БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ТҰЛҒААРАЛЫҚ КОММУНИКАЦИЯНЫҢ РӨЛІ

Қазіргі заманның басты мәселелерінің бірі — қоршаған ортаның нашарлауы, табиғи ресурстардың шектелуі және өнеркәсіптік қалдықтардың көбеюі. Осындай жағдайда экология мамандығының маңызы артып, бұл сала кәсіби білімді ғана емес, басқару дағдыларын, аналитикалық ойлауды және тиімді коммуникацияны талап ететін көпқырлы мамандыққа айналды. Экология маманы түрлі деңгейдегі ұйымдармен, өндіріс өкілдерімен, мемлекеттік құрылымдармен және қоғаммен байланыста жұмыс істейтіндіктен, тұлғааралық қарым-қатынас пен басқару психологиясының білімдері кәсіби тиімділіктің маңызды бөлігіне айналады.

Бұл мақалада экология мамандығын таңдаудың себептері, қазіргі уақытта меңгеріп жатқан жаңа білімдер, басқару жүйесіндегі тұлғааралық қарым-қатынастың коммуникативтік ерекшеліктері және олардың кәсіби іс-әрекеттегі рөлі талқыланады. Сонымен қатар басқару психологиясына негізделген дағдылардың экологиялық қызметте қалай қолданылатыны қарастырылады.

Мен үшін экология мамандығы – қоғамға пайда әкелетін, аналитикалық ойлауды, жауапкершілікті және ғылыми зерттеуді біріктіретін сала. Сондықтан бұл бағыт менің қызығушылығым мен жеке құндылықтарыма толық сай келеді. Экология саласының маманы болу — табиғи ортаны қорғаумен қатар, ғылыми ойлау, басқарушылық мәдениет және тиімді коммуникацияны талап ететін жауапты кәсіби жол. Экология мамандығын таңдаған себебім — қоршаған ортаның күрделі жағдайына бейжай қарамай, нақты ғылыми білім мен зерттеу арқылы қоғамда оң өзгерістер жасауға деген ұмтылысым. Табиғатқа деген қызығушылығым, экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге деген ішкі мотивациям мені дәл осы мамандыққа жетеледі.

Магистратура барысында мен экологиялық мониторинг, атмосфералық ауаның сапасын бағалау әдістері, қалалық экожүйелерді басқару, GIS технологиялары, қоршаған ортаны модельдеу, сондай-ақ тұрақты даму мақсаттарына (SDG) сәйкес ғылыми талдау жүргізу сияқты жаңа теориялық және практикалық білім алып жатырмын. Зерттеу барысында ластаушы заттардың ауаға таралу динамикасын бағалау, мониторинг деректерін талдау, математикалық модельдеу, деректерді статистикалық интерпретациялау сияқты маңызды дағдыларды меңгерудемін.

Экологтың жұмысы тек зертханалық талдаумен шектелмейді. Көп жағдайда әртүрлі деңгейдегі адамдармен – инженерлермен, мемлекеттік органдармен, өндіріс басшыларымен, қоғаммен – келіссөз жүргізуге тура келеді. Сондықтан басқару психологиясындағы келесі тақырыптарды тәжірибеде қолданамыз:

• Эффективті коммуникация – ақпаратты нақты, түсінікті жеткізу;

• Келіссөз жүргізу дағдылары – экологиялық талаптарды өндіріс стандарттарымен келісу;

• Конфликтология негіздері – экологиялық шектеулерге байланысты туындайтын келіспеушіліктерді шешу;

• Тұлғааралық қарым-қатынаста көшбасшылық – жобаларда жауапкершілікті бөлісу, топты алға бағыттау;

• Мотивация теориялары – экологиялық мәдениетті арттыруға ықпал ету.

Өмірде бұл дағдылар маған ғылыми топпен жұмыс жасауда, қоғамға экологиялық түсіндіру жұмыстарын жүргізуде, жобаларды ұсынуда және өндірістік кәсіпорындармен байланыс орнатуда үлкен көмегін тигізеді.

Басқару жүйесіндегі тұлғааралық қарым-қатынас – ұйым ішіндегі адамдар арасындағы өзара әрекеттесуді реттейтін, басқарушылық үрдістің тиімділігін анықтайтын негізгі факторлардың бірі. Экология мамандығында бұл ерекшеліктердің рөлі ерекше, себебі эколог әртүрлі саланың мамандарымен: инженерлермен, технологтармен, мемлекеттік органдардың өкілдерімен, өндіріс басшыларымен және қоғаммен тұрақты түрде байланыста болады. Сондықтан коммуникацияның сапасы қабылданатын экологиялық шешімдердің нәтижесіне тікелей әсер етеді.

Коммуникативтік ерекшеліктердің бірі – ақпаратты нақты, дәл және ғылыми тұрғыдан түсіндіре білу. Экологтар көбіне күрделі деректермен, мониторинг нәтижелерімен, нормативтік көрсеткіштермен жұмыс істейді, сондықтан алынған қорытындыларды қарапайым және түсінікті тілде жеткізу маңызды. Бұл басқару психологиясындағы ақпаратты құрылымдау, аудиторияға бейімдеу және кері байланыс алу дағдыларымен байланысты.

Екінші маңызды ерекшелік – келіссөз жүргізу қабілеті. Өндірістік кәсіпорындар экологиялық шектеулерді әрқашан оң қабылдай бермейді, себебі олар экономикалық шығындар мен қосымша міндеттемелерді талап етеді. Осындай жағдайда эколог маманы компромисске келу жолдарын қарастырып, экологиялық талаптардың маңызын дәлелдеп, ортақ шешімге жетуді қамтамасыз етеді.

Үшінші ерекшелік – конфликт жағдайларын басқару. Экологиялық нормаларды орындауға қатысты келіспеушіліктер жиі туындайды. Тұлғааралық қарым-қатынастағы эмоционалды тұрақтылық, қарсы тарапты тыңдай алу, жанжалдың негізгі себебін анықтау және конструктивті шешім ұсыну – басқару психологиясының эколог жұмысына әсер ететін негізгі компоненттері.

Төртінші ерекшелік – вербалды және вербалды емес коммуникацияны тиімді пайдалану. Жиналыстарда, қоғамдық тыңдауларда, өндіріс орындарындағы тексерістерде маманның өзін-өзі ұстауы, сөйлеу дауысы, көзқарасы, сенімділігі де үлкен рөл атқарады. Бұл маманның кәсіби имиджін қалыптастырып, оның ұсыныстарының қабылдану ықтималдығын арттырады.

Соңғы ерекшелік – басқарушылық ықпал ету және командада жұмыс істей білу. Эколог көп жағдайда белгілі бір жобаларды басқарады немесе сараптамалық топтарда басшылық рөл атқарады. Бұл кезде психологиялық әсер ету әдістері, топтық динамиканы түсіну және адамдарды экологиялық мәдениетке ынталандыру маңызды.

Алған білімдерім мен дағдыларым өмірде де, кәсіби қызметте де кеңінен қолданылады. Ең алдымен, экологиялық мониторинг, деректерді талдау, ауа сапасын бағалау әдістері сияқты ғылыми білімдерді өндіріс орындарында қоршаған ортаға әсерді азайту үшін қолданамын. Мониторинг нәтижелерін түсіндіру арқылы кәсіпорындардағы экологиялық қауіпсіздік деңгейін арттыруға, зиянды заттардың шығарылуын төмендетуге бағытталған нақты ұсыныстар жасаймын. Алған білімімді әрі қарай ғылыми-зерттеу жұмыстарында да қолданамын: атмосфералық ауа сапасын ұзақ мерзімді болжау, экологиялық тәуекелдерді бағалау, тұрақты даму индикаторларын талдау сияқты бағыттарда зерттеулер жүргізу жоспарымда бар. Осы арқылы мен тек маман ретінде ғана емес, қоғамға пайда әкелетін эколог ретінде дамуды мақсат етемін.

Изатбек Диана Бағдатқызы

1 курс магистранты ,

Болтаева Алия Масакбаевна

психология ғылымдарының кандидаты

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті