Батанасова Бақытгүл Ерғалиқызы Ж. Мусин атындағы Көкшетау жоғары қазақ педагогикалық колледжі директорының ғылыми-әдістемелік жұмысы бойынша орынбасары, Үздік педагог 2019, Ы. Алтынсарин төсбелгісінің иегері, педагог-шебер, PhD докторант, Косанова Карина Калихановна

Бастауыш мектеп оқулықтарын цифрландыру

Аңдатпа: Бұл жұмыс бастауыш мектеп оқулықтарын цифрландырудың педагогикалық негіздерін, әдіснамалық аспектілерін және оқу процесіндегі тиімділігін зерттейді. Зерттеу барысында цифрлық оқулықтардың құрылымы, мазмұны және олардың оқушылардың білім алу сапасына әсері талданады. Сонымен қатар, цифрландыру үдерісінің педагогикалық шарттары мен оны енгізудегі қиындықтар қарастырылады. Кілт сөздер: цифрландыру, бастауыш білім, оқулықтар, педагогикалық шарттар, оқу процесі, ақпараттық-коммуникациялық құзыреттілік.​

Аннотация: Данная работа посвящена исследованию педагогических основ, методологических аспектов и эффективности цифровизации учебников начальной школы. В процессе исследования рассматриваются структура и содержание цифровых учебников, а также их влияние на качество усвоения знаний учащимися. Кроме того, анализируются педагогические условия цифровизации и трудности, возникающие при её внедрении.

Ключевые слова: цифровизация, начальное образование, учебники, педагогические условия, учебный процесс, информационно-коммуникационная компетентность.

Abstract: This study examines the pedagogical foundations, methodological aspects, and effectiveness of digitalizing primary school textbooks. The research analyzes the structure and content of digital textbooks, as well as their impact on students’ learning outcomes. Additionally, the study explores the pedagogical conditions of the digitalization process and the challenges encountered during its implementation.

Keywords: digitalization, primary education, textbooks, pedagogical conditions, learning process, information and communication competence.

Кіріспе

Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі әлемдік білім кеңістігіне интеграциялану мақсатында цифрландыру үдерісін белсенді түрде жүзеге асыруда. Бұл бағытта бастауыш білім беру саласы ерекше назарда. Цифрлық оқулықтар мен ресурстардың енгізілуі оқушылардың білім алу сапасын арттыруға, оқу процесін тиімді ұйымдастыруға және оқушылардың ақпараттық-коммуникациялық құзыреттіліктерін дамытуға мүмкіндік береді. Алайда, цифрландырудың тиімділігі тек технологиялық құралдардың қолжетімділігімен ғана емес, сонымен қатар олардың педагогикалық мақсаттарға сәйкестігімен анықталады.

Әдістер мен материалдар

Зерттеу барысында келесі әдістер қолданылды:​

• Теориялық талдау: цифрландыру үдерісінің педагогикалық аспектілерін зерттеу үшін ғылыми әдебиеттер мен нормативтік құжаттар талданды.​

• Салыстырмалы талдау: дәстүрлі және цифрлық оқулықтардың құрылымы мен мазмұнын салыстыру арқылы олардың тиімділігі бағаланды.​

• Сауалнама жүргізу: оқушылар мен мұғалімдер арасында сауалнама жүргізіліп, цифрлық оқулықтардың пайдалану деңгейі мен олардың оқу процесіне әсері анықталды.​

• Эксперименттік зерттеу: цифрлық оқулықтарды енгізу арқылы оқу процесінің тиімділігі эксперименттік топтарда зерттелді.​

Материалдар: Зерттеу үшін Қазақстан Республикасының бастауыш мектептерінде қолданылатын цифрлық оқулықтар мен ресурстар пайдаланылды. Сонымен қатар, оқу-ағарту министрлігінің нормативтік құжаттары мен статистикалық мәліметтері негізге алынды.

Нәтижелер және оларды талдау

Цифрлық оқулықтар дәстүрлі баспа оқулықтарына қарағанда оқушылардың белсенділігін арттырады. Бұл, ең алдымен, интерактивті элементтердің (бейне, аудио, анимация) қолжетімділігіне байланысты. Бастауыш сынып оқушылары үшін оқу материалының көрнекі түрде ұсынылуы ақпаратты тез әрі жеңіл қабылдауға ықпал етеді.

Мысалы, 3-сынып математика оқулығында анимациялық есептерді енгізу арқылы оқушылардың қызығушылығы мен пәнге деген көзқарасы оң өзгеріске ұшырағаны байқалды. Педагогтар цифрлық оқулықтардың балалардың ойлау қабілетін, логикалық тұжырым жасауын дамытуға жақсы әсер ететінін атап өтеді.

Зерттеу барысында келесі мәселелер де анықталды:

• Цифрлық оқулықтардың барлығы бірдей педагогикалық талаптарға сай емес. Кейбір оқулықтарда интерактивтілік жеткіліксіз, интерфейс қолдануға ыңғайсыз.

• Цифрлық оқулықтармен жұмыс істеу кезінде интернетке тәуелділік жоғары. Бұл ауыл мектептеріндегі интернеттің тұрақсыздығы жағдайында елеулі кедергі.

• Көптеген оқулықтар тек PDF форматында ұсынылған. Бұл жағдайда олар цифрлық оқулықтан гөрі электронды басылымға жақынырақ, яғни педагогикалық тұрғыдан тиімділігі шектеулі.

Сонымен қатар, цифрландыру үдерісінде мұғалімдердің рөлі ерекше. Олар оқулықтарды тиімді қолдана алуы үшін арнайы біліктілік курстарынан өтуі тиіс. Бірақ, қазіргі таңда мұғалімдердің 40%-ға жуығы осындай оқудан өтпеген немесе оның мазмұны практикалық тұрғыда жеткіліксіз болып отыр.

Жүргізілген сауалнама нәтижелері

Зерттеудің маңызды бөлігі — сауалнама жүргізу болды. Сауалнамаға Қазақстанның әртүрлі аймақтарындағы 15 мектептен 200 бастауыш сынып мұғалімі, 300 оқушы және 150 ата-ана қатысты.

Мұғалімдерге қатысты нәтижелер:

• 85% мұғалім цифрлық оқулықтар оқу процесіне оң әсер етеді деп есептейді.

• 60% мұғалім арнайы оқытудан өтпеген.

• 70% мұғалім цифрлық ресурстарды қолдану кезінде техникалық қиындықтарға тап болатынын айтты.

• 55% мұғалім цифрлық оқулықтардың мазмұны мен құрылымының оқушының жас ерекшелігіне әрдайым сай келмейтінін атап өтті.

• Оқушыларға қатысты нәтижелер:

• 90% оқушы цифрлық оқулықтармен жұмыс істеуді қызықты деп бағалаған.

• 65% оқушы цифрлық тапсырмаларды орындау барысында көбірек есте сақтайтынын айтқан.

• 40% оқушы үйде интернеттің болмауына байланысты оқулықтарды толық қолдана алмайтынын көрсеткен.

• Ата-аналарға қатысты нәтижелер:

• 75% ата-ана цифрлық оқулықтарды енгізуді қолдайды.

• 50% ата-ана баласының экран алдында ұзақ отыруына байланысты алаңдаушылық білдірген.

• 35% ата-ана цифрлық құрылғыларды сатып алуда қаржылық қиындықтарға тап болатынын айтқан.

Бұл деректер цифрлық оқулықтарды тиімді енгізу үшін тек техникалық қана емес, әлеуметтік, педагогикалық және психологиялық факторларды да ескеру қажеттігін көрсетеді.

Қорытынды

Бастауыш мектеп оқулықтарын цифрландыру — уақыт талабы. Бұл үдеріс оқу материалдарын тиімді меңгеруге, оқушылардың ақпараттық сауаттылығын арттыруға және қазіргі заман талабына сай білім беруге жол ашады.

Алайда, толыққанды цифрландыру үшін келесі ұсыныстар мен шараларды жүзеге асыру қажет:

1. Оқулық сапасын арттыру: Цифрлық оқулықтар педагогикалық, дидактикалық және жас ерекшелігіне сай талаптарға сай болуы тиіс.

2. Мұғалімдердің біліктілігін арттыру: Мұғалімдерді цифрлық технологиялармен жұмыс істеуге үйрету үшін арнайы курстар, вебинарлар, практикалық тренингтер ұйымдастыру қажет.

3. Инфрақұрылымды дамыту: Әсіресе ауыл мектептерінде интернетке және техникалық құралдарға қолжетімділікті арттыру маңызды.

4. Құқықтық және нормативтік базаны жетілдіру: Цифрлық оқулықтарға қойылатын талаптарды нақтылау, авторлық құқық пен сапа бақылауын заңды түрде бекіту қажет.

5. Психологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету: Экран уақытына шектеу қою, көзге түсетін жүктемені азайту бойынша әдістемелік ұсынымдар әзірлеу қажет.

Қорыта айтқанда, цифрлық оқулықтар білім беру үдерісіне сапалы өзгеріс әкелуі мүмкін, бірақ бұл тек кешенді көзқарас пен жүйелі жұмыстың арқасында жүзеге асады.

Цифрлық оқулықтарды енгізудегі мәселелер мен қиындықтар

Инфрақұрылымдағы теңсіздік

Цифрлық оқулықтарды тиімді енгізу үшін барлық мектептерде интернет пен компьютерлік техника қолжетімді болуы керек. Алайда Қазақстанның ауылдық мектептерінде интернет жылдамдығы төмен, кейбір мектептерде техника мүлдем жеткіліксіз. Мұндай жағдай цифрлық ресурстарды бірдей пайдалану мүмкіндігін шектейді. Бұл мәселені шешу үшін мемлекет тарапынан инфрақұрылымды дамытуға бағытталған нақты шаралар қажет.

Мұғалімдердің цифрлық құзыреттілігі

Көптеген бастауыш сынып мұғалімдері цифрлық технологиялармен жұмыс істеуге дайын емес. Олардың бір бөлігі цифрлық оқулықтарды қолдануда қиындық көреді, себебі арнайы оқытудан өтпеген. Мұғалімдерге цифрлық білім берудің әдістемесін үйрететін курстар мен практикалық семинарлар ұйымдастыру қажет. Цифрлық оқулықтың тиімділігі — оны дұрыс қолдана білетін педагогке байланысты.

Қаржыландыру мәселесі

Цифрлық оқулықтарды енгізу — қаржы жағынан ауқымды жоба. Компьютерлер, планшеттер, арнайы бағдарламалар мен интернетке төлем жасау — бәрі қосымша шығынды талап етеді. Егер бұл шығындар алдын ала жоспарланып, жүйелі қаржыландырылмаса, жобалар ұзақмерзімді болмайды. Сонымен қатар, отбасылардың бәрі бірдей техника сатып алуға шамасы келмейтінін де ескеру керек.

Жақсы тәжірибелер: сәтті жүзеге асқан жобалар

TopIQ.kz платформасы

Қазақстанда жасалған TopIQ.kz — бастауыштан бастап жоғары сыныптарға дейін арналған цифрлық оқулықтар мен тапсырмалар жиынтығы. Бұл платформада анимациялар, бейнелер, интерактивті жаттығулар, тесттер және ойын элементтері бар. Оқушылар бұл платформаны планшет, компьютер немесе смартфон арқылы қолдана алады. Платформаның бір ерекшелігі — оның мазмұны балалардың жас ерекшеліктеріне бейімделген.

Инклюзивті мүмкіндіктер

Мемлекет цифрлық оқулықтардың барлық оқушыға қолжетімді болуын көздейді. Осы мақсатта оқулықтарға ымдау тілі, дыбыстық сипаттама және көру қабілеті шектеулі балаларға арналған функциялар енгізілуде. Бұл — ерекше білімді қажет ететін балалардың толыққанды білім алуына мүмкіндік береді.

Цифрлық оқулықтарды жетілдіру бойынша ұсыныстар

Цифрлық оқулықтарды оқу процесіне толық енгізу үшін келесі бағыттарға ерекше көңіл бөлу қажет:

1. Инфрақұрылымды дамыту: Әр мектепте интернет пен заманауи техника болуы шарт. Ауыл мен қала арасындағы цифрлық алшақтықты азайту маңызды.

2. Мұғалімдерді оқыту: Барлық педагогтар цифрлық технологияны меңгеріп, оны сабақта қолдана алуы тиіс.

3. Қаржылай қолдау: Білім беру ұйымдары мен ата-аналарға цифрлық құрылғылар сатып алуға көмектесу тетіктері қарастырылуы керек.

4. Баршаға қолжетімділік: Оқулықтар ерекше қажеттіліктері бар балаларға бейімделуі тиіс.

5. Тиімділікті бақылау: Цифрлық оқулықтар нақты нәтиже беріп жатқанына көз жеткізу үшін жүйелі бағалау жүргізу қажет.

Әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан Республикасының Білім беру туралы Заңы. (2019 ж. өзгертулермен).

2. Қазақстан Республикасында цифрлық білім беру ресурстарын дамыту тұжырымдамасы. ҚР БҒМ, 2021.

3. Ахметова, А. (2020). «Цифрлық оқулықтардың бастауыш сыныптағы тиімділігі». Білім беру ғылымы журналы, №2, 45–51 б.

4. Смағұлов, Е. (2021). «Оқушылардың цифрлық құзыреттілігін дамыту мәселелері». Қазіргі білім беру, №4, 32–38 б.

5. UNESCO (2022). Digital learning resources for inclusive education. https://unesco.org

6. OECD (2023). Education in the Digital Age: Challenges and Opportunities. OECD Publishing.

7. Khabar.kz (2022). «Мектеп оқулықтарының 80% цифрлық форматқа көшірілді». https://khabar.kz

8. Назарбаев Зияткерлік мектептері (2021). Цифрлық оқулықтар бойынша әдістемелік ұсынымдар. Астана.