Бағалау критерийі

Төмен

Орта

Жоғары

География ғылымы салаларындағы зерттеулердің маңыздылығын сипаттайды.

Географиялық зерттеудің әдісі мен маңыздылығын түсіндіруде қиналады.

Географиялық зерттеу әдісін /зерттеудің маңыздылығын сипаттауда қателеседі.

Г еографиялық зерттеулерді анықтап, география ғылымының қазіргі кездегі маңыздылығын сипаттайды.

Зерттеу әдістерінің мәнін түсіндіреді.

Зерттеу әдістерінің мәнін түсіндіруде қиналады.

Далалық / картографиялық / теориялық әдістің қолданылу мүмкіндігін сипаттауда қателіктер жібереді.

Зерттеу әдістерінің мәнін түсіндіреді.

Сандық және сапалық деректерді өңдейді.

Сандық және сапалық деректерді талдауда қиналады.

Деректер негізінде график құруда /температурасы төмен / температурасы жоғары мезгілді көрсетуде/ өзгерістің жергілікті жерге әсерін түсіндіруде қателіктер жібереді.

Сандық және сапалық деректерді өңдейді.

Бағалау критерийі

Оқу жетістігінің деңгейі

Төмен

Орта

Жоғары

Тақырыптық карталарды сипаттайтын қосымша элементтерді сызады.

Тақырыптық карталарды сипаттайтын қосымша элементтерді қолдануда

қиналады.

Д үниежүзінің ең ыстық және ең суық жерінің температурасын / ең ылғалды және ең құрғақ жерінің жауын-шашын мөлшерін сандық көрсеткішпен жазуда / Гольфстрим, Курасио, Батыс Желдер ағыстарының бағытын сызықтық белгімен көрсетуде қателіктер жібереді.

Тақырыптық карталарды сипаттайтын қосымша элементтерді қолданады.

Тақырыптық карталарды оқиды.

Тақырыптық карталарды оқуда қиналады.

Картаны шартты белгілердің /

қосымша элементтердің негізінде сипаттауда қателіктер жібереді.

Т ақырыптық карталарды дұрыс оқиды.

Географиялық нысандарды кескін картада белгілейді.

Кескін картада г еографиялық нысандарды белгілеуде қиналады.

Кескін картада Р есей / Қытай / Қырғызстан / Өзбекстан / Түркіменстан мемлекеттерін белгілеуде қателеседі.

Кескін картада г еографиялық нысандарды дұрыс белгілейді.

Тақырып

Жер бедері түрлерін жіктейді. Материктер мен мұхиттардың ірі орографиялық объектілері.Тау жыныстары мен минералдардың қасиеттері.Жер бедерінің адамзат тіршілігі мен шаруашылығына тигізетін әсері.

Оқу мақсаты

8.3.1.2 Жер бедері түрлерін жіктейді

8.3.1.4 Материктер мен мұхиттарда орналасқан ұқсас орографиялық бірліктерді салыстырады

8.3.1.7 Тау жыныстары мен минералдардың қасиеттерін анықтайды

8.3.1.10 Жергілікті компонентті қосымша қамту негізінде жер бедерінің адамзат тіршілігі мен шаруашылығына тигізетін әсеріне баға береді

Бағалау критерийі

Білім алушы

• Жер бедерінің түрлерін ажыратады

• Материктер мен мұхиттардағы ұқсас орографиялық бірліктерді анықтайды

• Тау жыныстары мен минералдардың қасиеттерін сипаттайды

• Жер бедерінің адамның тіршілігі мен шаруашылығына тигізетін әсерін бағалайды

Ойлау деңгейлері

Қолдану

Жоғары деңгей дағдылары

Орындау уақыты

25 минут

Тапсырма

1. Суреттерді жер бедерінің түрлерімен сәйкестендіріңіз.

жазық тау аласа тау

2. Материктік және мұхиттық жер бедерін салыстырыңыз. Мәліметтерді кестеге толтырыңыз.

3. Сипаттамасы бойынша тау жыныстарының түрлерін анықтаңыз.

• Бұл тау жыныстары сұйық шөгінді заттар мен газ және кристалдардан тұратын

магмадан түзіледі. Магмалар жердің тереңдігіндегі геотермалды жылудың әсерінен бұрынғы шөгінділердің үгілуінен пайда болады және жер астында қатайып, берік магмалық тау жынысы және гранит секілді ірі тау жыныстары түзіледі. Лава ауада болғанда жылдам суыйды және базальт сынды ұсақ тау жыныстарын түзеді.______________________________

• Бұл тау жыныстары түрлі табиғи жағдайларда: су, жел, ауырлық немесе мұз

әсерінен түзіледі. Бұл тау жыныстары үгілген және эрозияға ұшыраған бұрынғы шөгінді фрагменттерінен пайда болуы мүмкін. Ағзалардың шіруінен немесе бір кездері теңіз асты кені болған еріген минерал тұнбаларынан түзілуі мүмкін.______________________________

• Тау жыныстары жоғары қысым мен температура әсеріне ұшырағанда олардың

құрылысы мен құрамы айтарлықтай өзгереді. Жердің тереңдігінде орналасқандықтан тау жыныстары үлкен температурамен жоғарыдағы тау жыныстары есебінен үлкен қысым әсеріне ұшырайды. Интрузивті магмалық тау жыныстарының қызуы жақын маңдағы тау жыныстарын жоғары температураға ұшыратып, олардың минералдық құрамын өгертуі мүмкін. ______________________________

4. Төменде берілген суреттерге қарап, талдау жасаңыз.

1-сурет 2-сурет

Бұл жерлерде шаруашылықтың қай түрін дамыту қолайлы деп ойлайсыз? Неліктен? _________________________________________________________________________

Бағалау критерийі

Тапсырма №

Дескриптор

Балл

Білім алушы

Жер бедерінің түрлерін ажыратады.

1

жер бедерінің түрлерін анықтайды;

1

Материктер мен мұхиттардағы ұқсас орографиялық бірліктерді анықтайды.

2

материктік жер бедеріне тән белгілерді анықтайды;

1

мұхиттық жер бедеріне тән белгілерді анықтайды;

1

материктік және мұхиттық жер бедерінің ұқсастығын сипаттайды;

1

Тау жыныстары мен минералдардың қасиеттерін сипаттайды.

3

магмалық тау жынысын анықтайды;

1

шөгінді тау жынысын анықтайды;

1

метаморфтық тау жынысын анықтайды;

1

Жер бедерінің адамның тіршілігі мен шаруашылығына тигізетін әсерін бағалайды.

4

1-суретке тән шаруашылық түрін анықтап, дәлелдейді;

1

2-суретке тән шаруашылық түрін анықтап, дәлелдейді.

1

Жалпы балл

9

Бағалау критерийі

Оқу жетістігінің деңгейі

Төмен

Орта

Жоғары

Жер бедерінің түрлерін ажыратады.

Жер бедерінің түрлерін ажыратуда қиналады.

Жер бедерінің түрлерін ажыратуда қателеседі.

Жер бедерінің түрлерін дұрыс ажыратады.

Материктер мен мұхиттардағы ұқсас орографиялық бірліктерді анықтайды.

Материктер мен мұхиттардағы ұқсас орографиялық бірліктерді салыстыруда қиналады.

Материктік / мұхиттық жер бедеріне тән белгілерді/ олардың ұқсастығын анықтауда қателіктер жібереді.

Материктер мен мұхиттардағы ұқсас орографиялық бірліктерді дұрыс анықтайды.

Тау жыныстары мен минералдардың қасиеттерін сипаттайды.

Сипаттамасы бойынша тау жыныстарының түрлерін анықтауда қиналады.

Сипаттамасы бойынша магмалық/ шөгінді / метаморфтық тау жыныстарын анықтауда қателіктер жібереді.

С ипаттамасы бойынша тау жыныстарының түрлерін дұрыс анықтайды.

Жер бедерінің адамның тіршілігі мен шаруашылығына тигізетін әсерін бағалайды.

Жер бедерінің адамның тіршілігі мен шаруашылығына тигізетін әсерін сипаттауда қиналады.

1-суретке / 2-суретке тән шаруашылық түрін анықтап, негіздеуде қателіктер жібереді.

Жер бедерінің адамның тіршілігі мен шаруашылығына тигізетін әсерін бағалайды.

Тақырып

Климат түзуші факторлар. Материктердің климаттық

ерекшеліктері. Адамзат әрекетінің атмосфераға тигізетін кері әсері.

Оқу мақсаты

8.3.2.1 Климат түзуші факторларды талдайды

8.3.2.4 Әр материкте орналасқан ұқсас климаттық белдеулерді салыстырады

8.3.2.6 Адамзат әрекетінің атмосфера мен климатқа тигізетін кері әсерін топтастырып, шешу жолдарын ұсынады

Бағалау критерийі

Білім алушы

• Климат түзуші факторларды сипаттайды

• Ұқсас климаттық белдеулердің ерекшеліктерін анықтайды

• Антропогендік әрекеттің атмосфера мен климатқа тигізетін кері әсерін шешу жолдарын ұсынады

Ойлау дағдыларының

деңгейі

Қолдану

Жоғары деңгей дағдылары

Орындау уақыты

20 минут

Тапсырма

1. Суретте климат түзуші факторлар көрсетілген. Климат түзуші факторлардың жергілікті жер климатына әсерін талдаңыз.

1-сурет

2-сурет

3-сурет 4-сурет

1. Күн радиациясы _________________________________________________________

2. Жер бедері _____________________________________________________________

(c) Ауа массалары ___________________________________________________________

(d) Географиялық орны ______________________________________________________

ё

2. Климаттық белдеулер картасы берілген.

(a) Экваторлық белдеуді тауып, қай санға сәйкес келетінін жазыңыз. __________________

(b) Осы белдеудің әр құрлықтағы ерекшелігі мен ұқсастығын жазыңыз.

3. Берілген суреттерді пайдаланып, талдау жасаңыз.

(a) Антропогендік әсерлерден қалыптасқан атмосфералық ластану мен климаттың өзгеруін анықтаңыз.

_____________________________________________________________________________

(b) Салдарын жазыңыз. _________________________________________________________

(c) Атмосфераның ластануының климат өзгерісіне әсерін азайту және шешу жолдарын ұсыныңыз.______________________ ______________________________________________

Бағалау критерийі

Тапсырма

№

Дескриптор

Балл

Білім алушы

Климат түзуші факторларды сипаттайды.

1

күн радиациясының жергілікті жерге әсерін сипаттайды;

1

жер бедерінің жергілікті жерге әсерін сипаттайды;

1

ауа массаларының жергілікті жерге әсерін сипаттайды;

1

географиялық орынның жергілікті жерге әсерін сипаттайды;

1

Ұқсас климаттық белдеулердің ерекшеліктерін анықтайды.

2

картадан экваторлық белдеуді анықтайды;

1

Оңтүстік Америкаға тән ерекшеліктерді жазады;

1

Африкаға тән ерекшеліктерді жазады;

1

Евразия материгіне тән ерекшеліктерді жазады;

1

әр құрлықтағы экваторлық белдеудің ұқсастығын сипаттайды;

1

Антропогендік әрекеттің атмосфера мен климатқа тигізетін кері әсерін шешу жолдарын ұсынады.

3

атмосфераның ластануы мен климат өзгерісін туғызатын адам әрекеттерін сипаттайды;

1

климаттық өзгерістердің салдарын анықтайды;

1

атмосфераның ластануы мен климат өзгерісін азайту жолдарын ұсынады.

1

Жалпы балл

12

Бағалау критерийі

Төмен

Орта

Жоғары

Климат түзуші факторларды сипаттайды.

Климат түзуші факторларды сипаттауда қиналады.

Күн радиациясының / жер бедерінің / ауа массаларының / географиялық орынның жергілікті жерге әсерін сипаттауда қателеседі.

Климат түзуші факторларды толық сипаттайды.

Ұқсас климаттық белдеулердің ерекшеліктерін анықтайды.

Ұқсас климаттық белдеулерді салыстыруда қиналады.

К артадан экваторлық белдеуді табуда / әр құрлыққа тән ерекшелікті жазуда/ әр құрлықтағы климаттық ұқсастықтарды анықтауда қателіктер жібереді.

Ұ қсас климаттық белдеулердің ерекшеліктерін анықтайды.

Антропогендік әрекеттің атмосфера мен климатқа тигізетін кері әсерін шешу жолдарын ұсынады.

Антропогендік әрекеттің атмосфера мен климатқа әсерін сипаттауда және шешу жолдарын ұсынуда қиналады.

А тмосфераның ластануы мен климат өзгерісін туғызатын адам әрекеттерін/адам әрекетінен болатын өзгерістердің салдарын сипаттауда / атмосфераның ластануы мен климат өзгерісін азайту жолдарын ұсынуда қателіктер жібереді.

Антропогендік әрекеттің атмосфера мен климатқа әсерін сипаттайды және шешу жолдарын ұсынады.

Тақырып

Құрлық суларының қалыптасу жолдарын анықтайды. Құрлық суларының негізгі түрлерінің шаруашылық маңызын түсіндіреді. Құрлық суларының экологиялық проблемаларын жіктеп, шешу жолдарын ұсынады.

Оқу мақсаты

8.3.3.1 Құрлық суларының қалыптасу жолдарын анықтайды 8.3.3.2 Құрлық суларының негізгі түрлерінің шаруашылықтағы маңызын түсіндіреді

8.3.3.6 Жергілікті компонентті қосымша қамту негізінде құрлық суларының экологиялық проблемаларын жіктеп, шешу жолдарын ұсынады

Бағалау критерийі

Білім алушы

• Құрлық суларының пайда болу жолдарын түсіндіреді

• Құрлық суларының шаруашылықтағы қолданылу маңызын сипаттайды

• Құрлық суларының экологиялық проблемаларын шешу жолдарын ұсынады

Ойлау дағдыларының

деңгейі

Қолдану

Жоғары деңгей дағдылары

Орындау уақыты

20 минут

Тапсырма

1. Қазаншұңқырлар негізінде көлдің түрлерін анықтаңыз. Көлдің пайда болу жолын түсіндіріңіз.

1. ______________________________________________________________________

2. ______________________________________________________________________

3. _________________________________________________________________

2. Құрлық суларының шаруашылықта қолданылу мақсатын сипаттаңыз.

(a) Өзен сулары _______________________________________________________________

(b) Көл сулары ________________________________________________________________

(с) Жер асты сулары ___________________________________________________________

(d) Мұздықтар ________________________________________________________________

3. Мәтінмен танысыңыз.Қазақстанның ішкі суларына байланысты мәселелердің пайда болу себептерін анықтап, салдарын жазыңыз. Шешу жолдарын ұсыныңыз.

Қазақстандағы экологиялық проблемалар

Елімізде қазіргі кезеңде шешімі табылмай отырған мәселелердің бірі –экологиялық мәселелер. Соның бірі Арал теңізі алабымен байланысты. Ұзақ уақыт бойы шаруашылыққа Әмудария мен Сырдария өзендерін тиімсіз пайдалану нәтижесінде теңіз суы таязданып, құрғай бастады, айналасындағы жерлер өмір сүруге қолайсыз сор шөлге айналды. Арал теңізінің түбіндегі тұздар ауаға таралып, адамның тыныс жолы ауруларының пайда болуына әсер тигізді. Еліміздің батысында орналасқан мұнай кен орындары бүгінгі таңда Каспий теңізінің экологиялық жағдайын нашарлатып жіберді. Мұнай кен орындарын бұрғылау және мұнайды тасымалдау кезінде пайда болған апатты жағдайлардың салдарынан мыңдаған тоннa мұнай теңізге құйылып, суда өмір сүріп жүрген балықтардың азаюы және суда жүзіп жүрген құстардың санының азаюына әсерін тигізді. Сонымен қатар, Іле және Қаратал өзендерін шаруашылықта қолдануына байланысты Балқаш көліне де қатер төндіруде, алдағы уақытта батысы құрғап, шығысы сор жерлерге айналуы мүмкін.

Бағалау

критерийі

Тапсырма

№

Дескриптор

Балл

Білім алушы

Құрлық суларының пайда болу жолдарын түсіндіреді.

1

көлдің түрлерін ажыратады;

1

көлдің пайда болу жолын сипаттайды;

1

Құрлық суларының шаруашылықтағы қолданылу маңызын сипаттайды.

2

өзен суларының шаруашылықта қолданылу маңызын сипаттайды;

1

көл суларының шаруашылықта қолданылу маңызын сипаттайды;

1

жер асты суларының шаруашылықта қолданылу маңызын сипаттайды;

1

мұздықтардың шаруашылықта қолданылу маңызын сипаттайды;

1

Құрлық суларының экологиялық проблемаларын шешу жолдарын ұсынады.

3

еліміздегі суға байланысты мәселелерді анықтайды;

1

экологиялық мәселенің пайда болу себебін түсіндіреді;

1

экологиялық мәселенің салдарын сипаттайды;

1

шешу жолдарын ұсынады.

1

Жалпы балл

10

Бағалау критерийі

Төмен

Орта

Жоғары

Құрлық суларының пайда болу жолдарын түсіндіреді.

К өлдің түрлерін ажыратуда және олардың қалыптасу жолдарын түсіндіруде қиналады.

Көлдің түрлерін ажыратуда / олардың қалыптасу жолдарын түсіндіруде қателеседі.

Көлдің түрлерін ажыратады және олардың қалыптасу жолдарын түсіндіреді.

Құрлық суларының шаруашылықтағы қолданылу маңызын сипаттайды.

Қ ұрлық суларының шаруашылықтағы маңызын сипаттауда қиналады.

Ө зен/көл/ жер асты суларының /мұздықтардың шаруашылықта қолданылу маңызын сипаттауда қателіктер жібереді.

Құрлық суларының шаруашылықтағы маңызын сипаттайды.

Құрлық суларының экологиялық проблемаларын шешу жолдарын ұсынады.

Қ азақстанның ішкі суларына байланысты мәселелердің пайда болу себептерін анықтауда,, салдарын сипаттауда,. шешу жолдарын ұсынуда қиналады.

Қазақстанның ішкі суларына байланысты мәселелердің пайда болу себептерін анықтауда / салдарын сипаттауда / шешу жолдарын ұсынуда қателеседі.

Қазақстанның ішкі суларына байланысты мәселелердің пайда болу себептерін анықтап, салдарын сипаттайды және шешу жолдарын ұсынады.

Тақырып

Табиғат зоналары мен биіктік белдеулер.Материктердің табиғи зоналары.Өсімдік әлемі мен жануарлар.

Оқу мақсаты

8.3.4.1 Табиғат зоналары мен биіктік белдеулерінің қалыптасуын түсіндіреді

8.3.4.3 Әр материкте орналасқан ұқсас табиғат зоналар мен биіктік белдеулерді салыстырады

8.3.4.5 Өсімдік әлемі мен жануарлар дүниесін қорғау қажеттілігін дәлелдейді, қорғау жолдарын ұсынады

Бағалау критерийі

Білім алушы

• Табиғат зоналары мен биіктік белдеулерінің қалыптасу жолдарын сипаттайды

• Әр материктегі ұқсас табиғат зоналары мен биіктік белдеулерінің ерекшеліктерін салыстыра анықтайды

• Өсімдіктер мен жануарлар дүниесін қорғаудың маңыздылығын дәлелдейді

Ойлау дағдыларының

деңгейі

Қолдану

Орындау уақыты

20 минут

Тапсырма

1. Мәтінмен танысып,тапсырманы орындаңыз.

1. Табиғат зоналарын қалыптастыратын негізгі факторларды атаңыз. _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________

2. Биіктік белдеуді қалыптастыратын негізгі факторларды атаңыз. ______________________

_____________________________________________________________________________

Табиғи зоналардың қалыптасуы

Табиғат зоналар ең негізгі сыртқы факторлар қалыптастырады. Олар көп жағдайда күн жылуының таралуына (яғни географиялық ендікке) тәуелді. Тағы бір фактор - аумақтың ылғалдылығының әртүрлілігі. Жылу мен ылғалдың арақатынасы нәтижесінде әр түрлі табиғи зоналар пайда болады. Мысалы: аумаққа күн жылуы көп түссе, оның біраз ылғалдылығы жеткіліксіз (К=0,3) болса, онда шөлді аймақтар пайда болады. Әрбір зона өзіне тән климатымен, топырағымен, өсімдік және жануарлар дүниесімен ерекшеленеді. Кейде бір зонаның ішінде басқа зоналарға ұқсас жеке үлескілер де кездеседі

Биіктік белдеудің қалыптасуы

Таумен жоғары көтерілген сайын белгілі биіктік (вертикаль) зоналар (белдеулер) бойынша климат жағдайларының қалыптасуы. Биіктік артқан сайын температура мен қысым азая бастайды. Белгілі бір биіктікке жеткенде ылғалдылық артады да, ең көп жауын-шашынды белдеу түзіледі, ал одан кейін ылғалдылық азая береді. Биіктік климат белдеулігімен тек климат жағдайларының ғана емес, онымен бірге су ағынының, топырақ пен өсімдік типтерінің, жануарлар дүниесінің өзгеруіне де әсерін тигізеді.

2. (а) Африка мен Оңтүстік Америка материгіндегі экваторлық орман зонасын салыстырып, кестеге жазыңыз.

(b) Суретте Анд және Гималай тауларының биіктік белдеулері берілген.

(a) Биіктік белдеулерінің санын анықтаңыз. __________________________________________

(b) Тау етегіндегі табиғат зонасын атаңыз.____________________________________________

(c) Биіктік белдеулеріндегі ұқсастықтарды жазыңыз.____________________________________ ____________________________________________________________________

(d) Биіктік белдеулеріндегі айырмашылықтарды анықтаңыз.____________________________ ________________________________________________________________________

3. Сурет бойынша талдау жасаңыз.

(a) Табиғаттағы өсімдіктердің маңызын сипаттаңыз._____________________________________

(b) Жануарлардың адам өміріндегі маңызын жазыңыз. ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

(c) Адам, жануар және өсімдік арасындағы байланысты анықтаңыз. ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

(d) Өсімдіктер мен жануарларды қорғау жолдарын ұсыныңыз. ___________________________________________________________________________________

Бағалау критерийі

Тапсырма №

Дескриптор

Балл

Білім алушы

Табиғат зоналары мен биіктік белдеулерінің қалыптасу жолдарын сипаттайды.

1

табиғат зоналарын қалыптастыратын факторларды атайды;

1

биіктік белдеулерін қалыптастыратын факторларды атайды;

1

Әр материктегі ұқсас табиғат зоналары мен биіктік белдеулерінің ерекшеліктерін салыстыра анықтайды.

2

экваторлық орман зонасының Оңтүстік Америкадағы ерекшелігін жазады;

1

экваторлық орман зонасының Африка материгіндегі ерекшелігін жазады;

1

екі материкте де кездесетін ұқсастықтарды анықтайды;

1

Анд және Гималай тауларындағы биіктік белдеулерінің санын анықтайды;

1

тау етектеріндегі табиғат зонасын атайды;

1

биіктік белдеулердің ұқсастықтарын анықтайды;

1

биіктік белдеулердің ерекшеліктерін сипаттайды;

1

Өсімдіктер мен жануарлар дүниесін қорғаудың маңыздылығын дәлелдейді.

3

табиғаттағы өсімдіктердің маңызын сипаттайды;

1

жануарлардың адам өміріндегі маңызын сипаттайды;

1

адам, жануар, өсімдік арасындағы байланысты түсіндіреді;

1

тірі табиғатты қорғау жолдарын ұсынады.

1

Жалпы балл

13

Бағалау критерийі

Төмен

Орта

Жоғары

Табиғат зоналары мен биіктік белдеулерінің қалыптасу жолдарын сипаттайды.

Табиғат зоналары мен биіктік белдеулерінің қалыптасу жолдарын сипаттауда

қ иналады.

Табиғат зоналарының/биіктік белдеулерінің қалыптасу жолдарын сипаттауда қателеседі.

Табиғат зоналары мен биіктік белдеулерінің қалыптасу жолдарын дұрыс сипаттайды.

Әр материктегі ұқсас табиғат зоналары мен биіктік белдеулерінің ерекшеліктерін салыстыра анықтайды.

Әр құрлықтағы ұқсас табиғат зоналары мен биіктік белдеулерді салыстыруда қиналады.

Оңтүстік Америкадағы / Африка материгіндегі экваторлық орман зонасының ерекшелігін сипаттауда / ұқсастықтарын анықтауда / Анд және Гималай тауларындағы биіктік белдеулерінің санын анықтауда / тау етектеріндегі табиғат зонасын/ерекшеліктерін сипаттауда қателіктер жібереді.

Әр құрлықтағы ұқсас табиғат зоналары мен биіктік белдеулерді дұрыс салыстырады.

Өсімдіктер мен жануарлар дүниесін қорғаудың маңыздылығын дәлелдейді.

Өсімдіктер мен жануарлар дүниесін қорғаудың маңыздылығын дәлелдеуде

қиналады.

Табиғаттағы өсімдіктердің / жануарлардың маңызын анықтауда / адам, жануар, өсімдік арасындағы байланысты сипаттауда / қорғау жолдарын ұсынуда қателіктер жібереді.

Өсімдіктер мен жануарлар дүниесін қорғаудың маңыздылығын дәлелдейді.

Тақырып

Географиялық қабықтың құрамы мен құрылысы.Географиялық қабықтың заңдылықтары.

Оқу мақсаты

8.3.5.1. Географиялық қабықтың құрамы мен құрылысын графикалық түрде көрсетіп, түсіндіреді

8.3.5.2. Географиялық қабық заңдылықтарының маңыздылығын түсіндіреді

Бағалау критерийі

Білім алушы

• Географиялық қабықтың құрамы мен құрылысын графикалық түрде бейнелейді

• Географиялық қабық заңдылықтарының маңыздылығын сипаттайды

Ойлау дағдыларының

деңгейі

Қолдану

Орындау уақыты

15 минут

Тапсырма

1. Берілген анықтамаға сүйеніп, сызбаны толықтырыңыз.

Географиялық қабық дегеніміз – жер шарының біртұтас қабығы. Оның құрамына атмосфераның төменгі қабаты, литосфераның жоғарғы қабаты, гидросфера мен биосфера кіреді, олар бір-бірімен өзара тығыз байланысты және олардың арасында ұдайы зат және энергия айналымы жүріп отырады.

«Географиялық қабықтың құрылысы» сызбасы

2. Мәтінді оқып шығыңыз.

(a) Географиялық қабықтың негізгі заңдылықтарын анықтаңыз.

(b) Мәтіннен негізгі заңдылықтарға қатысты көрсетілген мысалдарды табыңыз.

Географиялық қабықтың құрылымы мен дамуында өзіндік заңдылықтары.

Географиялық қабықтың құрылымы мен дамуында өзіндік заңдылықтар бар. Олар бүкіл географиялық қабыққа да, оның жекелеген компоненттері мен шағын көлемді табиғаты кешендеріне де ортақ болып келеді. Осы заңдылықтарды білу айнала қоршаған табиғатқа нұқсан келтірмей, табиғат байлықтарын тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Географиялық қабықтың аса маңызды жалпы заңдылықтарына оның тұтастығы, зат және қуат алмасуы, ырғақтылығы, зоналылық жатады. Географиялық қабықтың тұтастығына оның құрамдас бөліктеріне өзара байланысы мен олардың бір-біріне тәуелді болуынан көрінеді. Егер осы компоненттердің біреуі өзгеріске түссе табиғат тепе –теңдігінің заңдылығы бұзылады, яғни қазіргі дүниежүзінде болып жатқан табиғи экологиялық өзгеріске ұшырайды.

Батпақтардың құрғату кезінде топырақтың сортаңдануы, ауыл шаруашылығын дұрыс жүргізбеуі салдарынан құнарлы жерлер шөлге айналып кетуі мүмкін. Географиялық қабықтағы компоненттердің өзара байланысы тоқтаусыз жүретін зат алмасуы нәтижесіндегі жүзеге асады. Географиялық қабық компоненттері алмасуының бірнеше түрі бар. Атмосферадағы ауа айналымы, гидросферадағы су айналымы, литосферадағы зат айналымы. Жердің Күнді айналуы табиғаттағы жыл ішіндегі ырғақтылықты тұғызады. Ол температура мен жауын-шашынның жылдық барысынан, кейбір ендіктерде жыл мезгілдерінің ажыратылуынан, өзендердегі су режимімен, құстардың жылы жаққа қайтуларынан, қыста ұйқыға кететін жануарлардан және т.б. құбылыстардан айқын көрінеді. Жердің даму тарихында жүздеген мыңдаған миллиондаған жылдарды қамтиды. Мысалы апаттар, жер сілкінулер, климаттың суынуы т.б. Материктер мен мұхиттардағы табиғат кешендерінің құрайтын табиғат компоненттері экватордан полюстерге қарай географиялық зоналылық заңдылығына сәйкес өзгереді. Жер бетіндегі Күн жылуының әркелкі таралуынан экватордан полюстерге қарай тек климат қана емес, сондай ақ жер бедерінің сыртқы күштерінің әсер етуі, өзен мен көлдердің ерекшеліктері, топырақ түзілу процестері, өсімдіктер, жануарлар дүниесі де заңды түрде өзгеріп отырады.

Бағалау критерийі

Тапсырма №

Дескриптор

Балл

Білім алушы

Географиялық қабықтың құрамы мен құрылысын графикалық түрде бейнелейді.

1

географиялық қабықтың құрылымын сызбада көрсетеді:

жердің ішкі қуаты;

литосфераның жоғары қабаты

атмосфера,күн қуаты;

гидросфера;

биосфера;

тропосфера;

1

1

1

1

1

1

Географиялық қабық заңдылықтарының маңыздылығын сипаттайды.

2

географиялық қабықтың негізгі заңдылықтарын анықтайды;

1

негізгі заңдылықтарға қатысты көрсетілген мысалдарды табады.

1

Жалпы балл

8

Бағалау критерийі

Оқу жетістіктерінің деңгейі

Төмен

Орта

Жоғары

Халық санын анықтау әдістерін сипаттайды.

Халық санын анықтау әдістерін қолдануда және түсіндіруде қиналады.

Берілген ресурстарды қолданып, халық санын анықтауда / анықтау әдісін түсіндіруде қателіктер жібереді.

Халық санын анықтайды және анықтау әдісін түсіндіреді.

Дүниежүзі елдерін халықтың ұдайы өсу түрі бойынша топтастырады.

Дүниежүзі елдерін халықтың ұдайы өсу түрі бойынша топтастыруда қиналады.

Дамыған елдегі туу мен өлім көрсеткішін жазып, табиғи өсімді анықтауда / механикалық өсуді жазуда / жалпы өсімді есептеуде /

х алықтың ұдайы өсу типін анықтауда қателіктер жібереді.

Дүниежүзі елдерін халықтың ұдайы өсу түрі бойынша топтастырады.

Дүниежүзі елдерін демографиялық проблемалар бойынша зерделейді.

Дүниежүзі елдерін демографиялық проблемалар бойынша зерделеуде қиналады.

Дамушы елдердегі жастық құрам өзгерісін жазуда / азық түлікпен қамтамасыз етілуін анықтауда /

сауаттылық деңгейін талдауда /

мәселені шешу жолдарын ұсынуда

қ ателіктер жібереді.

Дүниежүзі елдерін демографиялық проблемалар бойынша зерделейді.

Тақырып

Табиғи ресурстарды экономикалық және экологиялық тұрғыдан бағалау. Дүнижүзі аймақтарының табиғи-ресурстық потенциалы. Табиғи ресурстарды өңдеу технологиясы, орталықтары және дайын өнім түрлері.

Оқу мақсаты

8.5.1.1 Табиғи ресурстарды экономикалық және экологиялық тұрғыдан бағалайды

8.5.1.2 Жекелеген дүниежүзі аймақтарының табиғи-ресурстық әлеуетін бағалайды

8.5.1.3 Жергілікті компонентті қосымша қамту негізінде жекелеген табиғи ресурстарды өңдеу технологиясын сипаттай отырып, орталықтары мен дайын өнім түрлерін атайды

Білім алушы

Бағалау критерийі

• Табиғат ресурстарына экономикалық және экологиялық тұрғыдан баға береді.

• Жеке аймақтардың табиғи ресурстық әлеуетін анықтайды

• Табиғи ресурстарды өңдеу технологиясын сипаттайды

• Табиғат ресурстарының орталықтары мен өнім түрлерін атайды

Ойлау дағдыларының деңгейі

Қолдану

Жоғары деңгей дағдылары

Орындау уақыты

20 минут

Тапсырма

1. Табиғат ресурсын игеру жолы көрсетілген суретпен жұмыс жасаңыз.

1-сурет 2-сурет

(а) 1-суретте көрсетілген пайдалы қазбаны игерудің мемлекет экономикасына тигізетін әсерін бағалаңыз. ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________

(b) 2 -суретті пайдаланып, қазба қалдықтарының әсеріне экологиялық тұрғыдан баға беріңіз.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Табиғат ресурсының таралу картасын қолданып, жанғыш пайдалы қазбалардың әрқайсысына қатысты ірі қоры бар 3 кен орнын жазыңыз.

(a)Көмір ______________________________________________________________________________

(b)Мұнай _____________________________________________________________________________

(c)Газ ______________________________________________________________________________

3.(а) Сызбада тамақ өнеркәсібінің бір саласы көрсетілген. Сызба бойынша шикізаттан дайын өнімге дейінгі аралықта болатын үдерісті сипаттаңыз. _________________________

(b) Солтүстік Қазақстан бойынша дайын өнім алатын бір орталықты атаңыз.____________

Бағалау критерийі

Тапсырма №

Дескриптор

Балл

Білім алушы

Табиғат ресурстарына экономикалық және экологиялық тұрғыдан баға береді.

1

табиғат ресурсын игерудің мемлекет экономикасына әсерін сипаттайды;

1

қазба қалдықтарының әсерін экологиялық тұрғыдан бағалайды;

1

Жеке аймақтардың табиғи ресурстық әлеуетін анықтайды.

2

көмірдің ірі 3 кен орнын анықтайды;

1

мұнайдың ірі 3 кен орнын анықтайды;

1

газдың ірі 3 кен орнын анықтайды;

1

Табиғи ресурстарды өңдеу технологиясын сипаттайды.

Табиғат ресурстарының орталықтары мен өнім түрлерін атайды.

3

шикізаттан дайын өнімге дейінгі үдерісті сипаттайды;

1

Солтүстік Қазақстан аймағы бойынша дайын өнім алатын орталықты атайды.

1

Жалпы балл

7

Бағалау критерийі

Оқу жетістіктерінің деңгейі