Ағылшын тілі сабағында тыңдалымды дамыту жолдары

Бакира Қазына Талғатқызы

Ағылшын тілі – жаһандану дәуірінде маңызды коммуникация құралы ретінде танылған әлемдік тіл. Оны меңгеру барысында тыңдалым дағдысын дамыту үлкен рөл атқарады, себебі тыңдалым – шет тілін меңгерудің негізгі төрт дағдысының (тыңдалым, айтылым, оқылым, жазылым) бірі болып табылады. Тыңдалымның маңыздылығы ағылшын тіліндегі ауызекі сөйлесулерді, ақпараттарды, аудио және бейнемазмұндарды түсінуге тікелей байланысты.

Тыңдалым дағдысы – бұл адамның өзге тілдегі ақпаратты қабылдап, түсіну қабілеті. Тыңдалымды дамыту арқылы оқушылар тек ақпаратты дұрыс қабылдап қоймай, өздерінің сөздік қорын молайтып, сөйлеу мәнерін де жетілдіреді. Алайда, бұл дағдыны қалыптастыру көптеген оқушылар үшін қиындық тудырады, себебі ол ерекше назар мен жүйелі жаттығуды талап етеді. Сондықтан ағылшын тілі сабақтарында тыңдалымды тиімді дамыту жолдарын қолдану – тіл үйренудегі басты міндеттердің бірі.

Ағылшын тілінде тыңдалым дағдысын дамыту оқушылардың шет тілін меңгерудегі қабілеттерін арттыруда шешуші рөл атқарады. Тыңдалым дағдысын жетілдіру үшін бірнеше тиімді әдіс-тәсілдер мен технологиялық құралдарды қолдануға болады.

Сабақта үнемі деңгейге сай аудиоматериалдарды қолдану барысында оқушылардың деңгейіне сәйкес аудиомәтіндерді таңдау тыңдалым дағдысын дамытудағы маңызды қадамдардың бірі. Жаңадан бастаушылар үшін қысқа, қарапайым сөйлемдер мен баяу айтылған жазбалар ұсынылады. Орта және жоғары деңгейдегі оқушылар үшін күрделірек мәтіндер, диалогтар немесе радиобағдарламалар пайдалы. Сабақ барысында тыңдалымнан кейін мәтін бойынша сұрақтарға жауап беру, негізгі ойды анықтау, кілт сөздерді жазып алу секілді тапсырмалар беріледі.

Ағылшын пәнін оқыту барысында интерактивті ойындар мен тапсырмалар арқылы тыңдалымды дамыту үшін арнайы ойындар мен тапсырмаларды пайдалану оқушылардың қызығушылығын арттырады. Сабақта "Dictogloss" әдісі бойынша мұғалім қысқа мәтінді екі рет оқиды. Бірінші рет тыңдаған кезде оқушылар мазмұнды түсінуге тырысады, екінші рет кілт сөздерді жазып алады. Кейін топта мәтінді қайта құрастырады. "Spot the Difference"әдісін пайдалану кезінде екі ұқсас сурет беріледі, ал мұғалім суреттерді салыстырып түсіндіреді. Оқушылар тек тыңдау арқылы айырмашылықтарды табуы керек.

Автентикалық материалдарды пайдалану барысында тыңдалымға арналған материалдардың шынайы өмірден алынған болуы оқушылардың практикалық дағдыларын жақсартады. Автентикалық мәтіндерге жаңалықтар, подкасттар, фильмдер, әндер, радио және телевизиялық бағдарламалар жатады. Оқушыларға бейнеролик немесе подкаст тыңдату арқылы негізгі ақпаратты жазып алу, мазмұнын баяндау, немесе кейіпкерлердің айтқан сөздерін талқылау ұсынылады.

Сабақта жұптық және топтық жұмыстарды ұйымдастыру барысында оқушылардың бір-бірімен қарым-қатынасын нығайту үшін тыңдалым тапсырмаларын жұппен немесе топта орындау тиімді. Бір оқушы аудио немесе видео мазмұнын түсіндірсе, екінші оқушы сұрақтар қояды. Топта диалогтарды тыңдап, мазмұны бойынша рөлдік ойындар ұйымдастырады.

Тыңдалым дағдысы дамытуда заманауи технологияларды қолдану тиімді. Бүгінгі таңда сандық технологиялар тыңдалым дағдысын дамытуда зор мүмкіндіктер ұсынады. LingQ, BBC Learning English, TED Talks, Duolingo арқылы ағылшын тілін үйренуге арналған қосымшалар тыңдалым дағдысын жетілдіруге бағытталған интерактивті материалдар ұсынады. YouTube арқылы көрнекі және дыбыстық материалдар арқылы тыңдалымды жақсартуға мүмкіндік береді. Kahoot, Quizizz арқылы оқытудың геймификациясына назар аударады Ойын форматындағы тапсырмалар арқылы оқушылардың зейінін белсендіреді.

Тұрақты қайталау және тыңдау тәжірибесі арқылы тыңдалымды жетілдіру үшін жүйелі түрде тәжірибе жасау маңызды. Оқушылар әртүрлі акценттерді, сөйлеу жылдамдығын тыңдап үйренуі тиіс. Оқушыларға күнделікті 5-10 минут шетелдік радиостанцияларды, әндерді немесе подкасттарды тыңдау ұсынылады. Сабақтан тыс уақытта да тыңдалымды ынталандыратын орта қалыптастыру тиімді.

Тыңдалым дағдысын дамыту оқушының ағылшын тілін толыққанды меңгеруіне септігін тигізеді. Бұл үшін әртүрлі әдіс-тәсілдерді, шығармашылық тапсырмаларды және заманауи технологияларды тиімді қолдану қажет. Сабақтарда тыңдалымға арналған тапсырмаларды жүйелі түрде енгізу арқылы оқушылардың зейінін, есте сақтау қабілетін және қарым-қатынас жасау дағдыларын жетілдіруге болады.

Ағылшын тілінде тыңдалым дағдысын дамыту – шет тілін меңгерудің ажырамас бөлігі. Тыңдалым тек ақпаратты қабылдау ғана емес, сонымен қатар оқушылардың сөйлеу, жазу және оқу дағдыларын жетілдіруге мүмкіндік береді. Тыңдалым арқылы оқушылар жаңа лексика мен грамматикалық құрылымдарды игеріп, сөздерді дұрыс айту және түсіну қабілеттерін жақсартады.

Тыңдалымды дамыту үшін деңгейге сай материалдарды таңдап, оқыту әдістерін әртүрлі формада ұйымдастыру өте маңызды. Автентикалық мәтіндерді, интерактивті тапсырмаларды, жұптық және топтық жұмыстарды қолдану оқушылардың ынтасын арттырып, шынайы тілдік ортаға бейімделуіне көмектеседі. Сонымен қатар, заманауи технологиялар, мобильді қосымшалар мен интернет ресурстары оқыту процесін тиімді әрі қызықты етеді.

Жүйелі және мақсатты түрде жұмыс істеу арқылы оқушылардың тыңдалым дағдыларын дамытуға болады. Мұғалімнің міндеті – сабақ жоспарын тыңдалым тапсырмаларын қамтитындай етіп ұйымдастырып, әр оқушының жеке қажеттіліктерін ескеріп, қолдау көрсету. Тыңдалымды дамытуда оқушылардың тек тілдік қабілеттері ғана емес, сондай-ақ шет тіліне деген қызығушылығы мен сенімділігі артады. Осылайша, тыңдалымға ерекше көңіл бөлу – оқушыларды толыққанды тілдік тұлға ретінде қалыптастырудың негізгі жолы болып табылады.