АТА-АНАЛАРҒА ЖАЛПЫ ТАЗАЛЫҚТЫ САҚТАУ БОЙЫНША КЕҢЕСТЕР

1. Үлгі көрсету — ең маңыздысы

- Балалар ата-ананың әрекетін қайталайды. Өз тазалығыңызға мән беріңіз.

- Тазалыққа қатысты жақсы әдеттерді ойын, мадақтау, бірге жасау арқылы үйретіңіз.

Баланың ең мықты мұғалімі — сіз.

2. Жеке тазалық дағдыларын біртіндеп қалыптастырыңыз

– Қолды жиі жуу: дала, әжетхана, ойыннан кейін, тамақ алдында.

– Тіс тазалау: күніне 2 рет.

– Шомылу: аптасына 2–3 рет (қажеттілікке қарай).

– Бетті, мұрынды, құлақты дұрыс тазалауды үйрету.

Қарапайым, қысқа нұсқаулар жақсы нәтиже береді.

3. Киім тазалығын қадағалауды үйрету

– Баланың таза және кір киімді ажырата білуіне көмектесу.

– Кір киімге арналған бөлек себет қою.

– Таза киімнің денсаулыққа жақсы екенін түсіндіру.

– Киімді реттеп қоюдың шағын әдеттерін қалыптастыру.

4. Бөлме тазалығын күнделікті әдетке айналдырыңыз

– Бөлмені шағын аймақтарға бөліп көрсету: ойыншық бұрышы, кітап бұрышы.

– Кешкі жинау ритуалын енгізу: 5 минуттық тазалық.

– Ойыншықтарды қораптарға, кітаптарды сөреге қоюды бірге үйрету.

– Заттардың өз орны бар екенін түсіндіру.

5. Тазалықты қызықты әрі жеңіл етудің жолдары

– Тазалау кезінде көңілді музыка қою.

– «Кім жылдам жинайды?» ойынын ойнау.

– Жинау процесін жарыс немесе миссияға айналдыру.

– Тіс жууға арналған таймер немесе ән қолдану.

6. Баланың жасына сай тапсырма беру

Кішкентай балаға күрделі міндет жүктемеңіз.

– Жасы 3–4: ойыншық жинау, қол жуу.

– 4–5: төсек жиюға көмек, киімді орынға қою.

Жеңіл тапсырмалар балаға сенімділік береді.

7. Түсіндіруді қысқа әрі нақты етіңіз

– «Қолыңды жусақ, микробтар кетеді.»

– «Таза бөлме — таза ауа.»

– «Таза киім — денсаулық.»

Қарапайым сөйлемдер балаға тез жетеді.

8. Мадақтау — ең жақсы мотивация

– «Жарайсың, өзің жинадың!»

– «Қандай таза жуынып алыпсың!»

– «Таза бөлме өте әдемі болып тұр!»

Шынайы, қысқа мақтау тазалық әдеттерін нығайтады.

9. Қауіпсіздік ережелерін де ұмытпаңыз

– Химиялық тазалау құралдарын жоғарыда сақтаңыз.

– Ыстық судан сақтаныңыз, балаңызға көрсетіңіз.

– Қайшы, ұстара, ұсақ заттарды қолжетімсіз жерде ұстаңыз.

10. Тазалықты отбасы дәстүріне айналдырыңыз

– Жексенбілік «ортақ жинау» күні.

– Ұйықтар алдында 5 минуттық жинау.

– Таңғы жеке тазалық ритуалы.

Тұрақтылық — кез келген жақсы әдеттің негізі.

Балалардың тіс күтімі бойынша кеңестер

1. Тіс тазалау ережелері

•Балаларға тіс тазалауды күніне 2 рет (таңертең оянғаннан кейін және кешкісін ұйықтар алдында) үйрету қажет.

•балаларға жұмсақ щеткамен, аздап тіс пастасын қолданыңыз.

• балаларға бұршақ мөлшерінде паста жеткілікті.

•Тіс тазалау кезінде қатты қысым жасамау, дөңгелек қозғалыстармен тазалау керек.

•Барлық беттерді (алдыңғы, артқы, шайнау беттері) тазалау маңызды.

•Баланың тіс тазалау дағдысын бақылау үшін алғашында ата-ана көмегін пайдалану керек.

2. Тіс щеткасы мен паста таңдау

•Жұмсақ, кішкентай басы бар щетка таңдаңыз.

•Баланың жасына сәйкес фторлы паста пайдалану ұсынылады:

•аз фторлы паста (жұмсақ щетка)

•аздап бұршақ көлемінде паста

•Щетканы әр 3–4 ай сайын ауыстыру керек.

•Электр щеткасын қолдану да балалар үшін тиімді, бірақ ата-ананың бақылауымен.

3. Диета мен тамақтану

•Тәттілерді, газдалған сусындарды, кәмпит пен чипстерді шектеу.

•Тамақтан кейін немесе тәттіден соң ауызды сумен шаю немесе тісті тазалау ұсынылады.

•Тағамға кальций, D витамині, фосфор көп өнімдерді қосу қажет: сүт, йогурт, ірімшік, жұмыртқа, балық, жаңғақ.

•Жеміс-жидектер мен көкөністерді кәдеге жарату: қатты тағамдарды шайнау тіс емізігі мен сілекей өндірісін жақсартады, бұл бактерияларды азайтады.

4. Қосымша күтім

•Баланы жылына 1–2 рет стоматологқа апару – ауруларды ерте анықтауға көмектеседі.

•Стоматолог қажет болса фторлау немесе герметизация процедураларын ұсына алады.

•Баланы қантсыз тағамдар мен жемістер жеуге үйрету керек.

•Баланың ауыз қуысының тазалығын бақылау: тілді де тазалау маңызды, өйткені бактериялар тілде де жиналады.

5. Ойын арқылы үйрету

•Тіс тазалауды қызықты ойынға айналдыру:

•“Қарулы щеткамен шайқас” ойыны

•Тістерді тазалау әндері, өлеңдер арқылы

•Тіс щеткасын ертегідегі кейіпкер сияқты көрсету

•Баланың тіс күтімін күнделік немесе стикер арқылы бақылау: әр тазалау сайын жапсырма қою мотивация береді.

6. Ұлттық және тәрбиелік кеңестер

•Баланы ерте жастан тумаға үйрету: тістерін тазалау – күнделікті әдет.

•Тазалықты қызықты және марапатқа бай ету – баланың ынтасын арттырады.

•Баланың тісін күту – тек физикалық емес, психологиялық қалыптастыруға да әсер етеді.

Тәрбиешіге арналған ақпараттар

Балаларды тазалыққа тәрбиелеу әдістері

ТӘРБИЕШІЛЕРГЕ АРНАЛҒАН ТАЗАЛЫҚҚА ТӘРБИЕЛЕУ ӘДІСТЕРІ*

1. Үлгі арқылы үйрету (Демонстрация әдісі)

Балалар тәрбиешінің әрекетін қайталайды.

– Қол жуу, тіс тазалау, ойыншық жинау үлгісін нақты көрсетіп орындау.

– Әр әрекетті баяу, анық түсіндіріп көрсету:

«Алдымен қолды сулаймыз, сосын сабындаймыз, 20 секунд ысқылаймыз…»

– Әр демонстрациядан кейін балаларға қайталау мүмкіндігін беру.

2. Ойын әдісі

Тазалық дағдыларын ойын түрінде беру ең нәтижелі тәсіл.

– «Микробтарды қуайық!» – қол жуу ойыны.

– «Тіс ханшайымы» немесе «Тіс сақшысы» сюжеттері.

– «Жоғалған ойыншықтарды орнына жеткізу» миссиясы.

– «Үш минуттық тазалық» жарысы.

Ойын баланың қызығушылығын оятып, тазалықты жағымды әрекетке айналдырады.

3. Түсіндіру әдісі

Кіші жастағы балалар күрделі ақпаратты түсінбейді.

Тәрбиеші қысқа, нақты сөйлемдер қолдануы керек:

– «Таза қол – денсаулық»

– «Кір киім – бактерия»

– «Таза бөлме – қауіпсіз ойын».

Түсіндіру қысқа, эмоционалды, көрнекілікпен бірге болғанда жақсы меңгеріледі.

4. Әдет қалыптастыру әдісі

Тазалықты күн тәртібіне тұрақты енгізу:

– Таңғы бет жуу, тарану.

– Тамақ алдында қол жуу.

– Ұйықтар алдында бөлме жинау.

– Серуеннен кейін киімді реттеу.

Қайталанатын ритуал балаларға автоматты түрде тазалық әдетін қалыптастырады.

5. Көрнекілік әдісі

Балалардың жадында визуалды материал ұзақ сақталады.

– Қол жуу қадамдары көрсетілген плакаттар.

– Тіс күтімі туралы суреттер.

– Бөлме тазалығының реттік схемасы.

– «Таза/кір киім» жапсырмалары.

Көрнекі құралдар баланың түсінуі мен еске сақтауын жеңілдетеді.

6. Жеке және топтық жұмыс әдісі

– Жеке жұмыс: әр балаға өз қарқынымен түсіндіру (мысалы, дұрыс сабын пайдалану).

– Топтық жұмыс: бірге бөлме жинау, ортақ ойынға дайындық.

Бұл балаларда бір-біріне көмектесу, ұйымшылдық пен жауапкершілік сезімін дамытады.

7. Мадақтау және қолдау әдісі

Тәрбиелеуде мотивация өте маңызды.

– «Жарайсың! Ойыншығыңды орнына қойдың!»

– «Әдемі жуыныпсың!»

– Жұлдызша, стикер, смайлик жүйесі.

Мадақтау – тазалыққа деген оң көзқарасты қалыптастырады.

8. Тәжірибелік әрекет әдісі

Тек айту жеткіліксіз — көрсету және орындату маңызды.

– Қол жуу жөнінде әңгіме → қол жууға практикалық жаттығу.

– Киім тазалығы туралы әңгіме → шын киімдерді таза/кірге бөліп үйрету.

– Бөлме жинау туралы түсіндіру → топпен бөлме жинау.

Практикалық орындау балаға ақпаратты нығайтады

БАЛАЛАРМЕН КҮНДЕЛІКТІ САНИТАРЛЫҚ ДАҒДЫЛАРДЫ БЕКІТУ ҚАДАМДАРЫ

1. Алғашқы таныстыру және түсінік беру

•Балаларға тазалықтың маңызын қысқа, түсінікті тілде айту:

«Таза қол – денсаулық кепілі», «Микробтар көзге көрінбейді, бірақ ауру тудыруы ықтимал».

•Әр дағдыны жеке таныстыру: қол жуу, тістерді тазалау, мұрын тазалау, жөтелгенде ауыз жабу, киімді ұқыпты кию, теріні таза ұстау.

2. Үлгі көрсету және демонстрация

•Тәрбиеші әр әрекетті нақты, баяу, түсінікті етіп көрсетеді.

•Балаларды айнаның алдына қойып, өз көрінісі арқылы қайталауға мүмкіндік береді.

•Қуыршақ, ойыншық немесе макет арқылы да үлгі жасалады.

3. Қадамдық нұсқаулықтар жасау

Жуынатын бөлмеге, топ бұрыштарына жай және көрнекі тілмен жазылған нұсқаулық плакаттар ілу:

Қол жуу 7 қадамы

1.Қолды сулау

2.Сабын жағу

3.Алақанды ысқылау

4.Саусақ араларын жуу

5.Тырнақ асты мен қол сыртын жуу

6.20 секунд сабындау

7.Сумен шайып, сүлгімен кептіру

Тіс тазалау қадамдары

1.Тіс щеткасын дайындау

2.Паста жағу

3.Үстіңгі тістерді айналмалы қозғалыспен тазалау

4.Астыңғы тістерді тазалау

5.Тіл және қызылиекті тазалау

6.Шаю

4. Көрнекіліктер мен визуалды материалдар қолдану

•«Тазалық еліне саяхат» суреттер топтамасы

•Микробтар туралы мультфильмдер

•Қадамдық суреттер

•Қуыршаққа қол жуу әрекетін жасату

•Санитарлық құралдар макеті (сабын, щетка, сүлгі)

5. Практикалық орындату және бірге жасау

•Әр бала әр әрекетті тәрбиешімен бірге жасайды.

•Алдымен топпен, кейін жеке жұмыс ұйымдастырылады.

•Қолдан қате кеткен жағдайда жұмсақ түзету:

«Жарайсың! Енді саусақтарыңның арасын да жуып көрейік».

6. Рөлдік және дамытушы ойындар арқылы бекіту

•«Дәрігер Айболит» – қуыршақтың қолын жуып, жарасын тазарту.

•«Супер тазалықшылар» – топтағы гигиена ережелерін бақылау.

•«Микробтардан қаш!» – гигиена дағдыларын ойын түрінде орындау.

•Суретті сәйкестендіру – әрекет пен құралды жұптастыру.

Бұл әдіс арқылы дағдылар балалардың қызығушылығы негізінде қалыптасады.

7. Режимдік сәттерде автоматтандыру

Гигиеналық әрекеттер күннің әр кезеңінде міндетті түрде қайталануы тиіс:

•Таңертеңгі қабылдаудан кейін – қол жуу

•Ас алдында – қол жуу

•Серуеннен кейін – қол жуу

•Әжетханадан кейін – қол жуу

•Ұйқыдан тұрған соң – бет жуу

•Күніне 2 рет – тіс тазалау

•Мұрынды таза ұстау – қажет кезде мұрын орамал қолдану

Күнделікті қайталау арқылы әрекет әдетке айналады.

8. Жеке жұмыс және бақылау

•Әр баланың санитарлық дағдыны орындау деңгейін бақылау:

• толық орындайды

• көмекпен орындайды

• бағыттауды қажет етеді

• Жеке карточкалар немесе бақылау парақтары қолданылуы мүмкін.

• Әр балаға жеке түсіндіру жұмыстары өткізіледі.

9. Мадақтау және ынталандыру

Мотивациялық әдістер:

•«Тазалық жұлдызы», «Үлгілі бала» төсбелгілері

•Жұлдызша жабыстыру

•Дұрыс орындаған әрекетіне ауызша мадақ

•«Тазалық күнделігіне» белгілер қою

10. Ата-анамен бірлескен жұмыс

•Үй жағдайында гигиеналық дағдыларды жалғастыруға арналған жадынама беру:

• жеке щетка, жеке сүлгі қолдану

• тіс тазалаудың үйдегі реттілігі

• мұрын орамалды қолдану

• Ата-аналар жиналысында гигиена дағдыларын қалыптастырудың маңызы түсіндіріледі.

• Үйдің де, балабақшаның да талаптары бірдей болуы маңызды.

11. Қауіпсіздік ережелерін үйрету

•Ыстық суға қолын тигізбеу

•Тіс пастасын жұтпау

•Сабынды көзге жақындатпау

•Сүлгілерді бір-бірімен алмастырмау

•Тырнақты тісімен емес, тек арнайы құралмен алу

•Дәретханада дұрыс отыру және қағазды жеткілікті пайдалану

12. Үнемі қайталау, бақылау және түзету

•Апта сайын гигиеналық дағдылар бойынша қысқа тренинг өткізу.

•Баланың даму картасына дағды деңгейін белгілеу.

•Бір әрекетті кемінде 3–4 апта бойы тұрақты орындау — әдеттің толық қалыптасуы үшін жеткілікті.

13. Гигиена бұрышы

Топ ішінде арнайы «Тазалық бұрышын» ұйымдастыру:

•Қол жуу қадамдары

•Тіс тазалау ережелері

•«Микробтар көрінбейді» тақырыбы

•Әр баланың өз щеткасы, өз сүлгісі бар қорапша

•Гигиена ойындарына арналған құралдар

Тәрбиешілерге арналған топ ішіндегі тазалық талаптары

Желдету (ауа алмасу)

Мақсаты: ауаның таза болуын қамтамасыз етіп, вирустар мен бактериялардың таралуын азайту.

Нұсқаулар:

* Топ бөлмесін күн сайын кемінде 3 рет желдету: таңертең, түскі асқа дейін және ойыннан кейін.

* Желдету ұзақтығы: 10–15 минут, ауа ағысы жеткілікті болуы керек.

* Балаларды желдету кезінде бөлмеден шығарып, қауіпсіз жерде күтіп тұру.

* Қыс мезгілінде терезелерді толық ашпай, 5–10 минут бойы жоғарыдан төмен ауа ағымын жасау.

* Ауа ылғалдылығын сақтау үшін ылғалдатқыш қолдану.

* Желдету жазда да міндетті, бірақ тікелей күн сәулесі немесе қатты желден қорғау.

Дезинфекция және жеке гигиена

Мақсаты: бактериялар мен вирустарды азайтып, балалар мен тәрбиешілердің денсаулығын сақтау.

Бөлме тазалығы:

* Күнделікті: еден, үстел, ойын аймақтары, жиһаз беттерін сабын немесе арнайы дезинфекциялаушы құралдармен сүрту.

* Аптасына 1 рет: терезе қаңқалары, есік тұтқалары, сөрелерді толық дезинфекциялау.

* Түскі ас алдында және кейін, серуеннен кейін бөлмені тазалау.

Қол гигиенасы:

* Балаларға қолды сабынмен 20 секунд жуу дағдыларын күнделікті үйрету (тамақ алдында, серуеннен кейін, дәретханадан шыққан соң).

* Қол гельдерін балаларға тек қатаң бақылаумен және қауіпсіз мөлшерде ұсыну.

* Тәрбиешілер қолдарын әр әрекеттен кейін жуып тұруы міндетті.

Тазалық заттары:

* Барлық химиялық және дезинфекция құралдары балалардан қолжетімсіз жерде сақталуы тиіс.

* Заттарды дұрыс мөлшерде пайдалану, концентрацияны сақтап қолдану.

Ойыншықтарды өңдеу

Мақсаты: балалардың ойыншық арқылы микроб жұқтыруын алдын алу.

Нұсқаулар:

* Дәрежесі жоғары жиі қолданылатын ойыншықтарды күнделікті сүрту.

* Аптасына бір рет толық дезинфекциялау (судың, сабынның немесе балаларға арналған арнайы дезинфекция құралдарының көмегімен).

* Жұмсақ ойыншықтарды аптасына бір рет жуу немесе ауыстыру.

* Әр ойыншықты қолданған соң орнына қоюды үйрету.

* Қажет болса, әр балаға жеке ойыншық жиынтығы беру.

Балаларды тазалыққа үйрету

Мақсаты: балаларда өз-өзіне қызмет ету дағдысын қалыптастыру.

Қадамдар:

* Қол жуу, тіс тазалау, ойыншық жинау, киім тазалығын ойын түрінде үйрету.

* Түсіндіру қысқа, қарапайым сөйлемдермен:

«Қолыңызды жуасыз – микробтар кетеді.»

* «Таза бөлме – қауіпсіздік.»

* Желдету немесе бөлме жинау жұмыстарын балалармен бірге орындау.

* Балаларды шағын міндеттерге жауапты ету: ойыншықты орнына қою, кіші сүлгіге қамқорлық жасау.

Қауіпсіздік және бақылау

*Тәрбиешінің міндеті:*

* Дезинфекция мен тазалық жұмыстарын балаларсыз орындау.

* Желдету кезінде балалардың бөлмеден шығуын қамтамасыз ету.

* Қауіпті заттарды (химия, қайшы, ұсақ бөлшектер) балалардан алыс сақтау.

* Тазалық жұмыстарын күн тәртібіне енгізу, жазбаша тіркеу: желдету, дезинфекция, ойыншықтарды өңдеу.

Тазалық бойынша апталық тәрбие жұмысының жоспары

Күн	Тақырыбы	Мақсаты	Іс-шаралар	Әдіс-тәсілдер	Көрнекілік/Құралдар
Дүйсенбі	Қол жуу – денсаулық бастауы	Қол жуу ережесін үйрету, микробтар туралы түсінік қалыптастыру	- Таңғы әңгіме: «Неге қолымызды жуу керек?» - Қол жуу 7 қадамы - Ойын: «Микробтардан қаш!» - Серуен алдында қол жуу	Демонстрация, практикалық жаттығу, рөлдік ойын	Плакат «Қол жуу 7 қадамы», қуыршақ
Сейсенбі	Тіс тазалығын сақтайық	Тіс тазалау ережесін, паста мен щетканы дұрыс қолдануды үйрету	- Әңгіме: «Сау тіс – әдемі күлкі» -Мультфильм/сурет көрсету - Практикалық жұмыс: тіс щеткасын дұрыс ұстау - Ойын: «Тісті құтқар» - Шығармашылық: аппликация	Көрнекілік, практикалық жаттығу, шығармашылық	Тіс щеткасы, паста, сурет материалдары
Сәрсенбі	Таза киім – тәрбие белгісі	Киім тазалығы, жеке затқа күтім жасау, ұқыптылық	- Әңгіме: «Киімді таза ұстау» - Тәжірибе: түйме түймелеу, киім кию - Ойын: «Кім жылдам киінеді?» - Шығармашылық: «Таза бала» коллаж	Демонстрация, практикалық жаттығу, ойын	Киім, сөре, түймелер, қағаз, желім
Бейсенбі	Бөлме тазалығы – салауатты өмір салты	Ойыншықтарды жинау, топ бөлмесін таза ұстау, экологиялық мәдениет	- Әңгіме: «Таза орта – таза ой» - Ойын: «Жина, ретте, орналастыр» - Топтағы іс-әрекет: ойыншықтар, кітап сөресін реттеу - Экологиялық тәрбие: қоқысты бөлу - Тақпақ жаттау	Практикалық жаттығу, ойын, шығармашылық	Ойыншықтар, сөрелер, қоқыс контейнері, тақпақ
Жұма	Денсаулық – тазалықтан	Апта бойы үйренген дағдыларды бекіту, жауапкершілікті арттыру	- Таңғы жаттығу: «Денсаулық жаттығулары» - Қайталау: «Мен не үйрендім?» - Викторина: «Құралды тап», «Қай сурет дұрыс?» - Шағын мереке: «Тазалық елінің баласы» - Мадақтау: «Тазалық жұлдызы», сертификаттар	Викторина, практикалық жаттығу, ойын, мереке	Сабын, щетка, сүлгі, жұлдызшалар, сертификат

Тазалық бойынша апталық тәрбие жұмысының жоспары

1-КҮН. «Қол жуу – денсаулық бастауы»

Мақсаты: Балаларға қол жуу ережесін үйрету, микробтар туралы түсінік беру.

Іс-шаралар:

• Таңғы әңгіме: «Неге қолымызды жиі жуу керек?»

• Қол жуу 7 қадамы бойынша демонстрация.

• Практикалық жаттығу: балалар тәрбиешінің бақылауымен қолын дұрыс жууды орындайды.

• Ойын: «Микробтардан қаш!» – еденге немесе үстелге «микроб» стикерлерін қойып, балалар олардан қолын тазалайды.

• Серуенге шықпас бұрын қол жууны қайталау.

• Кешкі қорытынды: «Қай қадамды есте сақтадым?» – шағын рефлексия.

2-КҮН. «Тіс тазалығын сақтайық»

Мақсаты: Тіс тазалау ережесін, паста мен щетканы дұрыс қолдануды үйрету.

Іс-шаралар:

• Әңгіме: «Сау тіс – әдемі күлкі».

• Мультфильм немесе сурет көрсету арқылы тіс тазалаудың маңызын көрсету.

• Практикалық жұмыс: тіс щеткасын дұрыс ұстау және тазалау тәсілін үйрету.

• Ойын: «Тісті құтқар» – тағамдарды дұрыс таңдау (жасыл – пайдалы, қызыл – зиянды).

• Шығармашылық: тістерге арналған аппликация немесе сурет жасау.

• Ата-аналармен байланыс: үйде тіс тазалауды қадағалау үшін жадынама тарату.

3-КҮН. «Таза киім – тәрбие белгісі»

Мақсаты: Киім тазалығы, жеке затқа күтім жасау және ұқыптылықты дамыту.

Іс-шаралар:

• Әңгіме: «Киімді таза ұстау не үшін маңызды?»

• Практикалық жаттығу: киімнің алдыңғы/артқы жағын тану, түйме түйлеу, көйлек немесе шалбарды реттеу.

• Ойын: «Кім жылдам киінеді?» – дұрыс киім кию бойынша жарыс.

• Шығармашылық: «Таза бала» коллаж жасау.

• Кешкі жұмыс: киім шкафын реттеу, топтық бақылау.

4-КҮН. «Бөлме тазалығы – салауатты өмір салты»

Мақсаты: Ойыншықтарды жинау, топ бөлмесін таза ұстау, экологиялық мәдениетті дамыту.

Іс-шаралар:

• Әңгіме: «Таза орта – таза ой».

• Ойын: «Жина, ретте, орналастыр» – ойыншықтарды жинау және орналастыру.

• Топтағы іс-шара: кітап сөресін реттеу, үстелді сүрту, ойыншықтарды жинау.

• Экологиялық тәрбие: қоқысты дұрыс бөлу, қайта өңдеуге арналған контейнерлерді көрсету.

• Тақпақ жаттау: «Тазалық» тақпағы.

5-КҮН. «Денсаулық – тазалықтан»

Мақсаты: Апта бойы үйренген дағдыларды бекіту, балалардың жауапкершілігін арттыру.

Іс-шаралар:

• Таңғы жаттығу: «Денсаулық жаттығулары».

• Қайталау: «Мен не үйрендім?» – сұрақ-жауап.

• Викторина: «Құралды тап» (сабын, щетка, сүлгі), «Қай сурет дұрыс?» (тазалық/лас әрекеттер).

• Шағын мереке: «Тазалық елінің баласы».

• Мадақтау: «Тазалық жұлдызы» төсбелгілері, сертификаттар беру.

• Ата-аналармен байланыс: апталық қорытындысы туралы хабарлама тарату.

Балаларға арналған жаттығулар, тақпақтар, мақал-мәтелдер, жұмбақтар, ертегілер

Қолды жуу – «Микробтарды қуалау»

Мақсаты:қолды дұрыс жуу әдетін қалыптастыру.

Жүргізу тәсілі:

1. Балаларға «микробтар» туралы қысқа әңгіме айту.

2. Сабынды қолдарына жағып, «микробтарды қуалаймыз» деп 20 секунд ысқылау.

3. Қолды сумен шайып, сүлгімен сүрту.

4. Ойынды таймер немесе музыка арқылы қызықты ету.

Қосымша: әр дұрыс жуған қол үшін балаға стикер немесе «жұлдыз» беру.

Бөлмені жинау – «Таза бөлме – таза ойын»

Мақсаты: бөлмені жинау арқылы тәртіп пен тазалықты үйрету.

Жүргізу тәсілі:

1. Ойыншықтарды әр топқа бөліп беру.

2. «Кім жылдамырақ жинайды?» жарысын өткізу.

3. Барлық ойыншықты дұрыс орнына қойғаннан кейін, балаларға «Таза бөлмеде ойнау жеңіл» деп түсіндіру.

Тіс тазалау – «Тіс ханшайымы»

Мақсаты: тіс тазалау дағдысын қалыптастыру.

Жүргізу тәсілі:

1. Сурет немесе ойыншық арқылы тістерді көрсету.

2. Балаларға тіс щеткасын пайдаланып «микробтарды қуалау» жаттығуын көрсету.

3. 2 минут бойы ән немесе өлеңмен тістерді тазалау.

Сыртқа серуен – «Таза ауа – күш пен денсаулық»

Мақсаты: таза ауа мен қозғалыстың денсаулыққа пайдасын көрсету.

Жүргізу тәсілі:

1. Балалармен серуенге шығу.

2. Қозғалыс ойындары: жүгіру, секіру, қолды созу.

3. «Таза ауа – күш пен денсаулық» деп қысқаша түсіндіру.

Киім тазалығын үйрету – «Таза және кір киімді ажыратамыз»

Мақсаты: киімді таза/кірге бөліп, жинау әдетін дамыту.

Жүргізу тәсілі:

1. Балаларға таза және кір киімді көрсету.

2. Таза киімді сөреге, кір киімді себетке қоюға үйрету.

3. «Кім дұрыс орналастырады?» жарысын өткізу.

Тазалық парады – күндізгі қорытынды

Мақсаты: күні бойы үйренген тазалық дағдыларын бекіту.

Жүргізу тәсілі:

1. Балалар «тазалық парадынан» өтеді: қолын жуып, ойыншық жинап, киімді орнына қояды.

2. Әр әрекетте тәрбиеші шағын мақтау сөздер айтады:

«Жарайсың, қолың таза!»

«Бөлме керемет таза!»

3. Балаларға «тазалық жұлдызы» беріледі.

Қосымша кеңестер:

* Жаттығулар қысқа, 3–5 минуттан аспауы керек.

* Музыка, таймер немесе кішкентай жүлделер балалардың қызығушылығын арттырады.

* Көрнекі құралдар (суреттер, плакаттар) тиімді.

* Жаттығуларды күн тәртібінде жүйелі қайталау тазалық әдетін нығайтады.

Тақпақтар

Үйімізді жуамыз,

Шаң-тозаңнан тазартып.

Күлімсіреп тұрамыз,

Тазалыққа мәз болып!

Сырттан келіп үнемі,

Сабынмен қол жуамыз,

Таза болды мұнтаздай,

Тағамға қол созамыз.

Тазалықты іздесең

Мөлдір судан аласың

Жиі-жиі жуынсаң

Аппақ таза боласың

Тазалық сенің серігің

Жанға-дауа тазалық

Сергітетін адамды

Қимыл менен қозғалыс

Сыпырғыш aп сыбанып,

Шаң-тозаңды қудым кеп.

Шүберек ап, су алып,

Сырлы еденді жудым кеп.

Бір дақ таппай бөлмеден,

Әне, күліп тұр әпкем.

Жалтырайды сырлы еден

Сылағандай лакпен.

Бір жалған жоқ сөзімде,

Еден айна сияқты.

Үйге енді өзім де

Сүртіп кірем аяқты.

Мақалдар

1. "Үйдің тазалығы — жанның тазалығы

2. Тазалық – денсаулық негізі,

Денсаулық – байлық негізі.

3. Жаман ауруға жақсы ас.

4. Ауру аздырады,

Суық тондырады.

5. Ауру батпандап кіріп,

Мысқалдап шығады.

6. Ауру астан,

Дау қарындастан.

7. Ас — елдің құты.

Жұмбақтар

Қысы-жазы үйде тұрады,

Өзі мұзға ұқсайды.

Бетінде сәулесі бар,

Бұл жұмбағым кімге ұнайды.

Айна

Екі егіз қарсы келді,

Арасына көк мұз түсе берді,

Біреуі жанды, біреуі жансыз.

Айна

Өзгенің тазалығы үшін

Өзін құрбан етеді.

Сабын

Болмасаң құнтсыз,

Кірлеген сайын

Аспанның бұлтсыз

Нөсері дайын.

Душ

Алдына бір нәрсе әкеп берсе, тегі,

Оңын сол, солын оң ғып көрсетеді.

Айна

Иілсең иіліп, түйілсең түйіліп,

Қарайды кісіге, ұқыпты ісіне. Бұл не?

Айна

Қолы жоқ, сөзі жоқ, бірақ тісі бар.

Басыңмен ісі бар. Бұл не?

Тарақ

Шомылған баланы,

Аймалап алады.

Сипайды қолын да,

Сипайды жонын да. Бұл не?

Сүлгі

Ертемен күнде сен,

Қолыңды сүйкесең,

Кетіп кір-ласың,

Тап-таза боласың.

Бұл не?

Сабын

Ақ өзен ағарып

Үңгірге ағады,

Ол жуғанда – тазарады.

Тіс пастасы

Толқыннан толқын, далада,

Егісте келеді бір тырма,

Бидайды тырмалайды,

Тәртіпті қадағалайды.

Тарақ

Орман емес, жүрмін кезіп,

Мұрт пен шаштың іштерін,

Тісінен қасқыр, тышқанның

Ұзын менің тістерім

Тарақ

Сөйлеп тұр мата ұзын -

Кестеленген екі ұшы:

Сабында да кішкене,

Сияны жу бетіңнен! –

Әйтпесе сен сүрткенде

Кір қыласың мені!

Сүлгі

Жон арқасы сүйектен,

Қылшық қалың жүйекте,

Жалбыз паста жағады,

Бізге қызмет қылады.

Тіс щеткасы

Жәй жаңбырға ұқсамай,

Жылы жауын қатты жауар,

Төбені түк те бұлт шалмай,

Күні бойы төгуге даяр.

Душ

Жаны бардай сырғиды,

Жібермеймін мен оны.

Ақ көбігі көпіршиді,

Қол жууға ерінбейді!

Сабын

Кірге суда кезігеді,

Сүйкенем деп езіледі.

Сабын

Кір киімді қалайды,

Өзі кірді жалайды.

Суға түссе шомылып,

Дақты жояр талайғы.

Сабын

Сүрткен киімі тазарып,

Өзі қалды тым арып.

Сабын

Балаларға жеке бас гигиенасының маңыздылығын түсіндіру, тазалықты сақтау дағдыларын қалыптастыру, ата-аналар мен тәрбиешілерге ересек топ балаларына санитарлық-гигиеналық тәрбие бойынша кеңестер беру

1.Балаларға жеке бас гигиенасының маңызын түсіндіру, тазалық сақтау дағдыларын қалыптастыру және күнделікті өмірде қолдануға үйрету.

2.Балабақшада және отбасында санитарлық-гигиеналық талаптарды сақтау қажеттілігі туралы бірлескен түсіндіру жұмыстарын жүргізу

3. Тазалыққа баулуда отбасы мен балабақша арасындағы байланыс пен бірізділікті қамтамасыз ету.

• Көрнекілік

• Түсіндіру

• Демонстрация

• Практикалық жаттығу

• Ойын түрлері

Ертегілер

Кір қожалақпен Тазабектің бастан кешкендері

Ертеде бір Кірқожалақ атты бала болыпты. Ол - үсті - басы кір - кір, сатпақ - сатпақ, ол жердегі әр нәрсені ұстап аузына салып жейді. кенет оның іші ауырып қалады. Ол қатты қиналып жылайды. Оның айналасында микробтар мен вирустар қаптап кетеді. Осы кезде оған Тазабек келеді. Тазабек Кірқожалақтан не болғанын сұрайды.
Тазабек: Ой не деген сатпақ - сатпақ, лас едің? Саған не болған? Ой мына жерді микробтар, вирустар қаптап кетіпті ғой?! Дем алар емеспін.
Кірқожалақ: Менің ішім қатты ауырып жатыр. Маған көмектесші!
Тазабек: Ендеше мен саған қандай көмек көрсете аламын. Өзің тазалықты сақтамайсың. Ендеше мен саған дәрігер шақырайын.
Дәрігер: Не болып жатыр бұл жерде? Микробтар қаптап кетіпті ғой. Кірқожалақ не болды саған?
Кірқожалақ: Мына жердегі құрт жеген алмаларды, жерге түскен кәмпиттерді жедім. Ал енді менің қатты ішім ауырып тұр. Маған көмектесіңізші.
Дәрігер: Мен саған дәріні берейін. (Витамин) Қожалақ сен лас боп жүрсең аурушаң боласың. Қарашы жан жағыңда микроптар қаптап жүр. Балалар Жаз айында көптеген аурулар шығады. Солардың ішінде атап айтсақ құрт аурулары көп шығады. (жедел ішек инфекциясы) Бұл аурулар тазалық сақтамағаннан пайда болады. Яғни қолды жумай тамақ ішкенде, немесе жуылмаған тамақтарды көкөністер мен жемістерді жегеннен, жерге түсіп кеткен тамақтарды ауызға салғаннан және т, б жағдайларда микроптар ішке барады да солардан әр түрлі аурулар туындайды. Сондықтан біздер әр дайым Тазабек сияқты таза жүруіміз керек. Тамақтанар алдында қолымызды жуып, алма, алмұрт жегенде де алдымен таза жуылған екеніне көз жеткізіп тазалап алып жеуміз керек. күнделікті тістеріңді ысып таза киініп жүрсеңдер сендер ешқандай ауру қоздырғыш микроптар да, вирустар да жоламайды. Сонымен қатар балалар дені сау әдемі бала болып өсу үшін дене шынықтырумен де айналысу керек.
Тазабек: Балалар Дәрігер апай дұрыс айтады. Дәрігердің айтқанын тыңдап жасауымыз керек. Кір қожалақты сен әдемі тап таза, дені сау бала болғың келеді ме? Мен сияқты?
Кір қожалақ: Әрине.(Қуана келіседі) Сен сияқты тап таза бала қалай болам?
Тазабек: Балалар Кір қожалаққа көмектесеміз бе?
Ол үшін тазалықтың ең жақын достары кім екенін білгілерің келсе мен сендерге жұмбақ жасырамын сендер мұқият тыңдап шешіп көріңдер.
Жұмбақ: «Бұл не?»
1) Ертемен күнде сен, қолыңды сүйкейсің.
Кетіп кір - ласың, тап - таза боласың. Бұл не? (Сабын)
2) Шомылған баланы аймалап алады
Сүртеді қолыңды, сүртеді жоныңды. Бұл не? (Сүлгі, орамал)
3) Қолы жоқ, сөзі жоқ, бірақ та тісі бар,
басыңмен ісі бар. Бұл не? (Тарақ)
4) Иілсең иіліп, түйілсең түйіліп,
Қарайды кісіге, ұқыпты ісіңе. Бұл не? (Айна)
(Осы кезде сабын келеді. Қолында сүлгісі және айнасы бар)
Сабын: Балалар мен сендерге әрдайым көмектесіп жүремін. Сендер менімен жуынсаңдар тап - таз боласыңдар. Кәне кімге көмектесейін?
Тазабек: Сабын сен біздің Кір қожалаққа көмектес оны жуындыр.
Кір қожалақ тап таза болғанша біздер сендермен ойын ойнап, ән айтып жіберейік.
А. Меңжановтың «Тазалықтың досы» атты өлеңі
Қимыл – қозғалыс арқылы айтады.

«Тазалық патшалығына саяхат» ертегісі

Кішкентай Айбар ойын ойнағанды жақсы көретін, бірақ кейде қолын жууды, бөлмесін жинауды ұмытып кететін. Бір күні ол аулада ойнап жүріп, қолдары мүлде кір боп қалғанын байқамады. Үйге кіргенде әжесі:

— Айбаржан, егер сен бүгін жақсылап қолыңды жусаң, бір құпия көрсетемін, — деді.

Айбар қызығып, дереу жуынатын бөлмеге барып, сабынды көпіртіп, қолын әдемі жуды. Сол сәтте сабын көпіршіктері жарқ-жұрқ етіп:

— Рахмет, Айбар! Біз микробтарды қуып шықтық! — деп сыбырлапты.

Айбар тазалықты сезінгендей болды. Сол кезде бөлмесіне кіріп еді, кенет кішкентай алтын қақпа пайда болды. Қақпаның үстінде: «Тазалықты сүйген балаларға» деген жазу тұр.

Айбар қақпадан өтсе — тамаша бір елге түсіп кетеді. Бұл Тазалық патшалығы екен!

Мұнда барлық нәрсе тап-таза: жолдары жарқырап, үйлері жылтырап тұр. Оған Сабын ханшайым жақындап:

— Қош келдің, Айбар! Біздің елге тек қолы таза, өзі ұқыпты балалар ғана келе алады. Сен бүгін тазалықты таңдадың, — деді.

Ханшайым Айбарға патшалықты көрсетеді:
✨ бір жерде балалар қолын сабындап жууда,
✨ бір жерде ойыншықтарын жинауда,
✨ ал басқа жерде тістерін тазалап тұр.

— Көрдің бе, — деді Сабын ханшайым, — тазалық бәрін әдемі етеді. Таза бала – дені сау, көңілді бала.

Сол сәтте алыстан «шашылған бөлмелер патшасы» деген кішкентай қара бұлт пайда болды. Ол кір қолдарды, ретсіз бөлмелерді жақсы көретін. Бірақ Айбарды көріп:

— Ой, бұл бала таза екен! Мен оған жолай алмаймын! — деп қашып кетті.

Айбар күліп жіберді. Ол алғаш рет тазалықтың өзіне күш, жеңілдік беретінін сезді.

Қайтар уақыт келгенде Сабын ханшайым оған кішкентай кітап сыйлады. Кітапта былай жазылыпты:

«Тазалық жасасаң — күшті боласың.
Ұқыпты болсаң — әдемі боласың.»

Айбар қақпадан қайта шыққанда, бөлмесі қайтадан өз орнында тұрды. Бірақ оның көңілі жарқын, өзі сергек еді.

Сол күннен бастап Айбар:
✨ қолын уақытылы жуды,
✨ бөлмесін жинады,
✨ тісін тазалауды ұмытпады.

Өйткені ол білген еді:
Тазалық — Тазалық патшалығына апаратын алтын жол!

«Мөлдір бұлақ» ертегісі

Ертеде бір ауылдың жанында айдай таза, мөлдір бұлақ болыпты. Оның суы соншалық таза болғандықтан, адамдар алыстан келіп, құтысына құйып алып кететін. Балалар да күнде бұлаққа келіп су ішіп, ойнап, шаттанатын.

Бұлақтың басында Аққұрақ атты қария тұратын. Ол әр келген балаға:
— Балаларым, бұл бұлақ сендерге табиғаттың сыйы. Оны үнемдеу, таза ұстау — бәріміздің міндетіміз, – деп айтып отыратын.

Бір күні ауылға сырттан бір топ саяхатшы бала келеді. Олар бұлақтың әдемілігіне таң қалып, жанында тамақ ішіп, ойыншықтарымен ойнайды. Бірақ кеткенде қағаздарын, бөтелкелерін, қоқыстарын жинамай кетеді.

Кешке қарай бұлақ мұңайып сыңсиды. Су бетіне қоқыс қалқып, мөлдірлігі жоғала бастайды. Бұлақтың жанында тұрған кішкентай тастар да бір-біріне сыбырлап:
— Біз бұрын мұндай болмаған едік… — деп таң қалады.

Сол кезде бұлақтың перісі — Мөлдір Қыз пайда болады. Оның дауысы жұп-жұмсақ, бірақ мұңды еді.

— Егер мені бүлдірсеңдер, өздерің де таза судан айырыласыңдар. Тазалық — табиғаттың жүрегі. Жүрегі ластанса, бүкіл өмір ластанады… – деді.

Бұны ауыл балалары естіп, таңертең ерте бұлаққа жиналды. Олар қоқыстарды жинап, суды қайта тазартты.
Саяхатшы балалар да қателік жасағанын түсініп, қайта келіп көмектесті.

Бұлақ қайта жарқырап ағып, Мөлдір Қыз балаларға алғыс айтты:
— Тазалықты сақтау — тек бұлаққа жасаған жақсылық емес, өз өміріңді әдемі ету, табиғатты қорғау. Таза бұлақ – таза жүректің белгісі.

Содан бері ауылда бір ереже қалыптасты:
«Тазалық — табиғаттың анасы,
Таза жүрген адамға – табиғат жасары.»

Балалар бұлақты ғана емес, өз бөлмесін, киімін, сыныбын таза ұстауды әдетке айналдырды.