АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҒЫНДА ФРАЗАЛЫҚ ЕТІСТІКТЕРДІҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ

Талғат Аяулы Талғатқызы

Ағылшын пәні мұғалімі

Еңбекшіқазақ ауданы

«Қ.Сатпаев атындағы орта мектеп» КММ

АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҒЫНДА ФРАЗАЛЫҚ ЕТІСТІКТЕРДІҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ

Аңдатпа. Ағылшын тілінде фразалық етістіктер күнделікті сөйлеу тілінде кеңінен қолданылып, тілдің байлығын, түсініктілігін арттырады. Бұл мақалада фразалық етістіктердің құрылымы, мағынасы және сөйлеу тілінде жиі кездесетін түрлері талқыланады. Сонымен қатар, олардың қолданылу ерекшеліктері мен тиімді меңгеру жолдары қарастырылады. Фразалық етістіктерді дұрыс пайдалану тіл үйренушілерге ағылшын тілінде еркін қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді және тілдің терең қырларын түсінуге көмектеседі.

Түйінді сөздер: фразалық етістіктер, ағылшын тілі, сөйлеу тілі, тіл байлығы, мағына, қолданылу ерекшеліктері, тіл үйрену, грамматика, тіркесімдер.

Фразалық етістіктердің ағылшын тіліндегі қолданылуы

Ағылшын тілінде фразалық етістіктер (phrasal verbs) — негізгі етістік пен оған тіркесетін қосымша сөздерден (предлогтар немесе шылаулар) тұратын тіркестер. Олар тілдің ерекше элементі болып табылады, себебі бір қарағанда қарапайым етістік басқа сөздермен бірге жаңа мағынаға ие болады. Фразалық етістіктер ағылшын тілінде өте жиі қолданылады және олардың мағынасы көбінесе тікелей аударылмайды.

Фразалық етістіктердің құрылымы

Фразалық етістік әдетте үш элементтен тұрады:

Негізгі етістік — бұл әрекетті білдіретін сөз. Мысалы: run, go, look.

Шылау (предлог) — бұл сөз мағынаға әсер етеді, бірақ нақты мағынаны жалпылайды. Мысалы: up, down, in, out.

Қосымша сөз (кезінде болмайды, бірақ кейбір фразалық етістіктер үш сөзден тұрады). Мысалы: look forward to, get along with.

Фразалық етістіктердің мағынасы

Фразалық етістіктердің ең үлкен ерекшелігі — олар көбінесе өздері құрамындағы сөздерден әртүрлі мағынада болады. Мысалы:

• Look up — сөздің нақты мағынасы "қарау" болса да, фразалық етістіктің мағынасы "ақпарат іздеу" болып өзгеруі мүмкін.

• Turnon — "қосу" деген мағынаны білдіреді, бірақ өздігінен қолданылғанда "құрылғыны іске қосу" деген жаңа мағына туындайды.

Фразалық етістіктердің түрлері

Ағылшын тілінде фразалық етістіктердің бірнеше түрі бар:

1. Тікелей мағынасы бар етістіктер: Бұл етістіктердің мағынасы жеке сөздердің мағынасына ұқсас болады. Мысалы: put up with (шыдау), look after (қамқорлық жасау).

2. Метафорлық мағынасы бар етістіктер: Мұндай фразалық етістіктер сөзбе-сөз түсіндірілмейді, бірақ контекстке байланысты жаңа мағына туындайды. Мысалы: break down — "жарылу" емес, "қызметін тоқтату" деген мағынада қолданылады.

Фразалық етістіктерді қолданудың ерекшеліктері

1. Тіл байлығы: Фразалық етістіктер ағылшын тілінің байлығы болып табылады, өйткені олар сөйлеу тілінде жиі кездеседі. Әртүрлі ситуацияларда бұл етістіктер қолданылып, сөйлеушінің тіл байлығын көрсетеді.

2. Қазіргі ағылшын тілінің құрылымы: Фразалық етістіктер көбінесе сөйлемдерде қолданылып, қысқа әрі түсінікті болады. Олар сөйлегенде немесе жазғанда қолданылса, сөйлеуші немесе жазушы өз ойын қарапайым әрі нақты жеткізеді.

3. Тіркесімділік: Фразалық етістіктердің кейбіреулері тұрақты түрде белгілі бір сөздермен қолданылып, сол сөздер мен тіркесімдер түзеді. Мысалы, get up және wake up сияқты фразалық етістіктер тек белгілі бір контексте ғана мағынаға ие.

Фразалық етістіктерді меңгеру жолдары

1. Қолдану арқылы үйрену: Фразалық етістіктерді дұрыс меңгеру үшін оларды жиі қолдану қажет. Бұл мақсатта ағылшын тіліндегі фильмдер мен сериалдарды көру немесе кітаптар оқу пайдалы.

2. Тақырыптық жаттығулар жасау: Әр фразалық етістікті белгілі бір тақырыпқа қатысты жаттығуларда қолдану үйренуге көмектеседі.

3. Түсіндірмелер мен сөздіктер пайдалану: Әрбір фразалық етістік пен танысқан кезде оның мағынасын сөздіктерден қарап, нақты мысалдар арқылы түсініп алу маңызды.

Қорытынды

Ағылшын тілі сабағында фразалық етістіктердің қолданылуы өте маңызды орын алады. Бұл етістіктер тілдің құрылымын байыта түседі, сөйлеу мен жазу дағдыларын жақсартады, сонымен қатар тілді табиғи және еркін қолдануға мүмкіндік береді. Фразалық етістіктердің мағынасы мен қолданылуын түсіну арқылы оқушылар тілдің тереңдігін сезінеді және оның түрлі контексттерде қалай қолданылатынын үйренеді. Осылайша, фразалық етістіктер ағылшын тілін үйренушілердің тілдік деңгейін жоғарылатып, олардың коммуникация қабілетін арттырады. Қорытындылай келе, фразалық етістіктерді меңгеру ағылшын тілін үйренудің маңызды бір бөлігі болып табылады, әрі оларды дұрыс пайдалану арқылы оқушылар өздеріне жаңа сөздік қор аша алады және тілдік еркіндікке жетеді.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1. Murphy, R. (2012). English Grammar in Use. Cambridge University Press.

2. McCarthy, M., & O'Dell, F. (2007). English Phrasal Verbs in Use. Cambridge University Press.

3. Seidl, J., & Mc Mordie, W. (1997). English Idioms and Phrasal Verbs. Oxford University Press.