Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің Мәдениеттану мамандығы 1 курс студенті: Анарбек Аружан

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің оқытушысы:

Аликбаева Маржан Башановна

Орта ғасырдағы Араб-мұсылман мәдениетінің әдебиеті

Орта ғасырларда Араб-мұсылман мәдениеті әдебиет, ғылым, философия және өнер саласында жоғары деңгейге жетті. Бұл дәуір Ислам әлемінде рухани, зияткерлік және әдеби өрлеу кезеңі болып саналады. Исламның пайда болуынан кейінгі алғашқы ғасырларда Құран мен хадистер әдебиеттің негізін қалады, ал кейінгі кезеңде түрлі жанрлар мен стильдер дами бастады.

Құран — ислам дінінің қасиетті кітабы ғана емес, сонымен бірге араб әдебиетінің негізгі тірегі. Ол араб тіліне ерекше көркемдік және мәнерлілік сыйлады. Құрандағы баяндаулар, аяттардың ритмикасы, поэтикалық тілі мен метафоралары ортағасырлық араб әдебиетінің негізін қалыптастырды. Құранның тілдік байлығы ақындар мен жазушыларға шабыт беріп, әдеби шығармашылықты жаңа деңгейге көтерді.

Орта ғасырдағы әдебиетінде бірнеше жанрлар болды: 1)Поэзия (Шиир) Араб поэзиясы Исламға дейінгі дәуірден бері жоғары дамыған. Орта ғасырларда бұл дәстүр одан әрі дамып, мазмұны мен формасы күрделене түсті. Мұхаммед пайғамбардың дәуіріндегі поэзия: Исламның таралуы поэзияға жаңа тақырыптар алып келді. Құран әсерімен діни мазмұндағы өлеңдер пайда болды. Атақты ақындар: Аль-Мутанабби (915–965) — араб поэзиясының ең ірі тұлғаларының бірі. Оның өлеңдерінде адамның рухани күші мен еркіндігі жырланды. Абу Нувас (756–814) — шарап, махаббат және өмірдің рахаты туралы жазған. Тақырыптары: Дін, махаббат, табиғат, философия, этика.

2)Проза Араб-мұсылман әдебиетінде маңызды орын алды. Ол ғылыми, философиялық және тарихи шығармалармен ерекшеленді. Мақама — қызықты оқиғалар мен юморлық әңгімелер жинағы Қиссалар — діни аңыздар мен қиссалар, олар халыққа моральдық және діни тәлім беру мақсатында жазылды. Тарихи проза — мемлекеттердің тарихы мен билеушілердің өмірін сипаттайтын шығармалар.

3)Ғылыми және философиялық әдебиет. Орта ғасырларда араб мәдениеті ғылым мен философия саласында әлемдік деңгейде жетекші рөл атқарды. Тұлғалар: Ибн Сина («Канон медицины») медицина және философияда маңызды еңбектер жазды. Әл-Фараби — музыка теориясы, логика және саясат туралы шығармаларымен танымал. Ибн Рушд (Аверроэс) — Аристотель идеяларын түсіндіріп, Еуропа философиясына ықпал етті.

4)Хикаялар мен ертегілер. Ең танымал шығармалардың бірі — «Мың бір түн». Бұл жинақ көптеген халықтардың мәдениетін, өмір салтын және сенімдерін көрсететін әлем әдебиетінің жауһары. Шығармаларында батырлық, махаббат, қиял-ғажайып элементтері ұштасып, оқырмандарды баурап алады.

Әдебиеттің тақырыптары: Ислам діні мен философиясы,Табиғат пен махаббат, Ғылым мен білімді дәріптеу, Өмірдің өткіншілігі мен адамгершілік мәселелері.

Араб әдебиетінің әлемдік ықпалы. Араб тіліндегі ғылыми еңбектер латын тіліне аударылып, Еуропада Қайта өрлеу дәуірінің басталуына ықпал етті. Поэзия мен прозадағы стильдік ерекшеліктер ортағасырлық испан және итальян әдебиетіне әсер етті. Ортағасырлық араб әдебиеті қазіргі заманғы араб мәдениетінің негізін қалаушы ретінде маңыздылығын сақтап келеді.

Орта ғасырдағы Араб-мұсылман әдебиеті адамзат өркениетінің ұлы жетістіктерінің бірі болды. Ол ғылым, дін, философия және өнер салаларын біріктіріп, мәдениеттер арасындағы байланысты нығайтты. Бұл әдебиет тек Ислам әлемінде ғана емес, бүкіл әлемде маңызды орын алады, себебі ол адамдарды білімге, рухани тазалыққа және шығармашылыққа жетеледі.