АҚПАРАТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК САЛАСЫНДА БАСҚАРУ ПСИХОЛОГИЯСЫНЫҢ МАҢЫЗЫ

Әл‑Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті (ҚазҰУ) – еліміздің жетекші жоғары оқу орындарының бірі, ғылым мен білімнің дамуына зор үлес қосып келе жатқан орталық. Университет халықаралық деңгейде танылған оқу орны ретінде әлемдік университеттермен тығыз байланыс орнатып, студенттерге кең ауқымды ғылыми тәжірибе ұсынады. Сонымен қатар, университеттің бай кітапханасы мен зертханалық базасы жас ғалымдардың кәсіби дамуына қолайлы жағдай жасайды. Осы мүмкіндіктердің барлығы ҚазҰУ‑дағы криптология мамандығын оқып жатқан студенттерге ақпараттық қауіпсіздік саласында терең білім алып қана қоймай, халықаралық ғылыми ортада тәжірибе жинақтауға жол ашады.

Криптология саласы қазіргі замандағы ақпараттық қауіпсіздіктің негізгі тірегі болып саналады. Осы бағытты магистратурада жалғастырып жетілдіру күрделі математикалық және алгоритмдік әдістерді меңгеріп, ақпараттық жүйелерді қорғау саласында терең білім алуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, криптология тек техникалық сала емес, ол басқару ісімен де тығыз байланысты. Себебі кез келген ғылыми немесе өндірістік ұжымда ақпаратты қорғау, шешім қабылдау және стратегиялық жоспарлау психологиялық факторлармен қатар жүреді. Осы тұрғыдан алғанда, магистратураға түсу кәсіби білімді арттырумен бірге басқару психологиясын меңгеру арқылы болашақта тиімді жетекші болуға бағытталған қадам ретінде қарастырылады.

Магистратура барысында тек криптологияның техникалық қырлары ғана емес, басқару ісіндегі психология пәнінің де терең мазмұны игерілді. Жаңа білімдер қатарында:

1. Когнитивтік психология негіздері – ақпаратты қабылдау, өңдеу және шешім қабылдау процестерін түсіну.

2. Ұжымдық динамика – топ ішіндегі рөлдер, лидерлік және конфликтілерді басқару.

3. Эмоциялық интеллект – жеке эмоцияларды және өзгелердің эмоцияларын дұрыс тану, оларды басқару дағдылары.

Магистратура бағдарламасы тек техникалық мәселелерді қарастырумен шектелмей, адамдармен қарым-қатынастың және басқару психологиясының білім берудегі өмірлік қажеттілігін түсінуге мүмкіндік береді. Психология бағыты Психология ғылымдарының кандидаты Болтаева Алия Масақбаевнаның жетекшілігімен терең меңгерілуде. Ғылыми жобаларда әріптестердің пікірін ескеріп, олардың мотивациясын арттыру арқылы нәтижеге жетудің тиімді екендігі тәжірибеде байқалды. Бұл жағдай тұлғалық дамуға, өзін-өзі басқару қабілетінің артуына және әлеуметтік ортада сенімді болуға ықпал етті.

Басқару стилі – ұжымдағы психологиялық ахуалдың негізгі анықтаушысы. Әдебиеттерде басқарудың үш негізгі стилі жиі қарастырылады:

1. Авторитарлық стиль – шешімдерді бір адам қабылдайды, қатаң тәртіп орнайды. Мұндай жағдайда ұжымда стресс деңгейі жоғарылап, шығармашылық төмендейді.

2. Демократиялық стиль – шешім қабылдауда әркімнің пікірі ескеріледі. Бұл ұжымдық сенімді арттырып, психологиялық ахуалды тұрақтандырады.

3. Либералдық стиль – жетекші бақылауды азайтады, бірақ кейде тәртіптің әлсіреуіне әкелуі мүмкін.

Өмірлік мысал ретінде магистратурадағы ғылыми жобада жетекші демократиялық стильді қолданды деп айтсақ болады. Әр студенттің ұсынысы тыңдалып, ортақ шешім қабылданды. Нәтижесінде топтағы ынтымақтастық күшейіп, мотивация артты.

Зерттеулерге сүйенсек, демократиялық басқару стилін қолданған ұжымдарда қызметкерлердің қанағаттану деңгейі 30–40%-ға жоғары, ал өнімділік көрсеткіші 20%-ға артық екендігі анықталған. Бұл дерек басқару стилінің психологиялық ахуалға тікелей әсерін дәлелдейді.

Жоғарыда айтылған тәжірибелерді қорытындылай келе, магистратура кәсіби және адами тұрғыдағы дамуға зор ықпал етті. Криптология саласында алынған білімдер ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталса, психология пәнінен үйренгендер ұжымдық басқаруда тиімділікке жетуге көмектеседі. Болашақта авторитарлық емес, демократиялық басқару стилін қолдану арқылы ұжымдағы сенімді арттыруға болады. Эмоциялық интеллектті дамыту арқылы әріптестердің мотивациясын күшейтіп, жұмысты өнімді жасаса болады. Криптологиядағы ғылыми жобаларды басқаруда психологиялық әдістерді енгізу арқылы нәтижені жақсартуға мүмкіндік бар.

Осылайша, магистратурадағы тәжірибе тек кәсіби салада емес, өмірлік дағдыларды қалыптастыруда да маңызды рөл атқарады. Басқару ісіндегі психологияны меңгеру – болашақта кез келген ұжымда тиімді жетекші болудың кепілі.

Есентаева Данагуль Жанабаевна

«Криптология» мамандығы, 1 курс магистранты

Болтаева Алия Масакбаевна

Психология ғылымдарының кандидаты

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті