Әл- Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің

Мәдениеттану мамандығы курс студенті: Серік Ұлсұлу

Әл- Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің оқытушысы: Аликбаева Маржан Башановна

Араб – мұсылман мәдениетінің атақты философтары

Араб мұсылман мәдениеті тарихында көптеген ұлы философтар мен ғалымдар маңызды рөл атқарған. Олар тек дін немесе философия ғана емес, сонымен қатар ғылым, әдебиет, медицина және математика салаларында да зор жетістіктерге жетті. Бұл философтар араб әлемінде ғана емес, бүкіл әлемде үлкен әсер қалдырды. Араб философиясы негізінен ислам дінімен тығыз байланысты болғанымен, оның дүниетанымы мен көзқарастары басқа мәдениеттермен де өзара байланыста дамыды. Мұсылман философиясының негізгі тұжырымдамаларының бірі – ақыл мен білімнің жоғары бағалануы. Әл-Фараби, Ибн Сина, Ибн Рушд сияқты ұлы ғалымдар мен философтар өздерінің еңбектерінде адамның ақыл-ойы мен діннің үйлесімін іздеуге тырысты. Мәселен, әл-Фараби өз философиясында адамның ең жоғарғы мақсаты – бақытқа жету екендігін, ал бақытқа жетудің жолы ақыл-ой мен моральдық құндылықтардың үйлесімінде екенін айтады. Бұл тұжырым араб философиясының негізіне айналды және кейінгі философиялық ойларды да тереңдетті.

Ибн Сина да философия мен ғылымды бір-бірімен байланыстырып, медициналық трактаттар жазып, ғылымға үлкен үлес қосты. Оның ең танымал еңбектерінің бірі – «Құдай туралы кітап» деген философиялық трактат болып табылады. Ибн Сина өзінің шығармаларында адамның рухани және дене әл-ауқатын теңдестіріп қарастырды, бұл араб мәдениетінің адамды барлық тұрғыдан толық түсінуге деген ұмтылысын көрсетеді.

Ибн Рушдтың еңбектері де араб философиясының дамуында ерекше орын алады. Ол философия мен діннің арасындағы байланыстарды зерттеп, олардың үйлесімділігі туралы пікірлер айтты. Ибн Рушд өзінің еңбектерінде Аристотельдің философиясын мұсылмандық дүниетаныммен үйлестіріп, философияның ғылым мен діннің бірлігін қамтитынын көрсетті. Араб философиясы, әсіресе исламдық кезеңде, батыс пен шығыстың ғылымдары мен мәдениетінің араласуындағы көпірге айналды. Араб мұсылман ойшылдары өздерінің шығармаларында тек философиялық мәселелерді ғана емес, сонымен қатар этикалық, әлеуметтік және саяси сұрақтарды да талқылады. Олар ғылымның дамуына үлкен ықпал етті және қазіргі заманғы білімнің негізін қалаушылардың бірі болды.

Араб мұсылман философиясының басқа да маңызды өкілдері, мысалы, Ибн Халдун, оның әлеуметтанулық теориялары мен тарих ғылымындағы жетістіктері ерекше атап өтуге тұрарлық. Ибн Халдун өзінің «Мукаддиме» шығармасында қоғамның құрылымы, мемлекет және оның даму заңдылықтары туралы тың көзқарастар ұсынды. Бұл еңбектері тек араб әлемінде ғана емес, бүкіл әлемде әлеуметтік ғылымдардың дамуына үлкен ықпал жасады. Араб философиясының тағы бір маңызды бағыты – оның ғылым мен техниканың дамуына қосқан үлесі. Араб мұсылмандарының көптеген ғылыми жаңалықтары, әсіресе математика, астрономия және медицина саласында жасалған жетістіктер қазіргі заманғы ғылымның негізіне айналды. Мысалы, араб ғалымдары алхимияны химияға айналдырды, ал астрономия мен географияда да көп жетістіктерге жетті. Бұл ғылыми жетістіктер философиялық ойлардың дамуына әсер етіп, араб мәдениетінің әлемдік өркениеттегі орнын нығайтты.

Қорытындылай кетсек, араб мұсылман философиясы тек ислам мәдениетінің емес, бүкіл әлемнің интеллектуалдық мұрасы болып табылады. Ол білім мен ақылдың дамуына зор үлес қосып, көптеген философиялық жүйелер мен ғылыми теориялардың негізін қалады. Араб философтарының мұрасы бүгінгі таңда да өзектілігін жоғалтқан жоқ, олардың еңбектері әлемдік философия мен ғылымның дамуында маңызды рөл атқарып келеді.