Буллингтен қорған!

Сабақтың кезеңі/ уақыты

Педагогтің әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Ұйымдастыру кезеңі

Оқушылар назарын сабаққа аудару.

Аптаның дәйексөзі: Тәртіп- тәрбие бастауы.

«Миға шабуыл» әдісі

• Буллинг дегеніміз не?

• Сіздер буллингтің қандай түрлерін білесіздер?

• Буллингтің құрбаны болу қандай сезімдер туғызады деп ойлайсыздар?

• Буллингтің себептері қандай болуы мүмкін?

• Сіздер буллингке қалай қарсы әрекет ету керек деп ойлайсыздар?

Сабақтың тақырыбымен, мақсатымен таныстыру.

Буллинг жайлы кеңінен білу үшін мына бейне материалды мұқият көріп шығуды ұсынамын.

Мұғалім (бейнероликтен кейін қойылатын сұрақтар):

Бұл бейнеролик не туралы?

Буллинг қандай жағдайларға әкеліп тіреуі мүмкін?

Біреу сені қорқытып, қорлап жүрген жағдайда не істеу керек? Егер сен өзің біреуді қорлап жүрген болсаң ше?

Неліктен адамдар бір-бірін қорлап, қиянат жасайды?

Оқушы өз ойларын ортаға салады.

Оқушы жауаптары арқылы жаңа тақырыпқа көшу.

Оқушы өз болжамдарын айтып, талқылау жүргізеді

https://www.youtube.com/watch?v=RCA_wFW-mSo

Сабақтың ортасы

Bullying сөзі ағылшын тілінен аударғанда "қорқыту", "кемсіту", "мұқату" дегенді білдіреді. Буллинг - агрессия немесе күш көрсету арқылы адамның өзгені қорлауы, үстем екенін көрсетуі. Буллинг жасаушы мұны күшпен де, сөзбен кемсіту арқылы да жасайды әрі бұл әрекетін жиі қайталауы мүмкін.

Буллингтің негізгі төрт түрі бар. Олар: сөзбен қорқыту, күшпен қорқыту, реляцион түрі және кибернетикалық буллинг.

Буллингтің күш көрсету арқылы жүретін түрі адамның тәніне зиянын тигізеді, оның дүние-мүлкіне зардап әкеледі. Мәселен, иықпен қағып өту, ұру, төбелесу осы қатарда. Әдетте буллинг басқалай басталып, ақыр соңында күш көрсетуге алып келеді. Күш көрсету — өлімге апаруы мүмкін өте қауіпті буллинг түрі.

Сөз формасындағы буллингте адам ауызша айқаймен, дауыс көтеру арқылы және күліп, кекетіп-мұқату арқылы зорлық көрсетеді. Құрбанды қорлап, оның намысына тию, сыртынан ол туралы өтірік айту, өсек тарату, дөрекі сөйлеу, жәбірлеу сөз түріндегі буллингке кіреді.

Relational буллингті кейде әлеуметтік агрессия деп те атайды. Бұл – бір адаммен қарым-қатынас құру арқылы оған зиян келтіру, кемсіту. Сондай-ақ реляцион буллинг түсінігін бір адам басқа жанның репутациясына кір келтіргісі келген, оның қоғамдағы беделіне нұқсан келтіруді ойлап жасаған әрекетін сипаттағанда да қолданады. Relational буллинг сырт көзге жақын араласатын адамдар боп көрінетін ортада болуы мүмкін. Сондықтан ол ұзақ уақыт басқа адамдарға байқалмай, бірнеше жылға жалғаса береді.

Қазір қорқытудың кибербуллинг деп аталатын түрі жиі ұшырасады. Мамандар да кибербуллингтің әсіресе пандемия кезінде өршіп тұрғанын айтып жүр. Кибербуллинг — интернет, әлеуметтік желі, түрлі сайт арқылы қоқан-лоқы көрсету. Жәбірлеуші телефонмен хабарласып немесе әлеуметтік желіде жазып, адамды қорқыта алады. Кибербуллинг жасаушы ауызша немесе белгілі бір фото, видео жариялап, қорлауы мүмкін. Сонымен қатар құрбанға зиян тигізу мақсатында ойластырылған арнайы тапсырыс аясында кибербуллинг белгілері байқалуы мүмкін.

Топтық жұмыс. Жағдаяттарды оқып, топ арасында талқылап, сұрақтарға жауап бер.

1топ. Әлеуметтік желіде қорлау

Жағдай: Сенің сыныптасың Жанар, мектептен кейін әлеуметтік желіде Мөлдірдің суретін жариялап, оны күлкіге айналдыруда. Әр жазбада Мөлдірдің бейнесі мазақ етіліп, қорлау пікірлері жариялануда. Мөлдір бұл жағдайды ашық түрде жария етуге қорқып, жан дүниесін жұртқа көрсеткісі келмейді. Оның көңіл-күйі күннен-күнге төмендеп, мектепке келуден тартына бастады.

Сұрақ:

• Жанарға бұл әрекетінің адамның ішкі әлеміне тигізетін зиянды әсерін қалай жеткізуге болады?

• Мөлдірге бұл қиындықтан шығудың қандай жолдарын ұсынар едің?

• Әлеуметтік желіде осындай жағдайларды болдырмау үшін мектеп ішінде қандай алдын алу шаралары қабылдануы тиіс?

2топ. Сыныптағы физикалық зорлық

Жағдай: Сенің сыныптасың Дархан үнемі Мұратты қорлап, оны дене шынықтыру сабағында немесе асханаға барған кезде ұрып-соғады. Мұраттың жүрегі жараланған, бірақ ол бұл жағдайды жариялаудан қорқады. Оның күйзелісіне қарамастан, Дархан өзін басқаларға күш көрсету арқылы жоғары тұрғандай сезінеді.

Сұрақ:

• Дарханға бұл әрекетінің салдары мен оның адамгершілік тұрғысынан қаншалықты дұрыс емес екенін қалай түсіндіруге болады?

• Мұраттың жағдайын жақсарту үшін қандай көмек көрсету керек?

• Сыныпта осындай физикалық зорлықтың алдын алу үшін қандай шаралар қабылдануы қажет?

3топ. Әлеуметтік оқшаулау

Жағдай: Сенің сыныптасың Айнұр үнемі әлеуметтік оқшаулауда қалуда. Ол ешқашан топтық жұмыстарға шақырылмайды, мектепте үнемі жалғыз жүреді. Айнұрдың өзіндік ерекшеліктері бар, бірақ оны сыныптастары түсініп, құрметтейтін сияқты емес. Оның ішкі әлемі өкінішке толы, бірақ ол бұл жайлы ешкімге айтқысы келмейді.

Сұрақ:

• Айнұрдың оқшаулануына қандай себептер болуы мүмкін?

• Сыныптастарын Айнұрмен қарым-қатынас орнатуға қалай ынталандыруға болады?

• Айнұрға мектепте өз орнын табуға қалай көмектесуге болады?

4топ. Мектептегі психологиялық қысым

Жағдай: Сенің сыныптастарың арасында, әсіресе жігіттер арасында, қысым көрсету мен қорлау жиі болып тұрады. Бір күні, Арман әлсіз Кенжебекті сынып алдында күлкіге айналдырып, оны қатты қорлап, ренжітуі мүмкін. Кенжебек ештеңе айта алмай, үнсіз қалған кезде оның көзіне өкініш пен қорқыныш байқалады.

Сұрақ:

• Арманға оның әрекетінің психологиялық тұрғыдан зиянды екенін қалай жеткізуге болады?

• Кенжебекке бұл жағдайдан қалай шығуға көмектесуге болады?

• Мұндай жағдайлардың алдын алу үшін сыныпта қандай психологиялық атмосфера қалыптастыру қажет?

5топ. Кибербуллинг

Жағдай: Сенің сыныптасың Жомарт, желіде Айгүлдің жеке мәліметтерін таратып, оны анонимді түрде қорлап, оның ар-намысына тиетін пікірлер жазып жүр. Айгүл осы жағдайды көріп, өзіне зиян келтіруден қорқады. Бірақ ол бұл мәселені ешкімге айтпайды, өйткені оны көпшілік алдында мазақ етуі мүмкін.

Сұрақ:

• Жомартқа бұл әрекетінің заңды және моральды тұрғыдан қаншалықты дұрыс еместігін қалай түсіндіруге болады?

• Айгүлдің жағдайын жеңілдету үшін қандай іс-әрекеттер қажет?

• Кибербуллингке қарсы мектепте қандай шаралар қабылдануы тиіс?

6топ. Қорлыққа шыдамай кету

Жағдай: Айдана күнде сыныптағы балалар тарапынан қорлыққа ұшырап, оның жүрегі ауыр, психологиялық тұрғыдан қажыған. Ол бұл жағдайға шыдамай, мектепке барудан бас тартуға тырысады. Оның көздерінде үмітсіздік пен болашаққа сенімсіздік байқалады.

Сұрақ:

• Айдананың жағдайын өзгерту үшін қандай нақты шаралар қабылдау керек?

• Сынып ішінде осындай жағдайлардың алдын алу үшін қандай бағдарламалар немесе әрекеттер жүзеге асырылуы қажет?

• Айдананың психологиялық жағдайын жақсарту үшін сыныптастарын қандай әрекеттерге шақыру керек?

Қауіпсіз ашық ойын алаңының ережелері

Суретте не көріп тұрсыздар? Бұл не?

Ашық ойын алаңы – балалар мен жасөспірімдердің денсаулығын нығайтуға, көңілді уақыт өткізуге арналған орын. Дегенмен, ойын алаңындағы қауіпсіздікті сақтау маңызды, өйткені онда түрлі жарақаттар мен қауіптер туындауы мүмкін. Сондықтан ойын алаңында қауіпсіздік ережелерін сақтау өте маңызды.

Сіздердің ойларыңызша қандай ережелерді ұстану керек? Сіз білетін қандай ережелер бар?

Қауіпсіз ашық ойын алаңының ережелері

1. Құрылғыларды дұрыс пайдалану

   • Ойын алаңындағы құрылғылар (әткеншектер, горки, белбеулер, баспалдақтар және т.б.) тек өз мақсатына сай қолданылуы тиіс.Құрылғылардың жоғарғы немесе төменгі бөліктеріне көтерілуге болмайды, себебі ол жарақатқа алып келуі мүмкін.

2. Қауіпсіз қашықтық сақтау

   • Ойын алаңында бірнеше бала ойын ойнап жатқанда, бір-біріне тым жақын тұрмау керек. Әткеншекпен ойнағанда немесе басқа құрылғыларды пайдаланғанда айналадағыларға кедергі келтірмеу керек.

3. Құрылғылардың дұрыстығын тексеру

   • Әрқашан ойын алаңының құрылғылары мен жабдықтарының жағдайын тексеріп, дұрыс жұмыс істеп тұрғанына көз жеткізу керек. Жарамсыз немесе сынған құрылғыларды пайдалануға болмайды, себебі олар жарақат алуға себеп болуы мүмкін.

4. Әдептілік және құрмет көрсету

   • Ойын алаңында балалар бір-біріне сыйластықпен қарауы керек. Дөрекі сөздер айтудан немесе физикалық күш қолданудан аулақ болу керек. Ойын кезінде кез келген балаға әлімжеттік көрсетпеу маңызды. Егер балаға қандай да бір физикалық немесе психологиялық қысым көрсетілсе, бұл буллингке алып келуі мүмкін.

5. Қауіпсіздікті сақтауға арналған киім мен аяқ киім

   • Балалар ойын алаңында арнайы ыңғайлы аяқ киімдер мен киімдермен болуға тиіс. Аяқ киімдер тайғақ емес, ыңғайлы болуы керек. Жақсы жабық аяқ киім, тіпті кроссовкалар да жарақат алу қаупін азайтады.

6. Жарақат алған жағдайда көмек көрсету

   • Егер ойын кезінде біреу жарақат алса, дереу көмек көрсету керек. Балалар жарақат алған кезде үлкендер немесе жауапты адамдар көмек көрсетуі қажет. Жарақат алған адамды дереу медициналық көмекке жіберу керек.

7. Ойын алаңының қауіпсіздігін бақылау

   • Ойын алаңында бақылаушы немесе жауапты адамдар болуы тиіс, олар балалардың қауіпсіздігін бақылап, ойын кезінде қауіпсіздік ережелерін сақтауға көмектеседі.

8. Қауіпсіздік шаралары туралы түсінік беру

   • Ойын алаңындағы балаларға қауіпсіздік ережелері мен ескерту белгілерін түсіндіру қажет. Балалар өздерінің қауіпсіздігі үшін қандай іс-әрекеттерді орындау керектігін білуі тиіс.

9. Ата-аналар мен педагогтардың жауапкершілігі

   • Ата-аналар мен педагогтар балаларды ойын алаңына алып келгенде олардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуі керек. Балалар үлкендердің бақылауында болу керек, себебі олар ойын алаңының қауіпті аймақтарын біле бермейді.

10. Күннің ыстық кезінде ойын алаңын пайдаланбау

    • Ашық алаңдардың жабдықтары ыстық ауа райында күйіп кетуі мүмкін. Сол себепті балаларға ойын алаңын тым ыстық күндерде пайдаланудан аулақ болу керек.

Оқушылар алты топқа бөлінеді. Әр топқа жағдаяттар таратылып беріледі. Жауабын әр топ ойланып, ақылдаса отырып айтады.

Оқушы өз ойларын ортаға салады.

ҚБ Мұғалім оқушылар жауабын мұқият тыңдап кері байланыс беріп отырады

Ақпараттық мәтін

Суреттер

Тірек-сызбалар

Кесте

Сабақтың соңы

Сабақты қорытындылау

Рефлексия

"Құнды сөздер" ойыны

Мақсаты: Оқушыларды бір-біріне көмек көрсету және жанашырлық көрсету арқылы өзара қарым-қатынас орнатуға тәрбиелеу.

Жүрісі:

• Оқушылар тақтаға шығып, бір карточканы таңдап, сөйлемді жалғастырып бір адамды таңдайды. Ең маңыздысы сөйлемді оқып жатқан кезде ойына ең алғаш түскен адамды таңдауы қажет.

• Ойынның мақсаты – жақсы сөздер мен қолдауды бөлісу арқылы оқушылардың бір-біріне деген құрметін арттыру.

Карточкалар:

• Сенің күлімсіреуің маған қуаныш сыйлайды, себебі...

• Сен әрқашан айналаңдағы адамдарды қолдайсың, бұл мені шабыттандырады, себебі...

• Сенің пікірің маған өте маңызды, себебі...

• Сен қиын жағдайларда сабыр сақтай аласың, бұл мені таңқалдырады, себебі...

• Сен әрқашан көмектесуге дайынсың, бұл мені қуантады, себебі...

• Сенің адалдығың мені сендіреді, себебі...

• Сенің ойың өте терең, мен оны құрметтеймін, себебі...

• Сенің кеңесің мені дұрыс шешім қабылдауға көмектесті, себебі...

• Сенің күш-жігерің мені жігерлендіреді, себебі...

• Сенің мейірімділігің маған жағымды әсер етеді, себебі...

• Сенің шыншылдығың мені әсерлейді, себебі...

• Сенің батылдығың мені шабыттандырады, себебі...

• Сен әрдайым жақсы көңіл-күйде боласың, бұл мені қуантады, себебі...

• Сенің сенімділігің маған күш береді, себебі...

• Сенің энергияң айналаңдағы адамдарға қуат береді, себебі...

Үйге тапсырма

Буллинг қандай жағдайларға әкеліп тіреуі мүмкін?

Тақтаға шығып, белгілі бір адамды таңдап, өз қолдаулары мен жақсы сөздерімен бөліседі.

Арнайы карточкалар немесе қағаздар.