« ФИЗИКА ЖӘНЕ САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫ» ТРЕНИНГ САБАҚ

« ФИЗИКА ЖӘНЕ САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫ»

ТРЕНИНГ - САБАҚ

Қазақстан Республикасының президенті Нұрсұлтан Назарбаев: «Салауатты өмір салтын ынталандыру әрқайсымыздың дене тәрбиесімен айналысуымызға, дұрыс тамақтануымызға, есірткілерді, темекі мен алкогольді тұтынуды қойып, тазалық пен санитария шараларын сақтануымызға бағытталған».

Темекінің ағзаға тигізетін зиянды әсері

Халық айтса — қалт айтпайды

Мақал-мәтелдер

1.Жарлының байлығы - денінің саулығы.

2.Тәні саудың - жаны сау.

3.Көңілімнің жақсы болғаны — өмірімнің жақсы болғаны.

4.Ауырып ем іздегенше,

Ауырмайтын жол ізде.

5.Тазалық - саулық негізі,

Саулық - байлық негізі.

6.Бірінші байлық-денсаулық.

7. Ауру кісі күлкі сүймейді,

Ауыр жүкті жылқы сүйрейді.

8.Іздеп алған аурудың емі табылмас

9.Қай жерің ауырса, жаның сол жерде.

10.Ауру батпандап келіп, мысқылдап шығады.

11.Сәтін салған ауруға, не болса сол ем болады.

12.Ауру қалса да, әд қалмайды

13.Емнің алды - еңбек.

14.Жан ауырса - тән ауырады.

Елеңдетер деректер:

Сен білесің бе?

Жер бетінде 1 секундта адамдар 300000 шылым және темекі тартады.

Шетел инженерлерінің есептеуінше: егер қоғамдық орындарда шылым шегуге тыйым салынса, ауаны желдетуге жұмсалатын энергия екі есе азаяр еді.

Темекідегі Ро-210 (полоний 210), және РЬ-210 (қорғасын 210), изотоптары - қазіргі қатерлі ісіктің өрбуінің басты себебі.

1 мг никотин бір айлық баланың өлуіне соқтыратын доза.

Бір жылда Жер бетінде 252 000 тонна шылым қалдығы қалады екен.

Жер бетін темекі түтіні жапса, ультракүлгін сәулелерді өткізбейді.

«Атмосфера және атмосферадағы қысым»

«Теңдессіз жау- темекі» және оның әсерін физика құбылыстары қалай түсіндіреді?

Физика — салауатты өмір салтын насихаттаушы.

Шылым шегушілер 1 жылда 720 т көкшіл қышқылын, 384 000 т аммиак, 180 000 т никотин, 600 000 т қарамай, жэне 350 000 т көмір қышқыл газы бөлініп шығады.Сонда жалпы есеппен 2520 000 улы зат тар таралады екен Және темекінің түтіні Жер планетасын қоршап, ультракүлгін сәулелерін өткізбейтін анықталды.Темекінің құрамындағы улы заттар темекі тартқанда орта есеппен 25 %-ы жанып кетеді, 50% -ы ағзаға енеді. 5 %-ы темекінің қағазында немесе фильтрында қалады.

«Дыбыс»

Темекі тартқан адамдардың дауысы жуан болып келеді.

Темекі түтіні дауыс байланыстырған тітіркендіргіш және дыбыс сіңірлерін жіңішкертуге, дауыстың өз тазалығының, тембрдің ауысуына әкеп соғады. Есту қабілетін электрондық құралдармен тексергенде темекі тартушылардың есту қабілетін никотиннің әсерінен нашар болады.

Дабыл жарғағы кеңіп және ішіне қарай тартылады, дыбыс сүйектерінің қозғалғыштығы азаяды.

«Темекінің түтіні неге көк болады?»

-«Жарықтың таралуы» тақырыбы

1 тартылған темекі түтінінің бөлшектері ондаған және жүздеген мың миллиардпен өлшенеді.

Бөліктерінің өлшемі 1 микрометрден 1 нанометрге дейін.

Бұл бөліктер күн сәулесінің әсерінен ауаға таралып кетеді, тек толқын тәрізді түтіндер көгілдір түске боялады, осының салдарынан дөңгелек көк түтіндер пайда болады

«Заттың агрегаттық күйі»

Темекі түтінінің газдық құрамында деготь болады, суыған кезде газ құрамындағы деготь сұйық күйге ауысады. Ол бармақтарға, тістерге және де өкпенің ауа жолдарына отырады, асқазанға отырады.

1 қорап темекіде 1 г сұйық деготь болады.

Деготь әсері: (қара май)

Тістер сарғыш-қоңыр түске боялады.

Кілегейлі қабықша қабынып, жөтел пайда болады, кақырық бөліну байқалады.

Асқазан және өкпе ауруына ұшырауы мүмкін.

Күніне 20 дана шылым шеккен адамда жаңағы айтылған аурулар

20 % жиі кездеседі.

«Фильтрдің көмегі жоқ»

-«Изотоптар» тақырыбы

Барлық химиялық элементтердің изотоптары бар, соның ішінде радиоактивті изотоптары бар.

Бериллий, висмут, цезий, мышьяк, қорғасын- Темекі түтінінің құрамынан табылған.

Темекі түтінінің радиоактивті заттары өкпеде, ми қабыршығында, эндокриндік бездерде жиналады. Олар көптеген айлар, жылдар бойы сақталады.

Неғұрлым көп темекі тартса, соғұрлым көп радиоизотоптар адамның ағзаларында сақталады. Яғни, эндокриндік бездердің «шошынуы», жүрек талмасы, қысым көбеюі, ағзаның улануы осыдан пайда болады.

«Қызыл, сары, жасыл».

«Оптикалық приборлар». «Көз».

*Темекіні ұзақ және көп тартатын адамның көзі, көбінесе ол көргіштік жүйкесіне әсер етеді, соның әсерінен көз көргіштік қасиетінен айрылады.

*Темекі тартқан кезде

адамның тамырлары тарылып, көзшің қарашығы өзгереді, бұл көздің түсті ажырату қасиетінен айырады, алдымен жасыл, ал сонан соң қызыл және жасыл түстерді ажырата алмауға әкеп соғады.

Бұл өз кезегінде адамның тез қимылдау қасиетін 24 %-ке төмендетеді.

Бұл ақпаратты ең алдымен мынандай маман иелеріне: ұшқыш, көлік жүргізушілеріне және тагы басқаларына білу керек. Әйтпесе пайда болған көз кемістігі оларды өз мамандықтарына жарамсыз қылады.

«Жүз рет естігенше,бір рет көрген артық» -

«Рентген сәулелер» тақырыбы

Темекі шегетін және шекпейтін адамдардың темекі шегетін адамның өкпе тканьдері басқа заттармен ыстальмен толып қалғандығын рентген суреті көрсетеді.

Физика, денсаулық, қоршаған орта.

Күн сайын әлемде темекіден пайда болатын аурулардан 2,5 млн адам өледі. Өлім тартылған темекілер санына байланысты.

Балаңыздың темекі тарта ма, жоқ па екенін қалай білуге болады? Диффузия кезінде темекінің түтіні киімге, шашқа сіңеді, өкпеге барады, қанға, лимфаға, миға да барады, бөлмеге таралады.

Темекі түтіннің иісі, никотин өсірілетін ең қатты улардың бірі. Егер темекіні көп тартатын адамның денесіне сүлік жабысса, онда ол сол сәтте адам денесінен талып түседі де, уланудан өледі.

Егер бөлмеде темекі түтіні көп болса, аквариумда жасанды жолмен тыныс алатын балықтар өледі, оған кінәлісі - никотин.

Улы никотин - ауыл шаруашылығында өсімдіктерді зиян келтірушілерден қорғау үшін қолданылады.

Лабороториялық сараптамалар көрсеткендей темекі шегетін ананың 1 л сүтінде 0,5 гр никотин болуы.

1 мг никотин - жаңа туған бала өмірін қиюы әбден мүмкін.

«Радиоактивті сәулелену» тақырыбы -

«Кіші Чернобыль апаты»

Жұтылған сәулеленудің бірлігі - грей (1 гр = 100 рад). Сәулеленудің адам үшін орташа шектеулі мөлшері жылына 0,05 грей (яғни жылына 5 рет).

Егер адам барлығы 2 грей (200 рад) мөлшерінде сәулелену алса, онда ол сәулелік ауруға шалдығады, мөлшері 7-8 грей (700-800 рад) және одан да көп сәулелену өлімге әкеп соғады.

Мынандай жағдайларды салыстырып көрейік. Рентгендік тексерілу кезінде адам флюрографиялық әдіспен 0,0076 грей (0,76 рад) мөлшерінде сәулелену алады. Күніне 20 темекі шегетін адам сондай сәулелену алады, яғни ол 200 рет рентгендік тексеруден өткенмен тең, яғни 1052 грей (152 рад). Темекі шегу - ол зиянды радиоактивтік ішкі сәулеленудің көзі.

Жылу қозғалтқыштары

Атмосфераның жартысынан көбін транспорттың улы газдары араластырып ластайды.

Азот қосылыстары, көміртегі оксиді, қорғасын, тағы басқа отын қалдықтарын түзеді

. Темекінің газы өмірге зиян: өкпеден өтіп, ол қанға араласады, гемоглобинмен қосылады, ал гемоглобин -ағзаны оттегімен қамтамасыз ететін қызыл денелер.

Уланған қан жасушалары оттегі тасымалдау қабілетінен айрылады. 0₂-оттегі жетіспеушілік «оттегіге аштық» пайда болып, иіс газы көп болса, адам өліп кетеді.

Ал темекі түтінінің улылығы автомобиль түтінінен 405 есе улы.

Бір тартылған сигареттетр автомобиль иістердің үстінде автомобильдер түтінімен 16 сағат жұтқанмен бірдей.

Бұлар ағзадағы капиллярдағы таралуына, қан қысымының артуына, жүректің «ишемия» ауруына- қан тоқтап қалу сияқты жүрек бұлшық еттерінің ауруына әкеліп соғады.

Темекі шегу адам өмірін 8-10 жылға қысқартады.

Темекі шекпейтін адамның темекі тартқан жабық бөлмеде 1 сағат тұрғаны - 4 шегілген темекіге тең.

«Нағыз спортшылардың темекі шекпейтінін немен тү сіндіресіңдер?» — көп темекі шеккендер әлсірей бастайды. Олардың жеңіске жетуіне мүмкіндіктері

болмайды. Олар тез шаршап, жүрек соғысы күшейіп, алқынып дем ала алмай қалады.

«ТЕМЕКІНІҢ «ПАЙДАСЫ»

«Сән»

Қаракүйе түспейді

Темекі сатушы көп пайда табады

Темекі тартушы жөтелеті н д іктен үйіне үры түспейді

Қатты ашуланғанда жүйкені «жұмсартады»

Темекі өсіретін өнеркэсіп дамиды

Адам қартаймайды, ерте өледі

Әдемі заттар алып жүресің: «портсигар», «мундиетук», «шақша», «кисет», т.б.

Сұраққа жауап (иә-жоқ).

1.Егер сен ата-ана болсаң, балам темекі тартсын дейсің бе?

2.Темекі тартқан қыз көрікті ме?

3.Темекі шеккен үлмен билегің келе ме?

4.Мына маскүнем досым болсын деп армандайсың ба?

5.Темекі шегушінің өмірі ұзақ па?

6.Темекіні тегін берсе тартасың ба?

7.Ауру адам аянышты ма?

8.Шылым шегесің бе?

9.Шылым шекпе деп өзіңнен кейінгі жастарға айтасың ба?

10.Темекі түтіні будақтаған бұрқыраған бөлмеде демалғың келе ме?

11.Темекі түтінінің зияны бар ма?

12.Темекі туралы көп білгенің зиян ба?

13.Темекі иісі жағымды ма?

14.Темекі шегетін достарың көп пе?

15.Оларға шекпе деп айта аласың ба?

16.Темекі шегетін сыныптасыңа қой дейсің бе?

17.Шылым шегу өзіңе ғана емес, қоғамға да зиянды ма?

18.Ауылдың таза ауасы мен қала ауасын айыра аласың ба?

Қайсысының ауасы жақсы?

19.Қатты күйзелсең, міндетті түрде темекі тарту керек пе?

20.Темекі тарту - өз өміріңді қысқарту дегенге қосыласың б

Қорытынды:

ТЕМЕКІ ШЕКПЕУ ЖОЛЫ:

Шылым шекпеу жолы:

Шылым шегуді қанша мерзім ішінде қойғыңыз келетіндігін айқын белгілеп алу маңызды (бір жарым-екі айдан аспау керек)

Бірте-бірте күні бойы тартылатын сигареттің санын азайтыңыз.

Шылым шегуді біржола қоятын кез жақындаган сайын бір-екі, үш тәулік бойы сигаретке қарамай қойыңыз.

Шылым шегу алдында үш рет терең дем алып, дем шығарыңыз және шегуді біраз кейінге қалдырыңыз.

Шылымды тұтатқаннан кейін оны бір рет сорыңыз да, келесі шеккіңіз келгенде қайта тұтатпау үшін сөндіріп тастаңыз.

Басқалар шылым шегіп тұрған кезде, сіз тартпауға тырысыңыз.

Шылымды кою үшін...

Шылым шеккіңіз келген уақыт пен шегуді бастағанған дейінгі мерзімді бірте-бірте ұзарта беріңіз, бір сағат ішінде бір сигареттен артық шекпеңіз.

шылым шеккен кезде ешқандай жағымды іспен айналыспаңыз, темекі түтінін ішке жібермей шегуге көшіңіз.

Сигареттің үштен біріне дейін ғана тартыңыз.

Никотині мен басқа да зиянды заттары аз мөлшердегі сигареттерді таңдап алыңыз.

*Сигаретті аузыңызда аз уақыт ұстаңыз.

Бір күн ішінде шегетін сигареттеріңіздің толық санын белгілеп содан артық шекпеңіз.

Шылымды ашқарынға шекпеңіз, жүріп келе жатып та тартпаңыз.

Сұлы сабанының тұнбасымен немесе тазартылған сұлы қайнатылған сумен емдеу әдісі бар.

Ауызды ас содасы ерітіндісімен күніне 3-6 рет шылым шегер алдында шаяды.

Құтылу жолдары:

Темекінің зияны мен әсері туралы көп оқып біл.

Дұрыс тамақатану.

Саунаның әсері бар.

Темекі тарту орнына моншаға бару.

Порфирий Ивановтың 12 кеңесіне құлақ ас.

Дене тәрбиесімен, спортпен шұғылдан.

Қызықты іспен айналыс.

Атқа міну жақсы әсер етеді.

Саяхатта саф ауамен еркін тыныстау.

Режим - күн тәртібінде көп пайдалы іс жоспарлау.

Осы отырған сынып оқушылары XXI ғасырдың дендері сау, бай, салауатты
азаматтары болады деп сенемін.