Білім беру ұйымының атауы

М.Қалмырза атындағы №3 мамандандырылған мектеп-интернаты

Пәні:

Биология

Бөлім:

Координация және реттелу

Педагогтің аты-жөні:

Забиева Д.

Күні:

04.04.2025 ж

Сынып:

Қатысушылар саны: Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы:

Жүйке жасушаларының құрылысы. Мембраналық потенциал. Әрекет потенциалы. Нейронның аксон бойымен қозудыңберілуі

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаты:

10.1.7.1 - миеленденген нейрон аксонында әрекет потенциалының инициациясы мен трансмиссиясын сипаттау және түсіндіру

Сабақтың мақсаты:

- Жүйке жасушаларының құрылысын анықтау

- Миеленденген нейрон аксонында әрекет потенциалының инициациясы мен трансмиссиясын сипаттау

- Нейронның аксон бойымен қозудың берілуін түсіндіру

Бағалау критерийі

-- Жүйке жасушаларының құрылысын анықтай алады

- Миеленденген нейрон аксонында әрекет потенциалының инициациясы мен трансмиссиясын сипаттай алады

- Нейронның аксон бойымен қозудың берілуін түсіндіре алады

Құндылықтар

Құндылық: жасампаздық және жаңашылдық; Құзыреттілік: шығармашылық

Құндылық: бірлік және ынтымақ; Құзыреттілік: тиімді коммуникация

Сәуір

Еңбекқорлық және кәсіби біліктілік айы

1-апта дәйексөзі:

Патриотизмі жоқ халық жаны жоқ тәнмен тең

Сабақ кезеңі/

уақыты

Педагогтің

іс-әрекеті

Білім алушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

5 минут

І.Ұйымдастыру кезеңі:Амандасу. Түгендеу

Психологиялық ахуал қалыптастыру.

«Жылы лебіз» тренингі арқылы ынтымақтастық орта қалыптастыру.

«Flippity» сайты арқылы топқа бөлу

Мұғаліммен амандасады, шағын топтар бір-біріне бүгінгі сабаққа сәттілік тіліп,тілек айтады.

Оқушылар топқа бөлінеді

«Үш шапалақ» әдісі

Интерактивті тақта

Жаңа сабаққа кіріспе

10 мин

Сабақтың ортасы

25 минут

Ұжымдық жұмыс (Құпия мәтін)

Бұл – адам бойындағы ең маңызды жүйе. Ол көрінбейді, бірақ әрбір әрекет пен ойдың өзегі. Қарапайым дене қозғалысынан бастап ең күрделі идеяларды ойлап табуға дейін осы жүйенің арқасында жүзеге асады. Ол сансыз желілерден құралған және шексіз ақпаратты қабылдап, өңдей алады. Кейде ол тыныш күйде болса, кейде қатты белсенді. Ұйқы кезінде де тоқтамайды, тіпті сол сәттерде ерекше жұмыс істей бастайды. Бұл жүйе жұмсақ, бірақ адам өміріндегі ең қатты жүк пен жауапкершілікті көтереді. Оның мүмкіндіктері шексіз болып көрінеді, бірақ әлі толық зерттелмеген құпиялар көп.Бұл құрылым адамды ерекше етеді – бізді танымал етеді, сезімдерімізді басқарады, болашағымызды болжайды. Оның барлық күші мен мүмкіндіктері тек иесіне ғана бағынады, бірақ сол иесі оны толықтай басқара ала ма – бұл әлі шешілмеген жұмбақ.

Мәтінде қандай жүйе немесе мүше туралы айтылды

Жаңа тақырып бойынша ақпарат беріледі.

( Топтық жұмыс) Тапсырма 1

Топтық жұмыс: «Скаффолдинг» әдісі бойынша тапсырмалар (Жауаптарымен)

1-топ: Нейронның құрылысы мен нейрон органоидтерінің қызметтері

I деңгей (Түсіну)
Тапсырма 1:

Сұрақ: Нейрон дегеніміз не? Оның негізгі бөліктерін атаңыз.

Жауабы:
Нейрон – жүйке жүйесінің негізгі құрылымдық және функционалдық бірлігі. Ол жүйке импульстерін қабылдайды, өңдейді және өткізеді.
Негізгі бөліктері:

1. Дендриттер – жүйке импульстерін қабылдайды.

2. Сома (денесі) – жасушаның негізгі орталығы, ядросы бар.

3. Аксон – жүйке импульсін басқа жасушаларға немесе мүшелерге жеткізеді.

4. Аксон терминалдары – нейромедиаторлардышығарады.

II деңгей (Қолдану)
Тапсырма 2:

Сұрақ: Егер нейронда митохондрия болмаса, оның жұмысына қандай әсері болады?

Жауабы:

• Митохондрия – нейронның энергия көзі. Егернейронда митохондрия болмаса:

  • ATP синтезітоқтайды.

  • Иондықсорғылар (Na⁺/K⁺сорғысы) жұмысынтоқтатады.

  • Импульс таралуыбаяулайдынемесемүлдемтоқтайды.

III деңгей (Жоғарыойлаудағдылары)
Тапсырма 3:

Сұрақ:Егер нейронның аксоны зақымдалса, ағзақызметінеқандайәсеріболуымүмкін?

Жауабы:

• Жүйке импульсі басқа жасушаларға жеткізілмейді.

• Бұлшықеттердің қозғалысы бұзылады.

• Сезімталдық төмендейді немесе жоғалады.

2-топ: Нейронның типтері

I деңгей (Түсіну)
Тапсырма 1:

Сұрақ:Нейрондардың негізгі түрлерін атаңыз және олардың құрылымдық ерекшеліктерін сипаттаңыз.

Жауабы:

1. Сенсорлық (афферентті) нейрондар – сыртқыортаданақпаратқабылдайды.

2. Қозғалтқыш (эфферентті) нейрондар – бұлшықеттергенемесебездерге сигнал жеткізеді.

3. Аралықнейрондар – жүйкежүйесіндебайланысорнатады.

II деңгей (Қолдану)
✅ Тапсырма 2:

Кестені толтыру:

III деңгей (Жоғарыойлаудағдылары)
Тапсырма 3:

Сұрақ: Егер ағзада сенсорлық нейрондар бұзылса, қандай салдары болуы мүмкін?

Жауабы:

• Сыртқы ортадан ақпарат алу қабілеті төмендейді.

• Сезім мүшелерінің жұмысына шарлайды.

3-топ: Әрекет потенциалы жәнео ның кезеңдері

I деңгей (Түсіну)
Тапсырма 1:

Сұрақ:Әрекет потенциалы дегеніміз не?

Жауабы:

• Әрекет потенциалы – нейронныңме мбранасындағы кернеудің өзгеруі нәтижесінде пайда болатын электрлік сигнал.

II деңгей (Қолдану)
Кестенітолтыру:

III деңгей (Жоғары ойлау дағдылары)
Тапсырма 3:

Сұрақ: Егер натрий иондарыны ңарналары бұғатталса, әрекет потенциалы қалайөзгеререді? Жауабы:

• Деполяризация жүрмейді, яғни жүйке импульс іпайда болмайды.

Тапсырма 2 (жеке жұмыс )

«Кластер» әдісі. (дәптермен жұмыс)

Әрекет потенциалы сөзі жазылады, оқушылар бұл ұғымға қатысты сөздер жазып байланысын көрсетеді (иондар, деполяризация, реполяризация, мембраналық потенциал)

3-тапсырма

«Зерттеу жұмысы» (Топтық жұмыс)

1-топ Деполяризация

2-топ Реполяризация

3-топ Гиперполяризация

Әр топ өз кезеңін зерттеп плакатқа диаграмма, график сызады және түсіндіреді.

(ФС) (Жеке жұмыс ) Пиза тапсырмасы

Нейромедиатарлар жүйке импульсін бір нейроннан келесісіне бергеннен кейін олар диффузиялануы немесе химиялық ыдырауға ұшырауы.немесе өз көпіршіктеріне қайтадан оралуы мүмкін (бұл процесс қайта тартып алу деп аталады). ХХ ғасырдынсонындаашылғанТаңғаларлықғылымижаналықбойыншанейромелиаторлардыңшығарыптасталуынажәнеқайтатартыпалынуынаәсерететіндәрілерадамныңпсихикалықжай-күйінтүбегейліөзгертеаладыекен. Прозак препараты жәнеоғанұқсасантидепрессанттар серотонин нейромедиаторынқайтатартыпалудытежейді, Осы тұрғыда Паркинсон ауруымидағыдопаминнейромедиаторынынжеткіліксіздігімен. өзарабайланыстыдегенпікіртуындайды. Психиатрия саласындағызерттеушілер осы қосылыстардыңадамнынақыл-есінеқалайшаәсерететінінтүсінугетырысуда.Нейрофизиологтерлің кәсіби тілімен айтканда “нейрон жұмысының механизм” әлі де шешуін таппаған маңызды сұрақтың бірі. Әсіресе мындаған көршілес нейрондар жіберген нейромедиаторларды қабылдайтын ми нейрондарының жұмысы ғалымдарының қатты қызығушылығын туғызуда. Бұл мәселе бойынша көптеген зерттеуші топтар жұмыс атқарып жатқанмен. импульстердің өнделуі мен ннтеграцияғы туралы ешқандай мәлімет жоқ. Бізге белгілісі тек нейронда оған келіп түскен импульстердің интеграция процесі жүредіжәне әрекет потенциалын инициациялау мен импульсті ары қарай жіберу қажет немесе қажет еместігі туралы шешім шығарылады. Бұл күрделі процесс бүкіл мидың қызметін басқарады.

PISA тапсырмасы

Тақырып: Нейромедиаторлар және олардың жүйке жүйесіндегі рөлі

Сұрақ:

Төмендегі тұжырымдардың қайсысы нейромедиаторлардың жұмыс істеу механизмін сипаттайды?
Берілген тұжырымдардың әрқайсысы Дұрыс немесе тДұрысемес екенін белгілеңіз.

PISA тапсырмасы (Жоғарыдеңгей)

Сұрақ:

Паркинсон ауруы дофамин нейромедиаторыныңжетіспеушілігіменбайланысты. Егерадамдабұл ауру байқалса, оны емдеудеқандайәдістерқолдануғаболады?

? A)Серотонинніңқайтатартыпалынуынтежейтінпрепараттарқолдану.
? B) Дофамин деңгейінжоғарылататындәрілертағайындау.
? C) Дофамин өндірісінтежейтіндәрілерқолдану.
? D) Ми импульстерінбәсеңдететіндәрілерқолдану.

✅ Дұрысжауап:B) Дофамин деңгейінжоғарылататындәрілертағайындау.

PISA функционалдықсауаттылықтапсырмасы

Сұрақ:

Нейромедиаторлардыңқайтатартыпалынуынтежейтіндәрілерадамныңпсихикалықжай-күйінеқалайәсеретуімүмкін?

Жауабы:

• Мұндайдәрілер, мысалы, Прозак, серотонинніңконцентрациясынарттырады.

• Бұладамныңкөңіл-күйінжақсартып, депрессия белгілерінжеңілдетеді.

• Соныменқатар, Паркинсон ауруысияқтыжағдайлардадопаминдеңгейінарттырумаңызды.

ЕБҚ оқушы тапсырма:

Биологиялық диктант.

1.Жүйке ұлпасының негізін жүйке жасушалары —,,,,,,,,,,,,түзеді. (нейрондар)

2.Жүйке жасушалары ,,,,,,,,,,, тұрады.(дене, өсінді және жүйке ұштарынан)

3.Қысқа өсінділері.......... , ұзындары .......... деп аталады.(дендриттер,аксондар)

4.Нейрон денелері мен қысқа өсінділерінің топтасуыми мен жұлынның ........құрайды.(сұр затын)

5.Май қабығымен қапталған ұзын өсінділер .......түзеді. (ақ затты)

Дарынды баламен жұмыс барысы: Ғылыми жұмысты талдау

Оқушылар мұғалім ұсынған терминдер арасындағы байланысты анықтайды.

Өз ойларын айтады. Дәлелдер арқылы өз пікірлерін жүйелейді.

Оқушылардың жауаптары арқылы жаңа сабақтың тақырыбы тұжырымдалады.

Әр топ кубик бойынша өздеріне берілген тапсырмалармен жұмыс жасайды.

Жазған мәліметтерін топта талқылайды, топтың атынан ортақ жауап дайындайды, яғни постер қорғайды.

Оқушылар сілтеме арқылы өтіп нейронның құрылысын анықтайды..

Тапсырманы жұпта орындайды.

Сабақ барысында тапсырмаларды орындау арқылы белсенділік танытады.

Оқушылар нейрон органоидтерінің қызметін анықтай отырып, кестені толтырады.

Оқушылар графикте не бейнеленгендігін жазбаша түрде түсіндіреді.

Оқушылар берілген тапсырмаларды жеке түрде дәптерге орындайды.

Оқушылар жүйке талшықтарының миеленденуінің маңыздылығын анықтайды және әрекет потенциалының қайда туындайтынын жазады.

Оқушылар берілген суретті негізге ала отырып, аксоннан нейронға инпульстің берілуін жазбаша түсіндіреді.

Оқушылар негізгі терминдерді есте сақтайды және өзара байланысты түсінеді

Әрекет потенциалының фазаларын талдап диаграмма арқылы түсіндіре алады.

Мадақтау сөздер арқылы бағалау.

• Жарайсың!

• Өте жақсы!

• Жақсы!

• Жауапты нақтыла!

• Жауапты толықтыр!

• Керемет!

• Талпын!

• Іздең!

Кері байланыс стикерлер арқылы

Дескриптор

Білім алушылар:

Нейронның құрылымын анықтайды.2б

Нейрон митохондриясының құрылым мен қызметін біледі.2б

Нейрон зақымдануының салдарын түсіндіреді.2б

2 топ:

Нейрон түрлерін біледі.2б

Нейрон түрінің қызметтерін жазады 2б

Сенсорлық нейрондардың бұзылу салдарын түсіндіреді.2б

3 топ

Әрекет потенциалының анықтамасын дұрыс береді.2б

Әрекет потенциалының кезеңдерін сипаттайды.2б

Натрий арналарының бұғатталуының әсерін болжайды.2б

Дескриптор негізінде формативті бағалау

Дескриптор

Білім алушылар:

Әр сөзге 1б

Әрекет потенциалының фазаларын талдап диаграмма арқылы түсіндіре отырып диаграмма құрайды 3б

Дескриптор негізінде формативті бағалау

Дескриптор

Білім алушылар:

✅ Оқушы нейромедиаторлардың жұмысын сипаттайды.1б

✅ Антидепрессанттардың әсерін түсінеді.1б

✅ Паркинсон ауруы мен допаминнің байланысын ажыратады.1б

Паркинсон ауруының себебін дұрыс анықтайды.1б

✅ Нейромедиаторлардың психикалық денсаулыққа әсерін түсіндіреді.1б

✅ Дәрілердің жұмыс механизмін сипаттайды.1б

Дескриптор негізінде формативті бағалау

АКТ

Бейнематериал:

https://youtu.be/RyLp6wLAkxk?si=y8-4bA5E6KVot5da

Оқулық, АКТ

оқулық

Қосымша 3

Сабақтың соңы

Ой толғаныс.

Рефлексия

5 мин.

Рефлексия: «SWOT талдау» әдісі яғни оқушы «Мен бүгінгі сабақтан алған білімімді келешекте пайдалануда ӘЛДІ, ӘЛСІЗ, МҮМКІНДІК, ҚАУІП жақтарым қандай?» деген сұрақтарды талдайды

Оқушылар олардың тақырып бойынша білімдерін түйіндейтін бір сөйлем жазады.

Оқушылар сабақта алынған мәліметтердің өмірмен байланысын анықтай отырып, сабақ кезіндегі тапсырмалар бойынша кері байланыс қалдырады.

О қушылар бүгінгі сабақтың мақсатына жеткізетін тапсырмалар орындауына қарай, өз түсінгенін, пікірін, өз ойын айту арқылы сабаққа қорытынды жасайды.

Бағалау парақшасы

Жалпы 15 балл