«Арқалық политехникалық колледжі» КМҚК

Әдістемелік әзірлеме

Тақырыбы: «Механикалық беріліс қорабы»

Пән: Автомобиль құрылысы

Пән оқытушысы: Торғайбайұлы Д

Арқалық қаласы

Сабақ жоспары

Сабақтың тақырыбы: «Механикалық беріліс қорабы».

Сабақтың мақсаттары:

Білімділік: Суденттерге беріліс қорабының атқаратын қызметі, олардың түрлері, құрылысы және жұмыс істеу принципі туралы түсінік бере отырып, білімдерін арттыру.

Дамытушылық: Беріліс қорабы туралы танымдарын кеңейту арқылы, автомобильдіңжалпы құрылысы жөніндегі білімдерін дамыту.

Тәрбиелік: Студенттердің білімге деген құштарлығын және кәсіби шеберліктерін тәрбиелеу және шыңдау.

Сабақтың түрі: Ойын элементтері қамтылған аралас сабақ.

Пәнаралық байланыс: Техникалық механика «Тісті берілістер».

Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта, плакаттар, схема, макет, тест тапсырмалары, карточкалар, бейнеролик, слайд.

Оқулықтар: 1)Жүнісбеков П.Ж. «Автомобильдің құрылысы және пайдалануы», 2) Алиев Б.А. «Тракторлар мен автомобильдер құрылысы», 3) Михайловский Е.В. «Устройство автомобиля».

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі:Сәлемдесу, студенттерді түгендеу, оқу құралдарының дайындығын тексеру, жаңа тақырыпты баяндау.

2. Үй тапсырмасын тексеру:

Студенттердің үй тапсырмасына қалай дайындалғандықтарын «Ғажайыптар алаңы» интеллектуалдық ойынын ұйымдастыру арқылы және кейбір жекелеген студенттерге алдын ала дайындалған тест тапсырмалары мен карточкаларды үлестіру арқылы тексереміз. Ойын барысында тақтаға бір ойыншы шығып барабанды айналдырады және ол тоқтаған ұпайдың астында тапсырма жасырылған.

1-ші тапсырма сұрағы: Автомобильдерде қандай қозғалтқыштар қолданылады? Жауабы:Автомобильдерде поршеньді төрт тактілі бензинді (карбюраторлы) және дизельді іштен жану қозғалтқыштары қолданылады.

2-ші тапсырма: Қозғалтқыш қандай негізгі механизмдерден тұрады?Жауабы: Кривошипті-шатунды механизм және газ тарату механизмі.

3-ші тапсырма: Қозғалтқыштың негізгі жүйелерін атаңыз?

Жауабы: Салқындату, майлау, қоректендіру, іске қосу және оталдыру жүйелері.

4-ші тапсырма: Салқындату жүйесі қандай негізгі бөлшектерден тұрады? Жауабы: Радиатор, су насосы, желдеткіш, термостат, су жейделері, үстінгі және төменгі шлангілер, ұлғаю багы.

5-ші тапсырма:Қозғалтқыштарда қандай майлау әдістері қолданылады?Жауабы: Қысыммен майлау, өздігімен ағуарқылы және шашырату арқылы.

6-шы тапсырма: Дизельді қозғалтқыштардың қоректендіру жүйесі қандай бөлшектерден тұрады? Жауабы: Отын багі, ірі тазарту сүзгісі, майда тазарту сүзгісі, кіші отын насосы, жоғары қысымды отын насосы, отын түтікшелері және форсунка.

7-ші тапсырма: Тақтада көрсетілген газ тарату механизмі схемасындағы бөлшектердің атауларын жазыңыз? Жауабы: 1 – таратқыш білік шестернясы; 2 – жұдырықша; 3 – таратқыш білік; 4 – подшипник; 5 – клапан; 6 – серіппе; 7 – ремень; 8 – маховик;
9 – иінді білік шестернясы.

8-ші тапсырма:Тақтада көрсетілген салқындату жүйесі схемасындағы бөлшектердің атауларын жазыңыз?Жауабы: 1 – жылу желдеткіші; 2 – жылу радиаторы; 3 – су жейделері; 4 – су асосы; 5 – желдеткіш датчигі; 6 - радиатор; 7 - термостат; 8 – желдеткіш; 9 – ұлғаю багі.

3. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

а) Беріліс қорабының атқаратын қызметі және түрлері.

Автомобильдердің беріліс қорабы двигательдің айналдыру моментін жетекші дөңгелектерге көбейтіп беруге арналған. Оның үстіне, автомобильдің жүріс жағдайына байланысты сол моменттің әртүрлі мәндерге өзгерту қажет болады. Автомобильдің жүруге кедергі көбейген кезде, жүріс жылдамдығын азайтып, соның есесінен тарту күшін арттырады, ал керісінше болғанда жүріс жылдамдығын арттырады. Осыған қосымша, автомобиль артқа жүруі үшін, жетекші дөңгелектің айналу бағытын да осы беріліс қорабы іске асырады.

Осындай жұмыстарды іске асыру үшін, беріліс қорабының жұмыс принципі әртүрлі болуы мүмкін. Солардың ішіндегі автомобильдерде көп қолданылатын түрі – ол механикалық беріліс қорабы.

Осыған байланысты беріліс қорабы, алға қарай жүретін беріліске қарай үш сатылы, төрт немесе бес сатылы беріліс қораптары болып бөлінеді.

б) Механикалық беріліс қорабының құрылысы:

Механикалық беріліс қорабы бірнеше механикалық тораптардан құралады. Олар: картер, жетекші білік, жетектегі білік, аралық білік, беріліс шестернялары, ашалар(вилка), берілісті ауыстыру рычагі және синхронизатор. Осы тораптар беріліс санын өзгерту арқылы айналдыру моментін өзгертеді. Беріліс саны дегеніміз жетектелуші бөлшектердің айналыс жиілігінің жетекші бөлшектердің айналыс жиілігіне қатынасы болады. Яғни беріліс қорабының беріліс саны оның жетекші білігінің жетектеуші білігінің айналыс жиіліктерінің қатынасы болады.

Тісті берілістермен жасалған беріліс қорабы, беріліс санын өзгерту үшін өзара тістесетін қосақ тісті дөңгелектердің әртүрлі тіс санына байланысты тіркестерін іске қосады. Мысалы тіс саны аз дөңгелектен тіс саны көп дөңгелек арқылы қозғалыс берілсе, онда айналдыру моменті көбейіп, жылдамдық азаяды, ал керісінше берілсе, онда айналдыру моменті азайып, жылдамдық артады. Автомобильдер қорабында осы принцип пайдаланылады, яғни төменгі берілістерде аз тісіті дөңгелектерден көп тісті дөңгелекке береді, ал жоғарғы берілісте керісінше болады. Сонымен, беріліс санын қанша рет өзгерту керек болса, беріліс қорабына сонша қосақ тісті дөңгелектер қойылады. Автомобильді жүргізуші жүріс жағдайына байланысты сол керекті қосақ тісті берілістерді бір-бірімен тістестіріп іске қосады, ал басқа берілістер бұл кезде ажырап тұрады.

Үш сатылы беріліс қорабының схемасы:

А – жетекші білік, Б – жетектегі білік, В – аралық білік, Г – артқы жүріс шестернясының осі, 1-8 – беріліс шестернялары

в) Сатылы механикалық беріліс қорабының жұмыс істеу принципі.

Мысалы автомобильді орнынан қозғау үшін бірінші сатыдағы берілісті қосу керек болады. Ол үшін жүргізуші тұтқа арқылы 1-берілістің шлицалы муфтасын жылжытып, сол берілістің тісті дөңгелектерін екінші білікке жалғастырады. Бұл кезде басқа тісті дөңгелектер бос айналыс жасап тұрады. Автомобиль орнынан қозғалғаннан кейін, келесі берілісті қосады. Сөйтіп әрі қарай рет-ретімен қоса береді де автомобильді үдетіп, тиісті жылдамдыққа жетеді

Жоғарыда берілісті қосу үшін ілінісу муфтасын ажыратып, бірінші білікті тоқтату керек деп қарағанбыз. Ол әрине автомобильді алғаш орнынан қозғаған кезде ғана болады. Ал қалған берілістерді автомобиль жүріп келе жатқанда ауыстырады. Ол кезде біліктерді тоқтату мүмкін болмайды. Бірақ, бірінші білік екінші білікке қарағанда жылдамырақ айналатын болғандықтан, муфтаны ажыратқан кезде оның айналысы шамамен жуықтап екінші біліктің айналыс жылдамдығына теңеседі деғ шлицалы муфтаны өз тісті дөңгелегімен жалғастыру онша қиынға түспейді.

Дегенмен, осындай беріліс алмастыруды жеңілдету үшін, көптеген автомобильдерде синхронизаторлар қолданылады. Олардың негізгі міндеті тістесетін екі тісті дөңгелектің айналыс жылдамдықтарын теңестіру болып табылады. Ол үшін оның түсті металдан жасалған іші конус бетті синхронизаторлары болады. Ондай құралғы екі тісті дөңгелекті тістестірмес бұрын, конус бетімен оларға жанасып, үйкеліс күшінің әсерінен екуін бірдей жылдамдықпен айналдырады. Содан кейін ғана оларды бір-бірімен жалғастырады.

Беріліс саны деп жетектегі шестерня тістері санының жетекші шестерня тістері сандарының қатынасына тең өлшемді айтамыз. Мысалы бірінші берілістің беріліс санын мына формула арқылы анықтаймыз:

4. Жаңа тақырыпты бекіту:

Беріліс қорабы автомобиль қозғалысының бұраушы моментін, жылдамдығын және бағытын өзгертуге арналады. Оның көмегімен қозғалтқышты трансмиссиядан ұзақ мерзімге ажыратып тастауға болады.

Беріліс қорабының қызметі қозғалтқыштың иінді білігінің айналысын белгілі беріліс саны бар тісті шестернялар арқылы жүріс бөлігіне беруге негізделген. Бұл жағдайда жетектелуші біліктің айналу жиілігі мен бұраушы моменті өзгереді. Жетектелуші біліктің айналу жиілігінің кемуіне сәйкес бұраушы моменті жетектелуші біліктің айналу жиілігі жетекші біліктіктен қанша аз болса, сонша артып отырады.

Беріліс қорабы автомобильдің жетекші доңғалақтарының тарту күшін және беріліс санын үлкейтіп немесе кішірейтіп қозғалыс жылдамдығын өзгерту үшін қызмет атқарады. Сонымен қатар беріліс қорабы автомобильдің артқа қарай жүруін де қамтамасыз етеді. Қораптағы беріліс саны оның жетекші білігінің және жетектелуші блігінің айналу жиіліктерінің қатынасына тең. Беріліс санын беріліс қорабында өзгерту қажеттілігі: автомобильдің орнынан қозғалғанда жылдамдығын жоғарылату және жоғары көтерілгенде кедергі күшті жеңу үшін тарту күшін бірнеше есе өсіруге тура келеді, бұл қозғалтқыштың ең жоғарғы моментімен салыстырғанда. Тарту күшін өзгерту беріліс санын өзгертумен қамтамасыз етіледі.

Соңынан бейнеролик көрсетіледі.

5. Сабақты қортындылау:

Оқушылардың білімдерін бағалау.

6. Үй тапсырмасы:

Оқулықтар бойынша: 1) 168-172 беттер, 2) 217-224 беттер, 3.6 суретті сызып келу.