Алматы облысы

Қарасай ауданы

Абай ауылы

Жұмыс дәптері

Бастауыш сынып мұғалімдеріне жаратылыстану пәніннен

1 сынып оқушыларына арналған

зерттеу жұмысын жүргізу үшін көмекші құрал

Авторы:

Абай ауылындағы №2 орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі Оразбекова Шұғыла Даулетханқызы

2022-2023 оқу жылы

Мысалды зерттеу жобалары

(тақырып – мақсат – гипотеза – әдіс – нәтиже – қорытынды)

1. Тақырып: Менің отбасым және табиғат

Зерттеу бағыты: Отбасының табиғатпен байланысын сезіну
Сынып: 1–2-сынып

Мақсаты:
Оқушылардың табиғатқа деген сүйіспеншілігін қалыптастыру, отбасындағы табиғатты қорғау әрекеттерімен таныстыру.

Мұғалімнің іс-әрекеті:

• Сыныпта табиғат пен отбасы арасындағы байланысты талқылауға бағытталған сұрақтар қояды:
  «Сенің отбасың табиғатта не істейді? Серуендей ме? Ағаш отырғыза ма?»

• Оқушыларды ата-анасымен бірге табиғат аясында өткізген уақытты сипаттап, шағын зерттеу жүргізуге бағыттайды.

Оқушының іс-әрекеті:

• Отбасымен бірге табиғат аясында (аулада, бақта, саябақта) серуен жасап, бақылау жасайды.

• Фото, сурет немесе шағын әңгіме арқылы сол сәтті сипаттап, табиғаттағы өзгерістер мен отбасылық әрекетті зерттейді.

• «Біздің отбасымыздың табиғаттағы бір күні» тақырыбында мини-жоба дайындайды.

Құрал-жабдықтар:

• Фотоаппарат немесе сурет дәптері

• Түрлі-түсті қарындаштар

• Бақылау дәптері

Нұсқаулық:

1. Отбасы мүшелерімен бірге табиғатқа шығыңыз.

2. Қоршаған ортаны бақылаңыз: ауа райы, өсімдіктер, жануарлар.

3. Отбасы мүшелері не істеді? (гүл отырғызды, тазалық жасады т.б.)

4. Көргеніңізді сипаттап жазыңыз немесе суретін салыңыз.

Күтілетін нәтиже:

• Табиғатқа жанашыр көзқарас қалыптасады.

• Оқушылар отбасының экологиялық мәдениетін түсінеді.

• Табиғатты сезіну мен бақылау дағдылары дамиды.

2. Тақырып: Көктемгі өзгерістер

Зерттеу бағыты: Маусымдық өзгерістерді тану
Сынып: 2-сынып

Мақсаты:
Көктемгі табиғи өзгерістерді бақылау арқылы маусымдық құбылыстарды таныту.

Мұғалімнің іс-әрекеті:

• Оқушылармен бірге көктем белгілерін атау, бейнеролик көрсету арқылы тақырыпты ашады.

• Аулаға немесе мектеп жанындағы аумаққа шығып, көктем белгілерін бірге бақылайды.

Оқушының іс-әрекеті:

• Көктем айларында күнделікті ауа райы мен өсімдік, құс, бунақденелілердің өзгерісін бақылайды.

• «Көктем келді!» деген атаумен күнделік жазады және салыстыру кестесін толтырады.

Құрал-жабдықтар:

• Маусымдық бақылау күнделігі

• Үлкейткіш әйнек

• Сурет дәптері

• Фотоаппарат (мүмкін болса)

Нұсқаулық:

1. 1 апта бойы күнде ауа райын жаз.

2. Көктемгі өзгерістерді белгілеп отыр: алғашқы бүршік, құстардың келуі, жәндіктердің пайда болуы.

3. Өз бақылауың бойынша сурет сал немесе әңгіме жаз.

Күтілетін нәтиже:

• Оқушылар маусымдық құбылыстарды таниды.

• Жүйелі бақылау, салыстыру қабілеттері дамиды.

• Көктемге байланысты шығармашылықпен жұмыс істей алады.

3. Тақырып: Құстар әлемі

Зерттеу бағыты: Құстар түрлерін зерттеу
Сынып: 2–3-сынып

Мақсаты:
Құстардың түрлерін таныту, олардың мекені, қорегі мен ерекшеліктерін бақылау арқылы экожүйені түсіндіру.

Мұғалімнің іс-әрекеті:

• Құстар туралы бейне, суреттер көрсету арқылы қызығушылық тудырады.

• Құстарды бақылау әдістерін түсіндіреді.

• Құстардың мекенін бұзбау, тыныштық сақтау, қадағалаудың дұрыс жолдарын үйретеді.

Оқушының іс-әрекеті:

• Аулада, бақта немесе саябақта құстарды бақылайды.

• Көрген құстарын сипаттайды: түрі, түсі, дыбысы, қылығы.

• Құстар туралы мини-постер немесе ақпараттық парақша дайындайды.

Құрал-жабдықтар:

• Құстар анықтамалығы (кітапша)

• Дәптер мен қарындаш

• Бинокль (мүмкін болса)

• Фотоаппарат

Нұсқаулық:

1. Құсты бақылау кезінде шулама.

2. Түріне, көлеміне, түсіне назар аудар.

3. Құстың іс-әрекетін жаз (ұшып жүр, ұя салды, шырылдады т.б.).

4. Қысқаша сипаттама жаса.

Күтілетін нәтиже:

• Оқушы жануарлар әлемін түсінеді.

• Табиғатты бақылау және тіршілік иелеріне жанашырлықпен қарау қалыптасады.

• Ақпаратты жүйелеу дағдылары дамиды.

4. Тақырып: Су – тіршілік көзі

Зерттеу бағыты: Судың табиғаттағы рөлі
Сынып: 3-сынып

Мақсаты:
Судың маңызын түсіну, тіршілікке әсерін бақылау, суды үнемдеу туралы ұғындыру.

Мұғалімнің іс-әрекеті:

• Судың физикалық қасиеттерін көрсету (мөлдір, иіссіз, ағады т.б.)

• Сумен тәжірибе (су тамшысын өсімдікке тамызу) арқылы зерттеу ұйымдастырады.

• «Суды қалай үнемдеуге болады?» деген тақырыпта пікірталас ұйымдастырады.

Оқушының іс-әрекеті:

• Суық және жылы судың өсімдікке әсерін бақылайды.

• Үйде күнделікті суды қалай пайдаланып жүргенін есептейді.

• Суды қорғау туралы постер жасайды.

Құрал-жабдықтар:

• Су құятын екі ыдыс

• Өсімдік (мысалы, гүл)

• Термометр (мүмкін болса)

• Дәптер

Нұсқаулық:

1. Бір гүлге жылы, екіншісіне суық су құй.

2. 5 күн бойы бақылап жаз.

3. Қайсысы жақсы өседі? Неліктен?

4. Үйде суды қалай үнемдеуге болатынын жаз.

Күтілетін нәтиже:

• Су туралы ғылыми түсінік қалыптасады.

• Экологиялық сана мен жауапкершілік дамиды.

• Жүйелі эксперимент жүргізе алады.

5. Тақырып: Жапырақтар мен ағаштар

Зерттеу бағыты: Өсімдіктер морфологиясы
Сынып: 3–4-сынып

Мақсаты:
Ағаш пен жапырақтардың құрылымын, түрлерін салыстыру арқылы өсімдіктер туралы тереңірек білу.

Мұғалімнің іс-әрекеті:

• Ағаштар мен жапырақтар туралы кесте немесе сурет көрсетеді.

• Оқушылармен бірге бірнеше ағашты танып, жапырақтарын жинайды.

• Түріне, пішініне, түсіне қарап жапырақтарды салыстырады.

Оқушының іс-әрекеті:

• Мектеп ауласындағы 2 түрлі ағаштың жапырағын жинайды.

• Жапырақтарды анықтап, сипаттама жасайды (пішіні, түсі, қаттылығы).

• Жапырақтан гербарий жасап, оған атау береді.

Құрал-жабдықтар:

• Гербарий альбомы

• Жапырақ анықтамалығы

• Қайшы, клей

• Түрлі-түсті қарындаштар

Нұсқаулық:

1. Екі түрлі ағаштан жапырақ ал.

2. Пішіні мен түсіне қарап салыстыр.

3. Қай ағаштың жапырағы екенін анықта.

4. Жапырақты альбомға жабыстыр, атау бер.

Күтілетін нәтиже:

• Өсімдіктер туралы танымдық қабілеттер дамиды.

• Қоршаған ортаны танып, ұқыпты қарауға үйренеді.

• Жіктеу, салыстыру, қорытынды жасау дағдылары дамиды.

6. Тақырып: Жануарлардың мекен ету ортасы

Зерттеу бағыты: Түрлері мен өмір сүру ерекшелігін тану
Сынып: 2–3-сынып

Мақсаты:
Оқушыларға жануарлардың мекен ету ортасы, тіршілігі мен бейімделуі туралы түсінік беру, қоршаған ортаны қорғау дағдыларын қалыптастыру.

Мұғалімнің іс-әрекеті:

• Әртүрлі мекен орталарынан (орман, су, шөл, үй жануарлары) жануарлардың суреттерін көрсетіп, бейнебаянмен таныстырады.

• «Жануар – ортасы – бейімделуі» сызбасын бірге толтырады.

• Зерттеу тапсырмасын береді: өз таңдауы бойынша бір жануарды зерттеу.

Оқушының іс-әрекеті:

• Таңдаған жануар туралы ақпарат жинайды (қайда тіршілік етеді, немен қоректенеді, қандай ерекшелігі бар).

• Мини-буклет немесе постер дайындайды.

• Жануардың өміріне зиян келтірмей, табиғатта оны қалай қорғауға болатынын жазады.

Құрал-жабдықтар:

• Жануарлар туралы энциклопедия немесе интернет дереккөздері

• Қағаз, желім, қайшы, фломастерлер

• Кесте сызуға арналған парақ

Нұсқаулық:

1. Жануар таңда (мысалы: қоян, түлкі, үй мысығы).

2. Қайда тіршілік ететінін жаз.

3. Қалай қоректенеді, немен қорғанады – сипатта.

4. Қорытынды жаса: адам оны қалай қорғай алады?

Күтілетін нәтиже:

• Оқушылар табиғи ортаның жануар тіршілігіне әсерін түсінеді.

• Ақпаратты іздеу, жүйелеу, көркемдеп ұсыну дағдылары қалыптасады.

• Экологиялық мәдениет дамиды.

7. Тақырып: Өсімдіктердің тіршілігі

Зерттеу бағыты: Өсімдіктің өсу жағдайларын анықтау
Сынып: 3–4-сынып

Мақсаты:
Өсімдіктің тіршілігіне қажетті жағдайларды (су, жарық, жылу) тәжірибе арқылы дәлелдеу.

Мұғалімнің іс-әрекеті:

• Өсімдіктердің тіршілік ету шарттарын (су, жарық, топырақ) таныстырады.

• Тәжірибе жүргізуге қажетті құралдарды түсіндіреді.

• Топпен жұмыс істеуге бағыттайды.

Оқушының іс-әрекеті:

• Бірдей 3 өсімдік отырғызып, әрқайсысын әртүрлі жағдайда өсіреді (біріне су құймайды, бірін қараңғыға қояды, бірін дұрыс күтеді).

• 7 күн бойы бақылап, нәтижесін кестеге жазады.

• Салыстыру арқылы өсімдіктің тіршілігіне не қажет екенін анықтайды.

Құрал-жабдықтар:

• Гүл тұқымы (мысалы, үрме бұршақ)

• Ыдыс, топырақ

• Су

• Жарық (күн көзі немесе шам)

Нұсқаулық:

1. Үш бірдей ыдысқа тұқым ек.

2. Бірін жарыққа, екіншісін көлеңкеге, үшіншісін су құймай өсір.

3. Күнде өсімдік жағдайын жаз: биіктігі, түсі, жапырағы.

4. Апта соңында қорытынды жаса.

Күтілетін нәтиже:

• Өсімдік тіршілігінің шарттары жөнінде нақты түсінік қалыптасады.

• Зерттеу арқылы логикалық ойлау, салыстыру, қорытынды шығару қабілеттері дамиды.

8. Тақырып: Су қайда кетеді? (тәжірибе)

Зерттеу бағыты: Булану құбылысын түсіну
Сынып: 3–4-сынып

Мақсаты:
Судың булану үдерісін тәжірибе арқылы көрсету, күнделікті өмірмен байланыстыру.

Мұғалімнің іс-әрекеті:

• Су айналымы туралы түсіндіреді (тамшылар, бұлт, жаңбыр, булану).

• Булану тәжірибесін ұйымдастыруға бағыт береді.

• Оқушылармен бірге күнделікті температура мен судың көлемін бақылауды үйретеді.

Оқушының іс-әрекеті:

• Екі бірдей ыдысқа су құйып, бірін күнге, екіншісін көлеңкеге қояды.

• 3–5 күн көлемінде судың азаю мөлшерін өлшейді.

• Тәжірибе нәтижесін диаграмма арқылы көрсетеді.

Құрал-жабдықтар:

• Екі мөлдір ыдыс

• Сызғыш

• Суға белгі қою (маркермен)

• Күнделік парағы

Нұсқаулық:

1. Екі ыдысқа бірдей мөлшерде су құй.

2. Бірін терезе алдына (күн көзіне), екіншісін көлеңкеге қой.

3. Күн сайын судың деңгейін өлшеп жаз.

4. Қайсысы тез азайды? Неліктен?

Күтілетін нәтиже:

• Оқушы судың булануы табиғи құбылыс екенін түсінеді.

• Жаратылыстану ұғымдарын өмірмен байланыстыру қабілеті дамиды.

• Графиктік немесе кестелік түрде ақпаратты көрсете алады.

9.Тақырып: Күн сәулесінің әсері

Зерттеу бағыты: Жылу мен жарықтың тіршілікке әсері
Сынып: 3–4-сынып

Мақсаты:
Күн сәулесінің өсімдіктер мен адамдар үшін маңызын түсіну, жылу мен жарықтың әсерін бақылау.

Мұғалімнің іс-әрекеті:

• Күн сәулесі туралы бейнематериал көрсетеді, маңызын түсіндіреді.

• Тәжірибе ұйымдастыруға көмектеседі: күн сәулесі бар және көлеңкеде тұрған заттарды салыстыру.

Оқушының іс-әрекеті:

• Екі түрлі жағдайдағы заттардың өзгерісін бақылайды (мысалы: су, сүлгі, өсімдік).

• Қайсысы жылы, қайсысы құрғақ – соны белгілейді.

• Қысқаша сипаттама жазады немесе диаграмма салады.

Құрал-жабдықтар:

• Ылғал сүлгі

• Екі кесе су

• Шағын өсімдік

• Термометр (болса)

Нұсқаулық:

1. Бір сүлгіні күнге, екіншісін көлеңкеге жай.

2. Қайсысы тез кебеді? Неліктен?

3. Суды күнге қойып, температурасын өлше.

4. Күн сәулесінің қандай пайдасы бар? Жауап бер.

Күтілетін нәтиже:

• Күн жарығы мен жылудың әсерін тәжірибе арқылы дәлелдей алады.

• Табиғи құбылыстардың мәнін түсінеді.

• Талдау, бақылау, себеп-салдарлық байланысты анықтау дағдысы дамиды.

Зерттеу жобасы 1

Тақырып: “Жапырақтар не себепті түсін өзгертеді?”

Мақсат: Оқушылардың күз мезгілінде жапырақтардың түсінің өзгеру себептерін түсінуіне ықпал ету.
Гипотеза: Жапырақтардың түсі күн сәулесінің азаюы мен температураның төмендеуіне байланысты өзгереді.
Зерттеу әдістері:

• Күзде әр апта сайын ағаш жапырақтарын жинап, өзгерістерін бақылау;

• Жапырақтардың түсі мен ауа температурасы арасындағы байланысты анықтау үшін бақылау күнделігін жүргізу;

• Әртүрлі ағаш түрлерін салыстыру (қайың, емен, терек);

• Жапырақ құрамындағы пигменттер туралы ақпаратты кітаптан немесе интернеттен іздеу.
  Нәтиже:

• Оқушылар жапырақтағы хлорофилл мөлшерінің азаюы түс өзгерісіне әсер ететінін түсінді;

• Салыстыру нәтижесінде әр ағаштың жапырақ түсі әртүрлі өзгеретіні анықталды.
  Қорытынды:

• Жапырақтың түсі қоршаған ортаның өзгеруіне тікелей байланысты.

• Табиғаттағы өзгерістерді бақылау арқылы экологиялық сауаттылық қалыптасады.

Зерттеу жобасы 2

Тақырып: “Су қайда кетеді?”

Мақсат: Булану процесін зерттеу арқылы судың айналымы туралы білімді тереңдету.
Гипотеза: Ашық ыдыстағы су уақыт өте келе буланып, ауаға тарайды.
Зерттеу әдістері:

• Су құйылған ыдысты ашық және жабық күйде сақтау арқылы өзгерісті бақылау;

• Температурасы әртүрлі ортада (күн астында, көлеңкеде, үй ішінде) су мөлшерінің өзгерісін салыстыру;

• Күн сайын су мөлшерін өлшеу;

• Су айналымы туралы модель жасау.
  Нәтиже:

• Ашық ыдыстағы су мөлшері азайғаны байқалды;

• Күн астындағы ыдыста булану жылдамырақ жүрді;

• Су – тек жер бетінде ғана емес, ауада да айналып жүретін зат екені дәлелденді.
  Қорытынды:

• Булану – табиғи құбылыс, ол арқылы су айналымы жүреді;

• Зерттеу тәжірибесі арқылы оқушылар көзбен көріп, дәлелді түсінік алды.

Зерттеу жобасы 3

Тақырып: “Адам тыныс алмаса не болады?”

Мақсат: Ауа мен тыныс алу арасындағы байланысты түсіндіру.
Гипотеза: Адам ағзасына оттегі қажет, ол болмаса адам өмір сүре алмайды.
Зерттеу әдістері:

• Өсімдіктер мен адамдардың тыныс алуын салыстыру;

• Тыныс алу жиілігін әртүрлі жағдайларда (жүгіру, тынығу) бақылау;

• Шам жағып, ыдыспен жауып, оттың өшуін бақылау арқылы оттегінің маңызын түсіндіру;

• Қарапайым модель арқылы тыныс алу жүйесін көрсету.
  Нәтиже:

• Тыныс алу оттегінің жеткізілуіне тікелей байланысты екені дәлелденді;

• Оттегінің жетіспеушілігі денсаулыққа әсер ететіні туралы нақты білім алынды.
  Қорытынды:

• Ауа – тіршіліктің негізгі көзі;

• Оттегі – тыныс алу үшін аса маңызды, сондықтан табиғатты қорғау қажет.

Зерттеу жобасы 4

Тақырып: “Біздің ауламыздағы құстар”

Мақсат: Оқушыны қоршаған табиғи ортадағы құстар түрімен таныстыру және экожүйедегі маңызын ұғындыру.
Гипотеза: Ауламыздағы құстардың түрі жыл мезгіліне қарай өзгеріп отырады.
Зерттеу әдістері:

• Бір ай бойы күнделікті құстарды бақылау;

• Құстардың дауысын жазып алу және түрін анықтау;

• Құстардың жемін бақылау және табиғи әдеттерін тіркеу;

• Табылған мәліметтерді кесте, сурет және сызбамен бейнелеу.
  Нәтиже:

• Құстардың бірнеше түрі анықталды (торғай, сауысқан, көкек т.б.);

• Құстардың ауа райына байланысты қозғалысы мен мінез-құлқы байқалды.
  Қорытынды:

• Құстар – экожүйенің маңызды мүшесі;

• Олар табиғаттағы тепе-теңдікті сақтау үшін қажет;

• Мұндай бақылаулар оқушылардың экологиялық мәдениетін арттырады.