Адалдық – адамгершілік бастауы

Адалдық – ардың ісі.

Дүниеде әділдік пен адалдықты

ту еткен адамнан артық ешкім жоқ.

Ш.Уәлиханов

Адалдық – жәй сөз болғанымен тереңірек үңілсек оның түпкі мағынасы мен адам өміріндегі алар орнын білеміз. Қарапайым қасиеттен бастау алатын адалдықтың тамыры тереңде.

Адами қасиеттер –халықтың өмірінде, әдет-ғұрпында, дүниетанымында ерекше орын алатын қасиеттер. Олар ғасырлар бойы жалғасып келеді. Қай кезде де, қай заманда да адамға тән адалдық, бауырмалдық, жанашырлық, азаматтық, қарапайымдылық тәрізді асыл қасиеттер жоғары бағаланды. Жақсылық пен жамандық, ақ пен қараның арасында мәңгілік күрестің жүріп жататыны сияқты адамдық қасиеттердің мәнін төмендетіп, көлеңке түсіретін жағдайлар да бұл өмірде болып жатады.

Бала күнімізден бастап ата-анамыз, содан соң ұстазымыз адалдық туралы айтқанда, мына өмірде адал, шынайы болу керектігін біліп жатамыз. Сонда да кейбір кезде тығырықтан шығу үшін өтірік айтып құтыла салатын кездер болады. Йә, бұл дұрыс емес. Дегенмен де бұл кішкентай ғана бөлшегі.

Көп жағдайда адалдық деген ұғымды балалар емес ересектер түсінбей қалып жатады. Шәкәрім Құдайбердіұлы адалдық туралы: «Мақтан үшін мал жима, жан үшін жи, Ғибадат пен пен адалдық ар үшін жи» - деп адалдықты байлықпен өлшемеу керектігін, дүние, мансап үшін адамгершілікпен аттамау керектігін тілге тиек етеді.

Біз «Адалдық — ардың ісі, ауырды көтеру – нардың ісі», «Ала жіпті аттамағанның абыройы биік», «Адалдық жүрген жерде, адамдық жүреді», «Арамдықты адалдық жеңеді, жамандықты адамдық жеңеді» деген тәрбиелік мәні бар сөздерді көп еститінбіз. Бұл сөздердің түбіне үңілсек достықтың, адамдармен жасалатын байланыстың, сыйластықтың өзі адалдықтан бастау алатынын біліп отырмыз.

Біз 5-6 сынып оқыған кезде Қазақ әдебиетінен «Көксерек» тақырыбында сабақ өттік. Йә, бұл тақырып бәрімізге таныс. Себебі, Көксерік киносын біздің үйдегілер бірнеше рет көрген. Кинодағы кішкентай Құрмаштың қасқыр күшігіне деген адалдығы, шынайы қамқор болуы, бауыр басуы бәрімізге үлгі боларлықтай. Құрмаштың әкесін тыңдамай кішкентай досы Көксеректі қорғауы, оны басқа иттерден қорғауы, үнемі тамақ беріп оны жақсы көруі досына деген адалдығы деп білемін. Кішкентай баланың қасқыр тұқымдас итіне адалдығы Құрмаш достарына ерекше көрінетін. Бірақ, Құрмаштың достары өздерінің күшіктеріне дәл Құрмаштай қарамайтын. Ғабит Мүсіреповтің «Ойың адал болғанмен, орындағаның олақ болса, ұнатпадың деп өкпелей алмайсың» деген сөзі есіме түсіп отыр. Құрмаштың достары күшіктерін жақсы көреді, бірақ көрші үйдің күшіктерімен төбелестіріп, оларды қызықтап қарайтын. Бұл дұрыс емес. Міне, осы киноны көріп мен де адалдықтың мәнін ұққандаймын.

Кейбір кездері сынып сағаттарынан Адалдық, Әділдік, Адамгершілік туралы өтеміз. Сол кезде сыныптастарым өз көзқарастарын білдіреді. Көбінің ойы бірдей. Адалдықты – достықпен, әділдікті – сыбайлас жемқорлықпен байланыстырады. Менің ойымша, ол дұрыс емес. Себебі, адалдықты достық деп түсінбеуіміз керек.

Менің де достарым бар. Бірақ бәрі шынайы дос емес. Кейде маған басқаны жамандап, кейде мені басқаға жамандайды. Адалдық деген – шынайы болу. Ал шынайы достық ең керемет достыққа апарады.

Адалдық тек достықпен өлшенбейді. Досың болмаса да кез-келген адамға адал болуың керек. Тіпті табиғатқа да, жан-жануарлар мен аң-құстарға да. Табиғат пен жан-жануар, аң-құстарға қамқор болу арқылы адал бола аласың. Сондықтан, жан-жағымызға қамқор бола жүріп, шынайы дос болып адалдығымызды көрсетейік. Ата-анамыздың үйреткен жақсылықтары мен адамгершілік қасиеттерімізді жоғары қойып, дұрыс жолмен жүрейік дегім келеді.

Ойымды қорыта отырып, мына өлең жолдарымен аяқтағым келеді:

Тағдырға сенбей болмайды,

Шын бақыт екі қонбайды.

Адалдық дейтін өткелден,

Көп адам өте алмайды.

Бастысы, шынайы болайық!