Абылай хан

Автор: Имашева Эльмира Сайлауовна

Бағыты: Қазақстан тарихы Бөлімі: Сабақ жоспары Сыныбы: 5 сынып

Жарияланған уақыты: 2018-11-12

Ұзақтығы: 45минут

Сабақтың тақырыбы: Абылай хан

Сабақтың мақсаты:

- Білімділік: Қазақ халқының аса көрнекті, саяси мемлекет қайраткері Абылайхан жайлы білім беру.Абылайдың өмірі және қызметімен таныстыру. Аса ірі мемлекет қайраткері, дипломат, қолбасшы болғандығын ашып көрсету.

- Дамытушылық: Оқушылардың тарихи танымын жетілдіру, сабаққа деген белсенділігін, қызығушылығын арттыру, ойлау, сөйлеу, танымдық, ізденімпаздық қабілеттерін арттыру.

- Тәрбиелік: Оқушыларды туған жерге деген сүйіспеншілікке, елін қорғауға, ерлікке, Отанын құрметтеуге, Отан сүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: Карта, интерактивті тақта, кесте, портрет ,

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың типі:

Қолданылатын әдістер: Интерактивті тақта, баяндау, сұрақ-жауап, топтастыру әдісі, ойын, шығармашылық жұмыс, проблемалық сұрақтарды талдау, тест, картамен жұмыс, видео ролик, «Кактус әдісі», «Күн сәулесі» әдісі, «Сергіту сәті», Рефлексия «Хан тағы»

Түйінді идея: Сыни тұрғыдан ойлауға үйретеді.Топпен жұмыс жасауға  және ортақ пікір туғызуға, өзгенің және өзінің іс -әрекетіне баға беруге үйрену. АҚТ-ны қолдану

Күтілетін нәтиже:

 Оқушылар өз ойларын жүйелеп жеткізеді.

 Бірлесе жұмыс жасау арқылы өзара сыйластық, ынтымақтастық ахуалы қалыптасады.   СТО әдістері арқылы пәнге белсенділігі артады, сөздік қоры молаяды.

I / Ұйымдастыру кезеңі:Оқушылармен сәлемдесу,түгендеу, зейінді сабаққа аудару. «Сабаққа психологиялық дайындық»

Менің жарқын көңілім,

Сабаққа әсер етеді,

Бір селпіліп алайық,

Сабаққа көңіл қояйық.

Бестікке құмар болайық,

Апайды ұйып тыңдайық!

II/ Үй тапсырмасын сұрау

« Қазақ хандары мен билері » «Ақылды телефон әдісі»

1.Хан дегеніміз кім?

Қазақ мемлекетінің билеушісі, хандықтың басшысы

2.Елді басқаруда хан ұлыс сұлтандары мен билерден тұратын қандай ортаға сүйенген?

Кеңес

3.Құрылтай дегеніміз не?

Маңызды мәселелерді шешуге жиналатын жиын

4.Төлеңгіттер дегеніміз кімдер?

Орданың жеке шаруашылығымен, орданы қорғайтын адам

5.Қазақ хандарынан кімдерді білесіңдер?

Керей мен Жәнібек, Абылай, Әбілқайыр, Кенесары, Жошы, Тәуке

6.Қазақтың үш биін ата?

Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би

7.Қазақ хандығы қай жылы құрылды

1465 жылы

8.Жеті жарғы заңдар жинағы қай ханның тұсында жасалды?

Тәуке

9.Орта жүздің биі

Қазыбек би

10. Кіші жүз қанша ірі рудан таралады?

3. Байұлы, Әлімұлы, Жетіру

III/ (Жаңа сабақтың тақырыбын ашу үшін портрет пен тұлғаға байланысты қысқаша мәлімен оқылады)

«Ол жас кезінен батырлыққа, батылдыққа жақын болды. Әкесі Түркістанның билеушісі болды. Бала кезінде Төле би оған Сабалақ атын қойған» Тұлғаны таныдық па? Абылай хан

Абылай кім?

Бейнежазба «Абылай ханның өмірі»

Жаңа сабақ жоспары

1. Абылайдың өмір жолы

2. Абылай хан-қолбасышы, мемлекет қайраткері

Қазақ Ордасының ханы, қазақ мемлекетінің тарихындағы аса көрнекті мемлекет қайраткері, арғы тегі Жошы хан, бергі бабалары қазақ ордасының негізін салған Әз-Жәнібек, одан соң еңсегей бойлы ер Есімхан, Салқам Жәңгір хан. Абылай – Жәңгір ханның бесінші ұрпағы.

Сонымен, бүгінгі сабақта біз қиын-қыстау шапқыншылық уақытта тарих сахнасына қазақ қауымын тығырықтан алып шығар тарихи тұлға Абылай шықты. Абылай тұлғасын ашып көрсететін ерлігі мен өрлігін, тектілігі мен батырлығын қатар ұстанған кезі жоңғар тұтқыныда болған уақыт.

Абылай мұсылманша жақсы білім алған. Ол шығыстың жеті тілін білді. Домбыраны жақсы тартты. Абылай қаhарлы хан болуымен қатар, қазақ халқының рухани қасиетінен еркін сусындаған дарынды күйші ретінде де белгілі. Ол «Ақ толқын», «Ала байрақ», «Бұлан жігіт», «Дүние қалды», «Жетім торы», «Қайран елім», «Қара жоға», «Қоржынқақпай», «Майда жел», «Сары бура», «Шаңды жорық» т.б. күйлердің авторы.

Абылай ханның ата-тегі:

1. Шыңғыс хан

2. Жошы хан

3. Тоқай-темір

4. Өз Темір

5. Қожа

6. Бәдіғұл

7. Орыс хан

8. Құйыршық хан

9. Барақ хан

10. Әз-Жәнібек

11. Жәдік

12. Шығай

13. Есім хан

14. Жәңгір хан

15. Уәлибақы

16. Қанішер Абылай

17. Көркем Уәли

18. Абылай хан

Тапсырма: І. «Абылай өміріндегі есімдер»

1.Әбілмансұр – Абылай ханның шын аты

2.Сабалақ – бала кездегі лақап аты

3.Бұхар жырау – Абылай ханның өмірін жырлаған жырау

4.Қаракерей Қабанбай – Абылай ханның әскерінің қолбасы болған

5.Батыр Баян – Абылай ханның аса құрметтеген батыры

6.Бұхар және Үмбетей жырау – Абылай ханға Бөгенбай батыр өлімін естіртткен жыраулар

7.Ш.Уәлиханов – Абылай тарихын ,алғаш зерттеуші қазақ ғалымы

8.Уәли – Абылайдың әкесі

Сөзжұмбақты шеш:

1.Абылайдың ақылшысы, кеңесшісі болған жырау

2.Абылайханның бала кездегі лақап аты?

3.Жыр жырлайтын адам қалай аталады?

4. Абылайдың әкесі?

5. Абылай хан қай аспапта жақсы ойнаған?

6. Абылайдың атасы қанішер?

 

 

Б

Ұ

Қ

А

Р

 

 

 

 

 

С

А

Б

А

Л

А

Қ

Ж

Ы

Р

А

У

 

 

 

 

 

У

Ә

Л

И

 

 Д

О

М

Б

Ы

Р

А

 

А

Б

Ы

Л

А

Й

 

1 Жоспар бойынша тақырыпшаны қорытындылау «Синквейн»

«Сергіту сәті» «Ханталапай ойыны»

2. Жоспар бойынша «Көшпенділер фильмінен үзінді» Бейнежазба көріп,оған талдау жасау

Тапсырма: « Қате не дұрыс»

Дұрыс жауап

Қате жауап

1 Абылай хан қай жылы дүниеге келді? 1721 жыл

3 Абылай хан елді абыроймен неше жыл басқарды? 25 жыл

2 Қай жылы Абылай үш жүздің ұлы ханы болып сайланды? 1743 жыл

4 Абылайдың шын есімі? Сабалақ

6 Абылай қай батырға «Дарабоз» депат берген? Баян батыр

5 Абылай хан қай жерге жерленген? Арыстан баб кесенесіне

7 Абылайдың сүйікті ақыны Үмбетей жырау

8 Абылайдың атасы «қанішер Абылай» қай қаланы биледі? Тараз

Абылай жоңғарлармен соғыста жасы отызда болатын

Балқаш көлінің маңында «Аңырақай шайқасы болды»

Абылай ханның 30 ұлы 40 қызы болған

Абылай жоңғарларға қарсы соғыста жасы небәрі 13 жаста болған

Әбілмансұр қалмақтың батыры Шарышты жекпе жекте жеңіп шығады

Әбілмімбет Абылайдың ерлігін моындап оған өзінің тағын ұсынған

2 Тапсырма: «Картамен саяхат» (сұраққа жауап беріп катадан қалаларды көрсету)

1. Аңырақай шайқасы қай жерде болды? Балқаш көлінің маңы

2. Қалмақ қырылған шайқасы қай өзеннің бойыннан өтті? Ұлытаудағы Бұланты

3. Абылай қай қаладан қай қалаға келе жатып қай өзеннің бойында дүие салды? Түркістан

4.Абылай хан кімдермен соғыста ерлік танытты? Жоңғарлармен

5.Абылай хан қай мазарда жерленген? Қожа Ахмет Иасауий

Үш жүз өкілдері бас қосқан жер? Ордабасы

IV/ Бағалау: «Хан тағы»

V/ Рефлексия: Кактус

VI/ Үй тапсырмасы Абылай хан. Естай Аликеев «Абылай хан» видео клиын қарап, талдап келу.Саяси портрет

Тест

1.Абылай хан қайда жерленген?

A. Сығанақта

B. Созақта

C. Таразда

D. Қойлықта

E. Түркістанда

2.1771ж. Орта жүздің ханы Әбілмәмбет қайтыс болғанын кейін, хан тағына мұрагерлік жолмен кім отыруы керек еді?

A. Абылай

B. Әбілпайыз

C. Уәли

D. Жақсылық

E. Абдолла

3.Абылай ханның шын есімі

A. Сабалақ

B. Әбілмансұр

C. Уәли

D. Қанішер Абылай

E. Әбілпайыз

4.Абылай хан қай жылдары хандық құрды?

A. 1748-1786жж

B. 1718-1748жж

C. 1734-1771жж

D. 1771-1781жж

E. 1770-1780жж

5.Абылайдың атасы қай қаланың билеушісі болған?

A. Ташкент

B. Сайрам

C. Әулиеата

D. Түркістан

E. Сауран

6. Абылайға Сабалақ деп ат қойған кім?

A. Қазыбек би

B. Халық

C. Төле би

D. Әйтеке би

E. Қалдан Серен

7. Абылай хан қанша жасында жоңғарларға қарсы соғыста ержүректілік көрсетті?

A. 10

B. 18

C. 15

D. 20

E. 30

8. Абылай ханның ерлігі туралы баға берген қазақ зерттеушісі?

A. Ш.Уәлиханов

B. Бөгенбай батыр

C. Тәуке хан

D. Ақышев

9. Бөгенбай Сабалықты көргеде оған бата беріп, не сыйға береді?

A. атын Нарқызыл

B. Семсерін

C. Бет орамалын

D. Тұмарын

10.Абылай хан қай жылы қаза табады?

A. 1771

B. 1772

C. 1711

D. 1781

11. жасында Абылай қалмақтың қай батырын жеңеді?

A. Шарыш

B. Қалдан Серен

C. Әмірсана

Абылайдың ақылшысы, ерлігін жырлаған жырау?

A. Тәттімбет

B. Бұқар

C. Ықылас

D. Қабанбай

E. Сауран