Ашық сабақ Қазақ хандығының XVI - XVII ғасырлардағы дамуы

Бөлім:

6.4 Қазақ хандығының XVI - XVII ғасырлардағы дамуы

Педагогтің Т.А.Ә.

Семенов Асхат Алиевич

Күні:

28.04.2022ж.

Пәні:

Сынып:

Қатысушылар саны: 12 Қатыспағандар саны:0

6

Сабақтың тақырыбы

Қасым хан тұсындағы Қазақ хандығының күшеюі.

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

6.3.1.10 қазақ хандарының мемлекетті нығайтудағы рөлін анықтау;

6.3.2.6 қазақ хандарының сыртқы саясатын талдау.

Сабақтың мақсаты

6.3.1.10 қазақ хандарының мемлекетті нығайтудағы рөлін анықтайды;

6.3.2.6 қазақ хандарының сыртқы саясатын талдайды.

Зерттеу сұрағы:

«Не себепті Қ. Жалайыри: «Жәнібек ханның ұлдарының арасында аса белгілі болғаны Қасым хан еді...» деп жазды?

Ойлау дағдыларының деңгейлері

Қолдану Жоғары деңгей дағдылары

Тарихи ойлау дағдылары

Тарихи талдау, түсіндіру.

Тарихи концепт

«Маңыздылық»

Сабақтың кезеңі/ уақыт

Педагогтің әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

3 мин

7 мин

1.Ұйымдастыру кезеңі .

Оқушыларды «Мозайка» әдісі арқылы топқа бөлу.

2.Үй жұмысын тексеру

3.Мозайка әдісі арқылы топқа бөлу

3.Тапсырма: Жеке жұмыс

«5.R.»әдісі қолданып кестені толтырады

2.1. Дескриптор:

-Қазақ хандығы құрылуының алғышарттарын анықтайды;

-Қазақ хандығы құрылуының нәтижесін экономикалық маңызын анықтайды;

-Қазақ хандығы құрылуының әлеуметтік маңызын анықтайды;

-Қазақ хандығының құрылуы қәзіргі мемлекеттің қалыптасуына әсерін тигізгендігін анықтайды;

- Керей мен жәнібек хандардың сол кездегі ой пікірін анықтайды;

4. Жаңа тақырып. Ой қозғау

Тақтаға Қасым ханның суреті көрсетіліп, бұл қандай тұлға, қазақ хандығына қандай қатысы бар болуы мүмкін деген сұрақтар қойылды

 Оқушылараға Қасым хан туралы видео көрсетіледі. Оқушылар видео бойынша төмендегі сұрақтарға жауап береді.

- Не көрдің?

- Не білдің?

-Берілген суреттерде кім бейнеленген?

-Қазақ хандығына Қасым хан қандай үлес қосты?

-Қасым хан жайында не білесіздер?

- Қандай қорытынды шығарасың?

1.Топқа бөлініп отырады

2.ЕББҚ бар-есту қабілетті төмен оқушыларға оңтайлы жағдай жасау. Мұғалімнің үстеліне жақын партаға отырғызу. Үнемі балаға қарап сөйлеу. Мүмкін болса,сөздерді дұрыс айтуына көмектесу керек.

3.Жеке орындап болғаннан кейін жұппен талқылайда.

4. оқушыларды өз қабілеттерін барынша тиімді пайдалануға, өзіне жауапкершілік алуға бейімді.

Дескриптор Бейне жазба көру арқылы Қасым хан туралы түсінік қалыптасады. Өз ойларын еркін жеткізе алады. Оқушы оқу мақсаты, сабақ мақсаты, жетістік критерийлерімен танысады.

3.

ҚБМұғалім оқушылар жауабын мұқият тексеріп кері байланыс беріп отырады

«Ең үздік жауап»

Жұлдызшалар мен марапатталады

Ерекше жауап берген оқушылар Жұлдызшалар мен марапатталады

1.https://fs.tonkosti.ru/ex/p5/exp5zrintc844wwg0cowcwks8.jp

2.https://uploads2.stells.info/storage/jpeg/2/a2/2a2b7a3c65004d9616d6dd4ed97fcab8.jpeg

3.Интерактивті тақта

1.4.https://abai.kz/content/uploads/2017/08/31-1.jpg

1.5. А 4

4.1.https://fsd.kopilkaurokov.ru/uploads/user_file_55660fc50553e/img_user_file_55660fc50553e_5.jpg

Плакаттар

Стикерлер

Түрлі түсті қаламдар

4.2.Қасым хан туралывидио https://www.youtube.com/watch?v=EnTcgJszvAw

Видио, интернет-ресурстарға, оқулық беттеріне сілтемелер

Сабақтың ортасы

30 мин

Ерекше білім беру қажеттілігі бар оқушыға алғашқы екі тапсырма

Есту қаблеті нашар оқушыға

5.Мұғалім оқушыларға мәтін таратады «Ақпаратты бөлісейік»(қосымша және оқулық мәтінін пайдалануға болады)

1- топқа

1.Мәтінді оқып өзара топ ішінде талқылайды.

2.Берілген мәтін бойынша Қасым ханның өмірбаяны мен жасаған ерліктері жайында танысады және Пирамида арқылы талдау.

«Не себепті Қ. Жалайыри: «Жәнібек ханның ұлдарының арасында аса белгілі болғаны Қасым хан еді...» деп жазды? сұрағына Қасым ханның қол жеткізген жетістіктерін пирамаидаға орналастырып  жауап беріңіз. Маңыздылығы бойынша төменнен басталады.

1-топкасым хан.pdfЭто документ с сайта lib.apa.kz

№	Дескриптор
1	Қасым хан қол жеткізген жетістіктерінанықтайды;
2	Қасымханныңқазақхандығындағыролінанықтайды;
3	Қасым ханның ел ішіндегі беделін анықтайды;
4	Қорытынды ой

2топ

1.Тапсырма Кестені толтыр

Дескриптор:

1. Қасым ханның жүргізген ішкі саясатының ерекшеліктерін анықтайды.

2. Қасым ханның жүргізген сыртқы саясатының ерекшеліктерін анықтайды.

3. «Қасым ханның қасқа жолы» заңдарын талдап, саяси, экономикалық және мәдени саладағы ықпалын анықтайды

ТІрек сөздермен жұмыс Қасым, Бұрындық, Мұхаммед Шайбани,Ұлытау,Қасым ханның қасқа жолы.

1.Суретте кім бейнеленген, сипаттап жаз?

2. Қандай ерліктерін білесің?

Шығармашылық ойлауын дамытуға бағытталған

Гипербелсенді оқушыға ауызша сұрақ:

1.Егер сен Қасым хан болсаң қандай өзгерістер енгізетін едің?

1. Топ

5.Ақпаратымен алмасады, сұрақ қойып талқылайды

Мәтінмен танысып оқушылар топтық жұмысқа кіріседі.

Постер таратылады оқушылар Пирамида әдісін қолданып маңыздылығы бойынша 4 дәлел жазады. Оқушылар постерлерін топ болып қорғайды.

Өз тұжырымдарын нақты айтады.

Кестені толтырады

Топпен тақтаға шығып қорғайды

Топтық жұмыс

Дәптеріне жазбаша жауап береді

Гипербелсенді оқушы өз жауабын ауызша айтады

5.Кері байланыс. Мұғалімнің бағалауы

«Екі жұлдыз,бір ұсыныс»

«Екі жұлдыз,бір ұсыныс»

Жұлдызшамен марапаттау

Жұлдызшамен марапаттау.

1. Қазақстан тарихы. 6сынып.  §42-43 танысып, оқу

2.Қазақ елі. Қазақстан тарихы.Kazak eli. 3 seriya. Бейнематериал. «Қасым ханның қасқа жолы» заңдары туралы мәлімет http://bilimkozy.idhost.kz/973 -asym-han-tsynday-azahandyy-asym-hanny-osazholy-zadary.html Қасым хан. https://www.youtube.com/wat ch?v=

4. Білімлэнд.

Қадырғали Жалайыр. Шежірелер жинағы. Алматы, «Қазақстан», 1997. Құдайбердіұлы Ш. Түрік, қырғыз-қазақ һәм хандар шежіресі. Астана, 2008.

Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы. Қазақ шежіресі /Дайындаған С.Дәүітов. – Алматы: Жалын, 1993. Халид К. Тауарих хамса (Бес тарих) /ауд. Б.Төтенаев, А.Жолдасов. – Алматы: Қазақстан, 1992. Левшин А.И. Описание киргиз-казачьих, или киргиз-кайсацких, орд и степей. Алматы: «Санат», 1996.

Сабақтың

Аяғы

5 мин

Кері байланыс. БББ- әдісі

-Мен бүгін білемін.......

-Мен бүгін білгім келгені...........

-Менің білгенім.............

-Мен көбірек мәселелер бойынша көбірек білгім келеді.......

Үйге тапсырма:Эссе «Қасым ханның заңдар жинағы»тақырыбына 50-60 сөз.

Оқушылар белсенді түрде өз жауаптарын ұсынады

Кері байланыс жасау арқылы оқушыларды мұғалім бағалайды

«Ең үздік жауап»

Жұлдызшалар мен марапатталады

Тақырып:

Қасым хан тұсындағы Қазақ хандығының күшеюі.

Оқу мақсаты:

6.3.1.10 қазақ хандарының мемлекетті нығайтудағы рөлін анықтау;

6.3.2.6 қазақ хандарының сыртқы саясатын талдау.

Бағалау критерийлері:

Қасым ханның қазақ хандарының мемлекетті нығайтудағы рөлін анықтайды

Қазақ хандарының сыртқы саясатын талдайды.

Ойлау дағдыларының деңгейлері

Жоғарыойлаудағдыларыныңдеңгейі

1. топ

Тапсырма:1-топ
Тапсырмасы. (Міндетті тапсырма)

Пирамида арқылы талдау.

«Не себепті Қ. Жалайыри: «Жәнібек ханның ұлдарының арасында аса белгілі болғаны Қасым хан еді...» деп жазды? сұрағына Қасым ханның қол жеткізген жетістіктерін пирамаидаға орналастырып  жауап беріңіз. Маңыздылығы бойынша төменнен басталады

№	Дескриптор
1	Қасым хан қол жеткізген жетістіктерінанықтайды;
2	Қасымханныңқазақхандығындағыролінанықтайды;
3	Қасым ханның ел ішіндегі беделін анықтайды;
4	Қорытынды ой

2топ

1.Тапсырма

2топ

1.Тапсырма Кестені толтыр

Дескриптор:

1. Қасым ханның жүргізген ішкі саясатының ерекшеліктерін анықтайды.

2. Қасым ханның жүргізген сыртқы саясатының ерекшеліктерін анықтайды.

3. «Қасым ханның қасқа жолы» заңдарын талдап, саяси, экономикалық және мәдени саладағы ықпалын анықтайды

Дереккөздер

3.1.Ғұлама ғалым Қадырғали Жалайыри Жәнібек ханның

ұлдарының арасында аса белгілі болғаны Қасым хан еді .Аймағындағы ұлыстарды өзіне қаратты.  Ол туралы аңыздар әр жерде көп  тараған, көпке мәлім болған

3.2.Захир ад-дин Бабыр:«Жұрттың айтуына қарағанда, қазақ хандары мен сұлтандарының бірде-бірі бұл халықты дәл осы Қасым хан сияқты бағындыра алмаса керек. Оның әскерінде 200 мың адам болған» Хайдар мырза Дулати:«Ол Дешті Қыпшаққа толық билігін таратты, оның халқы миллионнан асты. Жошы ханнан кейін бұл жұртта дәл мұндай күшті хан болған жоқ», — деп жазады. «Қасым хан Дешті Қыпшақ аймақтарында өз билігін күшейткені соншалық, оның әскерінде 200 мыңнан аса адам болды»,— деп Махмуд ибн Уәли Хайдар Рази:«1515-16 жылдары Қасым хан Жошы ұлысын тәртіпке келтіргендігі сондай, бұдан артықты көз алдыңызға елестету мүмкін емес, оның халқының саны миллионға дейін жетті», — деп хабар береді. Тарихшы Ал Гафари «Қасым хан Дештінің ханы болды. Шайбани хан екеуінің арасында кикілжіндер болып, 1509/10 жылы Шайбани хан оған қарсы аттанды, бірақ жеңіліс тапты», — деп жазады.

2.2.Қасым ханның қасқа жолы — қазақ халқының хандық дәуіріндегі әдет-ғұрыптық заң ережелерінің жиынтығы. Қасым хан хандыққұрғанкезде (1511 - 23) ел басқаруісіндеқолданылған. Негізі орта ғасырларда Қыпшақ, Шағатайұлыстары қолданған «ярғу» заңынан (қазақша «жарғы» - хақиқатдегенұғымдыбілдіреді) алынған. Қасым хан өзібилікқұрғанкезеңдеқазақхалқыныңэтникалықаумағынкеңейтубарысындаәдет-ғұрыптықзаңдарғаарқасүйеді. Тіптішариғатқағидасынмығымұстанғанотырықшыаудандар да Қасымханныңқоластынаөткенсоң, әдет-ғұрыпқасүйенгенқазылықбиліктергежүгінебастады. Қасым хан өззаңындаҚұранталаптарынақайшыкелмейтінқазақиғұрыперекшеліктерінсақтады. Мысалы, жетіатағадейінүйленбеу, әмеңгерлік, құдалықжол-жоралар, қазылықбилік, т.б. Олхалықтыңкөкейіненшыққанәріежелденкележатқанбилікдәстүрді, әдет-ғұрыптық «жарғыны» жаңғыртып, күшейтті. Бұлзаңғаенгенережелер:

• мүлікзаңы (жердауы, мал-мүлікдауы);

• қылмысзаңы (кісіөлтіру, талау, шапқыншылықжасау, ұрлыққылу);

• әскеризаң (қосынжасақтау, аламанміндеті, қарақазан, тұлпарат, ердіңқұныт.б.).

• елшілікжоралары (майталманшешендік, халықаралыққарым-қатынастағысыпайылық, әдептілік, ибалылық);

• жұртшылықзаңы (шүлентарту, ас, той, мереке, думанүстіндегіережелер, атжарыс, бәйгеережелері, жасауыл, бекеуіл, тұтқауылміндеттері).

Бұлжарғыхалықарасындаілтипатпен «Қасымханныңқасқажолы» депаталыпкетті. «Қасқажолдың» қағидаларыөзгерусіз XVII ғасырғажетіп, Есімхандыққұрғантұста (1598 - 1645) «Есімханныңескіжолы» дегенжаңаатқаиеболды. Тәукеханның тұсында (1680 - 1708) бұлзаңәлі де шариғатқағидасыменбоялмай, ежелгібилержасағанқалпынжақсысақтады. Құбақалмақтыңжортуылшапқыншылығынабайланыстытарихи-саясижағдайдың аса шиеленіскенқиынкезеңіндесұңғылаойшылбилер бес тараудантұратынежелгіережелергетағы да екітарауқосып, «Жетіжарғы» (Жетіхақиқат) депатаған. Тәукекезіндеқосылғанбұлекітарау: жесірдауы; күңдауы. Бұлкезеңдешапқыншылық, кісіөлтірукөпболғандықтанқұндауынөзалдынабөлектен, қылмысзаңынаайналдырған. XV - XVIII ғасырлардақолданылғанежелгіжарғыныңүзінділеріхалықаузындақысқа-қысқамәтелсөздерқалпындасақталған. Мысалы, «Қарақылдықақ жару»; «Ердіңқұнынекіауызсөзбенбітіру», «Түгелсөздіңтүбібір, түпатасы - Майқы би», «Тура биде туғанжоқ, туғанды биде иманжоқ», т.б.^[1]

№2

Ғұлама ғалым Қадырғали Жалайыри Жәнібек ханның

ұлдарының арасында аса белгілі болғаны Қасым хан еді .Аймағындағы ұлыстарды өзіне қаратты.  Ол туралы аңыздар әр жерде көп  тараған, көпке мәлім болған 1- топ өз тапсырмаларын орындап шығады жеке жеке өз пікірлерін тақтаға шығып айтады. 1.Қасым ханның тұсында Қазақ мемлекетінің өрлеуі.

2. Қасым ханның ішкі саясаты.

3.    Қасым ханның сыртқы саясаты.

Қасым хан-1445 жылы дүниеге келген- Жәнібек ханның үшініші ұлы- Анасы –Жаған Бегім

- 1475 жылы Бұрынық ханның тұсында әскер қолбасысы болады

-  1511 жылы ежелгі дәстүр бойына  ақ киізге отырғыып, хан етіп көтереді.

 Қасым ханның \тұсындағы Қазақ хандығының  өрлеуін  төмендегі ортағасырық авторлар атап өткен:Атақты Бабыр Жұрттың айтуына қарағанда,қазақ сұлтандары мен хандарынң біреуі бұл халықты

Қасым хан сияқты бағындыра алмаған.

Ғұлама ғалым Қадырғали Жалайыри Жәнібек ханның

ұлдарының арасында аса белгілі болғаны Қасым хан еді .Аймағындағы ұлыстарды өзіне қаратты.  Ол туралы аңыздар әр жерде көп  тараған, көпке мәлім болған

Тарихшы М.Х. Дулати  Жошыдан кейін бұл жұртта одан ұлы хан болған емес дейді. Қасым хандық құрған кезде елде қайшылықтарды болдырмау үшін заң шығарды. Ол заң « Қасым ханның Қасқа жолы» деп аталады. Заң 5 бөлімнен тұрады.