БІЛІМ БЕРУДЕГІ ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТ: МҮМКІНДІКТЕР МЕН ҚИЫНДЫҚТАР

Муханов Нурлан Дабылович

Маңғыстау облысы, Түпқараған ауданы, Ақшұқыр мектеп-гимназиясы КММ

Түсіндіру : Жасанды интеллект жүйелерінің қабылдаған шешімдерінің негізін түсіндіру мүмкіндігі.

Бүгінгі таңда білім беру жүйесі қарқынды өзгерістер мен жаңа технологиялардың енуімен сипатталады. Әлемдік пандемияның салдарынан қашықтан оқытудың кеңінен таралуы білім берудегі цифрлық трансформацияның маңыздылығын айқындай түсті. Осы өзгерістердің қатарында жасанды интеллект (ЖИ) білім беру саласында төңкеріс жасауға қабілетті қуатты құрал ретінде ерекше орын алады. ЖИ оқыту мен оқу процесін жекелендіруге, автоматтандыруға және тиімді етуге зор мүмкіндіктер ұсынады. Дегенмен, бұл технологияны енгізудің өзіндік қиындықтары мен шектеулері де бар. Осы мақалада білім берудегі жасанды интеллектің негізгі мүмкіндіктері мен ықтимал қауіптерін талдаймыз, сондай-ақ оның болашақ білім беру жүйесіне әсерін қарастырамыз.

Жасанды интеллект алгоритмдері оқушылардың үлгерімін, оқу стилін, қызығушылықтарын және білім деңгейін талдау арқылы әрбір оқушы үшін дербес оқу бағдарламасын құруға мүмкіндік береді. Мысалы, егер оқушы белгілі бір тақырыпты түсінуде қиындықтарға тап болса, ЖИ оған қосымша түсіндірулер, басқаша оқу материалдары немесе жеңілдетілген тапсырмалар ұсына алады. Керісінше, егер оқушы материалды жылдам меңгерсе, оған күрделірек тапсырмалар мен қосымша зерттеулер ұсынылуы мүмкін. Бұл әдіс оқушылардың белсенділігін арттырып, олардың толық потенциалын ашуға көмектеседі. Жасанды интеллекттің тағы бір маңызды мүмкіндігі – эсселерді, тестілерді, үй жұмыстарын және басқа да жұмыстарды автоматты түрде бағалау қабілеті. Бұл мұғалімдердің уақытын едәуір үнемдейді, оларға оқушылармен жеке жұмыс істеуге, шығармашылық тапсырмалар әзірлеуге және оқытудың басқа да маңызды аспектілеріне көбірек көңіл бөлуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, ЖИ оқушыларға өздерінің қателерін түсінуге және оларды түзетуге көмектесетін жылдам әрі нақты кері байланыс бере алады. Бұл оқу процесінің тиімділігін арттырады. Мысалы: Автоматтандырылған бағалау және кері байланыс: Жасанды интеллект эсселерді, емтихандарды және басқа да жазбаша жұмыстарды автоматты түрде бағалап, студенттерге конструктивті кері байланыс бере алады.

Жасанды интеллект мұғалімдерге сабақ жоспарлауда, оқу материалдарын іздеуде және ұйымдастыруда, оқушылардың үлгерімін талдауда және оларға қажетті көмекті анықтауда баға жетпес көмек көрсете алады. ЖИ мұғалімдерге қай оқушылардың қосымша қолдауға мұқтаж екенін анықтауға көмектеседі, осылайша мұғалімдер өз уақытын ең қажетті жерге жұмсай алады. Бұл мұғалімдердің жұмыс жүктемесін азайтып, олардың кәсіби өсуіне мүмкіндік береді.

Инклюзивті білім беру – барлығына тең мүмкіндіктер: Жасанды интеллект мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған арнайы оқыту құралдары мен бағдарламаларын жасауға мүмкіндік береді. Мысалы, дыбыстық мәтінге айналдыру, мәтінді дыбыстау, ымдау тілін тану сияқты технологиялар ерекше қажеттіліктері бар оқушылардың білім алуын жеңілдетеді. ЖИ оқу материалдарын әртүрлі форматтарда (мәтін, аудио, видео) ұсыну арқылы барлық оқушылардың қатысуын және түсінуін қамтамасыз етеді.

Білім берудегі жасанды интеллектің қиындықтары: Мәліметтердің құпиялылығы мен қауіпсіздігі – жауапкершілік пен қорғау: Жасанды интеллект жүйелері оқушылар туралы көптеген жеке мәліметтерді жинайды және өңдейді, бұл мәліметтердің құпиялылығы мен қауіпсіздігіне қатысты маңызды мәселелерді тудырады. Бұл мәліметтердің дұрыс сақталуы, рұқсатсыз қолданудан қорғалуы және этикалық тұрғыдан пайдаланылуы өте маңызды. Мәліметтердің бұзылуы немесе дұрыс пайдаланылмауы оқушылардың жеке өміріне зиян келтіруі мүмкін. Мысал: Жасанды интеллекттің тиімді болуы үшін оны адамдармен дұрыс интеграциялау қажет. Адамдардың жаңа технологияларға қарсылығы, оларды дұрыс пайдалану дағдыларының болмауы немесе жасанды интеллект жүйелеріне сенімсіздік танытуы оның толыққанды енгізілуіне кедергі келтіруі мүмкін.

Мұғалімдердің рөлінің өзгеруі және дайындығы – жаңа дағдырлар қажет: Жасанды интеллекттің енуі мұғалімдердің рөлін түбегейлі өзгертеді. Олар енді тек білім беруші емес, сонымен қатар жасанды интеллект құралдарын тиімді пайдалана білетін, оқу процесін басқаратын және оқушыларға жеке қолдау көрсететін фасилитаторларға айналады. Бұл үшін мұғалімдердің жаңа технологиялық дағдырларды меңгеруі, жасанды интеллекттің мүмкіндіктері мен шектеулерін түсінуі және оны өз жұмысында тиімді қолдана білуі қажет. Мұғалімдерді қайта даярлау және оларға үздіксіз қолдау көрсету өте маңызды.

Оқушылардың үлгерімін талдау құралдары: ЖИ мұғалімдерге оқушылардың тест нәтижелерін, тапсырмаларды орындауын және басқа да деректерді талдауға көмектеседі. Бұл мұғалімдерге қай оқушылардың көбірек көмекке мұқтаж екенін анықтауға және оқыту әдістерін соған сәйкес бейімдеуге мүмкіндік береді.

Білім берудегі жасанды интеллектің қиындықтарына мысалдар: Оқушылардың жеке мәліметтерінің (үлгерімі, мінез-құлқы, денсаулығы туралы мәліметтер) ЖИ жүйелерінде сақталуы және пайдаланылуына байланысты кибершабуылдар немесе рұқсатсыз қолдану қаупі. Мысалы, білім беру платформасының деректер базасына шабуыл жасалып, оқушылардың жеке мәліметтерінің тарап кетуі. Мәліметтердің коммерциялық мақсатта пайдаланылуына қатысты алаңдаушылықтар.

Ауылдық жерлердегі немесе қаржылық мүмкіндігі шектеулі мектептерде заманауи компьютерлер мен сенімді интернет байланысының болмауы ЖИ-ге негізделген білім беру технологияларын енгізуге кедергі келтіреді.

Оқушылардың көп уақытын компьютер экранының алдында өткізуі әлеуметтік дағдырлардың дамуына кері әсер етуі мүмкін. Тікелей қарым-қатынастың, топтық жұмыстың және пікірталастардың азаюы. Мұғалімнің эмоционалдық қолдауы мен жеке көмегінің жетіспеуі оқушылардың мотивациясына және психологиялық жағдайына теріс әсер етуі мүмкін.

Мұғалімдердің рөлінің өзгеруі және дайындығы: Көптеген мұғалімнің жаңа технологияларды пайдалануға дайын болмауы немесе қажетті білім мен дағдырлардың жетіспеуі. Жасанды интеллект құралдарымен жұмыс істеуге үйретуге арналған тиімді оқыту бағдарламаларының болмауы. Мұғалімдердің өзгеріп жатқан рөлге бейімделуіне қажетті қолдаудың көрсетілмеуі.

Қорытынды

Жасанды интеллект білім беру саласында бұрын-соңды болмаған мүмкіндіктерді ұсынады. Мәліметтердің құпиялылығы, алгоритмдік алалау, технологиялық қолжетімділік, адами қарым-қатынастың сақталуы және мұғалімдердің дайындығы сияқты мәселелерді мұқият қарастыру қажет. Білім берудің болашағында жасанды интеллект маңызды рөл атқаратыны сөзсіз, бірақ оның пайдасын толыққанды көру үшін мүмкіндіктер мен қиындықтарды теңестіре білуіміз керек.

Әдебиеттер тізімі:

• Информатика оқулық. Салғараева Г.И., Базаева Ж.Б., Маханова А.С (2019).

• Новые образовательные технологии и электронное обучение: учебное пособие / под ред. М. В. Сибирской (2015).

• Электронные образовательные ресурсы нового поколения: открытые образовательные модули. Осин, А. В. (2010).