Ахмет Байтұрсынов - қазақ халқының ұлы ақыны.

тіл білімі – языкознание

намысшыл – честолюбивый

іргесін қалаушы – основатель

көзқарас – мировозрение

зиялылар – интеллигенция

қайнар – источник

мысалшы – баснописец

беделді – авторитетный

парыз – долг

төңкеріс – революция, переворот

ақиқат – правда

тұтқынға алу – арестовать

әшкерелеу – разоблачать

сарп ету - посвятить

4. Оқулық мәтіні бойынша тапсырмаларды орындау.

Топпен жұмыс:

«А» тобы – А.Байтұрсынұлының өмірі мен шығармашылық жолының негізгі кезеңдеріне жоспар әрі тірек-сызба құрыңдар.

«Б» тобы – ақын шығармашылығының басты тақырыптары туралы әңгімелеңдер.

«В» тобы – тілші-ғалым ретіндегі еңбектерінің маңызына тоқталыңдар.

ІV Сабақты бекіту

«Даналық ағашы» ойынын өткізу

V Сабақты қорытындылау

Төменде берілген мәтіндер бойынша диалог құрастырыңдар.

1. Ахмет Байтұрсынұлының өмірі мен шығармашылық жолына арналған мәдени-ғылыми мекен-жай – оның Мұражай үйі. Мұражай үй Алматы қаласындағы А. Байтұрсынұлы мен Жамбыл көшелерінің қиылысында орналасқан. Бұл үйде Байтұрсынұлы 1934 жылдары тұрған. Мемлекеттік деңгейде құрылған арнаулы комиссия шешімімен Мұражай-үй бұрынғы қалпына келтірілді. 1998 жылы Байтұрсынұлының туғанына 125 жыл толуына орай Мұражай-үй күрделі жөндеуден өткізіліп, құрылымы, сәулеттік сыртқы пішіні, ауласы бұрынғы қалпын тапты. Мұражай-үйдің бөлмелерінде орналастырылған заттардың көбісі жақын-туыс жанашырларынан алынған. Онда Байтұрсынұлы өміріне байланысты архивтік материалдар, түрлі құжаттар, қолжазба мұаралары, фотосуреттер, сирек кездесетін кітаптар қойылған. Байтұрсынұлының тұрмыс-тіршілігі мен шығармашылығына байланысты жиһаз-бұйымдар мен құжатттардың бір тобы Торғайдағы Мұражай-үйінде сақталған.

2. А. Байтұрсынұлы 1913 жылы қолында ешқандай қаражаты болмаса да қалың көпшілікке тез тараған және бұқараның ықыласына ие болған «Қазақ» газетін шығарды. Оның өзі сол кезде қазақ өмірінің мәдени және қоғамдық талаптарына іс жүзінде жауап беріп отырған бірден-бір мерзімдік басылым болды. Бұл газет үкіметке қарсы тікелей көтеріліске шығуды уағыздаудан бас тартып, революциялық байыпты көзқарастарды жақтап отырды. Бірақ осы сақтықтың өзі де «Қазақты» қуғындаудан құтқара алмады. 1913-1914 жылдар аралығында газет 26 рет тұтқындалды. Соған қарамастан «Қазақ» газеті бұқаралық-қоғамдық пікірге төрт жыл бойына билік айтып отырды. Сондықтан да қазақ баспасөзінің тарихында бұқаралық тұңғыш басылым деген құрметке ие болды.

VI Оқушылар жұмысын бағалау

VII Үй тапсырмасы:

1. Ақын шығармашылығы туралы сөйлесу құру.

2. Оқулықтағы «Артық болмас білгенің...» айдарымен берілген мәліметті толықтыру.

VIII Рефлексия

Бүгінгі сабақтан мен өзіме пайдалы қандай мәлімет алдым?

Күні:

Пәні: қазақ әдебиеті

Сынып: 11 «А», «Б», «В»

Сабақтың тақырыбы: А.Байтұрсынұлы. Мысал туралы. «Қырық мысал», «Маса» жинақтары туралы

Сабақтың мақсаты:

1) А.Байтұрсынұлының өлеңін оқыта отырып, ақын және аудармашы- сыншылығын таныту, дәлелдеу;Өлеңнің мазмұнын меңгерте отырып, идеясын ашу.

2) Әр оқушының ой- қиялына ерік бере отырып, өзіншше ой түюге баулу, шығармашылыққа, мәнерлеп оқуға

дағдыландыру, ойлау әрекеттерін қозғалысқа түсіру, ойлау дағдыларын дамыту.

3)Автор көтерген идея арқылы жас ұрпақты қайырымдылыққа, жанашарлыққа, мейірімділікке тәрбиелеу, жаман әдеттен жирендіру.

Сабақтың әдісі: Сын тұрғысынан оқу мен жазуды дамыту.

Сабақтың көрнекілігі: Ахмет портреті, суреттер, плакаттар.

Сабақтың барысы:

1) Ұйымдастыру

2) Үй тапсырмасын тексеру

3. Ақын шығармашылығы туралы сөйлесу құру.

4. Оқулықтағы «Артық болмас білгенің...» айдарымен берілген мәліметті толықтыру.

5. Сөздікті жаттау.

6. Тапсырма №1,3

І. «Ой қозғау» стратегиясы

«Нені білеміз?» (өткенді қайталау және Ахмет өміріне шолу сұрақтары)

1. Ахмет нешінші жылы, қай жерде дүниеге келді?

2. Мұхтар Әуезов Ахметке қандай баға берді?

3. Ахметтің қандай өлеңдер жинағы бар?

4. Ахмет орыс ақындарынан кімдердің шығармаларын аударған?

5. Адам бойындағы қандай қасиеттерді сынаған?

6. Төменгі сыныпта өткен Ахметтің қандай мысал өлеңдерін білесіздер?

Кім атайды?

7. Ахмет өлеңдерінен жатқа мысалдар келтіріңіз.

«Ғибрат алар артыңа із қалдырсаң,

Шын бақыт,

Осыны ұқ,

Мәңгілік өлмейсің!»,- деп Шәкәрім атамыз жырлағандай, Ахмет Байтұрсынұлы кейінгі ұрпаққа ғибрат аларлықтай іс қалдырған, қоғам қайраткері, дарынды ақын, мысалшы, біртуар тұлға екен.

Жаңа сабақ:

ХХІ ғасыр-білім мен ғылымның ғасыры.Біліммен мықты қаруланған адам ғана кез келген қиындықтарды жеңіп шығады.

Білімдінің алды жарық,

Білімсіздің күні ғарып, -деген сөз осыдан шықса керек.

Ахмет Байтұрсынов -балаларды оқу-білімге шақырып,көп жылдар бойы ұстаздық қызмет атқарған ағартушы-педагог, қазақ тіл білімінің іргетасын қалаушы, сөз құдіретін танытқан ақын, публицист, туған халқының рухани дүниесін көтеруге көп күш жұмсаған мәдениет қайраткер і, өз еліне адал қызмет атқарған қоғам қайраткері. Сонымен қатар ол-аудармашы. 1901-1922 жж. аудармамен айналысқан.

Мысал дегеніміз не?

Мысалшы дегеніміз кім?

Мысал аудару Ыбырай, Абай тәжірибесінен басталады. Бір мысалдың өзі әрқайсысының аудармасына ілікті. Бұл әдебиетте нәзирагөйлік тәсіл деп аталады. Ахмет Крыловтан аударса, Крыловтың өзі грек мысалшысы Эзоп, Рим мысалшысы Федрден аударған. Ғалымдардың пікірінше Крыловтың 33 туындысы аударма екен. Біздің Ахмет атамыз да Крыловтан мысалдар аудару арқылы мысал жанрына үлкен үлес қосты. Соның бірі «Қара бұлт» мысал өлеңі.

ҮІ. Кітаппен жұмыс. Кітаптан оқып шығу. Орысшасымен салыстырып оқу. Сұрақ – жауап.

• Мысалдың кейіпкерлерін атаңдар.

• Аққу, шортан, шаян.

• Аққу не, ол қайда жүреді, мекені не?

• Аққу құс, ол көкте ұшады.

• Шортан не?

• Шортан – балық. Ол суда жүзеді.

• Ал, шаян ше?

• Шаян жәндік. Ол жерде мекендейді.

• Бұлар не істеді?

• Бұлар жүкті тарта алмады.

(Мысалдың мазмұны бойынша сұрақ - жауап)

• Бұл шығарманы неге мысал жанрына жатқызамыз? Мысал - қандай шығарма.

• Мысал – қызықты қысқа шығарма. Ол өлеңмен де, қара сөзбен де жазылады. Мысалда хайуанат, жәндіктер арқылы адам бойындағы кемшілікті, мінді айтады.

• Мысалдың басты тақырыбы не? Олар неге тарта алмады? Осы тұсын теріп оқыңдар.

Жігіттер, мұнан ғибрат алмай болмас,

Әуелі бірлік керек болсақ жолдас.

Біріңнің айтқаныңа бірің көнбей,

Істеген ынтымақсыз ісің оңбас.

• Тақырыбы: бірлік, ынтымақ, достық.

• Идеясы?

• Идеясы: адамдарды ынтымақшылдыққа, достыққа, бірлікке шақырады.

• Бірлік туралы қандай мақал – мәтелдер білесіңдер?

• Ырыс – алды ынтымақ.

• Бірлік болмай, тірлік болмас.

• Крыловтың тағы қандай мысалдарын білесіңдер?

• Крыловтың мысалдарын А. Байтұрсыновтан бұрын кім аударды?

Өлеңнің тақырыптық-идеялық мазмұнын ашу үшін семантикалық картаны толтырады.

ҮІІІ. «Топтастыру» стратегиясы (топтық жұмыс)

п

Ахмет мысалдары арқылы нені үйрендім?

• А. Байтұрсынов: «Өзіміздің елімізді сақтау үшін бізге мәдениетке, оқуға ұмтылу керек. Ол үшін ең алдымен әдебиет тілін өркендету қажет. Өз алдына ел болуға өзінің тілі, әдебиеті бар ел ғана жарай алатындығын ұмытпауға тиіспіз».

VIII. Үйге тапсырма: «Сөз иесінен» өлеңін жаттау; сөздікті жаттау; тапсырмалар №2

IX. Бағалау: Объективті баға қою

ппппппппппппппппппппппппппп

Күні:

Пәні: қазақ әдебиеті

Сынып: 11 «А», «Б», «В»

Сабақтың тақырыбы: М. Дулатовтың өмір жолы мен шығармашылығы. «Оян, қазақ!» өлеңдер жинағы туралы

Сабақтың мақсаты:

1) М. Дулатовтың шығармашылығын оқыта отырып, ақын және ғалым, пцблицистігін таныту, дәлелдеу; Өлеңнің мазмұнын меңгерте отырып, идеясын ашу.

2) Әр оқушының ой- қиялына ерік бере отырып, өзінше ой түюге баулу, шығармашылыққа, мәнерлеп оқуға

дағдыландыру, ойлау әрекеттерін қозғалысқа түсіру, ойлау дағдыларын дамыту.

3)Автор көтерген идея арқылы жас ұрпақты отансүйгіштікке, еңбекқорлыққа тәрбиелеу, жаман әдеттен жирендіру.

Сабақтың әдісі: Сын тұрғысынан оқу мен жазуды дамыту.

Сабақтың көрнекілігі: Міржақып портреті, суреттер, плакаттар.

Сабақтың барысы:

1) Ұйымдастыру

2) Үй тапсырмасын тексеру

1. 1905 жылы А.Б. төңкерісті қай қалада қарсы алды?

2. 10-сыныптың қазақ әдебиеті пәнінде А.Б. қай өлеңін оқыдыңдар? «Анаға ...»

3. А. Б. Мысалдар жинағы қалай аталады?

4. А. Б. өлеңдер жинағы қалай аталады?

5. А. Б. туған айы.

6. А. Б. туған ауылы.

7. Ахметтің атасы, Байтұрсынның әкесінің аты.

8. Ауыл молдасынан сауат ашқан соң, А.Б. қай қаладағы екі сыныптық мектепте оқыды?

9. Ахметтің Крыловтан аударған мысалы қалай аталады? «Қасқыр мен ...»

10. А.Б. қандай айып тағылды?

11. А.Б. 1886-1891ж.ж. қай қаладағы мұғалімдер даярлайтын мектепте оқыды?

12. А. Б. өлеңдер жинағы қалай аталады?

13. А. Б. көбінесе кімнің мысалдарын аударды?

14. А. Б. қандай музыкалық аспаптарда ойнай алды?

15. А.Б. ғылыми еңбегі қалай аталады? «Оқу ...»

16. А. Б. мұражай-үйі қай қалада орналасқан?

17. А. Б. ғылыми еңбегі қалай аталады?

Сөздікті жаттау. Сөздік диктантын алу.

3-18-бетке дейін

І. «Ой қозғау» стратегиясы

«Нені білеміз?» (өткенді қайталау және Міржақып өміріне шолу сұрақтары)

Жаңа сабақ:

ХХІ ғасыр – білім мен ғылымның ғасыры. Біліммен мықты қаруланған адам ғана кез келген қиындықтарды жеңіп шығады.

Білімдінің алды жарық,

Білімсіздің күні ғарып, – деген сөз осыдан шықса керек.

Міржақып Дулатов – балаларды оқу-білімге шақырып, көп жылдар бойы ұстаздық қызмет атқарған ағартушы-педагог, қазақ тіл білімінің іргетасын қалаушы, сөз құдіретін танытқан ақын, публицист, туған халқының рухани дүниесін көтеруге көп күш жұмсаған мәдениет қайраткері, өз еліне адал қызмет атқарған қоғам қайраткері. Сонымен қатар ол – аудармашы.

Кітаппен жұмыс. Кітаптан оқып шығу.

1. М. Дулатовтың өмірі мен қоғамдық қызметі туралы әңгімелеудің тірек сызбасын жасаңдар.

2. М. Дулатовтың өмірі мен шығармашылығы туралы мазмұндаудың жоспарын құрыңдар.

3. «Жастарға» өлеңін мәнерлеп оқып, Өлеңнің тақырыптық-идеялық мазмұнын ашу үшін семантикалық картаны толтырады.

ҮІІ. Қорытынды.

Жатпалық, жастар, жатпалық,

Жасқанба, жолың ашылсын...

Ұраныңды шығармай,

Жас қазақтар, қайдасың?

VIII. Үйге тапсырма: «Артық болмас білгенің» айдарындағы Гүлнәр Міржақыпқызы әжеміздің естелігін оқу, мазмұнын баяндау;

Сөздік жаттау.

IX. Бағалау: Объективті баға қою

ппппппппппппппппппппппппппп

Күні:

Пән: Қазақ әдебиеті

Сынып: 11 «А», «Б», «В» (Жаратылыстану-математикалық бағыттағы оқу орыс тілінде жүргізілетін сыныптар)

Сабақтың тақырыбы: «Бақытсыз Жамал» романындағы Жамал мен Ғали бейнесі

Сабақтың мақсаты: М. Дулатов туралы оқушылар білімін толықтыру, оқушылар дүниетанымын, шығармашылық қабілеттерін дамыту, сөздік қорын молайтуға, байланыстырып сөйлеуді дамытуға ықпал ету, ақын, қоғам қайраткеріне деген мақтаныш сезіміне тәрбиелеу; «Бақытсыз Жамал» романының тақырыбы мен идеясын түсіну; кейіпкерлерін талдау.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Әдіс-тәсілдері: баяндау, сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, ойын.

Көрнекілігі: ақынның портреті, шығармалары, қосымша материалдар.

Сабақтық барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі

ІІ Сабақтың мақсатын түсіндіру

ІІІ Үй тапсырмасын тексеру: Ақынның өздеріңе ұнаған өлеңін жаттап алыңдар.

IV Жаңа сабақты түсіндіру кезеңі

1. Мұғалімнің кіріспе сөзі (Артық болмас білгенің... Міржақыпқызы Гүлнәр әжеміздің естелігін айту).

2. Оқулық мәтінімен жұмыс. Естелікті өздері оқып, өз түсініктерін айту; сол кезеңдегі саяси-әлеуметтік жағдайға шолу жасау.

3. Сөздік жұмысын жүргізу:

найза – копье

жар салу – объявить во всеуслышание

мұрадын, мақсатын – цель

қақсау – говорить без умолку

серке – вожак отары

V Сабақты бекіту

4. «Жастарға» өлеңімен жұмыс.

Өлеңді мәнерлеп оқыңдар. Өлеңнің мазмұнын өз сөздеріңмен айтыңдар.

«А» тобы – Ақынның жастарға айтқан өсиетін жазып алыңдар.

«Б» тобы – өлеңдегі сұраулы сөйлемнің мәнін түсіндіріңдер.

«В» тобы – халықтың қазіргі жағдайын өз ойың тұрғысынан ақынға баяндап берудің нұсқасын ұсыныңдар.

Сабақты қорытындылау

«Бақытсыз Жамал» романының тақырыбы – әйел теңсіздігі. Бұл роман – қазақтан шыққан тұңғыш роман. Бұл роман туралы алғаш пікір айтқан Ахмет Байтұрсынов: «Қазақта бұрын роман жоқ еді. Біздің арамызда қазақша бірінші роман жазған Міржақып Дулатов болды» - деп жазды.

VI Оқушылар жұмысын бағалау

VII Үй тапсырмасы:

7. Ақын шығармашылығы туралы сөйлесу құру.

8. Сөздікті жаттау; «Бақытсыз Жамал» романынан үзіндіні оқып, мазмұнын айту.

VIII Рефлексия

Бүгінгі сабақтан мен өзіме пайдалы қандай мәлімет алдым?