Жумашева Орынгуль Онайбаевна

Бастауыш сынып мұғалімі

«Қостанай облысы әкімдігі білім басқармасының

Бейімбет Майлин ауданы білім бөлімінің

Сапар Ерғалиев атындағы ЖББМ» КММ

“Жеке тұлғаның қалыптасуы мен дамуына Бейімбет Майлиннің шығармаларының әсері”

Бейімбет Майлиннің шығармалары қазақ әдебиетінде ерекше орын алады. Ол ХХ ғасырдың алғашқы жартысында қазақтың әлеуметтік, мәдени және рухани дамуына зор үлес қосқан жазушы әрі ақын. Майлиннің шығармалары жеке тұлғаның қалыптасуы мен дамуына терең әсер етеді. Бұл әсер шығармаларындағы өмірдің қиындықтарын, қоғамдағы әлеуметтік теңсіздікті, ұлттық құндылықтарды және адамның рухани байлығын сипаттаумен тығыз байланысты.

Бейімбет Майлиннің туындылары адамгершілік пен рухани байлық мәселелеріне де ерекше көңіл бөледі. Жазушының шығармаларында адамдар арасындағы қарым-қатынас, жақсылық пен жамандық, адалдық пен әділдік секілді адамгершілік құндылықтар көрініс табады. Оның «Күлпаш» әңгімесі бұл тақырыпты ашып көрсететін ерекше шығарма. Бұл әңгімеде Күлпаш есімді кедей әйелдің тағдыры бейнеленген. Оның өмірдегі қиындықтары мен адалдығы оқырманның жүрегін тебірентеді. Майлин кейіпкерлері арқылы адамгершілік қасиеттердің адам өміріндегі маңызын көрсетеді.

Жеке тұлғаның рухани дамуы мен ішкі жан дүниесінің байлығы шығармаларда басты орын алады. Майлин адамның ішкі күшін, оның өмірге деген көзқарасын, моральдық қасиеттерін бейнелей отырып, оқырмандарды өз өмірінде осы қасиеттерді дамытуға үндейді. Бұл аспект қазіргі заманғы оқырманға да өзекті, себебі адамның рухани дамуы кез келген қоғамда маңызды болып қала береді.

Бұл шығарма кедейлік, ауыр тұрмыс, адам тағдыры туралы әңгімелеп, жеке тұлғаның дамуына әсер ететін терең психологиялық және философиялық мәнге ие. Әңгіме арқылы оқушылардың өмірлік құндылықтарға, адамгершілікке, қайырымдылыққа, әділеттілікке деген көзқарастарын дамытуға ықпал етуге болады.

«Күлпаш» әңгімесінің басты кейіпкері – Күлпаш. Ол – кедей әйел, өмірдің ауыртпалығын көтере жүріп, әрқашан балаларын ойлайтын ана. Күлпаштың бейнесі арқылы Майлин әйелдің қайсарлығын, мейірімділігін, рухани байлығын көрсетеді. Күлпаштың өміріндегі қиыншылықтарға қарамастан, ол балаларының болашағы үшін еңбек етеді, тіпті оларды асырау үшін өзіне тамақтан бас тартады.

Осы тұрғыдан алғанда, Күлпаштың тұлғасы оқушыларға қайсарлық пен мейірімділіктің үлгісі болып табылады. Оқушылар Күлпаштың образы арқылы жан дүниені байытатын адами құндылықтарды түсінуге тырысады, соның ішінде жақындарына қамқорлық жасау мен өзін құрбан ету идеясы оқушылардың тұлғалық дамуына оң ықпал етеді. Күлпаштың ауыр тағдыры оқушыларды өмірдегі шынайы құндылықтарды бағалауға үйретеді.

Күлпаш әңгімесі арқылы Бейімбет Майлин қоғамдағы әлеуметтік теңсіздіктіде көрсететкен. Майлин Күлпаштың бейнесі арқылы кедейліктің салдарын, қоғамдағы әділетсіздік пен теңсіздік мәселелерін ашады. Күлпаштың ауыр өмірі, жұбайының қайтыс болуы, балаларының жетім қалуы – осының бәрі автордың кедейлікті сынауына негіз болады.

Оқушылар бұл әңгіме арқылы әлеуметтік теңсіздік мәселелеріне көз жеткізеді. Олар қоғамдағы әділетсіздіктерге бей-жай қарамай, оны өзгертуге талпынуға итермелейді. Бұл әңгіме жастардың әлеуметтік мәселелерге қатысты азаматтық позициясын қалыптастыруға, әділетсіздікке қарсы күресуге ынталандырады.

«Күлпаш» әңгімесі оқырманның сезіміне әсер етеді, өйткені ол өмірдің ауыр жақтарын шынайы көрсетеді. Күлпаштың тағдырын оқи отырып, оқушылар аяушылық, жанашырлық, қайғы мен қуаныш сияқты түрлі эмоцияларды сезінеді. Оқушылар Күлпаштың қайсарлығына таңғалып, оның қайғысына ортақтасады. Мұндай сезімдер арқылы адамгершілік, өзгенің қайғысына ортақтасу және түсіну қабілеттері дамиды.

Сондай-ақ, Майлин Күлпаштың бейнесі арқылы қоғамдағы теңсіздік пен әділетсіздікке деген өкініш пен наразылық сезімдерін тудырады. Бұл сезімдер жасөспірімдерге эмоциялық дамуға, өз сезімдерін тануға, сондай-ақ өмірдегі қиындықтарға төзуге үйретеді.

Әңгімеде Күлпаштың балалары жетім қалады. Күлпаштың балаларына деген мейірімі мен аналық махаббаты олар үшін ең құнды нәрсе болып табылады. Ол балаларын қорғауға, тамақтандыруға барынша тырысады. Бұл жағдай балаларды ананың рөлінің маңыздылығы туралы ойлауға итермелейді. Оқушылар ана махаббатының шексіздігі мен ата-ана қамқорлығының қадірін түсінеді, бұл олардың ата-аналарына құрметпен қарауын арттырады.

«Күлпаш» әңгімесін оқу және талдау кезінде оқушылар әдебиетке деген қызығушылығын арттырып, әдеби талдау, жазу, оқырман ретінде ойларын жеткізу қабілеттерін дамытады. Әңгімедегі тілдік құралдарды, көркем сөздерді талдау арқылы олар қазақ тілінің байлығын, автордың шеберлігін түсінеді. Әңгімедегі ауызекі сөйлеу тілі мен тұрмыстық сөздер арқылы оқушылар Майлиннің қазақ қоғамын суреттегенін, халықтың бейнесін шынайы көрсеткенін ұғынады. Сондай-ақ көркем әдебиетке қызығушылықтарын дамытуға ықпал етеді. Майлиннің әңгімелерін талдай отырып, оқушылар тілдің бейнелігін, көркем сөздің маңызын түсінеді, бұл оларға өз ойын дұрыс әрі бейнелі жеткізе білуге көмектеседі.

Бейімбет Майлиннің «Күлпаш» әңгімесі – қазақ әдебиетінің көрнекті туындысы, ол жеке тұлғаның дамуына оң әсерін тигізетін шығармалардың бірі. Әңгіме оқушыларға адамгершілік құндылықтарды түсінуге, қайсарлықты бағалауға, ананың рөлін қадірлеуге, әлеуметтік әділетсіздікті түсінуге көмектеседі. Сонымен қатар, бұл шығарма балалардың тілдік қабілеттерін арттырып, әдебиетке деген қызығушылығын оятады.

Бейімбет Майлиннің шығармалары қоғамға үлкен әсер етті. Ол жазған әлеуметтік мәселелер, әділетсіздік пен теңсіздік, адамгершілік пен ұлттық құндылықтар сол кезеңдегі және бүгінгі қоғам үшін де маңызды. Майлин өзінің туындылары арқылы оқырмандарды ойландырып, оларды жеке тұлға ретінде дамуға шақырды.

Жазушының шығармалары қазіргі кезде де өзектілігін жоғалтқан жоқ. Оның туындылары жас ұрпақты тәрбиелеуде маңызды құрал болып табылады. Майлиннің шығармалары арқылы жастар адамгершілік қасиеттерді, әділдік пен адалдықты, ұлттық құндылықтарды бойына сіңіріп, қоғамға пайдалы азамат болып қалыптасады. Бейімбет Майлиннің шығармалары жеке тұлғаның қалыптасуы мен дамуына үлкен ықпал етеді. Ол қазақ қоғамының әлеуметтік мәселелерін, ұлттық құндылықтарын және адамгершілік қасиеттерін шебер суреттей отырып, оқырманды ойландырады, тәрбиелейді. Жазушының шығармалары бүгінгі күнде де өзекті, өйткені олар адам мен қоғам арасындағы байланысты терең түсінуге, әділдікке, адамгершілікке және рухани байлыққа деген ұмтылысты оятады.

Майлиннің туындылары қазіргі жастардың рухани дамуына, олардың ұлттық және адамгершілік құндылықтарды бойларына сіңіруіне, әлеуметтік әділетсіздікке қарсы тұруына үлкен көмек көрсетеді. Осылайша, Бейімбет Майлиннің шығармалары жеке тұлғаның қалыптасуындағы маңызды рөл атқарып, оның рухани дамуына әсер ететін құнды әдеби мұра болып қала береді.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

1. Бейімбет Майлин шығармалары. “Жазушы” Алматы 1986ж

2. Бейімбет Майлин “Шұғаның белгісі” Повестер әңгімелер. Астана 1999ж

3. Kitap.kz. Ashyq kitaphana Бейімбет Майлин “Күлпаш” электронды кітап

4. “Ақмешіт ақшамы” газеті Бейімбет Майлин: Күлпаш. 19 ақпан 2024ж