БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА ИНКЛЮЗИВТІ ОҚЫТУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ – ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ АЛҒЫШАРТТАРЫ

Мерген Сайрангул БМ-42-ҚБ топ 4 курс «Бастауыш білім берудің педагогикасы мен әдістемесі» бөлімінің студенті

Ғылыми жетекшісі: Секенова Балкүміс Байжанқызы, Ж.Мусин атындағы Көкшетау жоғары қазақ педагогикалық колледжінің оқытушысы, педагогика ғылымдарының магистрі, педагог-зерттеуші

Аңдатпа. Бұл мақалада бастауыш сыныптарда инклюзивті оқытудың педагогикалық-психологиялық алғышарттары қарастырылған. Инклюзивті білім беру – ерекше қажеттіліктері бар балаларды жалпы білім беру жүйесіне интеграциялау арқылы олардың білім алуына тең мүмкіндіктер ұсынатын процесс. Мақалада инклюзивті оқытудың негізгі принциптері, педагогикалық әдістемелері, сондай-ақ балалардың психологиялық бейімделуіне қатысты мәселелер талданады. Сонымен қатар, бастауыш сынып мұғалімдерінің инклюзивті білім беру үдерісіне дайындығы, оқу материалдарын бейімдеу, оқушылар арасында толеранттылықты қалыптастыру әдістері қарастырылып, инклюзивті білім берудің тиімділігін арттыру жолдары ұсынылады. Бұл зерттеу жұмысы инклюзивті білім беруді жетілдіру мен дамыту бағытында маңызды педагогикалық және психологиялық тұжырымдар ұсынады.

Аннотация. В данной статье рассматриваются педагогические и психологические предпосылки инклюзивного образования в начальной школе. Инклюзивное образование представляет собой процесс интеграции детей с особыми образовательными потребностями в общую систему образования, предоставляя им равные возможности для получения знаний. В статье анализируются основные принципы инклюзивного образования, педагогические методики, а также проблемы психологической адаптации детей. Также рассматриваются подготовленность учителей начальных классов к процессу инклюзивного образования, адаптация учебных материалов и методы формирования толерантности среди учеников. В статье предлагаются пути повышения эффективности инклюзивного образования. Исследование представляет собой важные педагогические и психологические выводы, направленные на совершенствование и развитие инклюзивного образования.

Abstract. This article explores the pedagogical and psychological prerequisites of inclusiveeducation in primary schools. Inclusive education is a process of integrating children with special educational needs into the general education system, providing them with equal opportunities for learning. The article analyzes the key principles of inclusive education, pedagogical methods, as well as issues related to children's psychological adaptation. It also examines the preparedness of primary school teachers for the inclusive education process, the adaptation of educational materials, and methods of fostering tolerance among students. Additionally, the article proposes ways to enhance the effectiveness of inclusive education. This research offers important pedagogical and psychological insights for the improvement and development of inclusive education.

Бүгінгі таңда Қазақстанда инклюзивті білім беру жүйесінің маңызы артып келеді. Бұл жүйе ерекше қажеттіліктері бар балаларға жалпы білім беру мекемелерінде тең мүмкіндіктер ұсынуды мақсат етеді. Инклюзивті білім беру — әрбір балаға оның жеке мүмкіндіктеріне қарай білім алуға жағдай жасау арқылы қоғамда тең құқықты азаматтар тәрбиелеуге бағытталған. Қазақстанда бұл үрдіс жыл санап дамып, бастауыш сыныптарда инклюзивті білім беру моделі кеңінен қолданыла бастады. Бұл мақалада бастауыш сыныптарда инклюзивті оқытудың педагогикалық және психологиялық алғышарттары қарастырылады[1].

Инклюзивті білім беру – әрбір баланың білім алуына тең мүмкіндік беру мақсатында барлық балаларды біріктіретін және ерекше қажеттіліктері бар оқушыларды да жалпы білім беру процесіне тартып, олардың әлеуметтенуін қамтамасыз ететін білім беру жүйесі. Бұл ұғым педагогика мен психологияның түрлі салаларында жан-жақты қарастырылады, бірақ ең бастысы инклюзивті оқыту әрбір баланың мүмкіндігін ескере отырып, оның тұлғалық ерекшеліктерін қолдауды көздейді. Мұндай оқыту жалпы білім беру мен арнайы білім берудің байланысын нығайтуға мүмкіндік береді, сондай-ақ ерекше балалардың әлеуметке бейімделуіне ықпал етеді. Инклюзивті оқыту бастауыш мектеп деңгейінде балалардың әлеуметтік ортаға тез бейімделуіне және олардың танымдық дамуына оң әсер етеді. Педагогикалық үдерістің тиімділігі мұғалімнің кәсіби дайындығына, оқушылардың жеке ерекшеліктеріне қарай оқыту әдістерінің әртүрлілігіне байланысты. Мұғалімдер инклюзивті оқытуда ерекше қажеттіліктері бар балалармен жеке жұмыс жүргізе отырып, олардың оқу мүмкіндіктеріне бейімделген тәсілдер қолдануы керек[2].

Бастауыш сыныптарда инклюзивті білім беру педагогикалық дифференциацияны қажет етеді. Дифференциация – бұл әрбір оқушының жеке ерекшеліктеріне, деңгейіне және қажеттіліктеріне сай оқыту әдістері мен тәсілдерін таңдау. Мұғалімдер әртүрлі оқу жоспары мен бағдарламаларды қолдана отырып, балалардың мүмкіндіктерін ескереді және олардың оқу үдерісіне белсенді қатысуын қамтамасыз етеді.

Психологиялық тұрғыдан алғанда, инклюзивті білім беру оқушылардың жеке тұлғалық дамуына ықпал етеді. Инклюзивті сыныптағы балалар арасында түрлі психологиялық ерекшеліктер мен даму деңгейі болуы мүмкін. Психологтардың пікірінше, мұндай балаларды оқыту кезінде олардың әлеуметтік, эмоциялық және когнитивті дамуына қолайлы жағдай жасау қажет. Оқушының өзіне деген сенімділігін арттыру, психологиялық қолдау көрсету және оқушыны қоршаған ортаның құрметті мүшесі ретінде қабылдау оның жақсы нәтижелерге жетуіне мүмкіндік береді[3].

Инклюзивті оқыту кезінде ерекше қажеттіліктері бар балалардың әлеуметтік бейімделуі аса маңызды мәселе болып табылады. Мұғалімдер мен психологтар осы балаларды топтық жұмысқа тарту, олардың қоғамда өз орындарын табуына көмектесу және өзін-өзі бағалауды дамыту үшін әртүрлі әдістер мен жаттығулар қолданады.

Бастауыш сынып мұғалімдерінің инклюзивті оқытуға дайындық деңгейі маңызды рөл атқарады. Инклюзивті білім беру жағдайында мұғалімнің педагогикалық шеберлігі мен психологиялық даярлығы ерекше мәнге ие. Мұғалімдер инклюзивті білім беру әдістері мен психологиясын игеруі тиіс. Олар оқушылардың әртүрлі қажеттіліктеріне сәйкес оқыту әдістерін және тәсілдерін қолдана отырып, балалардың оқу және даму үдерісіне сапалы қолдау көрсетуі керек.

Мұғалімдер инклюзивті білім беру бағдарламаларын әзірлеуде және жеке әдістерді қолдануда ерекше жауапкершілік артады. Сондай-ақ, олар балалардың психоэмоциялық және әлеуметтік қажеттіліктерін ескере отырып, сабақ барысында дұрыс мінез-құлықты қалыптастыруы тиіс.

Инклюзивті оқытудың тиімділігін арттыру үшін бірнеше маңызды бағытты қарастыру қажет. Біріншіден, арнайы әдістемелер мен оқу құралдарын қолдану маңызды. Оқушылардың жеке қажеттіліктеріне сәйкес оқу жоспарын және бағдарламаларын адаптациялау арқылы білім алу процесін жеңілдетуге болады. Екіншіден, педагогтардың кәсіби даму деңгейін арттыру, оқу үдерісінде әртүрлі педагогикалық әдістер мен технологияларды қолдану да тиімділікті арттырады. Үшіншіден, оқушылар арасында толеранттылықты қалыптастыру маңызды. Бұл балалардың психологиялық тұрғыдан дамуына және әлеуметтік ортаға дұрыс бейімделуіне ықпал етеді[4].

Инклюзивті білім беру – бұл жалпы білім беру жүйесінің барлық баланы, оның ішінде ерекше қажеттіліктері бар балаларды да қамтитын ашық әрі қолжетімді болуы. Бастауыш сыныптардағы инклюзивті оқыту балалардың әлеуметтік бейімделуіне, өзін-өзі бағалауының артуына, сондай-ақ жеке тұлғалық дамуына оң әсер етеді. Бұл үрдіс педагогтардың кәсіби және психологиялық дайындығына, оқу процесінің дифференциациясына және балалардың жеке қажеттіліктерін ескеруге негізделеді. Сондықтан, инклюзивті білім беруді жүзеге асыруда тек мұғалімдер ғана емес, ата-аналар мен қоғам да белсенді түрде қатысуы керек.

Осы мақала бойынша қорытынды жасайтын болсақ, бастауыш сыныптарда инклюзивті оқытудың педагогикалық – психологиялық алғышарттары тақырыбын талдай отырып, мынадай ой түйін жасауға және ұсыныс айтуға болады: инклюзивті білім беру – бұл жалпы білім беру жүйесінің барлық баланы, оның ішінде ерекше қажеттіліктері бар балаларды да қамтитын ашық әрі қолжетімді бағдарламаны оның қағидаттарын ашық қолдануды ойға алдық. Кәсіби практиканың негізінде бастауыш сыныптардағы инклюзивті оқыту балалардың әлеуметтік бейімделуіне, өзін-өзі оқушы ретінде сезіне алуы, өзіндік менін қалыптастыру барысында өзін-өзі бағалауын арттыруына, сондай-ақ жеке тұлғалық дамуына оң әсер беретініне көз жеткіздік.

Бұл үрдіс бойынша педагогтардың кәсіби ізденісіне және педагогикалық-психологиялық дайындығына, оқу процесінде балалардың жеке қажеттіліктерін негізге алу, сонымен қатар, инклюзивті білім беруді жүзеге асыруда тек мұғалімдер ғана емес, ата-аналар мен қоғам да белсенді түрде қатысса деген ұсынысымызды айтқымыз келеді.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Л.Н.Лиходедова, Инклюзивті білім берудің теориясы мен практикасы, Қарағанды, 2021

2. М.С.Искакова, Дефектология негіздері, Алматы, 2016

3. А.Ш. Әбдіқалықова., Инклюзивті білім беруді дамыту стратегиясы, Алматы, 2017

4. Қазақ тіліне аударған Ф.ғ.м., А.Е.Бейсембина, Инклюзивті білім беру негіздері, Көкшетау, 2018

Конференцияға қатысуға өтінім