Мектеп:

Күні:

Мұғалімнің аты-жөні

Сынып: 8-9

Қатысушылар саны:

Қатыспағандар саны:

Іс-шараның тақырыбы

Онлайн-шопингтегі алаяқтық

Ценность

Заң және тәртіп (қаңтар айы)

«Цифрлық әлемде қауіпсіз қадам» жобасы

«ҚАРЖЫЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК»

Іс-шараның мақсаттары

Білім беру:

• Онлайн-шопингтегі алаяқтықтың негізгі түрлерін білу (жалған сайттар, фишинг, жалған хабарландырулар);

• «Жалған сайт», «Фишинг», «Әлеуметтік инженерия», «Қауіпсіз сайт», «Сенімді құпия сөз», «Екі факторлы аутентификация (2FA)», «Жеке және қаржылық алаяқтық», «Импульсивті сатып алудың қауіптілігі», «Қоғамдық Wi-Fi», «Жалған пікірлер», «Электрондық әмияндар» терминдерінің мәнін қауіпсіз интернет-шопинг үшін түсіну;

• Алаяқтық сайттар мен ұсыныстардың белгілерін тану;

• Қауіпсіз құпия сөздер жасау;

• Интернеттен тауар сатып алу кезіндегі қауіпсіздік ережелерін түсіндіру.

Дамыту:

• Интернеттегі ақпаратты сын тұрғысынан талдау;

• Тәуекел жағдайында негізделген шешімдер қабылдау.

Тәрбиелік:

• Жеке деректер мен қаржыны қорғауға жауапкершілікпен қарау.

Сабақ барысы

Сабақ кезеңдері

Мұғалімнің әрекеті

Оқушының әрекеті

Ресурстар

Сабақтың басталуы

Сәлемдесу және сабақ тақырыбын қысқаша түсіндіру.
Сәлеметсіздер ме! Бүгін біз маңызды тақырып туралы сөйлесеміз — онлайн-шопингтегі алаяқтардан қалай қорғануға болады. Онлайн сатып алулар біздің күнделікті өміріміздің бір бөлігіне айналды: олар ыңғайлы, уақытты үнемдейді және бүкіл әлемдегі тауарларды табуға мүмкіндік береді. Алайда, интернетте алаяқтар белсенді әрекет етеді, және әрқайсымыз қауіпсіздік ережелерін сақтамасақ, олардың құрбанына айналуымыз мүмкін.

Флайерді пайдаланып, оқушылармен онлайн-шопингтегі алаяқтықтың неге кең таралғанын талқылаңыз:

• Жалған сайттарды оңай жасау: Қазіргі кезде алаяқтарға сенгіш сатып алушыларды тарту үшін әдемі, бірақ жалған сайт жасау жеткілікті.

• Қолданушылардың білімінің жетіспеушілігі: Адамдар әрқашан алаяқтарды қалай тануға және сайттарды тексеруге болатынын білмейді.

• Үнемдеу тілегі: Өте төмен бағалар біздің қырағылығымызды жоғалтуға себеп болады.

1-видеоны көру және флайерлерді пайдаланып, интернеттегі қауіпсіз сауда үшін қажетті негізгі ұғымдарды талқылау:

Флайер: «Жалған сайт»
Жалған интернет-дүкен, ол шынайы сияқты көрінеді, бірақ пайдаланушыларды алдау мақсатында жасалған:

• Ақша ұрлау (жоқ тауарларды сату).

• Деректер ұрлау (жеке немесе банктік ақпарат).

«Фишинг»
Алаяқтық схема, онда қаскүнемдер хаттар, хабарламалар жібереді немесе сайттар жасап, пайдаланушыны өз деректерін беруге мәжбүрлейді:

• Логиндер мен құпия сөздер.

• Банктік карталардың нөмірлері.

• Жеке ақпарат.

«Әлеуметтік инженерия»
Қаскүнемдердің адамдарды алдап, жеке ақпаратқа қол жеткізу үшін қолданатын айлалары.
Мысалы: «Сіз ұтысқа ие болдыңыз, оны алу үшін банктік карта деректерін енгізіңіз».

«Қауіпсіз сайт»
Қорғалған байланысы бар сайт, ол HTTPS протоколын пайдаланады. Мұндай сайттардың мекенжай жолағында құлып белгісі көрсетіледі, бұл пайдаланушы деректерін қорғауды білдіреді.

«Сенімді құпия сөз»
Бұзу қиын құпия сөз. Ол:

• 8 және одан көп таңбадан тұруы керек.

• Әріптерді (үлкен және кіші), сандарды және арнайы таңбаларды қамтуы керек.

• Әр сайт немесе қосымша үшін бірегей болуы керек.

«Екі факторлы аутентификация (2FA)»
Қосымша қорғау деңгейі, ол аккаунтқа кіруді екінші құрылғы немесе код арқылы растауды талап етеді (мысалы, телефонға SMS).

«Жеке және қаржылық алаяқтық»
Қаскүнемдердің:

• Жеке ақпаратты (мысалы, куәлік/паспорт нөмірі).

• Қаржылық деректерді (мысалы, карта нөмірі немесе CVV-код) алуға әрекеті.

«Импульсивті сатып алудың қауіптілігі»
Жеңілдіктер немесе жарнама ықпалымен қажетсіз тауарларды сатып алу қаупі. Алаяқтар жиі «уникалды ұсыныстар» жасап, осындай айланы пайдаланады.

«Қоғамдық Wi-Fi»
Қорғалмаған тегін желілер, бұл алаяқтарға пайдаланушы деректерін ұстап алуға мүмкіндік береді. Мұндай желілер арқылы сатып алулар жасау және карта деректерін енгізу қауіпті.

«Жалған пікірлер»
Тауар немесе дүкен туралы жалған пікірлер. Бұл алаяқтар өз ресурстарына сенімділікті арттыру үшін жасайды.

«Электрондық әмияндар»
Цифрлық төлем жүйелері (мысалы, PayPal, Kaspi.kz). Олар төлем кезінде қосымша қорғауды қамтамасыз етеді, өйткені сатушыға сіздің карта деректеріңізді бермейді.

Стикерлер

Ватман

маркерлер

Сабақтың ортасы

«Онлайн-шопингтегі алаяқтар қалай әрекет етеді?» сұрағын флайерді пайдаланып талқылау

«Онлайн-шопингтегі алаяқтар қалай әрекет етеді?»

1. Жалған интернет-дүкендер:

   • Танымал дүкендер сияқты көрінетін сайттар жасау.

   • Өте төмен бағамен тауарлар ұсыну.

   • Төлем жасалған соң, тауарды жібермеу немесе жалған тауар жіберу.

2. Маркетплейстердегі жалған хабарландырулар:

   • Қымбат тауарлардың фотосуреттері бар хабарландырулар жариялау, бірақ шын мәнінде мұндай тауарлар жоқ.

   • Алдын ала төлем талап ету және содан кейін жоғалып кету.

3. Фишинг:

   • Сілтемелерді жалған сайттарға жіберу, деректеріңізді (құпия сөздер, карта деректері) ұрлау мақсатында.

   • Мысал: «банк» немесе «дүкен» атынан деректер енгізуді сұрайтын хат немесе хабарлама.

4. Әлеуметтік желілер арқылы алаяқтық:

   • Тауарларды топтар мен беттер арқылы сату, бірақ ақша алғаннан кейін жоғалып кету.

5. Жалған пікірлер:

   • Тауарлар немесе сатушылар туралы жалған пікірлер жазу, сатып алушыны адастыру үшін.

«Алаяқтарды қалай тануға болады?» сұрағын флайерді пайдаланып талқылау

«Алаяқтарды қалай тануға болады?»

1. Бағалар "тым жақсы":

   • Егер тауардың бағасы нарықтағыдан едәуір төмен болса, бұл алаяқтық болуы мүмкін.

2. Күдікті сайт:

   • Доменнің ерекше түрі (мысалы, "amaz0n-sale.com").

   • Мәтінде қателер, компания туралы толық ақпараттың болмауы.

3. Байланыс деректерінің болмауы:

   • Мекенжай, телефон немесе электрондық пошта жоқ.

   • Телефон нөмірі жауап бермейді.

4. Тек алдын ала төлем:

   • Сатушы жеткізу алдында толық төлем жасауды талап етеді.

   • Қауіпсіз төлем әдістерінен бас тартады.

5. Күдікті сілтемелер:

   • Мессенджерлер немесе электрондық пошта арқылы тауар төлемін сұрайтын сілтемелер жіберіледі.

6. Сатушы тарихының болмауы:

   • Платформада жаңа аккаунт, аз немесе мүлде жоқ пікірлер.

Ойын: «Шындық немесе өтірік?»

Мақсат: Интернеттегі қауіпсіздік туралы қатысушылардың білімін тексеру.
Қалай өткізу:

• Алдын ала тұжырымдарды дайындаңыз (экранда немесе карточкаларда):

  • «Карта деректерін сайтта сақтау қауіпсіз.»

  • «VPN қолданбай қоғамдық Wi-Fi қолдану қауіпті болуы мүмкін.»

  • «Бейтаныс адамдардан жеке деректерді енгізуді сұрайтын хаттарды елемеу керек.»

• Әр тұжырымнан кейін қатысушылар «Шындық» немесе «Өтірік» деп жазылған карточкаларды көтереді.

• Дұрыс жауаптарды талқылаңыз.

«Алаяқтардан қалай қорғануға болады?» сұрағын флайерді пайдаланып талқылау

«Алаяқтардан қалай қорғануға болады?»

1. Сенімді сайттардан сатып алыңыз:

   • Танымал платформаларды қолданыңыз (Amazon, eBay, Wildberries және т. б.).

   • Сайттың домендік атауы мен қорғалған байланысының (https://) бар-жоғын тексеріңіз.

   • Күдікті дизайны, орфографиялық қателері және тым төмен бағалары бар сайттардан сатып алмаңыз.

2. Сатушыны тексеріңіз:

   • Пікірлерді оқыңыз, сатушының рейтингісін зерттеңіз.

   • Аккаунттың қашан тіркелгенін тексеріңіз.

3. Қауіпсіз төлем әдістерін қолданыңыз:

   • Тек қорғалған жүйелер арқылы төлеңіз (банктік карталар, PayPal, Kaspi және т. б.).

   • Тікелей картаға аударымдардан немесе криптовалютамен төлемнен аулақ болыңыз.

4. Күдікті сілтемелерге өтпеңіз:

   • Сілтемелерді тексеріңіз, әсіресе олар электрондық пошта немесе мессенджер арқылы келсе.

   • Сайттарды іздеу жолағы арқылы қолмен ашыңыз.

5. Күдікті сайттарға жеке деректерді енгізбеңіз:

   • Карта деректерін немесе құпия сөзді сенімділігіне көз жеткізбеген сайтта енгізбеңіз.

6. Қайтару шарттарын тексеріңіз:

   • Сенімді дүкендер әрқашан тауарларды қайтару саясатын көрсетеді.

7. Картаға шектеулер орнатыңыз:

   • Интернетте сатып алулар үшін виртуалды карта жасаңыз.

   • Транзакция сомасына шектеу қойыңыз.

8. Күрделі құпия сөздер жасаңыз:

   • Интернет-дүкендердегі аккаунттарға бірегей және күрделі құпия сөздерді қолданыңыз.

   • Бір құпия сөзді бірнеше сайтта қайталамаңыз.

   • Құпия сөздерді тұрақты түрде өзгертіңіз.

Практикалық жұмыс: «Қауіпсіз құпия сөз жаса»

Мақсат: Қауіпсіз құпия сөздерді қалай жасау керектігін көрсету.
Қалай өткізу:

• Қатысушыларды топтарға бөліңіз.

• Ұзындығы, бас әріптер, сандар, символдар сияқты ережелерді пайдаланып, барынша қауіпсіз құпия сөз жасау тапсырмасын беріңіз.

• Олардың құпия сөздерін сенімділікке онлайн-сервис арқылы тексеріңіз (мысалы, Kaspersky Password Check) және жеңімпазды таңдаңыз.

• Құпия сөздерді жасауда жиі кездесетін қателіктерді түсіндіріңіз.

«Егер сізді алдаса, не істеу керек?» сұрағын флайерді пайдаланып талқылау

«Егер сізді алдаса, не істеу керек?»

1. Банкке хабарласыңыз:

   • Егер карта деректерін алаяқтық сайтта енгізсеңіз, картаны бұғаттаңыз.

   • Транзакцияны даулау туралы өтініш жасаңыз.

2. Полицияға жүгініңіз:

   • Барлық дәлелдемелерді ұсыныңыз (скриншоттар, хат алмасу, төлем құжаттары).

3. Алаяқтық туралы платформаға хабарлаңыз:

   • Егер сатып алу маркетплейсте жасалса, қолдау қызметіне хабарлаңыз.

4. Басқаларды ескертіңіз:

   • Форумда немесе әлеуметтік желілерде алаяқ туралы пікір қалдырыңыз немесе хабарлама жазыңыз.

Практикалық бөлім: ойындар

1. «Онлайн-шопингте алаяқтардан қалай қорғануға болады?» тақырыбындағы викторина

2. Қосымшада ұсынылған кез келген интерактивті шараны өткізіңіз.

Сұрақтарға жауап береді

Карточкалардағы сұрақтарға жауаптарды жазу, ойындарға және практикалық тапсырмаларға қатысу

Сабақтың аяқталуы

 Онлайн-шопингтің қауіпсіздік ережелерін қайталаңыз.

 Оқушылардан қандай жаңалық білгендерін сұраңыз.
Кішкентай кеңес беріңіз:
"Интернет — керемет орын, бірақ оның қауіпсіз болуы үшін қауіпсіздік ережелерін сақтау керек!"

Сұрақтарға жауап береді

Мысалдар келтіреді