«Бауыржан Момышұлы атындағы №22 жалпы білім беретін мектеп» коммуналдық мемлекеттік мекемесі

АВТОРЛЫҚ

БАҒДАРЛАМА

МЕДИЦИНА САЛАСЫНДАҒЫ ФИЗИКА

11 сынып оқушыларына арналған
(аптасына 1 сағат)

Құрастырушы автор:

Бауыржан Момышұлы атындағы №22 жалпы білім беретін мектептің физика пәні мұғалімі Арынова Айгерим Яхияевна

Бағдарлама құрастырылған жыл: 2022 ж

Пікір жазған:

Шектібаев Н.-Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университетінің физика ғылымдарының Phd докторы

Аннотация

Бауыржан Момышұлы атындағы №22 жалпы білім беретін мектептің физика пәні мұғалімі А.Я.Арынованың 11-сыныптың элективті курсына арнап құрастырған «Медицина саласындағы физика» атты авторлық бағдарламасы өте маңызды тақырыпты таңдап, жүйелі әрі сапалы түрде қүрастырылған. Тақырып мектеп бітіруші түлектер үшін мамандық таңдауда, сол бойынша бейінін тереңдеуге қазіргі таңда өте өзекті деп ойлаймын. Тақырыптық оқу жоспарында бірнеше медициналық жағдайдағы физиканың алатын рөлі, маңызы, оның заңдылықтары көрсетілген. Әрине жыл көлемінде бүкіл медицина саласындағы физиканы қамтып шығу мүкін емес. Сонда болса жақсы бастама ретінде қолдануға болады. Болашақта әлде де болса осы саланы кеңінен зерттеп осы курсты 10-11- сыныптарда жалғастырып оқыса керемет нәтижеге қол жеткізетініне сенімдімін.

Шектібаев Н.______________Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік
университетінің физика ғылымдарының Phd докторы

Түсінік хат

Физика пәнінен 11 сыныпқа арналған «Медицина cаласындағы физика» тақырыбындағы таңдау курсының бағдарламасы

Физика пәнінен "Медицина саласындағы физика" атты элективті курсының жұмыс бағдарламасы жаңаратылған бағдарламаға сай құрастырылған. Интеграциялық элективті курс 11-сынып оқушыларына арналған және биология және медицина курсымен жалпы мазмұны бар физика курсының кейбір тақырыптарын терең зерттеуді қамтиды; курс 34 сағатқа (аптасына 1 сабақ) арналған. Сондай-ақ, бұл элективті курс оқытудың бейініділік мамандануына қызмет етеді, яғни пәнаралық байланыстарды неғұрлым толық жүзеге асыруға мүмкіндік береді және бейіндік деңгейде сабақтас оқу пәндерін (биология және физика) оқуға мүмкіндік береді. Мұнда оқушылар физика заңдарының тірі ағзаға қолданылуын көреді, биониканың кейбір нәтижелерімен танысады, тірі организмде болатын кейбір процестерді физика заңдарымен түсіндіруді үйренеді. Курс қызықты және ізденімпаз, эксперименттерге құмар, физика мен биологияға құмар оқушыларға арналған. Интеграцияланған курс физика және биология саласындағы теориялық білім мен практикалық дағдыларға негізделген. Оқушылар адам ағзасының жұмысының негізінде физика заңдары жатқанын біледі, оларды денсаулығын сақтау үшін дұрыс қолдануды үйренеді. Ұсынылған курс оқушыларға медицина қызметкері, физик, биолог мамандығын таңдауға мүмкіндік береді.

Сабақты өткізу кезінде курстар жалпы биология, анатомия және адам физиологиясы тақырыптарымен біріктіріледі, бірақ негізгі пәндік сала физика болып табылады. Бұл курстың мақсаты-оқушылардың табиғат туралы білімдерін интеграциялау, физика мен биология арасындағы пәнаралық байланыстарды орнату, материалдық әлемнің бірлігі, құбылыстардың өзара байланысы мен өзара тәуелділігі, олардың танымы туралы идеяларды қалыптастыруға көбірек мүмкіндік береді; биологиялық процестерді зерттеуде физикалық зерттеу әдістерін қолдану мен дағдыларын қалыптастыру болып табылады. Биология, медицина, физика-бұл жаратылыстану ғылымдарының құрылымына кіретін, нақты әлем туралы білімнің тұтастығын ашатын іргелі жаратылыстану ғылымдары. Оқушылардың оларды игеруі жаратылыстану білімінің сапасын арттырудың бір аспектісін құрайды. Біртұтас ғылыми құбылыс ретінде әрекет ете отырып, жаратылыстану физика, биология, медицинаның интеграциясы мәселесін өзектендіреді, өйткені соңғы онжылдықтар жаратылыстану ғылымдарының қарқынды дамуымен ғана емес, сонымен қатар физиканың биологиялық құбылыстарды талдау және түсіндіру үшін медицинаға енуімен, тірі жүйелердің мінез-құлқының болжамдылығымен, көптеген биологиялық ғылымдарды байланыстыратын ортақ нәрсені бөліп көрсетумен сипатталады. Биофизикалық зерттеулердің нәтижелері биохимия, физиология, микробиология және т. б. сияқты ғылымдарда байқалатын нақты процестер мен биологиялық құбылыстарды талдауға негіз болады.

Курс оқушыларға ғылыми жұмыстар жүргізуге, пәнді толық меңгеруге, олардың кәсіби мамандық даярлауға және мамандықты дұрыс таңдауға бағытталып ұсынылады. Курстың негізгі мақсаты оқушының алған білімін өмірде қолдана алу.

Курстың мақсаттары мен міндеттері:

- медицинада физикалық заңдарды қолданудың негізгі әдістерімен танысу;

- қазіргі заманғы медициналық техникаға және денсаулық сақтау проблемаларына танымдық қызығушылықты дамыту;

- проблемалар мен гипотезаларды ұсыну, логикалық тұжырымдар жасау, индукцияны, дедукцияны, аналогия әдістерін қолдану қабілетін қалыптастыру;

- оқушылардың физика және биология саласындағы білімдерін жетілдіру;

- медицинада физикалық заңдарды қолданудың негізгі әдістерімен танысу;

- жаратылыстану-ғылыми циклдің екі пәнінің пәнаралық интеграциялану мүмкіндігін көрсету;

- оқушыларға физика курсында алынған білімнің әмбебап сипатын көрсету, оларды білімнің әртүрлі салаларында практикалық қолдануға баулу;

- оқушылардың танымдық қызығушылықтарын, мәселелерді шешу процесінде интеллектуалды және шығармашылық қабілеттерін дамыту, қойылған мәселелерді шешудің ерекше әдісін іздеу, әдеттегі әрекет ету тәсілінен асып түсу мүмкіндігі;

- биологиялық және медициналық мазмұндағы физикалық тапсырмаларды шешу кезінде оқушылардың білім беру құзыреттілігін дамыту.

Курстың өзектілігі, күтілетін нәтижелері:

- оқушылар физикалық құбылыстар мен заңдардың кең спектрі туралы түсінік алады, соның арқасында сау адам ағзасы қалыпты жұмыс істейтінін біледі;

- өз денсаулығын сақтау мәдениетін тәрбиелеу, салауатты өмір салтын насихаттау;

- әртүрлі ауруларды диагностикалау және емдеу үшін қолданылатын кейбір медициналық құрылғылармен танысады;

- танымдық қызығушылықтарын, зияткерлік және шығармашылық қабілеттерін, коммуникативтік қасиеттерін дамытады;

- оқушының әрі қарай оқу профиліне қатысты саналы өзін-өзі анықтауы;

- материалдық әлем және табиғатты ғылыми танудың әдістері туралы білімді тереңдетеді, оның ажырамас бөлігі-адамның өзі;

- физика бойынша білімді, білік пен дағдыларды практикалық қолдану процесінде оқушылардың танымдық қызығушылықтарын, зияткерлік және шығармашылық қабілеттерін дамыту, әртүрлі ақпарат көздерін пайдалана отырып, білімді өз бетінше алуға жағдай жасайды;

- пәнге деген қызығушылықты дамыту арқылы оқушылардың кәсіби қызмет саласын таңдауына әсер ету, одан әрі оқытуда таңдауды жүзеге асыруға ішкі мотивацияны қалыптастыруға ықпал етеді;

- білім алушылардың шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру және дамыту үшін жағдай жасау, топта жұмыс істеу, пікірталас жүргізу, өз көзқарасын қорғау, физиканы зерттеуге және физикалық эксперимент жүргізуге қызығушылығы артады.

Курстың практикалық маңыздылығы:

"Медицина саласындағы физика" атты элективті курсының бағдарламасы арқылы алынған теориялық және тәжрибелік білімін, дағдыларын оқушылар тұрмыста қолдана білуге үйренеді.

Қолданылатын әдіс-тәсілдер: түсіндіру, әңгімелеу, шығармашылық логикалық тапсырмалар, топтық және жеке жұмыстар, эксперимент жасау, өзін-өзі тексеру.

"Медицина саласындағы физика" курсының оқу-тақырыптық жоспары

Оқытуды ұйымдастыруға арналған әдістемелік нұсқаулар

Физика пәні қоршаған дүниені ғылыми тұрғыда түсінудің іргетасы болып табылады, оқушылардың табиғат пен адам дененсінің физиологиялық ерекшеліктеріне сай, медицианылқ ерекшеліктерін зерттей және түсіндіре алу біліктерімен қарулануына, қоғамдағы медицина және медицина дамуындағы рөлін түсінуге, табиғаттың бөлігі ретіндегі адамға табиғат дүниесін ғана емес, ондағы өзінің орнын да саналы түсінуге ықпал етеді. Өйткені қалыптасып келе жатқан тұлғаның табиғат дүниесімен қатынасы физика пәнінен алған білімі арқылы ғана игерілуі мүмкін. «Физика» оқу бағдарламасының міндеттері оқушылар: а) табиғатта, техникада, медицинада туындап жатқан үдерістер мен құбылыстардың мәнін түсінуі үшін және білімдерін жалғастыру үшін қажет ғылыми білімдері мен біліктерін қалыптастыру мен дамыту; б) қазіргі заманғы іргелі теориялардың негіздерінен, әлем бейнесінен (деректер, ұғымдар, принциптер, болжамдар, заңдар және т.б) білімдерін қалыптастыру; в) өлшеуіш құралдарды қолдана алу практикалық біліктіліктерін, оларды өз бетінше тәжірибелер, зерттеу жұмыстарын жүргізуге қолдану арқылы шешіледі.

Мысал ретінде төмендегі тақырыпқа сабақ жоспарын ұсынамын:

Сабақ жоспары

Сабақ барысы

Қосымша мәліметтер:

Ғарыштағы адам ағзасына динамикалық факторлардың әсерін зерттеу саласындағы заманауи биологиялық зерттеулер ғарышкерлерге дәл осы факторлардың теріс әсерінен барынша арылуға мүмкіндік береді. Үш негізгі динамикалық сипаттама бар:

• діріл;

• жеделдету;

• салмақсыздық.

Адам ағзасына ең ерекше және маңызды әсер - бұл салмақсыздық. Бұл ауырлық күші жойылатын және ол басқа инерциялық әсерлермен алмастырылмайтын күй. Бұл жағдайда адам дененің кеңістіктегі жағдайын бақылау мүмкіндігін толығымен жоғалтады. Бұл күй кеңістіктің төменгі қабаттарында басталып, оның бүкіл кеңістігінде сақталады.

Биомедициналық зерттеулер салмақсыздық жағдайында адам ағзасында келесі өзгерістер болатынын көрсетті:

1. Жүрек соғуы күшейеді.

2. Бұлшықеттер босаңсыды (тонус жоғалады).

3. Тиімділіктің төмендеуі.

4. Кеңістіктік галлюцинациялар болуы мүмкін.

Нөлдік ауырлықтағы адам денсаулығына зиян келтірместен 86 күнге дейін тұра алады. Бұл Нөлдік ауырлықтағы адам денсаулығына зиян келтірместен 86 күнге дейін тұра алады. Бұл эмпирикалық және медициналық дәлелденген. Дегенмен, бүгінгі күні ғарыштық биология мен медицинаның міндеттерінің бірі салмақсыздықтың жалпы адам ағзасына әсерін болдырмау, шаршауды жою, қалыпты өнімділікті арттыру және бекіту бойынша шаралар кешенін әзірлеу болып табылады.

Салмақсыздықты жеңу және денені бақылауды сақтау үшін ғарышкерлер бірқатар шарттарды сақтайды:

• әуе кемесінің дизайны жолаушылар үшін қажетті қауіпсіздік стандарттарына қатаң сәйкес келеді;

• ғарышкерлер жоғарыға күтпеген ұшуларды болдырмау үшін әрқашан орындарына мұқият бекітіледі;

• кемедегі барлық заттардың қатаң белгіленген орны бар және травматикалық жағдайларды болдырмау үшін дұрыс бекітілген;

• сұйықтықтар тек жабық, герметикалық жабылған контейнерлерде сақталады.

Ғарыштағы адам ағзасына әсер ететін тағы бір маңызды фактор - жеделдету немесе шамадан тыс жүктеме. Бұл факторлардың мәні ғарышта күшті жоғары жылдамдықты қозғалыстар кезінде денеге жүктемені біркелкі қайта бөлуге дейін төмендейді. Жеделдетудің екі негізгі түрі бар:

• қысқа мерзімді;

• ұзақ мерзімді.

Биомедициналық зерттеулер көрсеткендей, екі жеделдету де ғарышкер ағзасының физиологиялық жағдайына әсер етуде өте маңызды.

Мәселен, мысалы, қысқа мерзімді үдеулердің әсерінен (олар 1 секундтан аз уақытқа созылады) молекулалық деңгейде денеде қайтымсыз өзгерістер болуы мүмкін. Сондай-ақ, егер органдар оқытылмаған болса, жеткілікті әлсіз болса, олардың мембраналарының жарылуы қаупі бар. Мұндай әсерлер ғарышта ғарышкермен капсуланы бөлу кезінде, оны лақтыру кезінде немесе ғарыш аппаратының орбитаға қонуы кезінде жүзеге асырылуы мүмкін.

Сондықтан ғарышкерлердің ғарышқа аттанар алдында жан-жақты медициналық тексеруден өтіп, біраз дене шынықтыру жаттығуларынан өткені өте маңызды.

Ұзақ мерзімді жеделдету зымыран ұшыру және қону кезінде, сондай-ақ ғарыштағы кейбір кеңістіктік орындарда ұшу кезінде пайда болады. Ғылыми медициналық зерттеулердің деректері бойынша мұндай жеделдетулердің ағзаға әсері келесідей:

• жүрек соғу жиілігі мен импульстің жоғарылауы;

• тыныс алу тездейді;

• жүрек айнуы мен әлсіздік пайда болады, терінің бозаруы;

• көру зардап шегеді, көз алдында қызыл немесе қара пленка пайда болады;

• мүмкін буындардағы, аяқ-қолдардағы ауырсыну сезімі;

• бұлшықет тонусы төмендейді;

• нейро-гуморальды реттеудің өзгеруі;

• өкпедегі және жалпы ағзадағы газ алмасуы әртүрлі болады;

• терлеу мүмкін.

G-күштері мен нөлдік гравитация медицина ғалымдарын әртүрлі жолдармен келуге мәжбүр етеді. ғарышкерлерді денсаулыққа зиянсыз және өнімділігін жоғалтпай осы факторлардың әсеріне төтеп бере алатындай бейімдеуге, оқытуға мүмкіндік береді.

Ғарыштық ұшулар, әрине, адамдардың, әсіресе оқытылмаған немесе созылмалы аурулары бар адамдардың денсаулығына өте үлкен әсер етеді. Сондықтан маңызды аспект - бұл ұшудың барлық нәзіктіктерін, дененің жерден тыс күштердің ең алуан түрлі және керемет әсерлеріне барлық реакцияларын медициналық зерттеу.

Гравитациясыз ұшу қазіргі заманғы медицина мен биологияны ғарышкерлерді қалыпты тамақтанумен, демалыспен, оттегімен қамтамасыз ету, жұмыс қабілеттілігін сақтау және т.

Сонымен қатар, медицина ғарышкерлерге күтпеген, төтенше жағдайлар кезінде лайықты көмек көрсетуге, сондай-ақ басқа планеталар мен кеңістіктердің белгісіз күштерінің әсерінен қорғауға арналған. Бұл өте қиын, көп уақыт пен күш-жігерді, үлкен теориялық базаны, тек соңғы заманауи жабдықтар мен препараттарды қолдануды талап етеді.

Сонымен қатар, медицинаның физика және биологиямен қатар ғарышкерлерді ғарыштық жағдайлардың физикалық факторларынан қорғау міндеті бар, мысалы:

• температура;

• радиация;

• қысым;

• метеориттер.

Сондықтан осы факторлар мен сипаттамалардың барлығын зерттеу өте маңызды.

Әдебиеттер тізімі: