Алматы облысы, Қарасай ауданы, Кемертоған ауылы, «Кемертоған орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесі бастауыш сынып мұғалімі

Султанова Сандугаш Бабахановна

«Баланың білімге бет бұрысы: “Оқу мен жазуға алғашқы қадам” бағдарламасы»

Аннотация

Бұл мақалада бастауыш сыныптың 1-сыныбына арналған «Оқу мен жазуға алғашқы қадам» атты авторлық факультативтік бағдарламаның мақсаты, міндеттері мен мазмұны сипатталады. Бағдарлама оқушылардың оқу-жазу дағдыларын қалыптастыруға, сөйлеу тілін дамытуға және сауаттылық негіздерін меңгеруге бағытталған.

Аннотация

В статье представлена авторская факультативная программа «Первый шаг к чтению и письму» для 1 класса начальной школы. Описаны цели, задачи и содержание курса. Программа направлена на развитие навыков чтения и письма, обогащение словарного запаса и формирование грамотной речи у младших школьников.

Abstract

This article presents an elective author's program titled "First Step to Reading and Writing" for Grade 1 students. It outlines the goals, objectives, and structure of the course aimed at developing basic literacy, enhancing speech, and fostering early reading and writing skills.

Бүгінгі таңда білім беру жүйесінің басты мақсаты – жан-жақты дамыған, өз ойын еркін жеткізе алатын, тілдік қорын сауатты пайдалана алатын тұлға қалыптастыру. Бұл мақсатқа жетудің алғашқы баспалдағы – бастауыш сынып, соның ішінде 1-сыныпта сауат ашу үдерісінің дұрыс ұйымдастырылуы. Осы ретте «Оқу мен жазуға алғашқы қадам» атты авторлық бағдарлама бастауыш мектептің ең жауапты кезеңі – сауат ашуға үйретуде тиімді әдістемелік құрал бола алады.

Аталған бағдарлама 1-сынып оқушыларына арналған факультативтік курс ретінде ұсынылады. Бағдарламаның негізгі мақсаты – оқушылардың оқу мен жазу дағдыларын ерте жастан қалыптастыру, дыбыстық талдау жасау қабілетін жетілдіру, өз ойын жүйелі түрде жазбаша және ауызша жеткізуге дағдыландыру. Бұл бағдарлама әсіресе мектеп табалдырығын енді аттаған баланың оқу мен жазуға деген қызығушылығын арттырып, тілдік қабілеттерінің еркін дамуына жағдай жасайды.

Бағдарлама үш негізгі кезеңнен тұрады: Бірінші – дайындық кезеңі. Бұл кезеңде баланың мектепке бейімделуі, оқу әрекетіне деген оң көзқарасын қалыптастыру, сөйлеу және тыңдау мәдениетін дамыту мақсаты көзделеді. Бұл кезеңде әртүрлі тіл дамыту ойындары, логикалық жаттығулар, суретпен жұмыс, ертегі тыңдату сияқты әдістер кеңінен қолданылады.

Екінші – әліппе кезеңі. Бұл кезеңде балалар әріптерді таниды, дыбыстарды ажыратады, буын, сөз және сөйлем құрастыруға үйренеді. Дыбыстық талдау әдісі, көрнекілік, топтық және жұптық жұмыстар арқылы баланың ойлау, есте сақтау және зейін қою қабілеттері дамиды. Әр әріппен танысу барысында баланың сөздік қоры ұлғайып, тіл байлығы артады.

Үшінші – әліппеден кейінгі кезең. Бұл кезеңде балалар қарапайым мәтіндерді оқуға, мазмұнын түсінуге, сұрақтарға жауап беруге, өз ойын шағын көлемде жазбаша жеткізуге дағдыланады. Сонымен қатар, шығармашылық тапсырмалар арқылы баланың қиялы мен тіл байлығы дами түседі.

Бағдарламада қолданылатын әдістер – ойын технологиялары, дамытушы жаттығулар, көрнекілік құралдары, мультимедиялық материалдар және оқушының жас ерекшелігіне сай бейімделген интерактивті тапсырмалар. Мұғалімнің жетекшілігімен оқушылар әріптерді тез меңгеріп, оқуға ынталанады, ал жазу барысында әріптердің жазылу траекториясын дұрыс қалыптастырады.

Бағдарламаның ерекшелігі – баланың жеке даму қарқыны мен ерекшеліктерін ескере отырып, дифференциацияланған тапсырмалар ұсыну. Сонымен қатар, ата-анамен байланыс орната отырып, оқу процесін жүйелі бақылауға мүмкіндік береді.

Бағдарламаның тағы бір маңызды қыры – оқушының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, тұлғалық даму траекториясын құру. Әрбір бала – жеке тұлға, оның оқу қарқыны, қабылдау деңгейі, қызығушылығы мен психологиялық дайындығы әртүрлі. Осыны ескере отырып, бағдарламада әр оқушыға бейімделген тапсырмалар мен жаттығулар топтамасы қарастырылған.

Сабақ барысында мұғалім тек білім беруші емес, сонымен қатар бағыттаушы, бақылаушы және кеңесші рөлін атқарады. Ол оқушының қандай әдіспен тез қабылдайтынын анықтап, соған сәйкес тәсілдерді таңдайды. Мысалы, визуалды қабылдауы жоғары балаға сурет, сызба, бейнематериал ұсынылса, есту арқылы жақсы қабылдайтын оқушы үшін дикторлық оқу, дыбыстық жаттығулар тиімді болады. Сонымен қатар, бұл бағдарламада «оқушы – мұғалім – ата-ана» үштік байланысы маңызды рөл атқарады. Ата-ана баланың жетістігі мен қиындықтарын бақылап, үй жағдайында қолдау көрсету арқылы оқу процесіне белсенді қатысады. Бағдарламада ата-аналарға арналған нұсқаулықтар мен кеңестер жүйеленіп берілген. Бұл өз кезегінде баланың оқуындағы табыстылыққа оң әсер етеді.

Тағы бір айта кетерлік жайт – бағдарлама мазмұнында ұлттық құндылықтар, салт-дәстүр элементтері мен қазақ әдебиеті үлгілері кіріктірілген. Бұл оқушының тек тілдік дағдыларын ғана емес, ұлттық сана-сезімі мен мәдениетке деген құрметін қалыптастыруға ықпал етеді. Әліппедегі мысалдар, мәтіндер мен тапсырмалар баланың жас ерекшелігіне ғана емес, ұлттық болмысына да сай таңдалған.

Осылайша, «Оқу мен жазуға алғашқы қадам» авторлық бағдарламасы – оқу әрекетін тек дағды қалыптастыру құралы ретінде емес, баланың жан-жақты дамуын көздейтін, тұлғалық өсуіне ықпал ететін мазмұнды жүйе. Бұл бағдарламаны факультатив ретінде қолдану баланың оқу процесіне қызығушылығын арттырып, мектепке оң бейімделуіне көмектеседі.

Сауат ашу үдерісінде тек техникалық дағды (әріп тану, буындау, сөз құрау) ғана емес, оқушының ішкі мотивациясын ояту – басты назарда болуы қажет. «Оқу мен жазуға алғашқы қадам» авторлық бағдарламасында оқу әрекетін баланың ішкі қызығушылығымен ұштастыруға баса назар аударылады. Бұл үшін сабақтарда эмоционалды реңк беру, ойын элементтерін кіріктіру, табысты болу тәжірибесін сезіндіру әдістері кеңінен қолданылады. Мысалы, әріптерді үйрету барысында балаларға оларды ертегі кейіпкері ретінде таныстыру, дыбыстардың «саяхатын» бейнелеу, әріптер арасында достық қатынас орнату сияқты тәсілдер арқылы оқушының оқу үдерісіне қатысуы белсенді бола түседі. Осылайша, оқу міндет емес, қызықты іс-әрекетке айналады.

Бағдарлама мазмұнында адамгершілік, еңбекқорлық, жауапкершілік, ынтымақтастық сияқты ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтар да сабақта кіріктіріледі. Бұл құндылықтар оқу мәтіндері, суреттер, ойындар, жағдаяттар, рөлдік тапсырмалар арқылы көрініс табады. Балалар оқу әрекетімен қатар, тұлғалық қасиеттерін де дамытады.

Қорытындылай келе, «Оқу мен жазуға алғашқы қадам» авторлық бағдарламасы бастауыш сынып оқушыларының оқу мен жазуға деген қызығушылығын арттыруға, сауатты сөйлеу мен жазу дағдыларын дамытуға бағытталған маңызды құрал болып табылады. Бұл бағдарлама арқылы білім алушы тек әріп танып қана қоймай, өз ойын еркін жеткізетін, сауатты оқырман ретінде қалыптасуға алғашқы қадам жасайды.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі. «Сауат ашу» пәні бойынша оқу бағдарламасы (1-сынып). — Астана, 2023.

2. Жұмажанова Т.Ә. Бастауыш сыныпта сауат ашу әдістемесі. — Алматы: Мектеп, 2022.

3. Жарықбаев Қ. Педагогика негіздері. — Алматы: Қазақ университеті, 2020.

4. Құлмағанбетова Б.Е. Сауат ашу кезеңінде оқушылардың тілін дамыту. // «Бастауыш мектеп» журналы, №4, 2021 ж.