Биологиядан ашық сабақ

«Биология» пәнінен
жиынтық бағалауға арналған әдістемелік ұсыныстар
9-сынып

Нұр-Сұлтан, 2019

Әдістемелік ұсыныстар мұғалімге 9 -сынып оқушыларына "Биология" пәні бойынша
жиынтық бағалауды жоспарлау, ұйымдастыру және өткізуге көмек құралы ретінде
құрастырылған. Әдістемелік ұсыныстар (қазақ тілінде білім беретін) 9-сыныптың "Биология"
пәні бойынша оқу бағдарламасы мен оқу жоспарының негізінде дайындалған.
Бөлім/ ортақ тақырып бойынша жиынтық бағалаудың тапсырмалары мұғалімге
оқушылардың тоқсан бойынша жоспарланған Оқу мақсатына жету деңгейін анықтауға
мүмкіндік береді.
Әдістемелік ұсыныстарда бөлім/ ортақ тақырып бойынша жиынтық бағалауды өткізуге
арналған бағалау критерийлері мен дескрипторлары бар тапсырмалар ұсынылған. Сондай-ақ,
жинақта оқушылардың оқу жетістіктерінің мүмкін деңгейлері (рубрикалар) сипатталған.
Дескрипторлары мен балдары бар тапсырмалар ұсыныс түрінде берілген.
Әдістемелік ұсыныс негізгі мектеп мұғалімдеріне, мектеп әкімшілігіне, білім беру
бөлімінің әдіскерлеріне, критериалды бағалау бойынша мектеп, өңірлік үйлестірушілеріне
және басқа да мүдделі тұлғаларға арналған.
Әдістемелік ұсыныстарды дайындау барысында ресми интернет - сайттағы қолжетімді
ресурстар (суреттер, фотосуреттер, мәтіндер, аудио және бейнематериалдар) қолданылды.

МАЗМҰНЫ
1 – ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ ..................................... 4
9.1А «Жасушалық биология» және 9.1В «Тірі ағзалардың көптүрлілігі, биосфера және
экожүйе»........................................................................................................................................... 4
9.1С «Aдам қызметінің қоршаған ортаға әсері» бөлімі бойынша жиынтық бағалау ............... 9
9.1D «Қоректену» және 9.1Е «Заттардың тасымалы» бөлімі бойынша жиынтық бағалау .. 13
2 – ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ ................................... 19
9.2А «Тыныс алу» бөлімі бойынша жиынтық бағалау .............................................................. 19
9.2В «Бөліп шығару» бөлімі бойынша жиынтық бағалау ........................................................ 22
9.2 C «Координация және регуляция» бөлімі бойынша жиынтық бағалау ............................. 26
3 – ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ ................................... 30
9.3А «Қозғалыс» бөлімі бойынша жиынтық бағалау ................................................................ 30
9.3В «Молекулалық биология» және

9.3С «Жасушалық цикл» бөлімдері бойынша

жиынтық бағалау ........................................................................................................................... 34
9.3D «Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары» және 9.3E «Микробиология
және биотехнология» бөлімдері бойынша жиынтық бағалау .................................................. 38
4 ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ ...................................... 43
9.4 А «Көбею» бөлімі бойынша жиынтық бағалау .................................................................... 43
9.4 В «Өсу мен даму» бөлімі бойынша жиынтық бағалау ........................................................ 47
9.4 С «Эволюциялық даму» бөлімі бойынша жиынтық бағалау .............................................. 50

3

1 – ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ
9.1А «Жасушалық биология» және 9.1В «Тірі ағзалардың көптүрлілігі, биосфера және
экожүйе»
Оқу мақсаттары

9.4.2.1 Өсімдік және жануар жасушаларының негізгі
бөліктерінің құрылысы мен қызметін түсіндіру
9.4.2.2 Микрофотографияны қолданып, жасушалардың
сызықтық ұлғаюын есептеу
9.1.1.2 Өсімдіктер мен жануарлардың ерекше белгілерін
ағзаларды анықтауда қолдану (анықтауыштар
бойынша)
9.3.1.4 Азот пен көміртектің табиғаттағы айналымының
сызбасын құру

Бағалау критерийлері

Білім алушы:
 Өсімдік және жануар жасушаларының негізгі
бөліктерінің құрылысы мен қызметін сипаттайды
 Жасушалардың сызықтық ұлғаюын есептейді
 Ағзаларды анықтауда өсімдіктер жануарлардың
ерекше белгілерін қолданады
 Азот пен көміртектің табиғаттағы айналымының
сызба түрінде көрсетеді

Ойлау
деңгейі

дағдыларының Қолдану
Жоғары деңгей дағдылары

Орындау уақыты

20 минут

Тапсырма
1. Төменде диаграммада жасыл жапырақтың борпылдақ мезофилл жасушасы
берілген.
Жануар жасушасына тән
емес құрылымдар қандай
сандармен
берілгенін
анықтаңыз:
А. 1,3 және 4
В. 1,4 және 5
С. 2,3 және 4
D. 3,4 және 5
2. Сызбада тірі ағзаның жасушасы берілген.
(а) Жасушаның қандай ағзаға тән екенін анықтаңыз.
______________________________________________
(b) Н және G әріптерімен берілген органоидтарды
және
олардың
қызметтері
туралы
кестені
толтырыңыз.
______________________________________________
4

Органоид аты

Атқаратын қызметі

Н
G
3. Оқушы митохондрияның диаграммасын салды.
Оның сызықтық ұлғаюы × 20000, ұзындығы 5 см.
Митохондрияның нақты өлшемін анықтаңыз.
________________________________________________
4. Суретте бес әр түрлі сүтқоректі жануарлар және оларды ерекше белгілері бойынша
ажырататын кілт берілген.

Кілтті қолдана отырып сүтқоректілерді анықтаңыз.
Кілт
Сипаттамалары
(а) құлағының ұзындығы басының мөлшерінен артық
(b) құлағының ұзындығы басының мөлшерінен кем

Сүтқоректінің атауы
O. cuniculus
2-ге өтіңіз:

2 (а) құйрығындағы терісі бір ғана түсті

3 өтіңіз

(b) құйрығының ұшындағы терінің түсі әр түрлі

4-ке өтіңіз

3 (а) аяғында жарғақ бар (саусақтарының арасында тері)

M. vison

(b) аяғында жарғақ жоқ (саусақтарының арасында тері M. leucurus
болмайды)
V. vulpes
4 (а) құйрығының ұшындағы терінің түсі ақ
M. erminea
(b) құйрығының ұшындағы терінің түсі қара
Жауап кестесі:

5

Сүтқоректі

Сүтқоректі атауы

A
B
C
D
E
5. Сызба көміртек айналымының бір бөлігі туралы ақпарат береді.

(а) A, B, C және D әріптерімен берілген үрдістерді атаңыз.
A __________________________________________________________________
B __________________________________________________________________
C___________________________________________________________________
D __________________________________________________________________
(b) Аталған тірі ағзалардың өздеріне ғана тән қосылыстар туралы кестені
толтырыңыз.
Тірі ағзалар

Қосылыс аты

Өсімдіктер
Жануарлар
(c) Жануар тіршілігін жойғанда оның денесіндегі көміртек көмірқышқыл газы
күйінде атмосфераға өтеді. Осы үрдіс қалай жүретінін түсіндіріңіз.

6

Бағалау критерийлері

Өсімдік және жануар
жасушаларының негізгі
бөліктерінің құрылысы
мен
қызметін
сипаттайды

Жасушалардың
сызықтық
ұлғаюын
есептейді

Тапсырма
№
1
2 (а)
2 (b)

3

Дескриптор

Балл

Білім алушы
сызбадан жануар жасушасына тән емес
құрылымдарды анықтайды;
сызбада берілген жасушаның қандай ағзаға
тән екенін анықтайды;
Н
және
G
әріптерімен
берілген
органоидтарды атайды;
Н
және
G
әріптерімен
берілген
органоидтардың қызметтерін анықтайды;
сызықтық ұлғаюдың формуласын көрсетеді;

1
1
1
1
1

сызықтық ұлғаюдың формуласын түрлендіре
алады;

Ағзаларды анықтауда
өсімдіктер
жануарлардың ерекше
белгілерін қолданады

4

Азот пен көміртектің
табиғаттағы
айналымының
сызба
түрінде көрсетеді

5

1

биологияда қолданылатын өлшем бірліктерді
біледі;
А суретіндегі сүтқоректіні анықтайды;
B суретіндегі сүтқоректіні анықтайды;
С суретіндегі сүтқоректіні анықтайды;
D суретіндегі сүтқоректіні анықтайды;
E суретіндегі сүтқоректіні анықтайды;
A әріпімен берілген үрдісті анықтайды;
B әріпімен берілген үрдісті анықтайды;
С әріпімен берілген үрдісті анықтайды;
D әріпімен берілген үрдісті анықтайды;
өсімдік ағзасындағы көміртекті қосылысты
анықтайды;

1

жануар ағзасындағы көміртекті қосылысты
анықтайды;
жануар ағзасындағы көмірқышқыл газының
атмосфераға өту үрдісін түсіндіреді;

1

Барлығы

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

2

20

7

«Жасушалық биология және тірі ағзалардың көптүрлілігі, экология және биосфера» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың
нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні __________________________________________
Бағалау критерийлері

Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен
Орташа
Жануар
жасушасына
тән емес
Өсімдік
және
жануар
/
жасушаның
Өсімдік
және
жануар жасушаларының негізгі бөліктерінің құрылымдарды
қандай
ағзаға
тән
екенін
анықтауда,
жасушаларының
негізгі құрылысы мен қызметін сипаттауда
жануар
жасушасына
тән
бөліктерінің құрылысы мен қиналады
органоидтарды
атауда
/
қызметтерін
қызметін сипаттайды
жазуда қателіктер жібереді
Жасушалардың
сызықтық Микрофотографияны қолданып
жасушалардың сызықтық ұлғаюын
ұлғаюын есептейді
есептеуге қиналады

Жасушалардың сызықтық ұлғаюын
есептеуде, формуланы түрлендіруде
өлшем бірліктерді қолдануда, бір
жүйеге келтіруде қателіктер
жібереді
морфологиялық
Ағзаларды
анықтауда Ағзаларды анықтауда өсімдіктер Ағзалардың
жануарлардың
ерекше
белгілерін
белгілерін
оларды
анықтауда,
теза,
өсімдіктер
жануарлардың
антитезаларды қолдануда, А/В/С/
ерекше белгілерін қолданады қолдануда қиналады
D/E
ағзаларын
анықтауда
қателіктер жібереді

Жоғары
Өсімдік
және
жануар
жасушаларының
негізгі
бөліктерінің құрылысы мен
қызметін дұрыс сипаттайды

Жасушалардың
сызықтық
ұлғаюын дұрыс есептейді

Ағзаларды
анықтауда
өсімдіктер
жануарлардың
ерекше
белгілерін
дұрыс
қолданады

пен
көміртектің
Азот
пен
көміртектің Азот пен көміртектің табиғаттағы Табиғатта көміртегі айналымы Азот
айналымының
табиғаттағы айналымының айналымының
сызба
түрінде барысында жүретін А/В/С/ D табиғаттағы
үрдістерін,
өсімдік
және
жануар
сызба
түрінде
дұрыс
көрсетеді
сызба түрінде көрсетеді
көрсетуде қиналады
ағзасындағы көміртекті қосылысты
анықтағанда, жануар ағзасындағы
көмірқышқыл газының атмосфераға
өту
үрдісін
түсіндіруде
қателіктер жібереді
8

9.1С «Aдам қызметінің қоршаған ортаға әсері» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Оқу мақсаттары

9.3.2.1 Пайдалы қазбаларды өндіру мен өңдеудің қоршаған
ортаға әсерін түсіндіру.
9.3.2.3 Парниктік эффектінің тірі ағзаларға әсерін
түсіндіру
9.3.2.4 Озон қабатының бұзылуы себептері мен салдарын
түсіндіру

Бағалау критерийлері

Білім алушы:
 Пайдалы қазбаларды өндіру мен өңдеудің қоршаған
ортаға әсерін сипаттайды
 Тірі ағзаларға
парниктік эффектінің әсерін
түсіндіреді
 Озон қабатының бұзылуы себептері мен салдарын
түсіндіреді

Ойлау
деңгейі

дағдыларының Білу және түсіну
Қолдану

Орындау уақыты

20 минут

Тапсырма
1. Қазақстанның кескін картасы берілген.

(а) Картада Қазақстанның аймақтарындағы қазба өндіретін 2 өндіріс орынын
шартты белгілер арқылы белгілеңіз.
(b) Осы өндірісте өндірілген қазбаның қоршаған ортаға әсерін сипаттаңыз.
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
2. Парниктік эффект және озон қабатының бұзылуы - соңғы уақытта әлем жұршылығын
толғандырып отырған экологиялық проблемалар.

9

(а) Cызбаны пайдалана отырып парниктік эффект туралы кестені толтырыңыз.
Парниктік эффект Қайдан пайда Өсімдіктерге әсері
тудыратын газдар болады?

Жануарларға әсері

СО2
NO; NO2
(b) Сызбадан озон қабатының бұзылуына әкелетін факторларды (себептерді)
анықтаңыз.
(с) Озон қабатының бұзылуынан туындайтын салдарларды атаңыз (кемінде 3).

10

Бағалау критерийлері

Пайдалы
қазбаларды
өндіру
мен
өңдеудің
қоршаған ортаға әсерін
сипаттайды

Тапсырма Дескриптор
№
Білім алушы
1

Парниктік эффектінің тірі
ағзаларға
әсерін
түсіндіреді

2
Озон қабатының бұзылуы
себептері мен салдарын
түсіндіреді

кескін
картада
Қазақстанның
аймақтарындағы 2
қазба өндіретін
орынды белгілейді;
қазба өндіретін орынды белгілеуде
шартты белгіні қолданады;
өндірілген қазбаның қоршаған ортаға
әсерін сипаттайды;
парниктік
эффектіні
тудыратын
газдардың (СО2, NO; NO2) пайда болу
жолдарын анықтайды;
парниктік
эффектіні
тудыратын
газдардың өсімдіктерге
әсерін
түсіндіреді;
парниктік
эффектіні
тудыратын
газдардың
жануарларға
әсерін
түсіндіреді;
озон қабатының бұзылуын тудыратын
факторларды анықтайды;
озон қабатының бұзылуынан туындайтын
1/2/3 салдарды атайды.

Барлығы

Балл

1
1
1
2

2

2
1
3
13

11

«Aдам қызметінің қоршаған ортаға әсері» бөлімі бойынша
жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні __________________________________________
Бағалау критерийлері
Төмен
Пайдалы қазбаларды өндіру мен
Пайдалы қазбаларды өндіру өңдеудің қоршаған ортаға әсерін
мен
өңдеудің
қоршаған сипаттауда қиналады
ортаға әсерін сипаттайды

Парниктік эффектінің тірі Парниктік
эффектінің
тірі
ағзаларға әсерін түсіндіреді
ағзаларға әсерін түсіндіргенде
қиналады

Оқу жетістіктерінің деңгейі
Орташа
Кескін
картада
Қазақстанның
аймақтарындағы
қазба өндіретін
өндіріс
орындарын
белгілеуде,
шартты
белгілерді
қолдануда,
өндірілген қазбаның қоршаған ортаға
әсерін сипаттауда қателіктер
жібереді
Парниктік эффектіні туындататын
газдардың СО2, NO; NO2 пайда болу
жолдарын анықтауда, өсімдік/жануар
ағзаларына
әсерін
түсіндіргенде
қателіктер жібереді

Жоғары
Пайдалы қазбаларды өндіру мен
өңдеудің қоршаған ортаға әсерін
дұрыс сипаттайды

Парниктік
ағзаларға
түсіндіреді

эффектінің
тірі
әсерін
дұрыс

қабатының
бұзылуын Озон
қабатының
Озон қабатының бұзылуы Озон қабатының бұзылуының Озон
мен
салдарын тудыратын
факторларды,
озон себептері
мен
себептері
мен
салдарын себептері
түсіндіруде
қиналады
қабатының
бұзылуынан
туындайтын
түсіндіреді
түсіндіреді
салдарларды анықтауда қателіктер
жібереді

12

бұзылуы
салдарын

9.1D «Қоректену» және 9.1Е «Заттардың тасымалы» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Оқу мақсаттары

9.1.2.1 Адамның асқорыту жолдарындағы үдерістерді
сипаттау
9.1.2.2 Ас қорыту үдерісіндегі органикалық заттар мен
сәйкес ферменттердің арасындағы байланысты
орнату
9.1.2.3
Ферменттердің
белсенділігіне
әр
түрлі
жағдайлардың (температура, pH) әсерін зерттеу
9.1.3.1 Активті және пассивті тасымалдарды салыстыру
9.1.3.2 Өсімдіктердегі транспирация үдерісінің мәнін
түсіндіру

Бағалау критерийлері

Білім алушы:
 Адамның асқорыту жолдарындағы үдерістерді
түсіндіреді
 Ас қорыту үдерісіндегі органикалық заттар мен
ферменттердің арасындағы байланысты орнатады
 Ферменттердің
белсенділігіне
әр
түрлі
жағдайлардың әсерін талдайды
 Активті және пассивті тапсымалдарды салыстырады
 Өсімдіктердегі транспирация үдерісін түсіндіреді

Ойлау
деңгейі

дағдыларының Жоғары деңгей дағдылары

Орындау уақыты

20 минут

Тапсырмалар
1. Диаграммада адамның асқорыту жүйесі мүшелерін көрсетілген.
Диаграммадағы М, L, P мүшелерінде
жүретін үдерістерді сипаттаңыз.
М __________________________________
L __________________________________
P ___________________________________

2. Ас қорыту үдерісінде органикалық биополимерлер
әсерінен қарапайым мономерлерге ыдырайды.

белгілі ферменттердің

Төмендегі үлгіні пайдалана отырып көмірсулар мен майларды ыдырататын
фермент туралы ақпараттарды толықтырыңыз.
13

фермент

pH (ортасы)

пепсин

қышқылдық

әсер ететін
орны
асқазан

әсер ететін өнім
субстрат
нәруыз

аминқышқылдары

3. Биолог пепсиннің белсенді жұмыс жасайтын оптимальды рН ортасын анықтау үшін
тәжірибе жасады. Ол ферменттің белсенділігін 4 сынауықта өлшеді. Әр сынауыққа
суретте көрсетілгендей 1 см3 (текше ) піскен жұмыртқа ақуызын салды. Сонымен бірге
зерттеуші жұмыртқа ақуызы текшесінің толық қорытылуына қажетті уақытты
белгіледі (өлшеді).

(а) Биолог жұмыртқа нәруызының барлық текшелерінің бірдей мөлшерде болғанын
қамтамасыз етті. Себебін түсіндіріңіз.
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
(b) Бұл тәжірибеде температура бақыланатын болды. Температураны бақылау
қажеттігін түсіндіріңіз.
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
(c) Бір асқорыту ферментінің мысалында ферменттер қалай жұмыс жасайтынын
сипаттаңыз. _____________________________________________________________
________________________________________________________________________
4. Жасуша мембранасы арқылы өтетін тасымалдың түрлері көрсетілген

14

(а) В әрпімен көрсетілген тасымал түрін атаңыз. ______________________________
________________________________________________________________________
(b) I және II сандарымен көрсетілген тасымал түрлерін салыстырыңыз.
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
5. Оқушы транспирация үрдісін түсіну үшін тәжірибе жасады. Сызбада бірдей үш
өсімдіктің сабағы және зерттеу барысындағы іс-әрекет берілген.

Вазелин май тәрізді зат болғандықтан су өткізбейді. Барлық үш өркенді де бірдей
жағдайда 1 сағат бойы ұстады. Кестеде зерттеу нәтижесі берілген.
Өсімдік сабағы

Транспирация жылдамдығы

L

16

M

2

N

14
(а) Не себепті М өсімдігі L өсімдігімен салыстырғанда суды баяу буландырғанын
түсіндіріңіз.
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
(b)Транспирация құбылысының өсімдіктер тіршілігі үшін мәнісін түсіндіріңіз.
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

15

Бағалау критерийлері
Адамның
асқорыту
жолдарындағы үдерістерді
түсіндіреді
Ас қорыту үдерісіндегі
органикалық заттар мен
ферменттердің арасындағы
байланысты орнатады
Ферменттердің
белсенділігіне әр түрлі
жағдайлардың
әсерін
талдайды

Активті және
тапсымалдарды
салыстырады

Өсімдіктердегі
транспирация
түсіндіреді

Тапсырма
№

1

2

3

пассивті
4

үдерісін

5

Дескриптор
Білім алушы
М мүшесінде жүретін үдерістерді
сипаттайды;
L мүшесінде жүретін үдерістерді
сипаттайды;
P мүшесінде жүретін үдерістерді
сипаттайды;
көмірсулар
ыдырататын
жазады;

мен
майларды
ферменттер туралы

жұмыртқа нәруызының
барлық
текшелері бірдей мөлшерде болу
қажеттігінің себебін түсіндіреді;
тәжірибеде барысында температура
бақылану себебін түсіндіреді;
ферменттердің
қалай
жұмыс
жасайтынын сипаттайды;
В әрпімен таңбаланған тасымал түрін
атайды;
I және II сандарымен таңбаланған
тасымал
түрлерінін
арасындағы
ұқсастықтарды атайды;
I және II сандарымен таңбаланған
тасымал
түрлерінін
арасындағы
айырмашылықтарды атайды;
екі өсімдіктің суды буландыру
жылдамдығының әр түрлі болу
себебін анықтайды;
транспирация үрдісінің өсімдік үшін
мәнісін түсіндіреді.

Балл
1
1
1

1
1

1
1
1
1

1

1

1
12

Барлығы

16

«Қоректену» және «Заттардың тасымалы» бөлімдері бойынша
жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні __________________________________________
Бағалау критерийлері

Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен
Орташа
Жоғары
Адамның
асқорыту Адамның
асқорыту Адамның М, L, P асқорыту мүшелерінде Адамның М, L, P асқорыту
жолдарындағы үдерістерді жолдарындағы
үдерістерді жүретін
үдерістерді
сипаттауда мүшелерінде
жүретін
сипаттайды
сипаттауда қиналады
қателіктер жібереді
үдерістерді дұрыс сипаттайды.
Ас қорыту үдерісіндегі
органикалық заттар мен
ферменттердің арасындағы
байланысты орнатады

Ас
қорыту
үдерісіндегі Көмірсуларды, майларды ыдырататын
органикалық
заттар
мен фермент туралы ақпарат жазуда
ферменттердің
арасындағы қателіктер жібереді
байланысты орнатуда қиналады

Ферменттердің
Жұмыртқа
нәруызының
белсенділігіне әр түрлі барлық
текшелері
бірдей
жағдайлардың
әсерін мөлшерде болу қажеттігінің
талдайды
себебін түсіндіруге қиналады

Активті және
тапсымалдарды
салыстырады

пассивті

Ас
қорыту
үдерісіндегі
органикалық
заттар
мен
ферменттердің
арасындағы
байланысты орнатуда қиналады

Жұмыртқа нәруызының
барлық Ферменттердің белсенділігіне
текшелері бірдей мөлшерде болу әр түрлі жағдайлардың әсерін
қажеттігінің
себебін
түсіндіруде, талдайды
тәжірибеде барысында температураның
бақылану
себебін
анықтауда,
ферментінің мысалында ферменттер
қалай жұмыс жасайтынын сипаттауда
қателіктер жібереді

Активті
және
пассивті В әрпімен таңбаланған тасымал түрін Активті
және
тапсымалдарды
салыстыруда атауда,
I
және
II
сандарымен тапсымалдарды
қиналады
көрсетілген
тасымал
түрлерінін салыстырады
арасындағы
ұқсастықтарды/айырмашылықтардатауд
а қателіктер жібереді

17

пассивті
дұрыс

Өсімдіктердегі
өсімдіктің
суды
буландыру Өсімдіктердегі
транспирация
Өсімдіктердегі
транспирация Екі
транспирация
үдерісінің үдерісінің мәнін түсіндіреді
жылдамдығының әр түрлі болу себебін үдерісінің
мәнін
толық
мәнін түсіндіреді
анықтауда, транспирация үрдісінің түсіндіреді
өсімдіктер үшін мәнісін түсіндіруде
қателіктер жібереді.

18

2 – ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ
9.2А «Тыныс алу» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Оқу мақсаттары

Бағалау критерийлері

Ойлау
деңгейі

9.1.4.1 Тыныс алу реакциясының химиялық теңдеуін
пайдалана отырып анаэробты және аэробты тыныс
алуды салыстыру
9.1.4.2 Аэробты және анаэробты тыныс алу үрдістерімен
бұлшықеттің қажуы арасындағы байланысты
орнату
Білім алушы:
 Анаэробты және аэробты тыныс алуды салыстырады
 Аэробты және анаэробты тыныс алу үрдістерімен
бұлшықеттің қажуы арасындағы байланысты
көрсетеді

дағдыларының Қолдану
Жоғары деңгей дағдылары

Орындау уақыты

20 минут

Тапсырма
1. Төменде тыныс алудың түрлерінің теңдеулері берілген.

Оларды жіктеңіз.
Анаэробты тыныс алу___________________Аэробты тыныс алу ______________________
2. Анаэробты және аэробты тыныс алудың сипаттамалары бойынша салыстырыңыз.
Салыстыру сипаты
жасушада жүретін орны
түзілетін соңғы өнімдер
жылдамдығы
жүру жағдайы
АТФ саны
үрдістің ПӘК-і

аэробты

анаэробты

3. Не себепті аэробты жаттығулардың анаэробты жаттығуларға қарағанда қарқындылығы
төмен екендігін мысалдармен дәлелдеңіз.
_____________________________________________________________________________
4. Аэробты және анаэробты тыныс алу үрдістері мен бұлшықеттің қажуы арасындағы
қандай байланыс болатынын анықтаңыз.
_____________________________________________________________________________
19

Бағалау критерийлері

Анаэробты және аэробты
тыныс алуды салыстырады

Тапсырма
№
1

2

Аэробты және анаэробты
тыныс алу үрдістерімен
бұлшықеттің
қажуы
арасындағы
байланысты
көрсетеді

3

4

Дескриптор

Балл

Білім алушы
анаэробты
теңдеулерді
анықтайды;
аэробты теңдеулерді анықтайды;
анаэробты және аэробты тыныс
алудың
түрлерін
жасушада
жүретін
орны
бойынша
салыстырады;
түзілетін
соңғы
өнімдерін
салыстырады;
жылдамдығын салыстырады;
жүру жағдайын салыстырады;
АТФ санын салыстырады;
үрдістің ПӘК-і салыстырады;
аэробты
мен
анаэробты
жаттығуларға
арасындағы
қарқындылықты түсіндіреді.
аэробты және анаэробты тыныс
алу үрдістерімен бұлшық еттің
қажуы арасындағы байланысты
анықтайды.

Барлығы

1
1
1

1
1
1
1
1
1
1

10

20

«Тыныс алу» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні __________________________________________
Бағалау критерийлері

Оқу жетістіктерінің деңгейі
Төмен
Орташа
Анаэробты және аэробты Анаэробты және аэробты тыныс Тыныс алудың берілген анаэробты/
тыныс
алуды алуды салыстыруда қиналады
аэробты теңдеулерді анықтауда,
салыстырады
аэробты анаэробты
тыныс алу
үрдістерін салыстыруда жасушада
жүретін орнын анықтауда/түзілетін
соңғы
өнімдерді
атауда/
жылдамдығы/жүру
жағдайын
көрсетуде/АТФ
санын
табуда/
үрдістің
ПӘК-ін
анықтауда
қателіктер жібереді.
Аэробты және анаэробты Аэробты және анаэробты тыныс алу Аэробты жаттығулардың анаэробты
тыныс алу үрдістерімен үрдістерімен бұлшықеттің қажуы жаттығуларға
қарағанда
бұлшықеттің
қажуы арасындағы байланысты көрсетцде қарқындылығы төмен болу себебін
арасындағы байланысты қиналады
түсіндіруде, анаэробты және аэробты
көрсетеді
тыныс алу үрдістерімен бұлшықеттің
қажуы
арасындағы
байланысты
анықтауда қателіктер жібереді

21

Жоғары
Анаэробты және аэробты тыныс
алуды салыстырады
.

Аэробты және анаэробты тыныс алу
үрдістерімен бұлшықеттің қажуы
арасындағы байланысты көрсетеді

9.2В «Бөліп шығару» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Оқу мақсаттары

9.1.5.1 Нефронның құрылысы мен қызметін сипаттау;
9.1.5.2 Фильтрация және несептің түзілу үрдістерін
сипаттау
9.1.5.4 Зәр шығару жүйесі мүшелері мен бүйрек
ауыруларының алдын алу жолдарын түсіндіру
9.1.5.5 Әртүрлі ағзалардың мекен ету ортасы мен зат
алмасудың соңғы өнімдері арасындағы байланысты
орнату

Бағалау критерийлері

Білім алушы:
 Нефронның құрылысы мен қызметін сипаттайды
 Фильтрация және несептің түзілуін түсіндіреді
 Зәр шығару жүйесі мүшелері мен бүйрек
ауруларының алдын алу жолдарын түсіндіреді
 Әртүрлі ағзалардың мекен ету ортасы мен зат
алмасудың соңғы өнімдері арасындағы байланысты
орнатады

Ойлау
деңгейі

дағдыларының Жоғары деңгей дағдылары

Орындау уақыты

20 минут

Тапсырма
1. Суретте нефрон берілген.

(а) Суреттегі O,P,Q әріптерімен берілген құрылымдарды сипаттаңыз.
O ___________________________________________________________________
P ___________________________________________________________________
Q ___________________________________________________________________

22

(b) Фильтрация үрдісі жүретін бөлік қай әріппен берілгенін анықтаңыз.
_________________________________________________________________________
2

(а) Реабсорбция үрдісі нефронның қай бөліктерінде жүзеге асатынын көрсетіңіз.
_________________________________________________________________________
(b) Реабсорбция үрдісінің механизмін түсіндіріңіз.
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________

3. Зәр шығару жүйесі мүшелері мен бүйрек ауруларының алдын алу жолдарын ұсыныңыз.
аурудың атауы

себебі

алдын алу жолдары

зәр шығару
жүйесі мүшесі
бүйрек
4.Адамның зат алмасуының соңғы азоттық өнімі- несепнәр.
Несепнәрдің артықшылықтарын (кемінде 2) түсіндіріңіз.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
5. Сұрақтарға жауап беріңіз.
Шаянда ыдырау өнімдері ағзадан аммиак, ал жәндіктерде несеп қышқылы түрінде
шығарылатыны белгілі.
Ыдырау өнімдерін сыртқа осылай шығару әдісінде қандай да бір биологиялық мән
бар ма әлде бұл кездейсоқтық па?
Шаян мен жәндіктердің зәр шығару мүшелері жұмысында қандай айырмашылық
бар және ол мекен ету ортасымен қалай байланысты?
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

23

Бағалау критерийлері

Тапсырма Дескриптор
№
Білім алушы
Нефронның құрылысы
1
O әріпімен берілген құрылымды
мен
қызметін
сипаттайды;
сипаттайды
P әріпімен берілген құрылымды
сипаттайды;
Q әріпімен берілген құрылымды
сипаттайды;
нефронның
фильтрация
үрдісі
жүретін бөлігін анықтайды;
Фильтрация
және
2
реабсорбция үрдісі нефронның қай
несептің
түзілуін
бөліктерінде
жүзеге
асатынын
түсіндіреді
көрсетеді;
реабсорбция үрдісінің механизмін
түсіндіреді;
Зәр
шығару
жүйесі
зәр шығару жүйесі мүшелері мен
мүшелері мен бүйрек
бүйрек ауруларын атайды;
3
ауруларының алдын алу
себебін анықтайды;
жолдарын түсіндіреді
алдын алу жолын ұсынады;
несепнәрдің адамның зат алмасуының
соңғы азоттық өнімі болуының
4
артықшылықтарын түсіндіреді;
Әртүрлі
ағзалардың
мекен ету ортасы мен зат
алмасудың
соңғы
өнімдері
арасындағы
байланысты орнатады

шаян мен жәндіктердің азоттық
өнімдерінің әр түрлі болуының
биологиялық мәнін анықтайды;
5

шаян мен жәндіктердің зәр шығару
мүшелері
қызметіндегі
айырмашылықты
мекен
ету
ортасымен байланыстырады.

Барлығы

Балл
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1

1

1

12

24

«Бөліп шығару» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты
ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні __________________________________________
Бағалау критерийі
Төмен
Нефронның құрылысы мен Нефронның
құрылысы
қызметін сипаттайды
қызметін сипаттайды

Оқу жетістіктерінің деңгейі
Орташа
Жоғары
мен Нефронның құрылысындағы O, P, Q Нефронның
құрылысы
құрылымдардын
сипаттауда, қызметін дұрыс сипаттайды
нефронның фильтрация үрдісі жүретін
бөлігін анықтауда қателіктер жібереді

мен

Фильтрация және несептің Фильтрация
және
несептің Нефронның
реабсорбция
үрдісі Фильтрация және несептің түзілуін
түзілуін түсіндіреді
түзілуін түсіндіруде қиналады
жүретін
бөлігін
көрсетуде, түсіндіреді
реабсорбция үрдісінің механизмін
сипаттауда қателіктер жібереді
Зәр шығару жүйесі мүшелері Зәр шығару жүйесі мүшелері мен
мен бүйрек ауруларының бүйрек ауыруларының алдын алу
алдын
алу
жолдарын жолдарын ұсынуда қиналады
түсіндіреді

Зәр шығару жүйесі мүшелері мен Зәр шығару жүйесі мүшелері мен
бүйрек ауруларын атауда/ себебін бүйрек ауруларының алдын алу
анықтауда/алдын
алу
жолдарын жолдарын толық түсіндіреді.
ұсынуда қателіктер жібереді

Әртүрлі ағзалардың мекен
ету
ортасы
мен
зат
алмасудың соңғы өнімдері
арасындағы
байланысты
орнатады

Несепнәрдің адамның зат алмасуының
соңғы азоттық өнімі болуындағы
артықшылықтарын дәлелдеуде, шаян
мен жәндіктердің азоттық өнімдерінің
әр түрлі болуының биологиялық мәнін
анықтауда қателіктер жібереді

Әртүрлі ағзалардың мекен ету
ортасы мен зат алмасудың соңғы
өнімдері арасындағы байланысты
орнатуда қиналады

25

Әртүрлі ағзалардың мекен ету
ортасы мен зат алмасудың соңғы
өнімдері арасындағы байланысты
орнатады

9.2 C «Координация және регуляция» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Оқу мақсаттары

Бағалау критерийлері

Ойлау
деңгейі

9.1.7.1 Жүйке ұлпасының құрылысы мен атқаратын
қызметі арасындағы байланысты қалыптастыру
9.1.7.3 Жүйке импульсінің туындауы мен өтуін сипаттау
9.1.7.5 Ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығын сақтаугомеостаз механизмін түсіндіру
9.1.7.6 Өсімдіктердің өсуі мен дамуына әсер ететін
заттардың әрекетін талдау
Білім алушы:
 Жүйке ұлпасының құрылысы мен атқаратын
қызметі арасында байланыс орнатады
 Жүйке импульсінің туындауы мен өтуін
түсіндіреді
 Ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығын сақтаугомеостаз механизмін түсіндіреді
 Өсімдіктердің өсуі мен дамуына әсер ететін
заттардың әрекетін талдайды

дағдыларының Жоғары деңгей дағдылары

Орындау уақыты

20 мин

Тапсырма
1. Сызбада жүйке ұлпасының құрылымдық және функционалдық бірлігі - нейрон
берілген.

(а) Сызбада А әрпімен таңбаланған құрылымды атаңыз.
_________________________________________________________________________
(b) Сызбадағы Е әрпімен таңбаланған құрылымның атқаратын қызметін сипаттаңыз.
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
(с) Нейронның атқаратын қызметі мен құрылысы арасындағы байланысты
сипаттаңыз.
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________

26

2. Сызбада жүйке импульсының туындауын және өтуін сипаттайтын график берілген.

Деполяризация, реполяризация, гиперполяризация, тыныштық потенциалы
кезеңдері мен 1-4 сандарының арасындағы сәйкестікті анықтаңыз.
1._______________________________________________________________________
2 _______________________________________________________________________
3 _______________________________________________________________________
4 _______________________________________________________________________
3. Қалыпты жағдайдағы адам қанында глюкоза мөлшері шамамен 100 мл 90 мг құрайды.
Глюкоза деңгейінің реттелуі - эндокриндік және жүйке жүйелерімен бақыланатын
гомеостаздың мысалы. Сіз тамақтанғаннан кейін қанда глюкоза мөлшері артып кетеді.
(а) Қандағы глюкозаның деңгейінің реттелу механизмін түсіндіріңіз.
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
4. Сызбада өсімдіктердің өсуіне әсер ететін затты анықтау үшін жасалған Ч.Дарвиннің
тәжірибесі берілген.

(а) Ч.Дарвин анықтаған өсімдіктердің өсуіне әсер ететін затты атаңыз.
_________________________________________________________________________
(b) Суретті пайдалана отырып Ч.Дарвин анықтаған заттың өсімдіктерге қалай әсер
ететінін сипаттаңыз.
_________________________________________________________________________

27

Бағалау критерийлері
Жүйке
құрылысы
атқаратын
арасында
орнатады

ұлпасының
мен
қызметі
байланыс

Жүйке
импульсінің
туындауы мен өтуін
түсіндіреді
Ағзаның
ішкі
ортасының
тұрақтылығын сақтаугомеостаз механизмін
түсіндіреді
Өсімдіктердің өсуі мен
дамуына әсер ететін
заттардың
әрекетін
талдайды

Тапсырма
№
1

2

Дескриптор
Білім алушы
А әрпімен таңбаланған
құрылымын атайды;

Балл
нейронның

1

А әрпімен таңбаланған нейронның
құрылымының атқаратын қызметін
сипаттайды;
нейрон құрылысы мен атқаратын
қызметі
арасындағы
байланысты
сипаттайды;
деполяризация;
реполяризация;
гиперполяризация;
тыныштық потенциалы
кезеңдерін
анықтайды;
қандағы глюкозаның деңгейінің реттелу
механизмін түсіндіреді;

1

3

4

1

1
1
1
1

1
өсімдіктің өсуіне әсер ететін затты
анықтайды;
Ч.Дарвиннің тәжірибесін сипаттайды.

Барлығы

1
1
10

28

«Координация және регуляция» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты
ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні __________________________________________
Бағалау критерийі
Төмен
Жүйке
ұлпасының Жүйке ұлпасының құрылысы мен
құрылысы мен атқаратын атқаратын
қызметі