Бастауыш сыныпқа арналған Диктант, мазмұндама, шығармалар жинағы

Түсінікхат

Бастауыш сынып мұғалімдерінің негізгі міндеті оқу, шығармашылық, көркемдік, еңбек, спорт қызметінде дербестікті қалыптастыру, алға қойған мақсаты бар, еңбексүйгіш, салауатты өмір сүруге ұмтылатын, өз жұмысын жоспарлай алатын және өздігінен білім ала алатын, негізгі мектепте оқуға (білім алуға) дайын оқушыны тәрбиелеу.

Ең маңызды міндеттердің бірі – оқушының сабақтағы жұмысы мұғалімнің жұмысынан басым болуы қажет. Бұл міндетті шешуде оқуға уәжі жоғары және оқуда қиындықтары бар балалар үшін сабаққа тапсырмаларды дайындауда оқытудың қосымша ресурстарын тарту, оқыту түрлерінің көптүрлілігі және бақылау мен өзіндік бақылау түрлері көмектеседі.

Барлық оқыту және бақылау жұмыстары түрлерінорындау үшін оқушыларда жеке дәптерлері болуы қажет.

Құрастырылған бақылаужұмыстарыоқушылардың әдебиеттік оқудан, қазақ тілі, математика, дүниетанудан оқушылардың білім-білік, дағдыларын нақты бағалау үшін қызмет етеді. Әр бақылау жұмысына дескрипторлар берілген.Дескрипторлар мұғалімге бақылау жұмысын нақты бағалауға себін тигізеді.

«Тіл және әдебиет» білім саласы

Әдебиеттік оқу

Түсінік хат

Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы23 тамыздағы

№ 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.

«Әдебиеттік оқу» пәні – бастауыш сынып оқушыларының ауызша және жазбаша тілін дамытуды, яғни сөздік қорын байытуды, байланыстыра және грамматикалық тұрғыдан жүйелі сөйлеуге үйретуді, сөйлеу мәдениетін қалыптастыруды көздейді. Ұлттық тәрбие,рухани-мәдени құндылықтар, ана тілі және қазақ халқының салт-дәстүрі негізінде сусындаған жеке тұлғаны қалыптастыруға ықпал етеді. Адамның ішкі рухани жан дүниесі байлығын ашуға, адамгершілікке тәрбиелеуге, тілі мен қиялын дамытуға мүмкіндік береді.

Пәннің мақсаты – дұрыс, мәнерлеп және шапшаң оқуды меңгерту, оқушыны шығарма авторының көзқарасын түсінуге жетелеу және мәтінді қабылдаушы оқырман ретінде тәрбиелеу, көркем-шығармашылық және танымдық қабілеттерін дамыту, сөз өнеріне деген қызығушылығы мен эстетикалық талғамын қалыптастыру, сөйлеу әрекетінің барлық түрін жетілдіру, ұлттық және жалпыадамзаттық құндылық пен рухани-адамгершілік тәрбие беру.

Пәннің міндеттері:

1. оқу сапасын (дұрыс, түсініп, шапшаң, мәнерлеп) жетілдіру;

2. ауыз әдебиетінің жанрларымен,отандық және әлемдік балалар әдебиетінің озық үлгілерімен таныстыру;

3. ақын-жазушылардың балаларға арналған шығармаларының басты тақырыбын, басты кейіпкерлерін және негізгі мазмұнын айқындау;

4. талданып отырған мәтіннің жанрлық сипатын анықтау;

5. әдеби-теориялық білім негіздерін қалыптастыру;

6. адамгершілік және эстетикалық құндылықтар жүйесі негіздерін қалыптастыру;

7. оқылған шығарма сюжеті ізімен немесе еркін тақырыпта әртүрлі әдеби шығармашылық жұмыс түрлерін (өлең, әңгіме құрастыру, мәтінді сахналау, мәтін бойынша сурет салу, мақала жазу, шағын үзіндіге сценарий жазу т.б.) орындауға машықтандыру;

8. әдеби функционалдық сауаттылыққа баулу және әдеби тілде еркін сөйлеуді меңгерту;

9. тұлғалық оқырмандық мәдениетін қалыптастыруда ана тілінде ауызша және жазбаша дұрыс сөйлеу, өз ойын анық (тіл байлығын арттыра отырып), нақты баяндау білігі мен дағдысын қалыптастыру;

10. кітапжәне анықтамалықтармен, библиографиялық әдебиеттер және сөздіктермен жұмыс істей білуге дағдыландыру.

«Әдебиеттік оқу» пәні 2-4-сыныптарда аптасына 4 сағаттан оқытылып, оқу жылы көлемінде әр сыныпта 136 сағатты құрайды.

2-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

Пәндік нәтиже бойынша 2-сыныптың соңында оқушылар білуі қажет:

1. мәтінді саналы оқуды;

2. шығармаларды өздігінен дауыстап, іштей оқуды;

3. мәтінді рөлдерге бөліп, мәнерлеп оқуды;

4. мәтіндегі негізгі ойдың басталуын, жалғасуы мен аяқталуын табуды;

5. көлемі 150 – 200 сөзден тұратын мәтін мазмұнын толық, қысқаша және жоспар бойынша тыңдау мен әңгімелеуді;

6. мәтіннің азат жолдарынан басталатын бөліктеріндегі ойды анықтау және оған атауын қоюды;

7. мәтіннің мазмұнына қатысты тірек сөздерді табуды;

8. тыңдаған мәтіндері бойынша сұрақтарға жауап беруді;

9. ертегілерді түрлеріне қарай топтауды;

10. халық ауыз әдебиетінің шағын жанрларын (жұмбақ, жаңылтпаш, қаламақ, сұрамақ, санамақ) ажыратуды;

11. өлеңнің басты ерекшеліктерін (ұйқасқа құралады, шумақтан тұрады және т.б.);

12. өлеңді мысалдан, әңгімеден ажыратуды;

13. оқулықпен жұмыс атқаруды (мәтін, сұрақ–тапсырмалар берілген беттерді көрсету және т.б.);

14. шығарманың авторы мен тақырыбын атауды.

2-сыныптың соңында оқушылар меңгеруі қажет:

1. сурет бойынша диалог құруды;

2. тыңдаған ән-күйлерінің мәтінмен байланысын анықтауды;

3. ғылыми-танымдық мәтіндерден өзіне қажетті мәліметті табуды және оны берілген үлгіге (кестеге, сызбаға, т.б.) сай өңдеу мен жүйелеуді;

4. сызба бойынша өлең құрастыруды;

5. өзі байқаған және көрген іс-әрекеттер мен оқиғалар бойынша шығарма – суреттемелер жазуды;

6. мәтін кейіпкерлеріне, туысқандары мен достарына хатпен құттықтау жазуды;

7. халық ауыз әдебиет үлгілерін және 2-3 өтірік өлеңді, 10-15 мақал-мәтел мен жұмбақ, жаңылтпашты жатқа айтуды;

8. 2-3 өлеңді жатқа айтуды;

9. мазмұндама мен шығарма жазуды (25-30 сөзден тұратын);

10. 2-сыныптың бірінші жарты жылдығында минутына сөздер мен тыныс белгілерін қоса есептегенде 40-45 сөз оқуды; екінші жарты жылдықта – 50-55 сөз оқуды.

3-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

Пәндік нәтиже бойынша 3-сыныптың соңында оқушылар білуі қажет:

1. шығармаларды өздігінен дауыстап, іштей, шапшаң, мәнерлеп және сөз екпінін дұрыс қойып оқуды;

2. нұсқауға сәйкес мәтінді теріп оқуды;

3. мысалдағы үгіт–насихат, өсиет сөз айтылған жолдарды тауып оқуды;

4. көлемі қысқа мәтіндердегі оқиға мен іс-әрекетке өз көзқарасын білдіре әңгімелеуді;

5. көлемі 200–250 сөзден тұратын мәтін мазмұнын толық, қысқаша және жоспар бойынша таңдау және әңгімелеуді;

6. мәтінге түрліше жоспар құруды;

7. мәтін мазмұнын өз сөзімен, толық әңгімелеуді;

8. мәтінді бөліктерге бөліп, ат қоюды және оны дәлелдеуді;

9. оқиға желісін ажыратуды, оқиғаға өзінің көзқарасы мен пікірін білдіруді;

10. шығармадағы негізгі ойды табуды;

11. шығарма кейіпкерлеріне сипаттама, олардың іс-әрекеттеріне баға беруді;

12. мәтін авторын немесе авторы арқылы шығарманы атауды.

Оқушылар меңгеруі қажет:

1. ауыз әдебиеті үлгілерін жазба әдебиеттен ажырата алуды;

2. сызба бойынша өлең құрастыруды;

3. өзі байқаған, көрген іс-әрекет, оқиғалар бойынша шығарма – суреттемелер жазуды;

4. мәтін кейіпкерлеріне, туысқандарына, достарына хат, құттықтау жазуды;

5. халық ауыз әдебиет үлгілерін және 3-4 өтірік өлеңді, 4–5 өлеңді жатқа айтуды; 15-20 мақал-мәтел мен жұмбақ, жаңылтпашты жатқа айтуды;

6. мазмұндама мен шығарма жазуды (30-35 сөзден тұратын);

7. 3-сыныптың бірінші жарты жылдығында минутына сөздер мен тыныс белгілерін қоса есептегенде 55-60 сөз оқуды; екінші жартыжылдықта – 60-65 сөз оқуды меңгеруі қажет.

4-сынып оқушысының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

Пәндік нәтиже бойынша 4-сыныптың соңында оқушылар білуі қажет:

1. тегі, жанры әр түрлі шығармаларды оларда бейнеленген оқиғалар мен кейіпкерлердің іс-әрекетіне өзіндік қарым-қатынасын білдіре отырып, мәнерлеп оқуды;

2. мәнерлеп оқу құралдарын (ой екпінін, дауыс ырғағын, дауыс күшін, кідірісін, қарқынын) дұрыс қоюды;

3. қара сөз бен өлеңнің ұқсастығын (екеуінің де бір ойға құрылғандығы, тақырып пен идеяның бірлігі, оқушының ой-сезіміне көркем сурет арқылы әсер етуі);

4. өлеңнің қара сөзден айырмашылығын, яғни оның құрылымының өзіне тән ерекшеліктерін (ұйқасқа құрылуы, шумақтардан, тармақтардан, бунақтардан, мөлшерлі ырғақтан тұратыны);

5. көлемі 300 – 350 сөзден тұратын мәтін мазмұнын толық, қысқаша және жоспар бойынша таңдап, әңгімелеуді;

6. басқа шығармалардан мысалдардың өзіндік (жағымсыз жәйіт, кемшілік, ұнамсыз мінез-құлықты ашық, тура сынамай астарлап, яғни аллегориялап сынауы, белгілі бір үгіт, тәлім-тәрбие айтылатын кіріспе немесе қорытынды шумақ болатыны, монологты – диалогты құрылымы дауысты құбылтып оқуға міндеттейтіні) ерекшеліктерін;

7. шығармадағы негізгі ойды анықтап, оның басталуы, жалғасуы, шарықтау шегі, аяқталуына байланысты өздігінен жоспар құруды;

8. мәтінді оқиға желісіне қарай шегін ажыратып, ат қоюды;

9. мәтіннің мамұнына қатысты тірек сөздерді табуды;

10. мәтіндегі таныс емес сөздердің мағынасын түсіндірмелі сөздіктерді қолдана отырып түсіндіруді;

11. мәтіндегі көркем сөздерді тауып, олардың шығармадағы рөлін, мәнін түсіндіруді;

12. әр түрлі жанрлы шығармалардағы көркем сөздерді салыстыруды.

Оқушылар меңгеруі қажет:

1) шығармадағы оқиғаға өз көзқарасын білдіруді;

2) мәтінді талқылау кезінде автор сөзін дәлел ретінде келтіре алуды;

3) портреті арқылы және шығармалардағы іс-әрекетіне сәйкес кейіпкерлерге мінездеме беруді;

4)ғылыми-танымдық және публистикалық мәтіндерден өзіне қажетті мәліметті табуды және оны берілген үлгіге (кестеге, сызбаға т.б.) сай өңдеп, жүйелеуді;

5)көркем шығармада суреттелген оқиға, кейіпкерлер іс-әрекеті мен қарым қатынасының нақты өмірмен байланысын көрсетуді;

6)мәтін туралы ауызша және жазбаша пікір білдіруді;

7)әдеби кейіпкерге, туысқандарына, достарына хат, құттықтау жазуды;

8)көркем шығармадан алған әсерін жазбаша түрде (8-10 сөйлем) орындауды;

9)ауызша, жазбаша сөйлеуде мақал-мәтелдерді орынды қолдануды;

10)сөйлегенде, жазғанда көркем сөз, шешендік сөз үлгілерін қолдануды;

11)тақырыбы бір-біріне үндес шығармалардың кейіпкерлерін, оқиғаларын салыстыруды;

12) көркем шығармада суреттелген оқиға, кейіпкерлер іс-әрекеті мен қарым-қатынасының нақты өмірмен байланысын көрсетуді;

13) мазмұндама мен шығарма жазуды (40-45 сөзден тұратын);

14) 4-сыныптың бірінші жартыжылдығында минутына сөздер мен тыныс белгілерін қоса есептегенде 65-70 сөз оқуды, екінші жартыжылдықта – 70-80 сөз оқуды.

Тұлғалық нәтижелер оқушылардың:

1. Қазақстан Республикасының Әнұранын жатқа білуінен;

2. Қазақстан Республикасының Конституциясы мен Заңдарын, рәміздерін құрметтеуінен;

3. ел ішінен шыққан құрметті азаматтардың, халыққа танылған билер мен батырлардың өмірі мен даналық сөздерін білуде, жатқа айтуда, жазба жұмыстарында, олардың өмірінен үлгі алуынан;

4. қазақ және әлем классиктерінің шығармалары арқылы тарихи тұлғаларға құрметпен қарауда, өз туған жері, қоршаған ортаны сақтауға үйренуінен;

5. мәтін кейіпкерлеріне деген өз көзқарасын білдіруден;

6. адамдар арасындағы қарым-қатынас мәдениеттілігі мен этикалық нормаларды сақтауынан көрінеді.

Жүйелі-әрекеттік нәтижелер оқушылардың:

1. бағдарлама көлемінде мәтінді мәнерлеп, дауыс ырғағын келтіріп оқу дағдысынан;

2. мәтінмен жұмыс істеу (сұрақтарға жауап беру, суретпен жұмыс, шығарманың негізгі ойын түсіну, талдау, жоспар құру және т.б.) білігінен;

3. мәтін, сурет бойынша қысқаша әңгіме құрастыру білігінен;

4. көркем шығармаларды меңгеру, пайымдау, қарапайым талдау жасауынан;

5. шығарма авторлары туралы мәліметтер жинақтау білігінен;

6. шығармашылықпен мазмұндау, басты кейіпкерлерге сипаттама беру, әңгіме құрастыру білігінен;

7. ана тілінде ауызша және жазбаша дұрыс сөйлеу білуінен;

8. танымдық, шығармашылық жобаларды орындауынан көрінеді.

2-сыныптың соңында оқушылар меңгеруі қажет:

1. сурет бойынша диалог құруды;

2. тыңдаған ән-күйлерінің мәтінмен байланысын анықтауды;

3. ғылыми-танымдық мәтіндерден өзіне қажетті мәліметті табуды және оны берілген үлгіге (кестеге, сызбаға, т.б.) сай өңдеу мен жүйелеуді;

4. сызба бойынша өлең құрастыруды;

5. өзі байқаған және көрген іс-әрекеттер мен оқиғалар бойынша шығарма – суреттемелер жазуды;

6. мәтін кейіпкерлеріне, туысқандары мен достарына хатпен құттықтау жазуды;

7. халық ауыз әдебиет үлгілерін және 2-3 өтірік өлеңді, 10-15 мақал-мәтел мен жұмбақ, жаңылтпашты жатқа айтуды;

8. 2-3 өлеңді жатқа айтуды;

9. мазмұндама мен шығарма жазуды (25-30 сөзден тұратын);

10. 2-сыныптың бірінші жартыжылдығында минутына сөздер мен тыныс белгілерін қоса есептегенде 40-45 сөз оқуды; екінші жартыжылдықта – 50-55 сөз оқуды.

Қорытынды жұмыстар саны:

Мазмұндаманы, шығарманы ұйымдастыру және өткізу
2-4 сыныптарда оқушылардың өз ойын жазба тілде тиянақты түрде жеткізу
білігін тексеру мақсатында мазмұндама, шығарма жазуға үйрететін жұмыс
жүргізіледі. Осы жұмыстарға 1 сағаттан кем емес уақыт бөлу ұсынылады.

Шығарма жұмыстарын бағалау мөлшері:
Шығарма тақырыбын таңдауда оның өмірмен байланыстылығын, балалар
тәжірибесі мен қызығушылығына жақындығын, мазмұнының қол жетімділігін, мәтін құрылысы және оның тілдік безендірілуінің күштілігін ескеру қажет.
2-3-cыныптарда мазмұндама, шығарма жазуға үйрету деп қарастырылады
да, 1 ғана баға қойылады.

Мазмұндама, шығарма жұмыстарын бағалау нормасы

• «5» деген баға – автордың мәтінін (мазмұндама) жүйелі әрі дұрыс баяндалған; тақырып ашылған, сөздік қоры бай, сөз қолданысы дұрыс; сөздік қолданыста 1-2 түзету жіберілсе қойылады;

• «4» деген баға – жұмыста автор мәтіні (мазмұндама) дұрыс, барынша толық берілген, мәтін мазмұны ашылған (шығарма), бірақ ойды баяндау бірізділігі шамалы ауытқыған, аздаған (1-2) фактілік және сөз қателері, сондай- ақ 1-2 емле қате, 1-2 түзету жағдайда қойылады;

• «3» деген баға – мәтін мазмұнынан ауытқушылықтар жіберілген (мазмұндама), тақырыптан алшақтаған, негізінен дұрыс қолданғанымен ой жүйелі жеткізілген, 2-3 сөйлем құрылысында кейбір кемшіліктер бар. Сөздік қоры аз, сөз қолданыста қателер бар. Мәтінді құруда және ойды жүйелі жеткізуде 3- 6 қате және 1-2 түзету болғанда қойылады;

• «2» деген баға – қорытынды мазмұндама мен шығармалар мазмұнынан көп алшақ, қателері көп, ой жүйесі сақталмаған, әр бөлім арасында байланыс жоқ. Сөздік қоры жұтаң. Жазба жұмысында мәтін құру мен мазмұнында 6-дан көп қате және 3-5 түзету болған жағдайда қойылады.

Бастауыш сыныптардағы мазмұндамалар және шығармалар үйретушілік сипатта болатынын ескере отырып, қанағаттанарлықсыз баға тек қорытынды мазмұндамалар жазғанда ғана қойылады.

Үйрету мақсатындағы мазмұндама мен шығарма сыныпта мұғалімнің басшылығымен орындалады. Оқушыларға (2-4 сыныптар) мазмұндама жазғызу оқулық мәтіні және таныс емес мәтіндер негізінде кезектестіріп жүргізілуі керек.

МАЗМҰНДАМАҒА БЕРІЛГЕН МӘТІНДЕР

2-СЫНЫП. Әдебиеттік оқу

№1 мазмұндама

Қолқанат

Айдос жаз бойы бақшада жұмыс істеді.Жүйектерді суғарды.Арам шөптерді отады.Қолынан күрек,кетпені түспеді.

Бақшадағы қарбыздар қампиып өсті. Қызанақтар нарттай қызарды.

Айдос достарына қарбыз сойып берді. Достары Айдостың еңбегіне риза болды. Осылайша Айдос қолқанат бала атанды.

Сұрақтар:

1. Жаз бойы Айдос не істеді?

2. Бақшадағы көкөністер қалай өсті?

3. Айдосты неліктен қолқанат бала деп атады?

Жоспары:

1.Айдостың еңбегі

2.Бақша өнімдері

3.Достарының ризашылығы

№2 мазмұндама

Ақ аю

Солтүстік Мұзды мұхитында қыс өте ұзақ және суық болады. Жылдың екі-үш айында ғана аздап күн жылынады. Ол жерде ақ аю көп болады.

Ақ аюлар балық жейді. Олар сеңнің ішінде қозғалмай жатқанда, мұз сияқты болып көрінеді. Балықтар оны мұз екен деп қалады. Балықтар қасына жақындағанда, шап беріп ұстап алады.

Сұрақтар:

1. Солтүстік Мұзды мұхит туралы не білесің?

2. Ақ аю немен қоректенеді?

3. Ақ аю балықты қалай ұстайды?

Жоспары:

1. Ақ аюдың мекені

2. Балық ұстау

№3 мазмұндама

Қара мысық пен қара лақ

Мен жұмыстан келе жатсам, қақпаның алдында бір қара мысық шоқиып отыр. Ол маған қарап мияулап, соңымнан ерді. Мен оны үйге алып келдім. Ол менің кішкентай қызыммен достасып алды. Қызым оған ат қойды. Көп ұзамай қара мысық үйдегі қара лақпен де тіл тапты. Олар бірін-бірі қуалап ойнайды.Түнге қарай екеуі бір бұрышқа бұйығып, ұйқыға кетеді.

А.Нұрғазин

Сұрақтар:

1. Қара мысықты қай жерден тауып алды?

2. Мысық кіммен достасты?

3. Қара лақпен қалай тіл тапты?

Жоспары:

1. Мысықты үйге әкелу

2. Достасу

3. Мысық пен қара лақ

№4 мазмұндама

Қайықта

Көлде бір ескі қайық тұратын. Онымен біз арғы жаққа өтіп, жидек теретінбіз. Бір күні бір топ бала қайыққа міндік. Ішіндегі үлкені болғандықтан мен қайық естім.

Көлдің шетіне жақындадық. Қайықтың бір жағында отырған балалар еңкейіп қалғанда, қайық ауытқып кетті. Қайықтың ішіне су толып кетті.Қайығымыз суға бата бастады.

Біздің бағымызға қарай, қайық батқан жердің суы кеудемізден-ақ келді. Әрең дегенде көтеріп, суын төктік. Қайығымызды жағаға алып шықтық.

Тақтаға жазылатын сөздер мен сөз тіркестері: қайық есу, ауытқып кетті, бағымызға қарай.

Сұрақтар:

1. Қайықпен балалар қайда баратын?

2. Қайыққа неге су толды?

3. Балалардың аман қалу себебі не?

4. Суда қандай қауіпсіздік ережесін сақтау керек?

Жоспары:

1. Жидекке бару

2. Қайықтың аударылуы

3. Қайықты жағаға алып шығу

ШЫҒАРМАҒА ҰСЫНЫЛАТЫН ТАҚЫРЫПТАР

2-СЫНЫП. Әдебиеттік оқу

№1 шығарма

«Менің отбасым»

Жоспар:

1. Отбасы мүшелері.

2. Отбасындағы сыйластық.

3. Отбасы дәстүрлері

№2 шығарма

«Қыс қызықтары»

Жоспар:

1. Қысқы табиғат

2. Қысқы ойындар.

№3 шығарма

«Аяулы ана»

Жоспар:

1. Ана- киелі ұғым

2. Менің анам

3. Рахмет,анашым!

№4 шығарма

«Кітап – білім бұлағы»

Жоспар:

1. Кітап – біздің досымыз

2. Мен оқыған кітаптар

3. Кітаптың көңіл күйге әсері

МАЗМҰНДАМАҒА БЕРІЛГЕН МӘТІНДЕР

Әдебиеттік оқу. 3-сынып

№1 мазмұндама

Ұста дүкені

Біздің ауылымыз Қостөбе деп аталады. Ауылда отыз-қырық үй бар. Ауылдың ортасында бір үй бар. Бұл үй – ұста дүкені. Ұста дүкені әңгіме- дүкен құруға, демалуға жақсы. Мұнда әрқашан аздап от жанады.

Дүкенінде Өскембай ұста қыздарға, келіншектерге алқа, сақина, білезік, белдік, шолпы, жүзік, сөлкебай жасап береді. Ал бозбалаларға бәкі жасап береді.

Өскембай – еңбекқор және өте көңілді адам. Оның дүкеніне балалар жиі келетін.

(61 сөз)

Б. Соқпақбаев

Жоспар:

1. Біздің ауыл – Қостөбе

2. Ұста дүкені.

3. Өкембай ұста не істейді?

№2 мазмұндама

Қараша – қардың басы

Қыстың алғашқы аязы қараша айынан басталады. Қыстың алғашқы аязынан кейін көлдің бетін мұз басты. Су асты күңгірт тартты. Бұрын мұндайды көрмеген жас сазандар абыржып қалды. Кәрі сазан түсіндіріп жатыр. Аю сияқты сазан тұқымы да қыста тамақ жемейтіндігін айтты.
Кәрі сазан көл астында талай қыстаған. Көлдің терең жерлерінің бәрін білетін.Оның соңынан басқа сазандар ілесті. Бәрі тереңдегі бір қуысқа жиналды. Су астын қараңғылық басты.
Тірек сөздер мен тапсырмалар: аязы, мұз басты, кәрі сазан, абыржып қалды, қараңғылық басты.
Жоспар:
1. Алғашқы аяз
2. Абыржыған сазандар
3. Кәрі сазан ақылды.

№3 мазмұндама

Құс – бақтың досы

Егіндіктің қасында үлкен бақ бар. Бақтың шетінде биік теректер, қайыңдар өсіп тұр. Бақта алма, алмұрт, өрік, шие ағаштары бар. Күзде жемістер пісіп, адамдар оны жинауға келеді. Жаздыгүні біздің жерімізде құстар көп болады.

Бақ ішіндегі құстар зиянды құрт-құмырсқаларды, көбелектерді жейді. Құстар бақтарды зиянды жәндіктерден сақтайды.

Құстарға тимеу керек. Оларға ұя жасап, қамқорлыққа алған жөн. Олар қыстыгүні ашығады. Балалар қыста жем беріп,оларды аштықтан құтқарады.

Тірек сөздер мен сөз тіркестері: жаздыгүні, зиянды, сақтайды, қыстыгүні.

Жоспар:
1. Жеміс ағаштары
2. Құстар көмегі.
3. Құстарға қамқорлық.

№4 мазмұндама

Аққу

Көктемде Жайық өңірінде аққулар қос-қостан ұшып келеді. Көл жағасындағы көк шалғынға киіз тіккенбіз. Сыртта тұрып, сыбызғының үніндей сұңқылдаған аққулар дыбысын тыңдадым.

Тобымен орман ішіне қонды.

Таңертең ерте оянып, тысқа шықтым. Шығыс жақ қызыл шапақ шашып тұр. Сүрлеумен өзенге қарай жүгірдім. Кешкісін қармақ құрып кеткенбіз. Келсем аққу жүр екен.

Қармақ аяғына кіріп кетіпті.

Жалма-жан көйлегімді шешіп тастап, аққудың қасына жүзіп жеттім. Аққу су сабалап сыңсыды. Аузын ашып айбат шекті.

Аяғынан ұстадым да қармақтан босаттым. Рахмет айтқандай, бір саңқ етті де арғы беттегі тобына қосылды.

Б.Тұралиев

Тірек сөздер мен сөз тіркестері: Жайық өңіріне, көк шалғынға, сыңсыды, айбат шекті, саңқ етті.

Жоспар:
1. Жайық өңіріне аққулардың ұшып келуі.
2. Қармаққа ілінген аққу
3. Аққуды бұғаудан босату.

№5 мазмұндама

Найзағай

Біздер, жеті-сегіз бала, жаздыгүні тоғайға бардық. Тоғай таудың етегінде ағашы қалың, іші көлеңкелі екен. Ағаш көлеңкесінде отырып дем алдық. Күні қызуы күшейе түсті. Шөлдеген соң, жидек теріп жедік. Кенет тоғай іші қара көлеңке болып кетті. Аспанды қалың бұлт бүркеді. Жел тұрды. Найзағай жарқылдап, күн күркіреді. Жаңбыр басталды. Біздер бір биік ағаштың түбін паналадық. Жаңбыр шелектеп құйды. Киімдеріміз су болды. Көп ұзамай бұлдырап, жаңбыр басылды. Күннің көзі көрінді. Киімдерімізді сығып, кептіріп алдық. Содан үйді-үйімізге қайттық.

Тірек сөздер мен сөз тіркестері: Жаздыгүні, көлеңкесінде, қалың бұлт, жаңбыр, найзағай, шелектеп құйды.

Жоспар:
1.Орманға серуен.
2.Жаңбыр.
3.Жаңбырдан қорғану.

ШЫҒАРМАҒА ҰСЫНЫЛАТЫН ТАҚЫРЫПТАР

3-СЫНЫП

№1 шығарма

«Күз кереметі»

Мақсаты:

1.Оқушы өз ойын жүйелей отырып,қоршаған ортасына зерттеу жасайды,ой тұжырымдарын жазбаша жазуға дағдыланады;
2.Тақырыпты ашуда сөздерді дұрыс қолдануы мен сөйлемдердің үйлесімді болуына бағыт-бағдар жасау;
3.Тақырып мазмұнын ашуда мақал-мәтелдерді,нақыл сөздерді,өлең жолдарынан үзінділерді дәл тауып,орынды қолдана білуге баулу.

Тақырыпты ашуға арналған сұрақтар мен тапсырмалар:

1.Күз мезгілінде табиғатта болатын өзгерістер
2.Күзге дайындық.
3.Жыл құстары.
4.Күз – еңбек маусымы.

№2 шығарма
«Мен атаммен мақтанам»

Мақсаты:

1.Оқушы өз ойын жүйелей отырып, қоршаған ортасына зерттеу жасайды, ой тұжырымдарын жазбаша жазуға дағдыланады;
2.Тақырыпты ашуда сөздерді дұрыс қолдануы мен сөйлемдердің үйлесімді болуына бағыт-бағдар жасау;
3.Тақырып мазмұнын ашуда мақал - мәтелдерді, нақыл сөздерді, өлең жолдарынан үзінділерді дәл тауып, орынды қолдана білуге баулу;

Тақырыпты ашуға арналған сұрақтар мен тапсырмалар:
1. Менің атамның аты-жөні, жасы.
2. Атамның туған, қызмет істеген жері.
3. Атамның сүйікті, жиі айтатын ертегісі, мақалы, нақыл сөзі, өсиеті. Оның негізгі ойы неде?
4. Мен атамды мақтан тұтамын. Неге екенін дәлелде.

№3 шығарма

«Қысқы тіршілік»

1. Қыс мезгілінің ерекшелігі.
2. Қыста ұйқыға кететін жануарлар.
3. Қысқы тіршілік.

№4 шығарма

«Жеңіс күні»

Мақсаты:

1.Оқушы өз ойын жүйелей отырып,қоршаған ортасына зерттеу жасайды,ой тұжырымдарын жазбаша жазуға дағдыланады;
2.Тақырыпты ашуда сөздерді дұрыс қолдануы мен сөйлемдердің үйлесімді болуына бағыт-бағдар жасау;
3.Тақырып мазмұнын ашуда мақал-мәтелдерді,нақыл сөздерді,өлең жолдарынан үзінділерді дәл тауып,орынды қолдана білуге баулу

Тақырыпты ашуға арналған сұрақтар мен тапсырмалар
1. Жеңіс күні қай күн?
2. Ол күн несімен ерекшеленеді?
3. «Жеңіс күні»деп не себептен аталады?
4. Осы күн туралы жазылған шығарма-өлеңдерді еске түсір.
5. Жеңіс күнін жақындатқан жерлестерің туралы не білесің?
6. Өз ойыңды жүйеле

МАЗМҰНДАМАҒА БЕРІЛГЕН МӘТІНДЕР

4-СЫНЫП. Әдебиеттік оқу

№1 мазмұндама

Құтқару

Шілденің шыжыған күні еді. Ауылдың бір топ балалары таяу жатқан Түрген өзеніне қарай улап-шулап жүгіріп келеді. Көйлектерін жолай шешіп, бұлғап-бұлғап қиқулайды. Тау өзенінің суы тастай, оның үстіне жоғарыдан құлап аққан судың екпіні атанды жығардай алапат.Тым асау.

Өзді-өзінің шуылымен қаперсіз келіп жөңкілген суға әлжуаз Әлжан ә дегенде-ақ бір батып, бір шығып, қойтастарға қолы ілікпей, әбігерге түсті.

Мұны аңғарған ересектеу Ернар дереу жағаға жүзіп шығып, көпірге қарай құйындай жөнелді. Ойы – осы маңнан тосып, құтқарып қалу.Ернардың артынан Жаппар,Жұмағұлдар бір-бірінен қалыспай ентіккен қалыпта көпірге қаз-қатар тұра қалысты.

Әр жердегі қойтастарға бір соғылып, есінен айырылған Әлжанды үшеулеп жағаға шығарды.

Т.Сарыбайұлы

Жоспар:

1. Балалардың суға асығуы

2. Әлжанның суға кетуі

3. Үш баланың ерлігі

Тапсырма: Әңгіменің соңына судан сақ болуға байланысты қауіпсіздік ережесін құрастырып жазу.

№2 мазмұндама

Көмек

Қарлығаштар жылы жақтан қайтып келіп,ауылда ұя сала бастайды.Ал ақ тамақ қарлығаш мойны салбырап, жүні үрпиіп, үй іргесінде құнысып отыр екен.

• Сен неге бүйтіп отырсың?- деп сұрайды бір көршісі.

• Алыстан ұшып келе жатқан жолымда,бұршақ жауған күні суық тисе керек, бойым дел-сал, сүйегім сырқырайды, - деп, ақ тамақ қарлығаш көзіне жас алады.

• Сен мұңайма, біз барда панасыз, ұясыз қалмассың...

Әлгі көршісі шиқылдап, дыбыс беріп, айналадағы қарлығаштарды жинап алады да, ақ тамақтың ауырып қалғанын айтады. Бәрі қауымдасып, бір жаққа ұшып кетеді.

Ақ тамақ жатқан үйдің құмдағына біреуі жүн-жұрқа, бірі сазбалшық, енді біреулері жіптей жіңішке шөпшек әкеледі. Нақ біреу бұйрық бергендей, бәрі тізіле шұбап, дамыл таппай, қайта-қайта қатынайды. Ә дегенше ақ тамақтың ұясы әзір болады.

• Сіз ұяға жатып қалсаңыз, тағы суық тиер, - деп, бір-екеуі түлеп түскен мамықтарын әкеп төсейді. Достарының көмегіне риза болған ақ тамақ:

• «Көп түкірсе – көл» деген осы екен ғой, - деп, жылы оранып,ұясына жата кетеді.

М.Әлімбаев

Жоспар:

1. Үрпиген қарлығаш

2. Көршілердің қамқор сөзі

3. Көршілердің көмегі

4. Ақ тамақ қарлығаштың ризашылығы

Тапсырма: «Көп түкірсе – көл» мақалының мазмұнына сәйкес әңгімеге қорытынды жазып аяқта.

№3 мазмұндама

Тұңғыш кен инженері

Оқудан бос уақытын студент Қаныш бір ғана іске ой-санасын байыту мәселесіне жұмсайды. Көп уақытында қазақ халқының тарихы, әдебиеті туралы жазылған деректерді іздене оқиды.Олар жайында бірнеше мақала жазды.

Қаныштың бастауы бойынша Күншығыс мәдениетін зерттейтін ғылыми үйірме ашылды. Қаныштың өзі бұл үйірмеде қазақ әдебиеті туралы бірнеше баяндама жасайды. Онымен бірге үйірме атынан талай мәрте сауық кешін өткізді.Онда әр халықтың ән-күйлерін, жыр-өлеңдерінен айрықша концерт ұйымдастырады. Сауық кештерінде Қанекең қазақ халқының ән-күйлерін жақсы көрсете алған.

Қаныштың пәтері жастардың бас қосатын мәдениет ошағына айналды. Мұндағы бас қосудың түп себебі – биігірек те мәнді мұраттар. Туған халқының өткен жолдары, болашақтағы орны, қайткен күнде озық жұрттардың өнер-біліміне жетіп, замана көшінен қалыс қалмаудың қамы.

Ә.Х.Марғұлан

Жоспар:

1. Ізденімпаз Қаныш

2. Ғылыми үйірме

3. Жастардың мұраты

Мұрат – алға қойған мақсат, арман, тілек.

№4 мазмұндама

Баланың тапқырлығы

(Ертегі)

Ерте, ерте, ертеде, ен даланы шегіртке жаулапты. Егістіктер тақырға айналып, ағаштар жапырағынан айырылып, жалаңаш қалыпты. Киіз үйлерге қонған шегіртке олардың да ара-арасын шығарыпты. Бұл апат патшаны қатты састырыпты. Шегіртке патшаның алтын ордасына дейін басып кіріпті.

Патша уәзірлерінен ақыл сұраса, бірі дәрімен, екіншісі отпен құрту керектігін айтыпты.Ал үшіншісі қыста аяздан үсіп өлетіндігін айтыпты.

Бірде мұның шарасын табатындығын айтып, ордаға құс бағушы бала келіпті.Бірақ оның сөзіне ешкім нанбапты. Әуелі уәзірлері келеке етіпті. Амалы таусылған бала ақыры қараторғай қамаған тордың аузын ашыпты.Сол-ақ екен, топ- тобымен дүркірей ұшқан қараторғайлар шегірткелерді жей бастапты. Әбден тойған қараторғайлар дереу бұлақ бойына барып суға шомылып, тұмсығы мен қанатттарындағы шегіртке майын жуып тастап, қайта шегіртке аулауға аттанады екен.

Халық баланың тапқырлығына, қараторғайлардың еңбекқорлығы мен тазалығына риза болыпты. Ал уәзірлер өздерінің надандығына ұялып, «Ақыл жастан, асыл тастан» дегенге көз жеткізіпті.

Ж.Шәкен

Жоспар:

1. Шегірткелердің жерді жаулап алуы

2. Уәзәрлердің ұсынысы

3. Тапқыр бала

4. Халықтың ризашылығы

Тапсырма: Сен қандай ақыл айтар едің?

ШЫҒАРМАҒА ҰСЫНЫЛАТЫН ТАҚЫРЫПТАР

4-СЫНЫП. Әдебиеттік оқу

№1 шығарма

«Ана тілің – арың бұл»

Мақсаты:

1.Оқушы өз ойын жүйелей отырып,қоршаған ортасына зерттеу жасайды,ой тұжырымдарын жазбаша жазуға дағдыланады;
2.Тақырыпты ашуда сөздерді дұрыс қолдануы мен сөйлемдердің үйлесімді болуына бағыт-бағдар жасау;
3.Тақырып мазмұнын ашуда мақал-мәтелдерді,нақыл сөздерді,өлең жолдарынан үзінділерді дәл тауып,орынды қолдана білуге баулу

Тақырыпты ашуға арналған сұрақтар мен тапсырмалар:
1.Ана тілі дегенді қалай түсінесің?
2.Осы тақырыптар бойынша оқығаныңды,естігеніңді жүйелеп көр.
3.Ана тілі туралы көптеген мақалдар бар.Білсең жазып,мәнін түсіндір.
4.Ойыңды қорытындыла.

№2 шығарма

«Туған жер – алтын бесік»

Мақсаты:

1.Оқушы өз ойын жүйелей отырып,қоршаған ортасына зерттеу жасайды,ой тұжырымдарын жазбаша жазуға дағдыланады;
2.Тақырыпты ашуда сөздерді дұрыс қолдануы мен сөйлемдердің үйлесімді болуына бағыт-бағдар жасау;
3.Тақырып мазмұнын ашуда мақал-мәтелдерді,нақыл сөздерді,өлең жолдарынан үзінділерді дәл тауып,орынды қолдана білуге баулу
Тақырыпты ашуға арналған сұрақтар мен тапсырмалар:
1.Туған жер дегенді қалай түсінесің?
2.Осы тақырыптар бойынша оқығаныңды,естігеніңді жүйелеп көр.
3.Туған жертуралы көптеген мақалдар бар.Білсең жазып,мәнін түсіндір.
4.Ойыңды қорытындыла.

№3 шығарма

«Адал дос – өмірлік нұсқа»

Мақсаты:

1. Оқушы өз ойын жүйелей отырып,қоршаған ортасына зерттеу жасайды,ой тұжырымдарын жазбаша жазуға дағдыланады;
2.Тақырыпты ашуда сөздерді дұрыс қолдануы мен сөйлемдердің үйлесімді болуына бағыт-бағдар жасау;
3.Тақырып мазмұнын ашуда мақал-мәтелдерді,нақыл сөздерді,өлең жолдарынан үзінділерді дәл тауып,орынды қолдана білуге баулу;

Тақырыпты ашуға арналған сұрақтар мен тапсырмалар:
1.Достық туралы
2.Адал дос пен арам достың айырмашылығы неде?
3.Сенің досың қандай дос?

№4 шығарма

«Ерлік»

Мақсаты:

1.Оқушы өз ойын жүйелей отырып,қоршаған ортасына зерттеу жасайды,ой тұжырымдарын жазбаша жазуға дағдыланады;
2.Тақырыпты ашуда сөздерді дұрыс қолдануы мен сөйлемдердің үйлесімді болуына бағыт-бағдар жасау;
3.Тақырып мазмұнын ашуда мақал-мәтелдерді,нақыл сөздерді,өлең жолдарынан үзінділерді дәл тауып,орынды қолдана білуге баулу

Тақырыпты ашуға арналған сұрақтар мен тапсырмалар:
1.Ерлік,батырлық дегенді қалай түсінесің?
2.Осы тақырыптар бойынша оқығаныңды,естігеніңді жүйелеп көр.
3.Ерлік туралы көптеген мақалдар бар.Білсең жазып, мәнін түсіндір.
4.Ойыңды қорытындыла.