Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Түркістан облысының білім басқармасы

Оңтүстік Қазақстан индустриялды –инновациялық колледжі

«Жалпы білім беру, гуманитарлық» бірлестігі

«1219000 - «Нан пісіру, макарон және кондитерлік өндірісі» мамандығына

Пәні: «Экономика негіздері»

Ашық сабақ

Тақырыбы: Ақша және банктік жүйе

Тобы НМК-9-17/г

Оқытушы Көмекова Г.М.

Ақсукент 2018 ж.

Пәні: Экономика негіздері

Күні: 05.12.2018ж

Тобы: НМК-9-17/г, 2 курс

Сабақтың тақырыбы: Ақша және банктік жүйе

Сабақтың типі: Жаңа білімді меңгерту

Сабақтың түрі: Кіріктірілген, Жарыс сабағы

Сабақтың технологиясы мен әдістері: Интербелсенді әдісі және ұжымдық оқыту әдісі, мағынаны түсіну, ой шақыру әдістері. Сын тұрғысынан ойлау технологиясы.

Сабақтың көрнекілігі және жабдықтау: Интерактивті тақта, оқулық, видеороликтер. үлестірмелі қағаздар, тарату қағаздары, суреттер.

Сабақтың мақсаты: Студенттерге ақша туралы түсінік бере отырып, ақшаның пайда болуы, ақша және банк қызметтерін түсіндіру, экономиканың дамуына өз пайдасын тигізуге үйрету.

Білімділік: Тақырып бойынша студенттердің білімін тексеру, алған білімдерін тапсырмаларды орындау барысында пайдалана білу, қойған мақсаттарына жете білуге дағдылану, қызығушылығын арттыру.

Дамытушылық: Студенттердің танымдық және шығармашылық қабілетін жан-жақты дамыту, білім жинақтау, шығармашылыққа баулу, ой-өрісі мен танымдық қабілетіндерін дамыту.

Тәрбиелік: Студенттердің білімге деген құштарлығы мен сүйіспеншілігін арттыру, жауапкершілік, іскерлікке, тиянақтылыққа баулу, өмірге дұрыс көз қарарасын және эстетикалық мәденитін қалыптастыру, ойлау қабілетін дамыту, көпшілікке, ұқыптылыққа үйрету.

Пән аралық байланыс: Макроэкономика, Қаржы және несие, Банк ісі.

Әдебиеттер: негізгі Қ.С. Есенғалиева «Экономика негіздері», III бөлім, 22 тақырып 745-756 беттер аралығы. Қосымша: интернет сілтемесі: www.google.ru «Ақша және банктік жүйе».

Сабақтың жоспары:

1. Ұйымдастыру кезеңі. Сабаққа әзірлігін тексеру. Студенттерге сабақтың мақсаты мен құрылымын таныстыру. (5 мин)

2. Өткен тақырыпты еске түсіру (25 мин)

3. Жаңа тақырыпты түсіндіру (35 мин)

4. Қорытындылау (15 мин)

5. Студенттерді бағалау (5 мин)

6. Үй тапсырмасын беру (5 мин)

І. Ұйымдастыру кезеңі. Сабаққа әзірлігін тексеру. Студентерден үй тапсырмасын сұрау кезеңі.

ІІ. Өткен тақырыпқа шолу (топпен және жекелей жұмыс)

«Кім тапқыр» екі топтың қатысушылары қалаған жәшігін таңдай отырып, жәшікте жасырылған сұрақтарға жауап береді.

1. Нарық дегеніміз не?

2. Өндіріс денгіміз не?

3. Сұраныс және ұсыныс дегеніміз не?

4. Ресурс дегеніміз не?

5. Меншік дегеніміз не?

6. Ұдайы өндіріс типтерін атаңыз?

7. Өндіріс құралдары қанша бөліктен тұрады?

8. Жекешелендіру дегеніміз не?

9. Жекешелендірудің негізгі бағытын атаңыз?

«Сергіту сәті» екі команда бір-біріне өз мамандықтары және экономика жайлы алақанды жұптастыру арқылы қайталанбас сөздерді айту керек.

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру( меңгеру): (30 мин)

1. Қызығушылықты ояту

«Ақшаның шығу тарихын»видео ролик түрінде көрсету.

2. Мағынаны түсіне білу

Интерактивті тақтаның көмегімен, слайдтар арқылы жаңа тақырыпты түсіндіру.

3. Ой толғаныс

Өткен тақырыппен байланыстыра отырып бүгінгі жаңа сабақты түсіндіру.

Жоспар:

1. Ақша ұғымы және оның шығуы.

2. Ақша жүйесі және оның қызметі.

3. Банктік жүйе мәні және құрылымы

4. ҚР банктік жүйе.

Алғашқыда әртүрлі тайпалар мен халықтарда ақша ретінде ішкі және сыртқы сауда-саттықтың басты заттары болып тауарлар қолданылған. Көшпелілерде өте кең тараған айырбас тауары-мал және мал терісі еді. Латын тіліндегі «пекус»-«мал», «пекуны»-«ақша» деген мағананы білдіреді. Келе-келе металдан ақшалар жасала бастады. Олардың сапасы құрамындағы алтынға байланысты болды. Таза алтыннан жасалған монетаны парсы патшасы Дарий шығарғандықтан, ол «дарик» деп атаған.

Ақша-тауар мен өнім құнын бейнелейтін балама. Ол әр мемлекетте әртүрлі аталғанымен, негізінде сауда-саттық кезіндеқұн өлшемі ретінде пайдаланылады. Мәселен, германияда-марка, Қазақстанда теңге, Қытайда-юань, Өзбекстанда-сум.Сонымен қатар,кейбір ақша өлшемдері бірнеше мемлекетте ақша қатынасында жүреді.

Теңге тарихына көз жүгіртсек, тарихшылардың зерттеуінше, теңге тарихы ежелгі заманнан бастау алады. Ежелгі түркілер Ұлы Жібек жолы бойында YI-YIIIғасырларда теңгені құйып шығарған. Онда билеуші тайпалардың таңбасы, ру рәміздері бейнеленген.ҚР-ның Ұлттық валютасы- теңге 1993 жылы 15 қараша айналысқа енгізілді. Теңгені жасауға екі жыл уақыт қажет болды. Алғашқы теңгелер ағылшынның ағылшынның

«Харрисон» фирмасынан шықты. Теңге беттерінде қазақ тарихындағы ұлы тұлғалардың суреттері бейнеленді. Ал, жаңа үлгілер 2006 жылы 15 қарашада шығарылды. Теңге Қазақстанның аумағында барлық төлем түрлері бойынша қабылданатын ұлттық валюта.

Ақшаның атқаратын қызметтері:

Айналым құралы-ақша үнемі айналыста болу керек. Егерде адамдар, мекеме, тіпті мемлекеттің өзі де ақшаны айналысқа шығармай сақтап отырса, онда елде дағдарыс болуы ықтимал. Ақша айналысқа түскенде ол көбейеді және сауда саттықта жақсы қозғалады.

Құн өлшемі- ақша қандай да бір тауардың құнын көрсетеді.

Төлем құралы ретінде- адамдар өзіне қажетті тауарлар мен қызмет көрсетулерді сатып алғанша еш қиындықсыз орнына ақша төлейміз.

Қор жинау құралы- ақшаны жинақтап көбейтіп малуға болады. Депозит дененіміз-банкке ақшаны салып, белгілі мерзімнен кейін пайызбен көбейтіп алады.

Электронды ақша-қазіргі қолдағы ақшаға қарағанда, электронды ақша-пластик карточкалар көп қолданылады. Оларды пайдалану оңай, әрі қауіпсіз. Сіздің карточканыздағы ақшаны ешкім пайдалана алмайды.

Банктер қаржылық делдалдар болып есептелінеді, себебі бір жағынан олар қор жинақтаушылардың ақшасын тартып, оларды салымдар(депозиттер) қабылдаса, яғни уақытша бос ақша қаражаттарын арттырса, екінші жағынан осы қаржыны қаражаттарға мұқтаж болып отырған экономикалық агенттерге белгілі бір мөлшердегі пайызбен ұсынады, яғни несиеге береді.

«Банк» сөзі итальяндық «banko» сөзінен шыққан, ол «орындық» деген мағана білдіреді.

Банкирлер өз үстелдерімен нарыққа шығып отырған, ақшаларды айырбастаған.

Алғашқы банктер орта ғасырда Солтүстік Италияда, кейіннен Германия мен Нидерландының сауда орталықтарында пайда болған. 1712-1720 жылдары Франциядағы Джона Ло банкінің ықпалы зор болды. Оның шығарған банкноттары (қағаз ақша) айналым барысында мемлекеттік қағаз ақшаға айналды.

Кеңес Үкіметтінің Қазақстанның өзінің банк жүйесі болған жоқ. Ол кездері елде Кеңес Үкіметі кезеңінде орталықтандырылған банктер қызмет етті. Қазақстанның банк жүйесі 1995 жылдан бастап құралды.

1991 жылы тәуелсіздік алғаннан кейін бірқатар міндеттерді орындау керек болды. Солардың ішінде ең маңыздысы болып , дербес банк жүйесін құру болды.

ҚР-ның Президенттінің «Қазақстан Ұлттық Банкі» туралы заң күші бар жарлығы белгіленді.

«Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» Қазақстан Республикасының 1993 жылғы 13 сәуірдегі Заңы оның банктік жүйедегі орны мен рөлін, құқықтық дәрежесін, қызметін, міндеттерін және ҚР-ң мемлекеттік өкімет органдарымен өзара қатынасын білгіледі. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі (бұдан әрі – Ұлттық Банк) тек Қазақстан Республикасы Президентінің алдында есеп береді.

Ұлттық Банк орталық банктермен және басқа елдердің банктерімен, халықаралық банктермен және басқа қаржы-кредит ұйымдарына қатысты Қазақстан Республикасының мүддесін қорғайды.

Ұлттық Банктің құрылымына орталық аппарат, 16 аумақтық филиал, Алматы қаласындағы 2 филиал (Банкнот фабрикасы және Кассалық операция және құндылықтарды сақтау орталығы) кіреді.

Ұлттық банк жоғары деңгейдегі банк ,ал қалғандары екінші деңгейге жатады.

Қазақстан Ұлттық Банк қызметтері:

-ұлттық валюта теңгені шығару;

-шетелдік банктермен қарым-қатынас орнату;

-елдің атынан уәкілдік етеді;

-банк ашуға, таратуға және жабуға рұқсат береді;

-екінші деңгейдегі банктердің жұмысын қадағалап , бақылау жасап отырады;

Коммерциялық банктер қызметтері:

-несиеге ақша береді;

-депозитке ақша қабылдайды;

-шетел валютасын сатады, сатып алады және айырбастайды;

Ақша аударымдарын жүргізеді;

Банктердегі несие түрлері:

-халықаралық несие

-авто несие

-тұтыну несиесі

-ипотекалық несие

-мемлекеттік несие

Банк жүйесiн реформалау қажетiлiгi Қазақстанның эволюциялық дамуының сапалы, жаңа деңгейге жетуiнiң қажеттiгiнен туындап отыр. Нарықтық экономикаға көшкен жылдар аралығында Қазақстан Республикасының банк жүйесi реформалаудың ұзақ та, қиын кезеңiн бастан кешiрдi. Бұл кезеңде елiмiздiң банк жүйесiнде тек сандық емес, сонымен бiрге сапалы өзгерiстер болды деп айтуға болады. Қазақстан Республикасының тәуелсiздiк алуының он жылдығына арналған салтанатты жиналыста ел Президентi Н.Назарбаев банк жүйесiн реформалау нәтижесi бойынша: «Елiмiздiң банк жүйесi түбегейлi де сапалы өзгерiстерге үшырады« деп мақтанышпен атап өткен болатын.

Қазақстанда банк жүйесiн реформалау iсi ең алдымен коммерциялық банктердi құрудан басталды. Банктер нарықтық экономикада басты қаржылық делдалдар болып табылады. Өз қызметінің үрдісінде олар ақша нарығында тауар болатын, жаңа талаптар мен міндеттемелерді жасады

• IV. Жаңа тақырыптың білімін іскерлік пен дағдысын қалыптастыру және бекіту

Студенттерге өзіндік тапсырмаларын деңгейлік тұрғыда орындату.

«Сұрақтарды ұстап ал» әдісі бойынша жаңа тақырыпты бекіту. (Доп лақтыру арқылы оқушылар жаңа тақырыпты сұраққа жауап беру арқылы қорытындылайды).

Бекіту сұрақтары:

1. Ақша дегеніміз не?

2. Ақша жүйесінің анықтамасы.

3. Ақша қызметі

4. Ақша массасы дегеніміз не?

5. Банк ұғымы

6. ҚР Банк жүйесі қанша дәрежеден тұрады ?

7. Коммекрциялық банктердің атқаратын қызметтерін атаңыз?

Студенттерді бағалау (5 мин)

Үй тапсырмасы (5 мин):

Дәрісті оқу, глоссаримен жұмыс,

«Дүниежүзілік валюталар» тақырыбында баяндама дайындау.

Оқытушы _____________________ Көмекова Г.М

ПЦК жетекшісі ____________________ Жүсіпбеков Ж