Ағылшын тілі сабақтарында оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастырудың әдістемелік негіздері

Аңдатпа

Бұл мақалада жалпы білім беретін мектептерде ағылшын тілі бойынша оқушылардың ауызша сөйлеу дағдыларын қалыптастырудың әдістемелік тетіктері қарастырылды. Коммуникативтік бағыттағы оқыту принциптері, интерактивті және жобалық технологияларды қолдану жолдары талданды. Сонымен қатар сөйлеу дағдысын қалыптастырудағы психологиялық қолдау, бағалау критерийлері және тілдік орта құрудың рөлі жан-жақты сипатталады. Ұсынылған әдістер мұғалімдерге тәжірибеде қолдануға арналған практикалық нұсқаулық ретінде ұсынылады.

Мақаланың нәтижесі — сөйлетуге бағытталған сабақ құрылымын жетілдіру, оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін арттыруға арналған тиімді әдістемелік ұсыныстар жүйесін қалыптастыру.

Кілт сөздер:

коммуникативтік дағды, ауызша сөйлеу, интерактивті әдістер, тілдік орта, бағалау, мотивация, жобалық оқыту, цифрлық құралдар.

Кіріспе

Қазіргі қоғамда шетел тілін меңгеру — тұлғаның дамуы мен жаһандық ортаға бейімделуінің негізгі шарты. Қазақстанның білім беру жүйесінде ағылшын тілін оқыту соңғы жылдары жаңа сапалық деңгейге көтеріліп, коммуникативтік бағыт басымдыққа ие болды. Яғни оқушы тек тілдік ережелерді білуі ғана емес, оны қарым-қатынаста қолдана алуы тиіс.

Педагогикалық процесте сөйлеу дағдысын дамытуға кедергі болатын факторлар көп: психологиялық тосқауыл, сөздік қордың жеткіліксіздігі, дыбыстау кемшіліктері, диалог жүргізу тәжірибесінің аздығы. Сондықтан мұғалімнің міндеті — тілдік жағдаяттар туғызып, сөйлесім әрекетін мақсатты, жүйелі ұйымдастыру.

Бұл мақалада сөйлеу дағдыларын дамытуға бағытталған әдістемелік тәсілдер мен тәжірибеде тиімді қолдануға болатын ұсыныстар жинақталып ұсынылады.

Негізгі бөлім

1. Коммуникативтік-бағдарлы оқытудың мәні және ерекшелігі

Коммуникативтік тәсіл — шетел тілін нақты байланыс құралы ретінде меңгеруге бағытталған әдіс. Мұнда оқушының сөйлесім әрекеті (speaking) басты мақсат ретінде танылады.

Бұл тәсілдің негізгі принциптері:

• Мағынаға назар аудару — тілдік формадан гөрі ақпарат алмасу маңызды;

• Жағдаяттық сөйлеу — шынайы өмір үлгілерін қолдану;

• Әр оқушының сөйлеуге қатысуын қамтамасыз ету;

• Қателерді «даму мүмкіндігі» ретінде қарастыру.

Коммуникативтік тапсырмаларға: рөлдік ойын, ақпарат алмасу (information-gap), пікірталас (debate), сұхбат жүргізу (interview) жатады. Олар оқушының тілдік белсенділігін арттырып, ойды еркін жеткізуге мүмкіндік береді.

Сонымен қатар интерактивті оқу ортасы оқушыны тыңдаушыдан — сөйлесушіге, бақылаушыдан — әрекет етушіге айналдырады.

2. Интерактивті және цифрлық технологияларды тиімді қолдану

Заманауи білім беру кеңістігі оқытудың электронды платформалармен нығайған моделін талап етеді. Цифрлық құралдар сөйлеу дағдысын дамытуға ерекше серпін береді:

• аудио және бейне контент тыңдалым-сөйлеуді байланыстырады;

• FLIP, Zoom, ELSA Speak сияқты қосымшалар дыбыстауды түзетеді;

• онлайн талқылаулар оқушыға еркін орта сыйлайды;

• AI-негізделген кері байланыс жедел түзету жасайды.

Мұнда маңыздысы — технология мақсат үшін қызмет етуі тиіс:

Құрал — сөйлеуді жеңілдететін көмекші, ал негізгі мақсат — тірі коммуникация.

Интерактивті тәсілдер арқылы топтық жұмыстарды:

• Think–Pair–Share

• Brainstorming

• Game-based learning тәрізді әдістерді қолдану — сөйлеу әрекетін табиғи етеді.

3. Сөйлетуге арналған оқу тапсырмаларының жүйесі және бағалау

Сөйлеу жаттығулары кезеңдік жүйемен берілуі керек:

1. дайындық кезеңі — сөздік және грамматиканы активтендіру

2. диалогтік сөйлеу — сұрақ-жауап алмасу

3. монологтік сөйлеу — ойын кеңейтіп жеткізу

4. шығармашылық сөйлесу — өмірлік жағдаятта қолдану

Сөйлеу барысында бағалау — бақылау емес, ынталандыру тетігі.
Формативті бағалау түрлері:

• өзін-өзі бағалау парақтары,

• жұптық бағалау,

• бейнежазба талдау,

• ауызша фидбэк

Бағалау критерийлері:

- ағымдылық (fluency)

- дұрыстық (accuracy)

- байланыстылық (coherence)

- дыбыстау (pronunciation)

- өзара әрекет (interaction)

Дұрыс бағалау оқушының сенімін арттырады, сөйлеуге деген құштарлығын күшейтеді.

Қорытынды

Ауызша сөйлеу дағдыларын дамыту — ағылшын тілі сабақтарының негізгі нәтижелік көрсеткіші. Коммуникативтік, интерактивтік және жобалық оқыту тәсілдерін кіріктіру арқылы оқушылардың сөйлеу белсенділігі артады.

Сөйлеуді жетілдіру үшін мұғалім:

• қолайлы психологиялық орта қалыптастыруы,

• сабақта сөйлеу уақытының үлесін арттыруы,

• әр оқушының теңдей қатысуын қамтамасыз етуі,

• жүйелі бағалау және кері байланыс ұйымдастыруы қажет.

Сабақ тәжірибесінде ұсынылған әдістерді пайдалану — оқушыны өз ойын еркін жеткізе алатын, өзгелермен тиімді қарым-қатынас жасай алатын сенімді тұлға ретінде қалыптастыруға ықпал етеді.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Аяпова Т., Бәйімбетова Ж. Ағылшын тілін оқыту әдістемесі. – Алматы, 2021.

2. Жанпеисова М. Интерактивті оқыту технологиялары. – Алматы: Білім, 2019.

3. Қайырбекова А. Коммуникативтік оқыту әдістері. – Алматы, 2018.

4. Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі. Ағылшын тілі пәні бойынша оқу бағдарламасы. – Астана, 2022.

5. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту тұжырымдамасы. – Астана, 2016.