«Бастауыш сынып оқушыларының экологиялық санасын дамыту» мақала

(Атаханова Жайнагул Жусиповна, бастауыш сынып мұғалімі, педагог-сарапшы «М.Горький атындағы ЖББМ» КММ, Шардара қаласы, Түркістан облысы)

Бұл мақалада бастауыш сынып оқушыларының экологиялық санасын дамыту мәселесі қарастырылады. Қазіргі әлемдегі экологиялық дағдарыс жағдайында табиғатты қорғау мен оған ұқыпты қарауға тәрбиелеу - білім беру жүйесінің өзекті міндеттерінің бірі. Автор экологиялық сананың мәнін, оның негізгі компоненттерін және бастауыш мектеп жасындағы балалардың психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, оны қалыптастырудың тиімді әдістерін сипаттайды. Мақалада бақылау, ойын, әдебиет оқу, жобалық жұмыс және мерекелік іс-шаралар сияқты экологиялық тәрбие құралдары ұсынылады. Сондай-ақ мұғалім мен ата-ананың өзара іс-қимылының, білім беру ортасын экологияландырудың маңызы айқындалады. Мақалада жүйелі, кешенді тәсілдің экологиялық мәдениетті ерте жастан қалыптастырудағы шешуші рөлі атап өтіледі.

Кілтті сөздер: экологиялық сана, экологиялық тәрбие, бастауыш сынып, табиғатты қорғау, экологиялық мәдениет, балалар психологиясы, білім беру әдістері, ата-аналармен жұмыс, жобалық қызмет, экологиялық білім.

Қазіргі қоғам бірқатар өткір экологиялық проблемаларға тап болады: ауа мен судың ластануы, Биологиялық әртүрліліктің төмендеуі, климаттың өзгеруі, экожүйелердің бұзылуы. Бұл проблемалар тек техникалық және саяси шешімдерді ғана емес, сонымен қатар жеке тұлғаның жаңа түрін - жауапты, экологиялық сауатты адамды қалыптастыруды талап етеді. Мұндай тұлғаны тәрбиелеуді ерте жастан бастау керек, өйткені дәл бастауыш мектеп жасында дүниетаным, құндылық бағдарлары мен мінез-құлқының негізі қаланады.

Экологиялық сана-тұлғаның экологиялық мәдениетінің маңызды құрамдас бөлігі. Балалық шақта қалыптасқан тұрақты экологиялық қондырғылар адамның өмір бойы мінез-құлқына әсер етеді. Сондықтан бастауыш сынып оқушыларында экологиялық сананы қалыптастыру қазіргі білім беру жүйесінің басым міндеті болып табылады.

Экологиялық сана-бұл адам мен табиғаттың өзара әрекеттесуіне байланысты білім, идеялар, құндылықтар, көзқарастар, мотивтер мен мінез-құлық нормаларын көрсететін қоғамдық сананың бір түрі.

1 - Схема. Экологиялық сананың негізгі компоненттері

Бастауыш мектеп жасы (6-10 жас) келесі ерекшеліктермен сипатталады:

• Оқу әсеріне жоғары сезімталдық.

• Дамыған қиял және эмоционалды сала.

• Жоғары ұсыныс және ересектерге еліктеуге деген ұмтылыс.

• Әлеуметтік нормаларды игеру және тұрақты әдеттерді қалыптастыру қабілеті.

Бұл жаста бейнелі ойлау мен әлем туралы эмоционалды боялған идеяларды дамыту өте маңызды. Осындай бейнелер арқылы табиғатты қамқорлық пен назар аударуды қажет ететін тірі, құнды, осал әлем ретінде алғашқы қабылдау қалыптасады.

Бастауыш мектептегі экологиялық тәрбиенің мақсаттары мен міндеттері:

Мақсаты:

Бастауыш сынып оқушыларында экологиялық сана негіздерін қалыптастыру, олардың табиғатқа жауапкершілікпен қарауын және табиғатты қорғауға дайындығын дамыту.

Міндеттері:

• Балаларды қарапайым экологиялық біліммен таныстыру.

• Табиғатқа жағымды эмоционалды қатынасты дамыту.

• Экологиялық сауатты мінез-құлық дағдыларын қалыптастыру.

• Қоршаған ортаны сақтау үшін жеке жауапкершілік сезімін тәрбиелеу.

Бастауыш сынып оқушыларының экологиялық санасын дамыту балалардың жас және психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып жүзеге асырылуы керек. Ең үлкен әсер формалар мен әдістермен беріледі, олар ойын, қол жетімді және көрнекі әрекеттерді қамтиды, сонымен қатар баланың жеке тәжірибесіне және оның табиғатпен тікелей қарым-қатынасына сүйенеді.

Негізгі әдістер:

Табиғат объектілерін бақылау. Тұрақты серуендеу, экскурсиялар, маусымдық өзгерістерді бақылау, жабық өсімдіктерге, гүлзарларға және мектеп алаңына күтім жасау балалардың зейінін, ұқыптылығын және жабайы табиғатқа деген қызығушылығын арттырады.

Экологиялық ойындар. «Таза планета», «Орманда кім тұрады?», «Суды сақта», экологиялық сауатты мінез-құлық негіздерін ойын түрінде игеруге, қоршаған әлем туралы білімді бекітуге және табиғатты үнемдейтін шешімдер қабылдауға үйренуге көмектеседі.

Көркем әдебиетті оқу. Табиғат туралы ертегілер, әңгімелер, өлеңдер балалардың эмоционалды реакциясын тудырады, табиғатқа «жақсы» және «жаман» көзқарастардың бейнелерін қалыптастырады, эмпатия мен әділеттілік сезімін дамытады. Бұл моральдық-экологиялық көзқарастардың қалыптасуына ықпал етеді.

Экологиялық мерекелер мен акциялар. Жер күні, су күні, ағаш отырғызу, макулатура мен пластмасса жинау, мектеп сенбіліктеріне қатысу сияқты іс-шараларды ұйымдастыру балаларды нақты табиғатты қорғауға тартады, олардың жауапкершілігі мен ұжымшылдығын қалыптастырады.

Жобалық қызмет. Экологиялық шағын жобалармен жұмыс – «Менің жасыл бұрышым», «Тірі су тамшысы», «Қыста Құстарға көмектес», «Жапырақтың құпиялары» - зерттеу дағдыларын, тәуелсіздікті, білімді нақты жағдайларда қолдану қабілетін дамытады. Жобаларға бақылау, ақпарат жинау, презентациялар рәсімдеу және конкурстарға қатысу кіруі мүмкін.

2 – Схема. Шығармашылық қызмет түрлері

Бастауыш сынып мұғалімі-экологиялық тәрбие идеясының басты жетекшісі. Экологиялық сананы қалыптастырудың тиімділігі оның табиғатқа деген жеке көзқарасына, әдістемелік дайындығы мен педагогикалық шеберлігіне байланысты.

Мұғалімнің міндеттері:

• Экологиялық тақырыпты оқу пәндеріне интеграциялау.

• Балалардың практикалық іс-әрекетіне жағдай жасау.

• Оқушылардың табиғатты қорғау іс-әрекетіндегі бастамаларын қолдау.

• Ата-аналарды экологиялық тәрбиеге тарту.

Білім беру ортасын экологияландыру ерекше рөл атқарады-табиғи элементтерді, жасыл бұрыштарды, фотокөрмелерді, экологиялық тақырыптағы стендтерді қолдана отырып сыныптарды безендіру.

Отбасы-баланың дүниетанымын қалыптастырудың маңызды факторы. Ата-аналардың белсенді қатысуымен экологиялық тәрбиенің тиімділігі айтарлықтай артады. Өзара әрекеттесудің мүмкін формалары:

• Экологиялық тақырыптағы ата-аналар жиналысы.

• Бірлескен акциялар: аумақты жинау, ағаш отырғызу.

• Ата-аналардың қатысуымен үй тапсырмасы (ауа-райын бақылау, фидерлер жасау).

• Күнделікті өмірдегі табиғатты қорғау тәжірибелері туралы ақпараттық парақшалар, буклеттер, бейнероликтер.

Қорытындылай келе, мен мынаны атап өткім келеді: бастауыш сынып оқушыларының экологиялық санасын дамыту - бұл табиғат туралы білімді беру ғана емес, қоршаған әлемді сезінуге, түсінуге және қорғауға қабілетті тұлғаны тәрбиелеудің мақсатты процесі. Мектептің, отбасының және жалпы қоғамның жүйелі жұмысы ғана табиғатпен үйлесімді өмір сүруге және оны сақтауға қатысуға дайын ұрпақты қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Экологиялық мәдениет өздігінен пайда болмайды - ол тәрбиеленеді. Бұл маңызды және асыл процестің алғашқы буыны болуы керек бастауыш мектеп.

Әдебиеттер тізімі

https://translated.turbopages.org/proxy_u/ru-kk.ru.70fc5271-6841e39b-61213020-74722d776562/https/multiurok.ru/files/ekologhichieskoie-vospitaniie-mladshikh-shkol-ni-5.html Бастауыш сынып оқушыларының экологиялық тәрбиесі

https://stud.kz/referat/show/78485 Бастауыш сынып оқушыларына дүнетану пәнін оқыту барысында экологиялық тәрбие беру жолдары

https://ust.kz/word/bastayys_synyp_oqysylaryna_ekologiyalyq_tarbie_beryding_mangyzy-338845.html Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие берудің маңызы

https://www.stud24.ru/pedagogy/bastauysh-synyp-oushylaryna-jekologiyaly-trbie/110863-326404-page1.html Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие беру

https://ustaz.kz/materials/powerpoint/ekologiyalyq_tarbie_teoriyasy_men_adistemesibastayys_synyp_oqysylaryna_ekologiyalyq_tarbie_bery-229914.html Экологиялық тәрбие теориясы мен әдістемесі.Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие беру.