Ашық сабақ "Құрлықтағы таулар" 6 сынып

Қазақстанның топырағы


Сабақтың мақсаты:

Топырақ және оны түзуші факторлар, топырақ
қабаттары мен құрылымы туралы түсінік беру;
Қазақстан аумағындағы топырақ типтерінің
таралуы, топырақ эрозиясы және онымен күресу
жолдары туралы мағлұмат беру.



Сабақтың түрі:

Жаңа материалды таныстыру сабағы



Оқу іс-әрекеттері:

Тірек-сызбалары арқылы оқыту; оқытудың
компьютерлік технологиясы;ойын технологиясы;сын
тұрғысынан ойлау технологиясы;жартылай ізденіс
тәсілі, эвристикалық тұжырым, сарамандық жұмыс



Пәнаралық байланыс: Биологиямен, химиямен,әдебиетпен,
информатикамен

(1846 - 1903)

Топырақтың пайда болуы, түзілуі,
эволюциясы

Топырақтың
механикалық
құрамы
құрамы

Құмды

Құмдауытты

Сазды

Саздауытты

Құрылымы
Құрылымды

Құрылымсыз

құрылымсыз топырақ құрылымды топырақ

Қазақстандағы топырақ типтері
Топырақ
түрлері

Қара
топырақ

Күңгірт
қарақоңыр
немесе
каштан
топырақ
Қоңыр
және сұрқоңыр
топырақ

Шекарасы

52 с.е.
жоғары

48-52 с.е.
аралығында

40-48 с.е.
аралығында

Алып
жатқан
аумағы
(%)

9,4

33,2

Типтері

1)Сілтісізденеген қара
топырақ
2)Кәдімгі қара топырақ
3)Қуаң даланың қара
топырағы
1)Қуаң даланың каштан
топырағы
2)Қуаң даланың жай каштан
топырағы
3)Шөлейт жердің ашық
каштан топырағы

45

Құрамындағы
қарашірік
мөлшері
(%)
8-6%
6-4%

4,5-3%
3-2%
2-1%

---

Дала зонасының қара топырағы мен орман
зонасының сұр топырақ қабаттарының қимасы

Тапсырма 1
Топырақ қабаттарының аттарын ретімен жазыңдар

ОАВСR-

Органикалық қабат (өсімдіктердің қураған қалдықтарынан қалдықтарынан түзілген
төсеніш қабат)
Органикалық заттардың ыдырауынан түзілген қарашірік (гумус) қабаты
Шайылу қабаты.Бұл қабат құрамында органикалық заттары бар майда түйіршікті
минералды бөлшектерден құралған.
Үгілген тау жыныстарынан түзілген Аналық жыныстар қабаты
Жер қырытысын құрайтын үгілмеген негізгі жыныстар

Топырақ түзуші факторлар
Үгілу

Тапсырма 2
Топырақ түзуде жүретін құбылыстарды
атап,оларды бос ұяшықтарға ретімен
орналастырыңдар.

“Сәйкестендіру диктанты”
1

Қарашірінді

2

Құрылымсыз топырақ

3

Организмдердің қышқылдарды
бөліп шығаруы

4

Шөл зонасы

5

Органикалық затты түзушілер

6

Топырақтың негізін қалайтын
жыныстар

7

Қара топырақ

8

“Планета” санитарлары

Жасыл өсімдіктер

сазды топырақ

80-100 см

Үгілу

Аналық жыныстар

Cұр-қоңыр топырақ

Микроағзалар

Гумус

Сарамандық жұмыс:
• Атластағы “Қазақстанның топырақ картасынан”
Республика аумағындағы топырақ типтерінің қай
аймақтарда таралғанын анықтау.
•

Өз облысымызда қандай топырақ түрлері басым
таралғанын анықтап, дәптерге жазып алу.

•

Кескін картаға Қазақстан аумағындағы топырақ
зоналарын бояп түсіру;

Эвристикалық тұжырым









Топырақ-ерекше табиғи түзілім.Ол тірі табиғи денеге де,өлі тау
жынысына да жатпайды.
Топырақ өзара байланысты топырақ құраушы факторлар- су, жылу,
ауа, үгілген тау жыныстары және тірі ағзалардың әрекетінен түзіледі.
Топырақтың құнарлылығы оның құрылымына байланысты.
Қазақстан аумағындағы топырақ жамылғысы жазық жерлерде ендік
зоналылық бойынша , тауларда биіктігіне байланысты өзгереді.
Қазақстан аумағының көп бөлігі шөл және шөлейт аймақтарында
орналасуына байланысты сұр-қоңыр және каштан топырақтар басым
таралған.Солтүстігінде орманды дала және дала зоналарына тән қара
топырақ түрі таралған.
Республика аумағындағы топырақтың құнарлылығы солтүстіктен
оңтүстікке қарай кеми береді.
Арнайы жүргізілген агротехникалық, мелиорациялық шаралар арқылы
топырақ эрозиясын тоқтатуға болады.