БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ОҚУ САУАТТЫЛЫҒЫН ДАМЫТУДЫҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ

Автор: Айдарова Нургул Ергазиевна
Бастауыш сынып мұғалімі

Қазіргі білім беру жүйесінде бастауыш сынып мұғалімінің рөлі ерекше. Өйткені оқушының білімге деген қызығушылығы мен оқу дағдылары дәл осы бастауыш кезеңде қалыптасады. Оқу сауаттылығы – баланың болашақтағы табысты оқуына, сыни ойлауына және өз ойын еркін жеткізуіне негіз болатын басты дағдылардың бірі.
Бастауыш сыныпта оқушыларды дұрыс, мәнерлеп және түсініп оқуға үйрету – мұғалімнің басты міндеті. Бұл мақалада оқушылардың оқу сауаттылығын арттыруға бағытталған тиімді әдіс-тәсілдер мен жұмыс түрлері қарастырылады. Оқу сауаттылығын дамыту үшін ең алдымен сабақта қолайлы психологиялық орта қалыптастыру қажет. Оқушы өзін еркін, сенімді сезінген жағдайда ғана белсенділік танытады. Мұғалім әр баланың пікірін тыңдап, жетістігін бағалап, қолдап отырғаны дұрыс.
Бастауыш сыныпта төмендегі әдістер тиімді нәтиже береді:
1. Мәнерлеп оқыту әдісі
Мәтінді дауыс ырғағын сақтап оқу оқушылардың мәтінді жақсы түсінуіне көмектеседі. Мұғалім өзі үлгі көрсетіп, кейін оқушыларға жеке және топпен оқуға мүмкіндік береді.
2. Диалогтік оқыту
Сұрақ-жауап әдісі арқылы оқушы ойлау мен сөйлеуге үйренеді. Мәтін бойынша ашық сұрақтар қойылып, оқушылардың өз пікірін айтуына жағдай жасалады.
3. Ойын технологиялары
Бастауыш сынып оқушылары үшін ойын – негізгі әрекет түрі. «Сөз тап», «Артық сөзді тап», «Сөйлем құрастыр» сияқты ойындар арқылы оқушының сөздік қоры артады.
4. Жұптық және топтық жұмыс
Оқушыларды жұпта немесе шағын топта жұмыс істету олардың бір-бірінен үйренуіне мүмкіндік береді. Бұл әдіс өзара қарым-қатынасты дамытып, сенімділікті арттырады.
5. Ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолдану
Слайд, бейнематериал, интерактивті тақта қолдану оқушылардың қызығушылығын арттырып, сабақты жандандырады. Видеороликтер мен суреттер арқылы мәтін мазмұнын тез түсінеді.

Өз тәжірибемде «Ойлан, тап, жауап бер» атты әдісті жиі қолданамын. Бұл әдісте оқушыларға қысқа мәтін ұсынылып, мәтін бойынша логикалық сұрақтар беріледі. Әр оқушы өз ойын айтып, дәлелдеуге тырысады. Нәтижесінде оқушылардың сөйлеу дағдысы дамып, мәтінді түсіну деңгейі артады. Сонымен қатар «Дөңгелек үстел» әдісі арқылы әр оқушы өз ойын ортаға салып, пікір білдіреді. Бұл олардың ұялшақтықтан арылып, еркін сөйлеуіне көмектеседі.
Қорыта келгенде, оқушылардың оқу сауаттылығын дамыту – жүйелі, үздіксіз жүргізілетін жұмыс. Мұғалімнің кәсіби шеберлігі, дұрыс таңдалған әдіс-тәсілдер және қолайлы оқу ортасы оқушының білім сапасына тікелей әсер етеді. Бастауыш сыныпта берік қаланған білім – болашақ табыстың кепілі. Әрбір ұстаз өз тәжірибесінде заман талабына сай жаңа технологияларды пайдаланып, оқушының жеке қабілетін ескерсе, білім беру үдерісінің нәтижесі жоғары болмақ.

Білім беру жүйесінің жаңаруы мұғалімнен үнемі ізденісті, жаңашылдықты талап етеді. Әсіресе бастауыш сыныптарда қолданылатын әдіс-тәсілдер оқушының білімге деген қызығушылығын қалыптастыруда шешуші рөл атқарады. Оқу сауаттылығы – тек дұрыс оқи білу ғана емес, мәтінді түсіну, талдау және өмірде қолдана білу дағдысы.

Сондықтан оқушының оқу сауаттылығын дамытуда инновациялық әдістерді тиімді қолдану – қазіргі заман мұғалімінің басты міндеті.Оқу сауаттылығын дамытуда төмендегі инновациялық тәсілдер жоғары нәтиже береді:

Сыни тұрғыдан ойлау технологиясы Бұл технология арқылы оқушыларға тек ақпаратты қабылдату емес, оны талдауға үйрету мақсаты көзделеді. «INSERT», «Венн диаграммасы», «Фишбоун» сияқты стратегиялар оқушының мәтінмен жұмыс істеу дағдысын қалыптастырады.
STEAM элементтерін қолдану
Бастауыш сыныпта қарапайым тәжірибелер мен жобалық жұмыстар арқылы оқушының қызығушылығы артады. Мәтін мазмұнына сай шағын зерттеу жұмыстары жүргізіледі. Мысалы, табиғат тақырыбы бойынша бақылау жүргізу.
Жобалық оқыту әдісі
Оқушыларға шағын жобалар дайындау тапсырылып, олар өз бетімен ақпарат жинап, постер қорғайды. Бұл әдіс оқу сауаттылығымен қатар, сөйлеу, тыңдау, жазу дағдыларын дамытады.
Цифрлық ресурстарды пайдалану
Интерактивті платформалар, онлайн жаттығулар, электронды кітаптар оқушының қызығушылығын арттырады. Мұндай ресурстарды сабақта жүйелі қолдану – уақыт талабына сай тиімді шешім.
Практикалық жұмыс тәжірибесі
Сабақ барысында «Оқы – ойлан – бөліс» әдісін жиі қолданамын. Бұл әдісте оқушылар алдымен мәтінді жеке оқиды, кейін жұпта талқылайды, соңында сыныппен пікір алмасады. Осы жұмыс түрі оқушылардың белсенділігін арттырып, өз ойын дәлелдеуге үйретеді.
Сонымен қатар «Сиқырлы сандықша» әдісі арқылы жаңа сөздермен ойын түрінде жұмыс жүргізіледі. Бұл тәсіл оқушылардың сөздік қорын байытып, есте сақтау қабілетін дамытады.

Инновациялық әдіс-тәсілдерді тиімді қолдану – оқу сауаттылығын дамытудың негізгі кепілі. Мұғалім үнемі ізденіс үстінде болып, әр сабағын шығармашылық тұрғыда ұйымдастырса, оқушы білімін жаңа деңгейге көтере алады.

Бастауыш сыныпта сауатты оқуға үйренген бала – болашақта өз ойын еркін жеткізе алатын, саналы тұлға болып қалыптасады.