"Баланы жаман әдеттен қалай сақтау керек?"

Тақырыбы: «Баланы жаман әдеттен қалай сақтау керек?»

«Баланы жастан» деген қазақ жасынан  берген тәрбие жас қайыңды игендей екенін  айтқан. Олай болса, біз  бүгінгі балаға қалай тәрбие береміз? Бала жылулықты ата-анадан іздейді.  Ата-аналарымыз болса   тұрмыстың желеуімен бала тәрбиесіне көңіл бөлмейді. Халықтың озық салт-дәстүріне «ескіліктің сарқыншағы»  деп  мән  бермейді.  Балаға ата-ана тәрбиесінің орынын ештеңе толтыра алмайтынын жете ұғынбайды. «Ел  болам  десең, бесігіңді  түзе»-деген   М.Әуезовтың  аталы  сөзі  отбасы  тәрбиесінің  маңызы екенін   айқындайды. Бала отбасынан адамгершілік әліппесін, үлкендермен және кішілермен қандай қарым- қатынаста  болуды үйренеді. Оны есті, саналы  етіп тәрбиелеу ата-ананың бірден – бір парызы. Адамзат  бесігін  тербеткен   ұясы отбасы   болса, баланың  бас  ұстазы-ата-анасы. Отбасы-таным  бесігі, өркениет  ошағы, үлгі-өнеге  бастауы

– АТА-АНА: баламның уақытының көбі  мектепте өтетіндіктен тәрбиесіне мұғалім жауапты дейді. Ал ұстаздар: «Біз оқушының сыныптан тыс тәрбиесіне жауапты емеспіз»  дейді   Бұл пікірмен қаншалықты келісесіздер?

- Әрбір  ата-ана жүктелген жауапкершіліктің маңызды екенін сезінуі керек. Негізі тәрбие баланың тәні, ақыл, ой танымы, ішкі жан дүниесі, тұлға ретінде қалыптасуына байланысты. Ал аналар тән тәрбиесіне ғана  мән беріп, қалғанын естен шығарып алады. Өз баласынан  өздері алшақтаса біреулер оның тәрбиесіне неге жауап беруі керек? Мұғалімдер тек дәріс беруші. Ал ата-ана өмірге  қажет тәрбиені  береді. «Ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі» дегендей, бала  сол қалыппен кетеді. Мысалы, қыз баланың  анасы талғамсыз киінетін болса, қызы да   соны қайталайды емес пе?! Сондықтан әрбір ата-ана: «Бала  менің болашағым, қалай өсірсем, ертең солай   жемісін көремін»  деп ойлануы керек.

-Бала – өте нәзік, сезімтал адам. Оның жанын жаралау оңай, оқыста айтылған сөз, ауыр жаза өмір бойы жүрегінде қалып қоюы мүмкін. Ол қандай жағдайда өзіндік менін жоғалтады?

- Әке-шеше балаларының жан дүниесіне үңіліп, мінез-құлқындағы ерекшеліктерді жете білгені жөн. Олармен әңгімелескенде пікірімен де санасып отырған орынды. Өз баласымен ашық сөйлесе алмайтын, сырласа білмейтін ата — ана «Екеуміз де жұмыстамыз, кешке үй шаруасынан қол тимейді, сөйлесуге уақыт жоқ» дегенді айтады. Баламен сөйлесуге арнайы уақыт бөлудің қажеті жоқ. Әке мен шеше ұл-қызымен мен үй шаруасында жүріп, бірге  ой бөлісуге неге болмасқа?

 Қызымен сырласатын аналар бар ма екен? Біреудің 10, біреудің 15 жасында  әйелдік  белгісі келеді. Ал оған көп қыздар дайын емес. Үрейленгені сондай қатты қорқады.  Анасына  неге ертерек алдын-ала  айтып, дайындамады екен деп өкпелейді.  Аналары болса бұл тақырыпта, әйелдің мәдениеті қандай болуы керек,  тіс жарып айтпайды. Сұрауға батпаған қыздар құрбыларынан сыр суыртпақтайды.  Өкініштісі анасы мен қызының арасында  әйелдік өзара түсіністік жоқ.

-Баланың ақыл қосатын сенімді көмекшісіне, жақын досына айналуы үшін нені білуі керек?

 -Балаға үнемі мейірімді болу дұрыс па? Жұмсақтықтың салдарынан «қиын»  балаға айналмай ма?

-Мейірімді болудың артықтығы жоқ. Бірақ ара-жігін сақтау  керек. Жұмсақтық танытам деп, баланы төбеге  көтеруге болмайды.  Ал қиын бала  отбасындағы түсініспеушіліктен туындайды. Олар    әке-шешем түсінбесе, ешкім  де түсінбейді деп ойлайды. Содан бастап қарсылық таныта бастайды. Бала өмірге келген кезде ең бірінші дағдарысы (кризис) туғаннан 1 жасқа дейін болады, екіншісі 7-8 жастағы кризис, содан кейін мүшел —13-14 жастағы, сосын 21-22 жаста күйзеліске ұшырауы мүмкін екен. Ата-аналар осыны жадынан шығармаса екен. Мысалы, баланың сыртқы пішіні әкесіне, болмаса анасына, атасына ұқсауы мүмкін, ал, жан-дүниесі олардан мүлдем басқа болады. Ата-аналар баласына ұрысып, қарсы шыққанша, реті келгенде қолдап, баламен кеңесіп те отырса артық емес. Мамандық таңдайтын кезде де оларды шектемеу керек. Сонда ғана баланың психологиясы дұрыс қалыптасады..  
-Егер  баласы мен әкесі, қызы мен анасы  жанжалдасып қалған жағдайда кім бірінші татуласқаны  жөн?(10-13, 13-18, 18-25 жас аралығындағы балаларды сұрап отырмыз)

-«Кең болсаң, кем болмайсың»  дейді. Егер үлкендер кең болмаса, балалары  кеңшілікті қайдан  үйренеді? Кішіпейіл әке-шеше: «Иә,  балам, артық кетіппін. Мені кешір» деп  алғашқы қадамды өзі жасайды. Кеңпейілділікті көрген бала да  кешірімшіл  болып өседі.

-Баланың кемшілігіне қабақ шытпай, үнемі мақтап отыру психологиясына қаншалықты әсер етеді?

-- Әрине кемшілігін айту керек.  Үлкендер қателігін ескертпесе балалар кемшілік екенін  қайдан біледі. Ұл балаларға:

-Балам, сені өте жақсы көремін. Сен менің баламсың. Бірақ сабаққа кешігіп барып жатсың. Осыған мен ренжимін. Маған  осы қылығың ұнамайды.

Ал қыздарға: - Қызым сен сұлусың, ақылдысың, сондай сымбаттысың. Бірақ мына ыдысты дұрыс жумапсың. Соны дұрыс тазаласаң қайтеді?  Міне осылай қызыма кемшілігін көрсеттім, бірақ жанын жаралағаным жоқ.

Сонда баланың жаны да әке мен шеше махаббатын сезінуі  даусыз, ол біліп тұр тек кейбір қылығы ұнамай тұр, бірақ жалпы анасы мен атасы сүйіспнншілігін азайтқан жоқ. Қатты ұрысты естіген балалар әдетте мені енді ешкім жақсы көрмейді деп қайғырады.

 -Баланың бойына екіжүзділік, тәкаппарлық қайдан ұялайды? Ортасынан ба, әлде отбасылық қарым-қатынастан ба?

-Баланың пікірімен келіспесеңіз не істеу керек?

-Пікірімен келіспесесіңіз,  өз  пікіріңізді  дәлелдеуіңіз керек қой. Отбасында «ана киімді ки, мынау жұқа» деген пікірталас жиі болады. Қай ана болмасын, суық күнде баласының жеңіл күртешені кигеніне жүрегі ауырады. Сөйтіп аяғына қалың етік, үстіне қалың киім кигізеді. Ол балаға ұнамайды. Оны жәйлап түсіндірген жөн.

 - Балам жеңіл киіммен суықтап,  ауырып қаласың, мен күнімен сені ойлап жұмысыма көңіл бөле алмайтын шығармын

Ата-ананың тым талапшылдығы, ақыл-кеңесі, ащы әзілі баланың жан дүниесіне қаншалықты әсер етеді?

-Кейбір ата-аналар тәрбие деген, баланы тамаққа тойдырып, жақсы киіндіру деп түсінеді. Баланың сұрағына «қойшы», деп қолын сілтеп жауап береді. Негізі баламен қалай сөйлесу керек?

- Адамгершілік, бауырмалдық, татулық, қайырымдылық, әдептілік, инабаттылық сияқты қасиеттер — жанұяда тәрбие балаға сөзбен, теориямен дамымайды, үлкендердің үлгісімен сіңеді. «Әкеге қарап ұл өсер, шешеге қарап қыз өсер» дейді халық даналығы. Бала кішкентай кезінен-ақ әр нәрсеге әуестеніп үлкендерге көмектескісі келеді. Бұған кейбір әке-шеше «жұмысымды бөгейсің, істеп жатқан ісімді бүлдіресің» деп ұрысып жіберуі мүмкін. Өзім киінемін деген үш жасар балаға таңертең асыққан анасына қолын қағып жітеріп өзі киінтіреді. Бұл қате түсінік. Бала ержеткенде жалқау болса, сол кездегі анасының қателіктері емес пе жол салған? Керісінше, өзің жұмыс істеп жүргенде баланың қолынан келетін ісіне жағдай туғызып, оның үйренуіне көмектескен орынды. Тіпті балаға берген тапсырмаңыздың аяғына дейін орындаулына төзімділікпен бақылау керектігін де ұмытпаған жөн. Өстіп баланың бірте-бірте еңбекке деген болашағына жол ашылады. Әрі істеген ісін ұқыпты да тындырымды орындауына бағыт бересіз. Баланың жақсы ісін мадақтап, терісін оң етіп түсіндіріп отырса, ол да ересектерді сыйлап, кез келген тапсырмасын орындауға қарсылық білдірмейді. Орынсыз ұрысу,зеку, сұрақтарына дөрекі, келте жауап беру немесе әділ талап қоя алмау ата-ананың беделін түсіреді.

-Үй-ішінің ұсақ-түйек кикілжіңдерін де жасыра алмаймыз. Баланың көзінше қырсыз мінез көрсетіп, оның бойына теріс көзқарасты қалыптастырамыз. Ұрыс-жанжалды көріп өскен баланың болашағына әсер ете ме?

- Жанұядағы жанжал, үлкендердің аузына келген сөздерді айтуы, баланың көзінше басқа біреуді сөгуі, біреудің сыртынан өсек айтуы балаға теріс әсер етуі әркімге белгілі шығар. Мысалы, арақ пен темекінің толып жатқан зиянын біле тұра, балалардың көзінше арақ ішіп, үсті-үстіне темекі тартқандар бар. «Көрінген таудың алыстығы жоқ» дейді, ертең-ақ ұл өсіп ер жетеді, қыз өсіп бой жетеді. Сонда арақ пен темекінің зиянын қалай ұқтырамыз. Жасөспірім қашанғы жиренішті көріністі, ондағы айқай-шу мен дау-жанжалға, ұрыс-керіске шыдап жүре бермек. Басқа өмір аңсайды немесе теріс тәрбиеге тез бой алдырып үлгереді, егер осы теріс жолға мүлде бет бұрып кетсе, онда бәйтеректің бір бұтағы (қоғамның мүшесі) қисық өсті дей беріңіз. 

Ата- аналарға  арналған  сауалнама

Аты, жөніңіз :

1.Сіз  өз балаңызды көбіне қалай атайсыз? _____________________________

__________________________________________________________________

2.Қалай ойлайсыз,сіздің қалай атайтыныңыз балаңызға ұнайды ма? ________

__________________________________________________________________

3.Әдетте  балаңыз мектептен нешеде  келеді? ___________________________

__________________________________________________________________

4.Балаңыз бос уақытында  немен айналысады? __________________________

__________________________________________________________________

5.Балаңыздың  достары кім екенін  білесіз  бе?

Есімдерін атасаңыз __________________________

__________________________________________________________________

6.Балаңыз бұл балалармен бұрыннан дос болып  келе ме? _________________

__________________________________________________________________

7.Неліктен сол балалармен дос болып жүр? _____________________________

__________________________________________________________________

8.Балаңыздың  сүйікті  ісін атаңыз. ____________________________________

__________________________________________________________________

9.Балаңызға ұнайтын тамақты атаңыз. ____________________________________

10.Қандай  киноларды  көргенді  ұнатады? _____________________________

__________________________________________________________________

11.Қандай  кітаптарды  оқиды? _______________________________________

__________________________________________________________________

12.Кім болғысы  келеді? _____________________________________________

__________________________________________________________________

13.Сіз балаңызбен  бірге  болуға қанша уақыт бөлесіз? ___________________

__________________________________________________________________

14.Сіз балаңыздың мінезіқандай екенінайтып береаласызба? ______________________________________________________________________

15.Сіз балаңыздың өз бойында нені өзгерткенін,түзегенін қалар едіңіз? _____

__________________________________________________________________

16.Сіз балаңыздың  болашақта  кім болғанын  қалайсыз? _________________

__________________________________________________________________

17.Сіз бір айға , балаңызға шамамен қанша ақша  қажет екенін білесіз бе? ___

____________________________________________________________________________________________________________________________________

Ата-аналарға арналған сауалнама.

Ата-ана мен баланың қарым-қатынасындағы қаталдық көріністерін зерттеу.

1. Бала сізді тыңдамаса, не істейсіз?

а) оған айғайлайсыз;

ә) әңгімелесесіз, көндіресіз;

б) оның ақталғанына мән бермейсіз, үндемейсіз;

в) оны ұрып тастауыңыз мүмкін;

г) желкесінен ұрасыз;

д) оның кінәсін түсіндіруге ұмтыласыз;

е) басқаша іс-әрекет жасаймын (қандай) ___________________________________________

2. Сіздің көңіл-күйіңіз болмаса, өшіңізді балаңыздан аласыз ба?

а) жиі;

ә) сирек;

б) ешқашан;

в) айту қиын;

г) басқаша (қандай) ____________________________________________________________

3. Сіздің балаға айғайлауыңызға, қорқытып-үркітуіңізге, ұрып-соғуыңызға әкелетін себептерді көрсетіңіз:

а) тәрбиелеуге ұмтылу;

ә) балаға қатысты емес ашу туғызатын жағдайдан құтылу үшін;

б) әйеліммен (күйеуіммен) ұрысып қалғаным себепті;

в) балам бір нәрсені талап етеді, сұрайды;

г) балам мені ренжіткенде;

д) ұрып-соғу үшін;

е) өзімнің көзқарасыма оны сендіру үшін;

ж) түсіндіре алмаймын;

з) басқа себептер (қандай) _______________________________________________________

4. Сіздің кейде баланы ұрып-соғып, үйден қуып, қараңғы бөлмеге қамап қойғыңыз келген сәттер бола ма?

а) иә;

ә) жоқ;

б) ешқашан;

в) айту қиын;

г) басқа (қандай) _______________________________________________________________

5. Баланың күнәсі ауыр болған жағдайда қандай жаза қолданасыз?

_____________________________________________________________________________

6. Жазып көрсетіңіз:

Жасыңыз қаншада? ____________________________________________________________

Отбасыңызда неше бала бар? ____________________________________________________

Олардың жасын көрсетіңіз? _____________________________________________________

7. Сіз бала кезіңізде ата-анаңызды тыңдамаған сәттерде, олар:

а) көндіргісі, сендіргісі келетін еді;

ә) үндемейтін;

б) желкемнен соғып қалатын;

в) ұрып-соғатын;

г) күш қолданатынын айтып қорқытатын;

д) басқаша ____________________________________________________________________

8. Үйдегі мерекелерді, қуанышты сәттерді жазып көрсетіңіз: ______________________

_____________________________________________________________________

Сабақтың тақырыбы: Сан тізбектеріне берілген логикалық есептер.
Сабақтың мақсаты: 
1. Білімділік: сан тізбектеріне және әртүрлі тақырыптағы логикалық есептерді шығара білу, есепті шешудің тиімді жолдарын таңдауды үйрену. 
2. Дамытушылық: Есептерді шешу кезінде логиканың, математиканың заңдылықтырын қолдана білуге үйрету, пән аралық байланысты нығайту. Өз қателігін тез таба білу, талдай жасай білу қабілетін жетілдіру. 
3. Тәрбиелік: Оқушыларды топпен жұмыс кезінде ұйымшылдыққа және жеке жұмыс істеген кезде төзімділікке, шапшаңдыққа тәрбиелеу.

Сабақтың типі: практикалық 
Сабақтың түрі: аралас 
Сабақтың көрнекілігі: кестелер,маркерлер, постерлер, геометриялық фигуралар т.б.
Сабақтың жоспары : І . Ұйымдастыру кезеңі 
ІІ. Білімдерін жан-жақты тексеру 
IІІ.Есептер шығару 
ІV . Тәжірибелік есептер. 
V. Үйге тапсырма 
VІ.Бағалау 
VІІ.Кері байланыс: 
Сабақтың барысы:  Ұйымдастыру кезеңі. 
Ынтымақтастық атмосфера құру, көңіл күйлерін көтеру, қызығушылықты арттыру мақсатында психологиялық тренинг өткізу. 
Әрбір адам ?  Туысым, досым, жұрағат. 
Әрбір сабақ?  Түсіну, ұғу, ұлағат. 
Әрбір ісім?  Тірлік ,тілек, адамдық. 
Әрбір сөзім?  Шыңдық, бірлік,адалдық. 
Сыныпты топқа бөлу. Топ ережесін еске түсіру,  топ басшысын сайлау. 
Бағалау түрін түсіндіру (әр жауапқа, жетон тарату бойынша) 
-өте жақсы  -жақсы  -толықтыру керек 
«Зымыран сұрақтар» ойыны 
I топқа: Қатар тұрған үш санның қосындысы да көбейтіндісі де 6-ға тең Ол қандай сан? (1,2,3) 
Екеуі 4 сағат шахмат ойынын ойнады. Әрқайсысы қанша сағат шахмат ойнады? (4сағат) 
Үстелдің 4 бұрышы бар.Егер бір бұрышын кесіп тастаса, неше бұрыш қалады? (5) 
Бөлмеде 4 мысық отыр. Әр мысықтың алдында 3 мысық отыр. Бөлмеде барлығы неше мысық отыр? (4) 
Сиыр 4 аяғымен тұрса 200 кг, 2 аяғымен тұрса неше кг болады?(400 кг) 
II топқа: 
Жанар ақиқат тұжырым айтты. Марат оның сөзін қайталап айтып еді,ол жалған болып шықты. Жанар не айтты? (Менің атым Жанар) 
1 жұмыртқаны қайнатуға 3 минут кетсе, 5 жұмыртқаны қайнатуға неше минут керек? (3мин) 
Екі аяғымен түрегеп тұрған адамның салмағы 50кг, бір аяғымен тұрған адамның салмағы неше кг? (50 кг) 
Адамның 10 қолында неше саусақ бар? (50) 
Түнгі сағат 11-де жаңбыр жауса, 48 сағаттан соң күн шығады деуге бола ма? (Жоқ, себебі 48 сағаттан соң қайтадан түн болады) 
ІІІ.Білімдерін жан-жақты тексеру 
Топтарға тақырыптық логикалық есептер беру: 
I топ: 
1.Менің әкем31-де болған кезде, мен 8 жаста едім. Ал қазір менің әкем менен 2 есе үлкен.Мен қанша жастамын? 
2. Ондығы бірлігінен үлкен болатын екі таңбалы сан қанша?

II топ: 
1.Екі адам өзеннің жағасына келді. Жағада бір қайық тұр екен және ол қайыққа бір адам ғана отыра алады. Бірақ әлгі екі адам бір жағадан келесі жағаға өте алды. Бұл қалай болғаны? 
2. Алғашқы цифрын сызып тастағанда 57 есе азаятын бүтін санды тап.
IV.Есептер шығару 
I топқа: 
Есеп 1. Мектепішілік математика олимпиадасына Данияр,Мейіржан және Арай қатысты. Төрешілердің үшеуі олардың олимпиаданың нәтижесі туралы сұрағына сәйкес төмендегідей жауап берді: 
Данияр екінші орын алды; 
Мейіржан екінші орынды иеленбеді; 
Арай бірінші орында емес. 
Нәтижелерді хабарлағаннан кейін олардың білгендері: екі төреші қателесіпті ,ал біреуінікі дұрыс. Жүлделі орындар қалай бөлінген? 
Талқылау : Д 1  М 2  А 3 
Есеп 2. 
Өзен ағысының жылдамдығы 2,2 км/сағ. Катердің жылдамдығы 15,3 км/сағ. Егер өзен ағысымен 3 сағат,ал өзен ағысына қарсы 4 сағат жүрсе, онда катер қанша жол жүрді? 
Шешуі:  S=(15.3+2.2)*3+(15.3-2.2)*4=104.9 км 
Есеп 3. Егер 31=91, 78=4964 болса, онда 37 қанша болады? 
Шешуі: 32=9, 12=1 31=91 
72=49, 82=64 78=4964 
32=9, 72=49 37=949 
II топқа: 
Есеп 1. Саябақта балалар қыдырып жүрді, олардың арасында Ажар, Мерей және Балжан дос үш қыз болды. Олардың біреуінде қызыл, екіншісінде ақ, ал үшіншісінде көк көйлек болды. Олардан достары сұрағанда, төмендегідей жауап берді:  Ажар қызыл көйлекте болды;  Мерей қызыл көйлекте болды; 
Балжан көк көйлекте емес. 
Жауаптарындағы тек бір ұйғарым ақиқат болса,қыздардың әрқайсысы қандай көйлекте болды? 
Шешуі: Ажар қызыл  Мерей көк  Балжан ақ 

Жауабы: Балжан ақ, Ажар көк, мерей қызыл көйлекте болды. 
Есеп 2. 
Ара қашықтығы 500м екі қаладан бір мезгілде қарама-қарсы бағытта трактор мен одан жылдамдығы 4 есе артық жүк машинасы шығып, 4 сағаттан кейін кездесті. Трактордың жылдамдығы қандай? 
Шешуі:  х –трактордың жылдамдығы; 
4х-жүк машинасының жылдамдығы болса, онда 
4х+4*4*х=500  4x+16x=500  х=25км/сағ 
Есеп 3. 
Егер 85=6425, 92=814 болса, онда 43 қанша болады? 
Шешуі:  82=64, 52=25 85=6425  92=81, 22=4 92=814  42=16, 32=9 43=169 
V. Тәжірибелік есептер. 
I топқа:  3²⁰⁰³ + 3²⁰⁰⁴ + 3²⁰⁰⁶ өрнегін 31-ге бөлгенде қанша шығады? Ж: 3²⁰⁰³

Мектеп асханасы

Мектеп асханасында шаршы пішіндес үстелге айнала әр жақтан бір-бірден 4 оқушы отыра алады.Мектеп кешені дәл осындай 4 үстелді бір қатарға қойып, ұзын үстел құрады.

Ескерту: 1үстелге 4 оқушы отырады.

Сұрақ : Осы ұзын үстелді айнала қанша оқушы отыра алады?Ж: 10 оқушы
II топқа:  2³⁰ – 3²⁰ өрнегінің мәнін тап? Ж: теріс сан

Мектеп асханасы

Мектеп асханасының еденіне өлшемі 20х20 см болатын 1500 дана плитка төселген. Асхана еденінің ауданы қанша ?

Шешуі: 20*20=400 см²

1500*400= 600000 см² =60 м²

Бұл шеберханада үстел мен орындықтар жасалады.Бір үстел шығаруға қанша ағаш кетсе,8 орындық шығаруға сонша ағаш керек.

↔

Сұрақ : Бес үстел жасауға кететін ағаштан 40 орындық жасауға бола ма ?

Жауап: «Иә», 5*8=40 ; Бір үстел шығаруға кететін ағашқа 8 орындық жасауға болғандықтан, бес үстел жасауға кететін ағаштан 40 орындық жасауға болады.

VІ. Үйге тапсырма: Тақырыптық логикалық есептер жинастырып келу.