нақты тілдік қажеттіліктеріне қызмет етіп, тақырыптар бойынша сөйлей білуді меңгерулеріне көмектеседі.Білім алушылардың орындаушылық және шығармашылық дағдылары қалыптасады.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Қазақстан Республикасының «Білім туралы Заңы (24.11.2015 жылы берілген өзгерістер мен толықтыруларымен);

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы №1080 қаулысымен бекітілген «Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты»;

«Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы №500 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2014 жылғы 25 ақпандағы №61 бұйрығымен бекітілген бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарлары;

«Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің2013 жылғы 3 сәуірдегі №115 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 18 маусымдағы №393 бұйрығымен бекітілген жалпы білім беретін пәндердің үлгілік оқу бағдарламалары;

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9 сыныптарына арналған «Қазақ тілі» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы мен оқу жоспарының 2019-2020 оқу жылында Қазақстан Республикасының жалпы орта білім беретін ұйымдарында оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы Әдістемелік нұсқау хат;

«Білім алушылардың үлгеріміне ағымдық бақылау, аралық және қорытынды аттестаттау өткізудің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2008 жылғы 18 наурыздағы №125 бұйрығы (2018 жылдың 14 маусымындағы №272 бұйрығымененгізілген өзгерістер мен толықтырулармен);

Негізгі және жалпы орта мектеп мұғалімдеріне арналған критериалды бағалау бойынша нұсқаулық;

Тоқсандық жиынтық бағалаудың спецификациясы;

Жиынтық бағалауға арналған әдістемелік ұсыныстар;

Қалыптастырушы бағалауға арналған тапсырмалар жинағы;

Қазақ тілі оқулығы. Жалпы білім беретін мектептің 8 - сыныбына арналған оқулық / Г.Д.Рыскелдиева, М.Т.Иманбаева, С.Қайыпжанқызы – Алматы: «Арман-ПВ» баспасы, 2018.