Алматы облысы

Жамбыл ауданы

Жамбыл атындағы орта мектеп КММ

Солтанбаева Ақбота Сансызбаевна, тәрбиеші

«Асығың алшысынан түссін»

Мектепке дейінгі ұйымда ұлттық ойындарды қолдану арқылы балалардың танымдық, физикалық және әлеуметтік дамуына ықпал ету – тәрбиелеу мен білім беру үдерісінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Ұлттық ойындар, оның ішінде асық ойыны, балалардың денсаулығын нығайтуға, ойлау қабілетін дамытуға, шығармашылық пен әлеуметтік дағдыларын жетілдіруге мүмкіндік береді.

Ұлттық ойындар – халықтың мәдениеті мен салт-дәстүрлерін дәріптеудің маңызды тәсілі. Олар баланың дамуына кешенді түрде әсер етеді. Асық ойыны – қазақ халқының ұлттық ойындарының бірі, ол балалардың ойлауын, логикалық және математикалық қабілеттерін дамытуға бағытталған ойын болып табылады.

Асық ойынының негізгі ерекшелігі – оның қарапайым ережелері мен әрі қызықты, әрі тәрбиелік мәнінің тереңдігі. Бұл ойын балаларды тек ойнауға ғана емес, сонымен бірге саналық, әділдік, ережелерді сақтау сияқты моральдық құндылықтарға да тәрбиелейді.

Асық ойынын мектепке дейінгі ұйымда қолдану балалардың танымдық қабілеттерін әртүрлі аспектілер бойынша дамытуға мүмкіндік береді.

Асық ойынында баланың ойлау қабілетін дамытатын элементтер көп. Мысалы, асықты қалай тастау керектігін, қандай тәсілмен ұпай жинауға болатынын жоспарлау, әр қадамды алдын ала ойлап, стратегия құру – баланың логикалық ойлауын дамытуға ықпал етеді.

Ойын кезінде балалар ұпайларды есептейді, асықтардың санын санайды, бұл олардың математикалық қабілеттерін дамытады. Санап, қосып-азайтып, салыстыру және есептеу дағдыларын қалыптастырады.

Асық ойынын ойнау кезінде балалар кеңістіктегі нысандарды бағдарлап, оның орналасуын түсінеді. Олар әртүрлі бағыттарды таңдап, нақты бір мақсатқа жету үшін әрекет етеді.

Ойын барысында балалар қандай асықтың қай жерге түскенін, қайсысын ұрғанын есте сақтауы керек. Бұл олардың есте сақтау қабілетін жетілдіруге ықпал етеді.

Асық ойынының балабақшада тиімді қолданылуы үшін педагогтар келесі әдіс-тәсілдерді пайдалануы мүмкін:

Балаларға асық ойынының ережелерін қарапайым түрде түсіндіріп, оларды ойынның мақсаты мен тапсырмаларына бағыттау маңызды. Әсіресе, ойынның алғашқы кезеңдерінде ережелерді нақтылап, балалардың қызығушылығын арттыру қажет.

Ойынның күрделенуі балалардың жас ерекшеліктеріне қарай болуы тиіс. Алдымен қарапайым ойынды ұсыну, мысалы, асық тастау, кейінірек түрлі ережелермен және стратегиямен ойнау керек.

Асық ойынын топтық және жеке түрде өткізу арқылы балалардың әлеуметтік дағдыларын дамытуға болады. Топтық ойындар балалардың ынтымақтастық, көмек көрсету, бір-бірін қолдау сияқты дағдыларын қалыптастырады. Ал жеке ойындар әр баланың жеке қабілетін дамытуға мүмкіндік береді.

Балаларға түрлі деңгейдегі тапсырмалар беру арқылы олардың қызығушылығын сақтауға болады. Мысалы, асықтың әртүрлі түстері мен өлшемдері бойынша ойын ережелерін өзгерту, ұпайды көп жинау үшін стратегиялық қадамдар жасау сияқты тапсырмалар қосуға болады.

Асық ойынын тек танымдық қана емес, физикалық және әлеуметтік дамуды да ескеретін ойын ретінде қолдану маңызды.

Асық ойынында балалар асықтарды жинау, ату, ұпай алу үшін қимылдайды. Бұл олардың қол және көз үйлесімділігін, моторикасын жетілдіреді, дене шынықтыру дағдыларын арттырады.

Топтық ойындарда балалар өзара әрекеттесіп, бір-біріне көмек көрсетеді. Олар бірге әрекет ете отырып, өзара қарым-қатынас жасау дағдыларын меңгереді. Бұл олардың топтық жұмыс, өзара сыйластық, ынтымақтастық сияқты әлеуметтік дағдыларын дамытады.

Ойын кезінде балалар жеңіске қуанып, жеңілгенде сабыр сақтайды. Бұл олардың эмоционалды тұрақтылығын арттырады, сондай-ақ шыдамдылық пен әділдік сияқты қасиеттерді тәрбиелейді.

Асық ойынын балабақшада қолдану балаларға қазақ халқының мәдениеті мен дәстүрлерін танытуға мүмкіндік береді.Асық ойынын ойнау арқылы балалар қазақ халқының ұлттық ойындары мен мәдениетін танып, оларды құрметтеуге үйренеді. Бұл балалардың патриоттық сезімдерін оятып, ұлттық құндылықтарға деген қызығушылығын арттырады.

Асық ойынын ойнау барысында балаларға халықтың даналығы, тәрбие қағидаттары мен әдет-ғұрыптары жайлы айтылады. Бұл ойын арқылы олар халықтың өмір сүру салтын, салт-дәстүрлерін, әлеуметтік қатынастарын түсінуге мүмкіндік алады.

Мектепке дейінгі ұйымда ұлттық ойындарды, оның ішінде асық ойынын қолдану – балалардың танымдық, физикалық және әлеуметтік қабілеттерін дамыту үшін тиімді әдіс болып табылады. Асық ойыны балаларға математикалық дағдыларды, логикалық ойлауды, кеңістік түсінігін және есте сақтау қабілетін дамытуға ықпал етеді. Сонымен қатар, ұлттық ойындар балаларға ұлттық мәдениетті таныту мен ұлттық құндылықтарды сақтаудың маңызды тәсілі болып табылады. Мектепке дейінгі ұйымда асық ойынын қолдану балалардың жеке тұлғалық дамуына оң әсер етіп, олардың әлеуметтік ортада дұрыс қалыптасуына көмектеседі.

Қазіргі заманғы білім беру жүйесінде балалардың ойын арқылы үйренуіне, жеке тұлға ретінде дамуына мүмкіндік беретін ерекше тәсілді ұсынатындығында.

Бұл әдістемелік құралды қолданудың бірқатар маңызды аспектілері бар:

Баланың дамуына әсері: Ойын – балалардың танымдық, әлеуметтік және эмоционалдық дамуын ынталандыратын құрал. Асық ойыны арқылы балалар қол моторикасын, логикалық ойлауын, есту қабілетін дамытып, қоршаған ортаны түсінуге үйренеді.

2. Тақырыптық және ұлттық тәрбие: Асық ойыны қазақ халқының ұлттық мұрасының бір бөлігі болғандықтан, бұл әдістемелік құралды қолдану арқылы балаларға ұлттық мәдениет пен дәстүрлерді танытуға мүмкіндік береді. Асық ойындары қазақ халқының тұрмыс-тіршілігін, әлеуметтік қатынастарын, дүниетанымын түсінуге жол ашады.

3. Когнитивтік дағдыларды дамыту: Асық ойынының элементтері математика, логика, стратегиялық ойлау сияқты когнитивтік дағдыларды дамытуға септігін тигізеді. Бұл әсіресе балалардың есептеу дағдылары мен кеңістіктік қиялын жақсартуға көмектеседі.

4. Қарым-қатынас пен топтық жұмыс: Ойын балалар арасында өзара әрекеттестік пен қарым-қатынас дағдыларын дамытады. Әсіресе топтық ойындарда балалар бірге жұмыс істей отырып, бір-біріне көмектеседі, нәтижесінде коммуникативтік қабілеттері жоғарылайды.

5. Психологиялық әсері: Ойын барысында балалар көңілді әрі қызықты жағдайда білім алады, бұл олардың психологиялық жайлылығын және өз-өзіне сенімділігін арттырады. Сонымен қатар, ойын арқылы бала эмоционалдық күйзелістерін жеңілдетіп, стреске қарсы тұра алады.

Бұл әдістемелік құралды қолдану – балалардың жеке тұлға ретінде жан-жақты дамуын қамтамасыз етуге бағытталған маңызды қадам. Оны оқу процесіне енгізу оқытушылар мен тәрбиеленушілер арасында өзара әрекеттестікті күшейтеді және білім беру процесін тиімді әрі қызықты етеді.

«Асығың алшысынан түссін» әдістемелік құралының ерекшеліктері оның балалардың танымдық, шығармашылық және әлеуметтік дағдыларын дамытуға бағытталған инновациялық тәсілдеріне негізделген. Бұл әдістемелік құралдың ерекшеліктері мыналарда:

1. Ұлттық дәстүрлермен байланысы: Құрал ұлттық ойындарды негізге ала отырып, әсіресе асық ойыны арқылы балаларға қазақ халқының мәдениетін, тарихын және дәстүрлерін танытуға мүмкіндік береді. Бұл ұлттық құндылықтарды сақтау және дамыту мақсатында ерекше мәнге ие.

2. Ойын арқылы оқыту: «Асығың алшысынан түссін» әдістемесі балалардың ойын арқылы оқып-үйренуін қамтамасыз етеді. Ойын әдісі балаларға оқу процесін қызықты әрі көңілді ету арқылы білім беру мазмұнын терең меңгеруге ықпал етеді. Асық ойыны балалардың логикалық ойлау, сандық түсінік, стратегия құру және топтық жұмыс сияқты дағдыларын дамытуға көмектеседі.

3. Дамыта оқыту тәсілі: Әдістемелік құрал дамыта оқыту принциптерін жүзеге асырады. Яғни, әрбір бала өзінің деңгейіне және мүмкіндігіне сәйкес білім алады. Бұл оқыту тәсілі балалардың дербестігін, ой-өрісін кеңейтуді және шығармашылық қабілеттерін арттыруды көздейді.

4. Әлеуметтік және эмоционалдық даму: Асық ойыны арқылы балалар бір-бірімен қарым-қатынас орнатуды, топтық жұмыстарды үйлестіруді үйренеді. Бұл олардың әлеуметтік дағдыларын дамытуға, сондай-ақ эмоционалдық интеллекісін көтеруге ықпал етеді.

5. Кешенді дағдыларды дамыту: Құрал балалардың когнитивтік (ойлау), психомоторлық (қол-аяқ қозғалыстары) және әлеуметтік дағдыларын қатар дамытуды көздейді. Асық ойынының ерекшелігі – оның физикалық белсенділікпен қатар логикалық тапсырмаларды орындауды талап етуі. Бұл жағдай балаларды жан-жақты дамытады.

6. Қызығушылық пен мотивация: Әдістемелік құрал балалардың қызығушылығын арттырып, оқу процесіне деген мотивацияны күшейтеді. Асық ойынының ережелері балалар үшін таныс әрі қызықты болғандықтан, олар оқу барысында белсенді қатысуға, ізденуге және тәжірибе жинақтауға ынталы болады.

7. Құралдың көпфункционалдығы: «Асығың алшысынан түссін» әдістемелік құралы әртүрлі пәндерді оқытуда қолдануға болады. Бұл құрал баланың жас ерекшеліктеріне, пәннің ерекшеліктеріне және мақсаттарына қарай бейімделіп, түрлі жағдайда тиімді пайдаланылуы мүмкін.

«Асығың алшысынан түссін» әдістемелік құралы балалардың білім алу процесін қызықты әрі нәтижелі етіп, олардың жан-жақты дамуына мүмкіндік береді. Әдістеме ұлттық ойындарды заманауи білім беру жүйесіне енгізу арқылы баланың тұлғалық және әлеуметтік дамуына үлкен ықпал етеді.

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМДА АСЫҚ ОЙЫНДАРЫН ҚОЛДАНУ

ЕРЕЖЕЛЕРІ МЕН ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІ

Асық ойыны – қазақ халқының дәстүрлі ұлттық ойыны, балалардың ойлау қабілетін, физикалық белсенділігін, сондай-ақ әлеуметтік дағдыларын дамытуға арналған тиімді құрал. Бұл ойын балабақшада балалардың қызығушылығын арттырып, оларды зейінді, шыдамды болуға үйретеді. Асық ойынының әртүрлі ережелері мен әдіс-тәсілдерін дұрыс қолдану арқылы педагогтар балаларды тек ойын арқылы ғана емес, сонымен қатар моральдық құндылықтар мен ұлттық дәстүрлерге де тәрбиелей алады.

Асық ойынын балабақшада қолдану үшін оны ойнау ережелерін балалардың жас ерекшеліктеріне сай түсіндіру қажет. Ережелер қарапайым және балаларға түсінікті болуы керек. Мысалы:

Ойынға арналған алаңның көлемі мен орны анықталады. Балаларға ойынды ашық және қауіпсіз жерде ойнау ұсынылады.

Әдетте, асық ойынында әр балаға 5-10 асық беріледі, бірақ бұл саны ойынның түріне және балалардың санына байланысты өзгеруі мүмкін. Ойынның негізгі мақсаты – асықтарды белгілі бір тәсілмен жинау немесе ұрып алу. Ойын барысында әртүрлі тапсырмаларды орындап, ұпай жинау көзделеді.

1. Әр бала кезекпен асықтарын тастап немесе ұрып, оларды белгілі бір жерге жинауы керек.

2. Асықтарды қалай ұрғаны немесе қай жерге түскені туралы есеп жүргізіледі.

3. Ұпай жинау үшін әр асықтың белгілі бір құны болуы мүмкін.

4. Ойын барысында балалар өз кезегін күтуі, бір-бірін қолдап, әділ болуға үйренуі керек.

Балалар асықтарды ұрғанда, олардың ешқайсысы да жарақат алмауы үшін тәрбиеші олардың қауіпсіздігін бақылауы керек. Ойын алаңында ешқандай қауіпті заттар болмауы керек.

Асық ойынын балабақшада балалардың қызығушылығын арттырып, әртүрлі мақсаттарға жету үшін педагогтар түрлі әдіс-тәсілдерді қолдана алады. Балабақшада асық ойынын қарапайым ережелермен бастау өте маңызды.

Әр ойынның өз ерекшеліктері мен талаптары болады, сондықтан әртүрлі түрлерін қолдану арқылы балалардың қызығушылығын сақтап, ойынды әртүрлі деңгейде өткізуге болады.

Ойын барысында балалар командаларға бөлініп, бір-біріне көмектесіп, ортақ мақсатқа жетуге ұмтылады. Бұл олардың ынтымақтастық, топтық жұмыс дағдыларын дамытады.

Ойынды жеке түрде өткізу арқылы әр баланың жеке қабілеттері мен қызығушылықтарын дамытуға болады. Мұнда әр бала өз асықтарын тастап, ұпай жинау арқылы жеке жетістіктерге жетуге тырысады.Асық ойынын топпен ойнағанда, балалар бір-бірімен қарым-қатынас жасауды, ережелерді сақтауды және әділ болуды үйренеді. Ойын кезінде балаларға топ ішінде өз пікірін айтуға, шешім қабылдауға мүмкіндік беріледі.

Ойынның қызықты әрі білімді болуы үшін, оның ережелерін өзгертіп отыруға болады. Мысалы, ұпай жинау үшін асықтың түрін өзгерту, ұрылған асықты қайтадан жинау сияқты тапсырмаларды қосуға болады.

Асық ойынын мектепке дейінгі ұйымда қолданудың басты педагогикалық мақсаттары:

Асық ойынын ойнау кезінде балалар өздерінің логикалық ойлауын, есептеу дағдыларын, кеңістікті бағдарлау қабілетін дамытуға мүмкіндік алады. Ойын арқылы балалар өзара әрекеттесуді, ынтымақтастықты, топпен жұмыс істей білуді үйренеді. Асық ойынында балалар қимылдап, қол-аяқ үйлесімділігін жақсартады. Асық ойынын ойнау балаларды сабырлылыққа, жеңіс пен жеңіліс жағдайында әділ болуға тәрбиелейді.

Асық ойыны балаларды қазақ халқының мәдениеті мен дәстүрлерімен таныстырады.

Асық ойынының ережелері қарапайым әрі балаларға түсінікті, бұл олардың қызығушылығын арттырады.

Асық ойынын түрлі нұсқалармен өткізу арқылы балалардың қызығушылығын және ойлау қабілетін әртүрлі бағытта дамытуға болады.

Асық ойынын балабақшада қолдану арқылы балалардың танымдық, физикалық және әлеуметтік дағдыларын дамытуға болады. Ойынның қарапайым ережелері мен түрлі әдіс-тәсілдері балалардың шығармашылығын, зейінін, сондай-ақ ойын барысында ынтымақтастық пен әділдік қағидаларын меңгеруіне ықпал етеді. Асық ойынын балабақшада қолдану – балалардың ұлттық мәдениетпен танысуы мен дамуының маңызды бөлігі болып табылады.

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТӘЖІРИБЕДЕ ҚОЛДАНУДЫҢ ШАРТТАРЫ

Мектепке дейінгі ұйымдағы балалар әлі оқу мен жазуға толық үйренген жоқ, сондықтан ойын түрінде өтетін әдістемелік құрал олардың жас ерекшеліктеріне бейімделуі тиіс. Асық ойынының ережелері мен тапсырмалары балалардың психологиялық және физикалық даму деңгейіне сай қарапайым әрі қызықты болуы керек. Мысалы, алғашқы ойындар жеңіл әрі түсінікті ережелермен жүргізілуі тиіс.

Ойын – ең негізгі оқыту әдісі. «Асығың алшысынан түссін» әдістемелік құралы баланың дене қимылын дамыту, логикалық ойлау, сандық түсініктерді қалыптастыру, сондай-ақ әлеуметтік дағдыларды дамытуға бағытталуы тиіс. Ойынды пәндік, тақырыптық сабақтармен үйлестіріп, балалардың қызығушылығын арттыру мақсатында қолдану қажет.

Мектепке дейінгі ұйымда балалардың қозғалыс белсенділігі жоғары болады, сондықтан ойындарды қауіпсіз өткізу өте маңызды. Асық ойынын өткізу барысында балалардың жарақат алмауы үшін орынның қауіпсіздігін тексеріп, ойын ережелерін сақтауды қамтамасыз ету қажет. Педагог балаларды дұрыс бағыттап, ойын кезінде тәртіптің сақталуын қадағалауы тиіс.

Ойын балаларға өзара әрекеттесуге мүмкіндік береді, сондықтан топтық және жұптық жұмыс ретінде ұйымдастыру маңызды. Бұл олардың қарым-қатынас дағдыларын дамытуға, топтық жұмысқа үйретуге және өзара құрмет пен көмектесу мәдениетін қалыптастыруға көмектеседі.

Ойынды түрлі вариацияларда өткізу, жаңа элементтер мен тапсырмаларды енгізу балаларды ынталандырады. Сонымен қатар, педагог әртүрлі ойындарды араластырып, олардың динамикасын өзгертіп отыруы керек.

Мектепке дейінгі ұйымдағы балалардың әрқайсысының жеке қабілеттері әртүрлі болады. Әр баланың жеке мүмкіндігіне қарай ойынның қиындық деңгейін өзгерту, оның ойлау, есту, көру, қозғалыс дағдыларын дамытуға бағытталған тапсырмалар ұсыну қажет. Мысалы, бір балаларға асық тастау арқылы санап үйрену, ал басқаларына логикалық ойындар арқылы ойлау қабілетін дамытуға мүмкіндік беріледі.

Ұлттық ойын элементтерін пайдалану арқылы балаларға қазақ халқының мәдениетін, дәстүрлерін танытуға мүмкіндік береді. Балалар ұлттық ойындарды ойнау арқылы ұлттық құндылықтарды, ұжымдық жұмыс істеу дағдыларын, батылдық пен шыдамдылықты меңгереді. Әр баланың дамуын бақылап, оның білім деңгейін және қатысу белсенділігін анықтап отыру маңызды. Педагог ойын соңында балаларға кері байланыс беру арқылы олардың алған білімін қорытындылап, қажет болған жағдайда түзету жұмыстарын жүргізуі тиіс.

Ойын баланың шығармашылық қиялын дамытады. Балабақшадағы балалардың шығармашылық қабілеттерін ынталандыратын ойын түрлерін қамтуы тиіс. Мысалы, балаларға өздерінің ойын ережелерін ойлап табуға мүмкіндік беру арқылы оларды шығармашылық ойлауға шақыруға болады.

Асық, түрлі ойын құралдары, тақта, карталар және тағы басқа материалдармен қамтамасыз етілген жағдайда балалардың ойынын ұйымдастыру оңай әрі қызықты болады.

ЖАҢАЛЫҒЫ

Бұл құралдың жаңалығы, ең алдымен, оның ойын негізінде балалардың жан-жақты дамуына ықпал етуі, ұлттық дәстүрлерді жаңаша түрде оқытуға енгізуі, сондай-ақ Мектепке дейінгі ұйымдағы педагогикалық әдіс-тәсілдермен үйлесімділігімен байланысты. Асық ойынына балабақшадағы балаларға тек қызықты уақыт өткізуге ғана емес, сонымен қатар ұлттық мәдениет пен дәстүрді танытуға мүмкіндік береді. Балалар осы ойын арқылы халықтың дәстүрлері мен құндылықтарын үйреніп, ұлттық тәрбие алады.

Мектепке дейінгі ұйымдағы ойынның оқу процесіне ықпал ету мүмкіндігін жаңаша қарастырады. Балалар тек ойын ойнаумен шектелмей, сонымен қатар логика, есептеу, еске сақтау және стратегиялық ойлау қабілеттерін дамытады. Педагогтар үшін бұл әдіс балалардың ұйымдастырылған іс-әрекетке деген қызығушылығын арттырып, оқыту процесін жеңіл әрі тиімді етеді.

Баланың физикалық және танымдық қабілеттерін қатар дамытуды көздейді. Асық ойыны балалардың дене моторикасын, қол-аяқ қимылдарын үйлестіруді дамытуға ықпал етеді. Сонымен қатар, балалардың ақыл-ойы, сандық түсініктері мен логикалық ойлау қабілеттері де осы ойын арқылы жетілдіріледі. Бұл қозғалыс пен ақыл-ойды бірге дамытудың жаңа тәсілі болып табылады.

Ойын барысында балалар бір-бірімен қарым-қатынас жасап, топтық жұмыста өзара әрекеттеседі. Бұл олардың коммуникативтік дағдыларын арттыруға және әлеуметтік қарым-қатынастарды жақсартуға ықпал етеді. Әдістемелік құралдың бұл жаңалығы балалардың ұжымда жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыруда үлкен рөл атқарады.

Балалардың жас ерекшеліктеріне және дамуының әртүрлі деңгейлеріне сәйкес түрлі ойын түрлері мен тапсырмалары ұсынылған. Бұл құрал балабақшадағы әртүрлі жас топтарымен жұмыс істеуге мүмкіндік береді, себебі педагогтар әрбір баланың деңгейіне қарай тапсырмаларды бейімдеп, әртүрлі әдістерді қолдана алады.

Балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағытталуы. Ойын барысында балалар өздігінен шешім қабылдауды үйренеді, жаңа тәсілдерді ойлап табады. Бұл олардың шығармашылық ойлау дағдыларын жетілдіріп, жаңа идеяларды ұсынуға ынталандырады.

Мектепке дейінгі ұйымдағы оқу үдерісіне жаңа әрі тиімді тәсілдер енгізеді. Педагогтар балалардың ойын арқылы білім алуы мен дамуына үлкен көңіл бөле отырып, дәстүрлі әдістермен қатар ойын әдісін тиімді пайдалана алады. Бұл білім беру жүйесінің жан-жақты дамуына оң әсер етеді.

Ойын барысында балалардың көңіл-күйі көтеріледі, олар ойынға белсене қатысады және сабаққа деген қызығушылықтары артады. Педагог балаларды өздерін еркін сезінетін психологиялық қолайлы ортаға шақырады. Бұл жағдай балалардың оқуға деген мотивациясын арттырады және олардың эмоционалдық дамуына ықпал етеді.

Балаларды топпен және жеке жұмыс істеуге шақыру арқылы олардың өзара байланысын дамыту көзделген. Мұндай тәсілдер балалардың өзара көмек көрсету, бір-біріне қолдау көрсету сияқты қасиеттерді қалыптастырады.

Ұлттық дәстүрлер мен мәдениетті ойын арқылы енгізу тәсілі, баланың танымдық және физикалық дамуын қатар дамыту, сондай-ақ балабақшада оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін енгізуінде. Бұл әдістеме балалардың жан-жақты дамуына, ұлттық тәрбие алуға және оқу процесіне жаңа қызығушылықпен қатысуға мүмкіндік береді.

АСЫҚ ОЙЫНЫНЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МАҢЫЗЫ

Асық ойыны – қазақ халқының бай мәдени мұрасының бірі. Бұл ойын бала тәрбиесінде үлкен орын алады, себебі ол балаларды тек дене шынықтырумен ғана емес, сонымен қатар ақыл-ой қабілеттерін дамытуда, әлеуметтік дағдыларды қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Асық ойынының педагогикалық маңызы оның көп қырлы даму аспектілерін қамтуында жатыр: физикалық, интеллектуалдық, әлеуметтік және эмоционалдық.

Асық ойынының басты ерекшелігі – бұл ойынның дене тәрбиесі мен физикалық даму тұрғысынан тиімділігі. Ойын барысында балалар қолдарын шеберлікпен қолдануға, жылдамдық пен ептілікті дамытуға үйренеді. Асық ойынында әрбір баланың жылдам әрекет етуі, мақсатқа бағытталған әрекеттері балалардың дене шынықтыру деңгейін арттырады. Олар өз денелерін басқаруға, қозғалыс координациясын жетілдіруге, түрлі жаттығуларды орындауға дағдыланады.

Асық ойынының интеллектуалдық маңызы зор. Ойын барысында балалар есептеу қабілеттерін дамытады, себебі ойын ережелері бойынша асықты есептеп, оны қай жерге орналастыруды жоспарлау керек. Бұл ойында балалар логикалық ойлауын, стратегия құруын, алдын ала болжам жасауды үйренеді. Олар ойын барысында әртүрлі есептеулер мен шешімдер қабылдайды, бұл өз кезегінде баланың зейінін, логикасын, ойлау қабілетін дамытады.

Асық ойыны баланың әлеуметтік дағдыларын қалыптастыруда да маңызды рөл атқарады. Ойын барысында балалар топ болып әрекет етеді, өзара қарым-қатынас орнатады, ережелерді ұстануға, ойынға қатысушы басқа балалармен араласуға үйренеді. Топтық ойындар арқылы баланың әрбір қатысушыны құрметтеу, бірлесіп жұмыс істеу, кезек күту және әділдік ұстанымдарын меңгеруі қалыптасады. Сонымен қатар, балалар ойын барысында жеңіс пен жеңіліс психологиясын түсініп, эмоцияларын басқаруды үйренеді.

Асық ойыны қазақ халқының ұлттық құндылықтарын, салт-дәстүрлерін балаларға жеткізуде маңызды құрал болып табылады. Ойын қазақтың ұлттық мәдениетін, тарихын, тұрмысын, тұрмыстық салттарын таныстырады. Асық – қазақ халқының көшпелі өмірінен шыққан құрал, оны пайдалану барысында балалардың ұлттық мұрамен танысуына мүмкіндік беріледі. Сонымен қатар, бұл ойын баланың ұлттық болмысын қалыптастыруға, өз халқының мәдениетіне деген қызығушылығын оятуға ықпал етеді.

Асық ойынының эмоционалдық аспектісі де маңызды. Ойын барысында балалар өз эмоцияларын басқаруды, көңіл-күйін реттеуді үйренеді. Жеңіс немесе жеңіліс кезінде бала сабырлылықты сақтау, басқа балалардың ойынға қатысуын құрметтеу, бәсекелестік атмосферасында өз эмоцияларымен жұмыс істеу дағдыларын игереді. Сонымен қатар, ойын баланың көңіл-күйін көтеріп, стрессті жеңілдетуге мүмкіндік береді.

Асық ойыны баланың тұлғалық дамуына да әсер етеді. Бұл ойын балаларды мақсат қойып, оған жетуге ұмтылуға, тұрақтылық пен табандылыққа үйретеді. Сондай-ақ, балаларды әділдікке, топпен жұмыс істеуге, өзара сыйластықты құрметтеуге тәрбиелейді.

Асық ойынының педагогикалық маңызы зор. Ол баланың физикалық, ақыл-ой, әлеуметтік және эмоционалдық дамуына үлкен әсер етеді. Сонымен қатар, асық ойынын қолдану арқылы балалар ұлттық мәдениетке жақындайды, өз халқының тарихын, мәдени мұрасын таниды. Тәрбиешілер осы ойынның педагогикалық мүмкіндіктерін дұрыс пайдалану арқылы балалардың жан-жақты дамуына ықпал ете алады.

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМДА АСЫҚ ОЙЫНДАРЫН ҚОЛДАНУДА БАЛАЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ДАМУЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ

Асық ойыны -балалардың танымдық қабілеттерін дамытуға, логикалық ойлау мен есептеу дағдыларын жетілдіруге арналған тиімді құрал. Бұл ойын тек көңіл көтеру мен уақыт өткізудің тәсілі ғана емес, сонымен бірге балалардың танымдық дамуында маңызды рөл атқарады. Мектепке дейінгі ұйымда асық ойындарын қолдану арқылы балалардың зейіні, есте сақтау қабілеті, математикалық дағдылары мен кеңістіктік түсініктері дамиды.

Асық ойынының баланың танымдық дамуына әсері оның негізгі ережелеріне, ойын барысында шешілетін міндеттерге және ойынның мақсатына байланысты. Асық ойынын ойнау барысында балалардың ақыл-ойына келесі ықпалдар жасалады:

Асық ойынында бала белгілі бір мақсатқа жету үшін стратегия құрады, логикалық қадамдар жасайды. Бұл олардың логикалық ойлау қабілетін дамытады. Мысалы, бала асықтарды қалай жинау керектігін, оларды қай жаққа бағыттау керек екенін ойластырады.

Ойын барысында асықтардың санын есептеу, ұпайларды жинау және салыстыру қажет болады. Бұл балалардың математикалық дағдыларын дамытады. Әр асықтың санын қосып, не алып тастап, ұпай жинау арқылы олар есептеуді үйренеді.

Асық ойынын ойнау кезінде балалар ойын алаңын бағдарлап, асықтарды қалай орналастыру керектігін ойлайды. Бұл олардың кеңістіктік түсінігін дамытуға көмектеседі. Балалар нысанның қай жерде екендігін, қай жаққа қойылуы керектігін анықтайды.

Асық ойынында балаларға әртүрлі қадамдарды есте сақтау қажет. Олар қай асықты қашан, қайда тастағанын немесе жинағанын ұмытпау үшін зейін қоюы керек. Бұл есте сақтау қабілетін дамытуға ықпал етеді.

Асық ойынын балабақшада қолдану барысында педагогтар балалардың танымдық дағдыларын дамыту үшін арнайы әдіс-тәсілдерді қолдана алады.

Асық ойынында балалар асықтарды жинап, әртүрлі есептеулер жасайды. Бұл ойынның арнайы ережелері мен тапсырмалары баланың математикаға деген қызығушылығын оятады. Мысалы:

Әр асықтың құны болуы мүмкін, және балалар ұпай жинау үшін асықтардың санын есептеп, дұрыс стратегия жасап, математикалық дағдыларын дамытады.

Балалар әр түрлі асықтарды санап, үлкенді-кішілігін салыстырады, бұл салыстыру дағдыларын қалыптастырады.

Асық ойынында ойыншылар асықтарды қайда тастағанын немесе қай жерге жинағанын есте сақтау керек. Ойынның барысында балалар есте сақтау қабілеттерін жақсартады. Әсіресе, асықтың орналасқан жері мен оның санына назар аудару балалардың зейінін арттырады.

Асық ойынында жеңіс үшін бала бірнеше логикалық қадам жасау керек. Әр қадамда асықтың орналасуы мен бағыттарын дұрыс болжау қажет. Бұл ойын балалардың болжам жасау қабілетін дамытуға ықпал етеді. Мысалы:

- Асықтарды дәл тастау үшін қандай қадамдар жасау керектігін анықтау.

- Ұпай жинау немесе асықтарды алу үшін тиімді стратегияны таңдау.

Асық ойынында баланың кеңістіктегі нысандарды орналастыру, бағыттарды анықтау сияқты дағдылары дамиды. Олар асықтарды нысанаға дәл орналастыру үшін кеңістікті бағдарлайды. Бұл балалардың кеңістіктік түсініктерін дамытып, ақыл-ойын жетілдіреді.

Асық ойынын балабақшада тиімді пайдалану үшін педагогтар әртүрлі әдіс-тәсілдерді қолдана алады:

Балаларға асық ойынының негізгі ережелерін түсіндіру өте маңызды. Әсіресе, балалар ойынға алғаш рет қатысса, ережелерді қарапайым әрі түсінікті түрде түсіндірген жөн. Бұл олардың ойын ережелерін сақтауын және ойынның мәнін түсінуін қамтамасыз етеді.

Асық ойынын бірнеше кезеңге бөліп ұйымдастыруға болады:

Алғашқы кезеңде балалар асықтарды жай ғана тастап, ұпай жинайды.

Екінші кезеңде асықтардың санын есептеу, оларды белгілі бір жүйемен орналастыру тапсырмалары беріледі.

Үшінші кезеңде балалар күрделі стратегиялар жасап, ұпайды көп жинау үшін әртүрлі тактикаларды қолданады.

Асық ойыны балалардың қызығушылығын арттыру үшін әртүрлі нұсқалармен өткізілуі мүмкін. Мысалы, асықтардың әртүрлі түстері мен пішіндерін қолдану, ойынның ережелерін өзгерту арқылы баланың назарын сақтап, қызығушылығын оятуға болады.

Топтық ойындар балалардың әлеуметтік дағдыларын дамытуға көмектеседі. Олар бір-бірімен әрекет етіп, өзара ынтымақтастықты үйренеді. Жеке ойындар болса, баланың өзіндік қабілеттерін көрсетуге мүмкіндік береді. Екі әдісті үйлестіре отырып, педагог әр баланың жеке және топтық дағдыларын дамытуға жағдай жасайды.

Мектепке дейінгі ұйымда асық ойынын қолдану балалардың танымдық қабілеттерін дамытуда маңызды рөл атқарады. Ойын барысында балалардың логикалық ойлауы, есептеу дағдылары, кеңістіктік түсінігі және есте сақтау қабілеттері жетілдіріледі. Педагогтар асық ойындарын қызықты әрі тиімді ұйымдастыру арқылы балалардың танымдық дамуын қамтамасыз етіп, олардың ақыл-ойын, зейінін арттырады. Сонымен қатар, ұлттық ойындар арқылы балалардың ұлттық мәдениетке деген қызығушылығы мен құрметі қалыптасады.

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМДА АСЫҚ ОЙЫНДАРЫН ҚОЛДАНУДА ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫН ТАНЫТУ

Қазақ халқының ұлттық ойындары – оның мәдениетінің, дүниетанымының, рухани құндылықтарының айқын көрінісі болып табылады. Бұл ойындар балаларға қазақ халқының өмір салтын, тарихын, салт-дәстүрлерін үйретуге мүмкіндік береді. Мектепке дейінгі ұйымда асық ойындарын қолдану арқылы балалар тек ойын ойнап қана қоймай, сонымен қатар қазақ халқының ұлттық құндылықтары мен мәдениетіне жақын болады. Асық ойыны – қазақтың дәстүрлі ойындарының бірі, ол балаларды ұлттық мұрамен таныстырудың тиімді құралы бола алады.

Асық ойыны – қазақ халқының тарихында үлкен мәнге ие ойындардың бірі. Ол тек көңіл көтеру мен көңілді уақыт өткізу үшін ғана емес, сонымен қатар ұлттық тәрбиенің де бір бөлігі болып табылады. Асық ойындарының әртүрлі түрлері балаларға шыдамдылықты, әділдікті, тәртіпті сақтауды, ұлттық салт-дәстүрлерді қадірлеуді үйретеді.

Асық ойыны балаларға қазақ халқының ұлттық тәрбиесін ұғындыруда маңызды рөл атқарады. Қазақ халқы бала тәрбиесінде тек ойын арқылы емес, сонымен қатар тұрмыс-салт, әдет-ғұрып арқылы да көптеген құндылықтарды сіңіреді. Асық ойынын ойнау барысында бала:

-Шыдамдылықты үйренеді, себебі асықтар дұрыс тасталуы керек және ол үшін көп уақыт қажет болуы мүмкін.

- Әділдікті қалыптастырады, себебі ойын барысында әр бала ережелерге сәйкес әрекет етуі керек.

- Топтық жұмыстарда өзара сыйластық пен ынтымақтастықты арттырады, өйткені асық ойынын көбінесе топ болып ойнайды.

Асық ойыны – қазақ халқының тұрмыс-тіршілігі мен өмір салтын білдіретін маңызды элемент. Ойынның әрбір түрі қазақ халқының табиғатқа деген құрметін, еңбекқорлығын, адалдығын, және дарындылығын танытады. Мысалы, асық ату ойыны балаларға дәлдік пен сабырлықты үйретеді, ал тоғызқұмалақ ойыны логикалық ойлауды және ақыл-ойды дамытады.

Балабақшада асық ойынын қолдану арқылы қазақ халқының ұлттық құндылықтарын балаларға жеткізу үшін бірнеше тиімді әдіс-тәсілдерді қолдануға болады.

Асық ойынының ережелерін түсіндіргенде оның терең тәрбиелік мәні мен ұлттық құндылықтарға байланысты тұстарын айқындап көрсету маңызды. Мысалы, асық ойынында әділдік, шыдамдылық, достық секілді құндылықтар әрқашан негізгі принциптер ретінде қарастырылады. Балаларға ойынның әрбір кезеңі мен ережелерінің артында ұлттық тәрбиенің тұрғандығын түсіндіру маңызды.

Асық ойынының барысында балаларға қазақ халқының дәстүрлері мен мәдениетіне қатысты әңгімелер айтып, оның мәні мен маңызын түсіндіруге болады. Мысалы, асық жинау, асық ату, не болмаса асық ойындарының әртүрлі түрлерінің пайда болуы туралы әңгімелерді балаларға ұсыну, оларды қазақ халқының тұрмыс-тіршілігімен таныстыру өте тиімді әдіс.

Балабақшадағы тәрбиеші ұлттық ойындар арқылы балаларға ұлттық құндылықтарды ұғындыра отырып, ойынның тәрбиелік мәнін түсіндіруі керек. Ойын барысында балалар өзара сыйластықпен, әділдікпен әрекет етуге үйренеді, сондықтан педагог балалардың арасындағы бәсекелестікті азайтып, ойынның қызық әрі тәрбиелік болуын қамтамасыз етеді.

Асық ойынын ұлттық киімдер мен мәдени элементтермен байланыстырған кезде ойынның ұлттық құндылықтармен үйлесімі артатыны сөзсіз. Балалар ұлттық киімдер мен әшекейлерді киіп, қазақ халқының тұрмысына жақындай отырып ойнаса, олар ұлттық мәдениет пен дәстүрлерге деген құрмет сезімін бойларына сіңіреді.

Асық ойыны балабақшадағы балалардың бойында келесі құндылықтарды дамытуға көмектеседі:

-Төзімділік пен сабырлық: Асық ойынын ойнау кезінде бала асықтарды дұрыс орналастырып, белгіленген мақсатқа жету үшін уақытты тиімді пайдалану керек. Бұл оларға төзімділік пен сабырлылықты үйретеді.

- Жеңіс пен жеңіліс мәдениеті: Асық ойынында жеңу мен жеңілу – табиғи құбылыс. Балалар ойын барысында жеңіс пен жеңіліс жағдайларын қабылдап, онымен дұрыс күресуге үйренеді. Бұл олардың мінез-құлқын, төзімділігін тәрбиелейді.

- Қазақтың табиғатқа, жан-жануарға деген құрметі: Асық ойыны балаларды қазақ халқының табиғатқа деген терең құрметін сезінуге, жан-жануарларды қорғауға үйретеді. Асықтың өзі мал шаруашылығымен байланысты болғандықтан, бұл ойын арқылы балаларға қазақ мәдениетіндегі мал мен табиғатқа деген құрметті түсіндіруге болады.

- Ұлттық бірегейлік пен ұлтжандылық: Асық ойыны арқылы балаларға ұлттық мәдениет, дәстүрлер мен ұлттың тарихи мұрасы туралы ұғымдар беріледі. Бұл оларға өз ұлтына деген мақтаныш пен сүйіспеншілік сезімдерін қалыптастырады.

Мектепке дейінгі ұйымда асық ойынын қолдану арқылы балаларды қазақ халқының ұлттық құндылықтарымен таныстыру – тәрбиенің маңызды бөлігі. Асық ойыны балаларды ұлттық дәстүрлерге, рухани мұраға, сыйластық пен әділдікке тәрбиелейді. Бұл ойынның көмегімен бала тек көңіл көтеріп қана қоймай, ұлттық тәрбиені де бойына сіңіреді. Осылайша, асық ойыны балабақшада балалардың ұлттық мәдениетке деген қызығушылығын оятып, ұлттық құндылықтарды дамытуға мүмкіндік береді.

ҚОРЫТЫНДЫ

Мектепке дейінгі ұйымда асық ойындарын қолдану – балалардың физикалық, танымдық және әлеуметтік дамуында маңызды рөл атқаратын тиімді әдіс-тәсілдердің бірі. Асық ойынының тарихы мен мәні қазақ халқының ұлттық мәдениетіне терең бойлаған, балалардың денсаулығын нығайтуға, ойлау қабілетін жетілдіруге, сондай-ақ ұлттық құндылықтарды танытуға бағытталған.

Асық ойыны арқылы балалар тек ойынның қызығы мен қуанышын сезініп қана қоймай, олар өздерінің рухани және мәдени дамуына қажетті көптеген дағдыларды меңгереді. Ойын барысында балалар шыдамдылықты, әділдікті, достық пен ынтымақтастықты үйренеді. Сонымен қатар, асық ойынының логикалық элементтері балалардың ойлау қабілетін дамытып, математикалық дағдыларын жетілдіреді, кеңістіктік ойлауды қалыптастырады, әрі зейін мен есте сақтау қабілеттерін арттырады.

Мектепке дейінгі ұйымда асық ойындарын қолдану балаларға қазақ халқының дәстүрлерін, тарихын, мәдениетіне деген құрмет сезімін ұялатуға мүмкіндік береді. Ұлттық ойындар арқылы балалар ұлттық құндылықтарды үйреніп, өз халқының мәдени мұрасын қадірлей білуге бағытталады. Бұл ойындар балалардың бойында патриоттық сезімдер мен ұлттық бірегейлікке деген махаббатты қалыптастыруға көмектеседі.

Мектепке дейінгі ұйымдағы асық ойындарын пайдалану – балалардың дене дамуы мен рухани тәрбиесін жақсартудың, оларды ұлттық мәдениетпен таныстырудың маңызды тәсілі болып табылады. Ойынды дұрыс ұйымдастырып, оның ережелерін балаларға түсіндіре отырып, тәрбиеленушілердің ақыл-ойын дамытып, ұлт мәдениетіне деген құрметін арттыруға болады.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Ахметова, С. С. (2018). Қазақ ұлттық ойындары. Алматы: Білім.

2. Балақай, Н. (2015). Балабақшадағы ұлттық ойындардың тәрбиелік мәні. Қостанай: Қостанай университетінің баспасы.

3. Кенжеахметова, Ж. Ә. (2016). Ұлттық ойындар және балалардың танымдық дамуы. Астана: Фолиант.

4. Қуандықова, Ә. (2017). Балабақшадағы ұлттық тәрбие. Алматы: Арман-ПВ.

5. Мәлік, Р. (2019). Ұлттық ойындардың педагогикалық негіздері. Шымкент: Қаратау баспасы.

6. Нұртас, К. (2020). Қазақтың ұлттық ойындары мен тәрбие. Алматы: Рауан.

7. Омарова, Д. Т. (2014). Балаларға арналған ұлттық ойындар. Алматы: Қазақ университеті.

8. Тұрғынбекова, М. (2018). Ұлттық тәрбие және балалардың дамуы. Түркістан: Тараз университеті баспасы.

9. Мұхамедқали, М. Б. (2016). Асық ойыны және оның балалар тәрбиесіндегі орны. Қарағанды: Қарағанды мемлекеттік университеті.

10. Құдиярова, Н. Т. (2017). Тәрбие жұмысының әдіс-тәсілдері мен ұлттық ойындар. Алматы: Мектеп баспасы.

11. Ханымжарова, А. С. (2015). Қазақ ұлттық ойындарын қолдану әдістемесі. Астана: Нұр-Медиа.