Жетісу облысы Көксу ауданы "Ақын Қабан жырау атындағы мектеп жанындағы шағын орталығы бар орта мектебі" КММ нің

әлеуметтік педагогы

Шарипова Айгуль Байтаевна

Тақырыбы: Әлеуметтік педагогтің құқықтық сауаттылығы: қажеттілік пен жауапкершілік

Кіріспе

‒ Білім беру ұйымында әлеуметтік педагогтың қызметі тек психо‑әлеуметтік қолдау көрсете білуден асып, құқықтық аспектілерді де меңгеруді талап етеді. Түрлі жағдайларда баланың мүддесін қорғау, оның білім алуға, қауіпсіз ортада өмір сүруге құқылы екендігін қамтамасыз ету — қазіргі замандағы әлеуметтік педагогтың негізгі міндеттерінің бірі.

‒ Жаһандану, сандық трансформация, әлеуметтік-экономикалық өзгерістер аясында балалардың құқықтық қорғалуы маңызды. Бұл тұрғыда әлеуметтік педагогтің құқықтық сауаттылығы — кәсіби талап қана емес, балалар мен ата‑аналар алдындағы жауапкершілік.

‒ Осы мақалада әлеуметтік педагогтің құқықтық сауаттылығының маңыздылығы, оның нақты қызметінде жүзеге асырылуы, сонымен бірге ол үшін қажетті іс‑әрекеттер мен жауапкершіліктер қарастырылады.

Бүгінгі таңда білім беру саласындағы өзгерістер мен талаптардың артуы әлеуметтік педагог мамандығына жаңа міндеттер жүктеуде. Әсіресе, баланың құқықтық қорғалуына қатысты мәселелер өзекті болып отыр. Жеткіншек жасындағы балалар мен жасөспірімдердің құқықтық сауаттылығы төмен жағдайда қоғамда түрлі келеңсіз оқиғалар орын алуы мүмкін. Осындай жағдайда құқықтық тұрғыдан сауатты әлеуметтік педагог – бала мен қоғам арасындағы сенімді көпірге айналады. Оның құқықтық білімі – тек кәсіби қажеттілік емес, адамгершілік және азаматтық жауапкершілікке негізделген міндет.

Негізгі бөлім

1. Құқықтық сауаттылықтың мәні

– Құқықтық сауаттылық — маманның заңдар мен нормативтік актілерді танып, оларды практикада қолдана білу қабілеті. Әлеуметтік педагог қызметі барысында ол ата‑аналармен, оқушылармен, мектеп әкімшілігімен және құқық қорғау органдарымен заңға сүйене отырып әрекет етеді.

– Қазақстандық бағдарламаларға сәйкес, әлеуметтiк педагогика мамандарының құзыреттерінің бірі – «білім беру жүйесi, отбасы, оқу орны арасындағы ынтымақтастықты ұйымдастыру» және «басты құжаттарды (заң, Конвенция) қолдану» арқылы балалардың құқықтарын қорғау.

– Осылайша, әлеуметтік педагог тек тәрбиелі және психологиялық қызмет көрсетуші ғана емес — заңды білетін, құқықтық тұрғыдан әрекет ететін маман.

2. Қажеттілігі

– Мектепте орын алатын буллинг, әлеуметтік теңсіздік, құқық бұзушылық жағдайлары оқушының құқықтарына қауіп төндіреді. Әлеуметтік педагог осы қауіптерді заң тұрғысынан анықтай білуі және алдын алу шараларын іске асыруы тиіс. [2]

– Жетім бала, ата‑анасының қамқорлығынсыз қалған оқушы, отбасындағы жанжал немесе тұрмыстық қиындықтар — мұндай жағдайларда әлеуметтік педагогтың құқықтық сауаттылығы оның баланы қорғаудағы негізгі артықшылыққа айналады.

– Сонымен қатар, ата‑аналармен, жергілікті әкімдік органдарымен, қорғаншылық пен қамқоршылық кеңестерімен жұмыс барысында нормативтік-құқықтық құжаттарды ұтымды қолдана білмейінше, оның қызметінде тиімділік төмен болады.

3. Қызметте іске асыру жолдары

- Диагностикалық жұмыс: педагог оқушының әлеуметтік, құқықтық жағдайын бағалауы; нормативті-құқықтық базаға сүйену.

- Алдын алу іс‑шаралары: құқықтық тәрбие, заң саласында түсіндіру, оқушыларды, ата‑аналарды заңмен таныстыру.

- Жеке кеңес беру: мемлекет бағдарламалары, ата‑ананың жауапкершілігі, бала құқығы туралы ақпарат беру.

- Институционалдық өзара әрекет: мектеп ішіндегі психолог, сынып жетекші, құқық қорғау органдарымен серіктестік.

- Бақылау, мониторинг: нормативтік актілерге сәйкестікті тексеру, еңбек тәртібі сияқты сұрақтарды бақылау.

4. Жауапкершілік

– Әлеуметтік педагогтың құқықтық сауаттылығы тек өзінің қызметінде ғана емес, мектептің құқықтық мәдениетін қалыптастыруда рөл атқарады.

– Құқық бұзушылықтың алдын алудағы жауапкершілік — оқушының құқықтарын бұзбау деңгейінен жоғары.

– Жұмыстың сапасы — заңдарды дұрыс қолдану және оқушының құқықтық мүддесін сақтаудағы нақты іс‑әрекеттерге негізделеді.

Әлеуметтік педагог заңнама негіздерін біле отырып, балалардың өмір сүру сапасына, әлеуметтік бейімделуіне, құқықтық қорғалуына ықпал етеді. Ол Қазақстан Республикасының Конституциясы, «Білім туралы» заңы, «Бала құқықтары туралы» Конвенция, «Отбасы және неке туралы» кодекс сияқты негізгі құқықтық құжаттарға сүйеніп әрекет етуі қажет.

Сонымен қатар, әлеуметтік педагог:

- Қиын өмірлік жағдайдағы балалармен жеке жұмыс жүргізеді;

- Ата-аналардың құқықтық мәдениетін арттырады;

- Мектеп ішіндегі буллинг, қақтығыс пен зорлық-зомбылықтың алдын алуға белсене араласады;

- Қамқоршылық, қорғаншылық органдарымен, жергілікті әкімдік, полиция, прокуратура секілді құрылымдармен тығыз байланыста жұмыс істейді;

- Жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқығын қорғайды.

Құқықтық сауаттылық әлеуметтік педагогқа мәселелерді заңды негізде шешіп, заң шеңберінде әрекет етуге мүмкіндік береді. Бұл өз кезегінде оқушылар мен ата-аналардың да құқықтық мәдениетін арттыруға ықпал етеді.

Қорытынды

Әлеуметтік педагог үшін құқықтық сауаттылық — қажеттілік әрі міндет. Ол арқылы баланың құқықтары қорғалады, мектеп ортасы қауіпсіз және инклюзивті болады. Сондықтан әлеуметтік педагог өзінің кәсібилігін арттыруда заңнаманы меңгеруді, тәжірибеде қолдануды, жауапкершілікті күшейтуді басты бағыт етуі қажет. Балалар мен отбасыларға арналған жүйелі қызметтің негізінде — әлеуметтік теңсіздікті азайтып, болашаққа сенімді ұрпақ тәрбиелеуге жол ашылады.

Қорытындылай келе, әлеуметтік педагогтің құқықтық сауаттылығы – тек кәсіби шеберліктің көрсеткіші ғана емес, оның азаматтық ұстанымының көрінісі. Құқықтық сауатты маман балаға әділдік, қауіпсіздік және қолдау көрсету арқылы оның қоғамдағы толыққанды тұлға болып қалыптасуына жол ашады.

Бүгінгі білім беру ұйымдарында құқықтық бағыттағы жұмысқа жүйелі көңіл бөлу – ел болашағы саналатын балалардың құқықтарын қорғаудың кепілі. Сондықтан әлеуметтік педагог әрдайым білімін жетілдіріп, құқықтық құжаттармен жұмыс істеуді, заңнамаларды тәжірибеде қолдана білуді күнделікті кәсіби дағдыға айналдыруы тиіс.

Құқықтық сауаттылық – сенімді қоғам мен әділетті болашақтың негізі.