Дарын Орталығынын тест тапсырмалары

5-6 сынып оқушыларына арналған республикалық
олимпиаданың екінші (аудандық) кезеңі

Второй (районный) этап республиканской
олимпиады для учащихся 5-6 класов

Пəн/предмет: Қазақстан тарихы
Сынып/класс: 6
1-15 тапсырмалар (əр дұрыс жауап үшін 1 ұпай)

15

8

15

8

15

8

1. Қимақ мемлекетінің орталығы Ертістің жоғары жағында орналасқан
А) Сығанақ
В) Испиджаб
С) Имақия
D) Иасы
Е) Отырар

2. 756 жылы қарлұқтар Жетісуда тайпаны ығыстырып Жетісу аумағына өздерінің саяси
үстемдігін орнатты
А) қимақтар
В) оғыздар
С) маңғыттар
D) түркештер
Е) қырғыздар
3. Қимақ тайпасының басшысы лауазымы
А) шад-түтік
В) жабғу
С) уəзір
D) ұлысбек
Е) сюбашы

15

8

15

8

15

8

4. Анықтаманың мағыналарын сəйкестендір
1. Терракота; 2. Түмен; 3. Інжу; 4. Рабад;
А) қаланың колөнер мен сауда орындары шоғырланған бөлігі;
Ə) хан əулетінің мүшелеріне тиесілі жер;
Б) шағын көзе кірпіш;
В) он мың жауынгерлік жасақ;
А) 1-В;2-Б;3-А;4-Ə
В) 1-А;4-В;3-Б;4-Ə
С) 1-Б;2-В;3-Ə;4-А
D) 1-Ə;2-А;3-Б;4-В
E) 1-А;2-Ə;3-В;4-Б
5. «Диуани хикмет» еңбегінің авторы
А) Мұхаммед Хайдар Дулати
В) Махмұд Қашғари
С) Ахмет Иассауи
D) Қадырғали Жалаири
Е) Жүсіп Баласағұни

15

8

6. Бегім ана мұнарасы орналасқан
А) Түркістан облысы
В) Қызылорда облысы
С) Жамбыл облысы
D) Маңғыстау облысы

15

8

15

8

Е) Ұлытау облысы
7. Ханға адал қызмет еткен əскерилерге тарту етілген жерлер
А) иқта
В) вакф
С) зекет
D) сойырғал
Е) диуан

15

8

15

8

15

8

8. Х-ХІІ ғасырларда салынған Түркістан қаласында орналасқан жерасты мешіті
А) Құмшық ата
В) Талас мешіті
С) Жəудір ана
D) Əзім əулие
Е) Арсланхана
9. Ортағасырлық авторлардың айтуынша, алғашқы қазақ хандары туының саны
А) жеті
В) үш
С) бес
D) он
Е) тоғыз
10. Көшпелілер шабуыл жасаған кезде əдетте қолданатын соғысу тəсілі
А) Алмалық
В) толғама
С) ай қораланды
D) сасықтеке
Е) құйрық жеген

15

8

15

8

15

8

11. Аталған Дала заңдары жинағында хан, би мен батырлардың міндеттері мен құқықтары
айқындалды
А) «Қазақ елінің жарғысы»
В) Қасым ханның қасқа жолы
С) Есім ханның ескі жолы
D) «Жеті жарғы»
Е) «Тариқат»
12. Мүхаммед Шайбанидің Мауараннахрды жаулап алуы
А) 1467-1468 жж.
В) 1532-1557 жж.
С) 1500-1508 жж.
D) 1422-1428 жж.
Е) 1580-1582 жж.

15

8

15

8

15

8

13. 1710 жылы үш жүз өкiлдерiнiң жоңғар басқыншылығына қарсы күрес ұйымдастыру
үшiн құрылған
А) Мəртебелі ханзадалар жиыны
В) Қарақұм жиыны
С) Жүздік ұйым
D) Əскери одақтастық
Е) Тоғыз тулы хандық

14. ІХ ғасыр соңы мен ХІ ғасыр басында Солтүстік-Шығыс жəне Орталық Қазақстан
аумағын қамтыған мемлекет
А) Қимақ қағандығы
В) Қарақытай мемлекеті
С) Қыпшақ хандығы
D) Түркеш қағандығы
Е) Қарахан мемлекеті

15

8

15

8

15

8

15. Сібір хандығының негізін қалаған Шайбанилық
А) Мүбəрак Қожа хан
В) Мұса хан
С) Ұрыс хан
D) Ұбайдолла хан
Е) Ибақ хан
16-25 тапсырмалар [əр дұрыс жауап үшін 2 ұпай беріледі]
16. Батыс Түрік қағандығында жоғары лауазымның бірі, қаған əулетінің бір мүшесі
A) Ябғу
B) Тат
C) Тархан
D) Елтебер
E) Шад

15

15

15

17. Қазақ мемлекетінің қалыптасуы жəне нығаю кезеңінде қалалар маңызды рөл атқарды.
Бүкіл Шығыс Дешті Қыпшақ үшін «сауда айлағы» жəне алғашқы қазақ хандарының ордасы
болды. Қала бекінісі мен қақпалары сол заманның сəулеттік ескерткіші саналады. Қалада
мешіт, сағана, шеберхана, тиын соғатын сарай, үлкен базар құрылысы болған. Фазлаллах
ибн Рузбиханның айтуынша, ХVІ ғасырдың басында қыпшақтардың астанасы болған қала
базарында базар күндері 500 түйе сойылып, кəуап жасалып, кешке дейін бір түйірі қалмай
сатылып кететін болған. Ал басқа ірі қара мен ұсақ малдың қаншасы сатылатынында тіпті
есеп болмапты. «Бұл қала аймақтың солтүстік жағындағы жер жəннатының шеті» деп
сипаттаған. Кезінде Дешті Қыпшақтың шекаралық сауда бекеті ретінде ғана емес,
аумағының кеңдігімен, қауіпсіз əрі тыныш болуымен де даңқы шыққан.
Мəтіндегі ортағасырлық қаланы анықтаңыз:
А) Түркістан
B) Сарайшық
C) Алмалық
D) Талхиз
Е) Сығанақ

8

8

18. Батыр қонтайшы Қазақ хандығының жеріне басып кірді
А) 1365 жылы
В) 1643 жылы
С) 1425 жылы
D) 1435 жылы
Е) 1510 жылы

15

8

15

8

8

15

8

19. Оқиғалардың хронологиялық дұрыс ретін анықтаңыз
1. Ноғай Ордасында Нұр ад-Динның ел билеуі; 2. Батудың Русь жəне Шығыс Еуропаға
жорығы; 3. Сан-Таш төңірегіндегі шайқас;

А) 1.3.2
В) 2.3.1
С) 2.1.3
D) 3.1.2
Е) 3.2.1

15

15

20. Билер кеңесінің рөлін көтерген қазақтың ханы
А) Тəуке хан
В) Тəуекел хан
С) Жəңгір хан
D) Бұрындық хан
Е) Қасым хан

8

8

15

8

21. Ортағасырлық қалалардың қорғаныс құрылыстарымен қоршалған орталық бөлігі
А) Қамал
В) Цитадель
С) Ратуша
D) Шаһристан
Е) Рабад
22. əл-Идриси Алакөл мен Ертіс жағалауында орналасқан тайпалардың қалалары туралы
жазды
А) Жоңғарлар
В) Наймандар
С) Оғыздар
D) Қимақтар
Е) Қарлұқтар

15

8

15

8

23. Суяб қаласы орналасқан алқап
А) Іле
В) Талас
С) Шу
D) Ертіс
Е) Сырдария

15

8

24. Тақ мұрагерлерін тəрбиелеу үшін арнайы қамқоршылар тағайындалды
A) Басқақ
B) Беклербек
C) Диуан
D) Атабек
Е) Ажлар
25. Тəуекел хан тұсында ықпалды би, Ораз Мұхаммед хан кеңесшісі
А) Қадырғали Жалаири
В) Масуд Кухистани
С) Əбілғазы Баһадүр
D) Жүсіп Баласағұни
Е) Жиембет

15

8

15

8

26-30 тапсырмалар [əр дұрыс жауап үшін 3 ұпай беріледі]
Мəтін

15

8

ХI ғасырдың 30-жылдарының соңында Қарахан мемлекет екiге бөлiндi:
Мауараннахрдағы батыс бөлігі жəне құрамына Жетiсу мен Қашғар енген шығыс бөлiгі. Екi
қағанаттың арасындағы шекара Сырдария өзенi бойымен өттi. Қарахандықтардың екi бөлігі
арасындағы өзара қырқыстар мен орталық билiктiң əлсiреуiн көшпелі қарақытай (қидан)
тайпалары пайдаланды. ХII ғасырдың бас кезiнен бастап Жетiсу үнемi қидандардың
шапқыншылығына ұшырай бастады. Жетiсудың негiзгi аумағындағы саяси билiк
қарақытайлар қолына өтiп, олар қарахандық билеушiлердi өздерiне тəуелдi еттi. Алайда
қарақытайлар тек салық алумен ғана шектелдi. Олар өз бодандарының мемлекеттiк
құрылымына, дiнiне, мəдениетiне тиiспей, мұрагерлiк қаған билiгiн де сақтады. Соған
қарамастан қарақытай үстемдiгi қарахандардың саяси құлдырауының бастамасы болды.
1210 жылы наймандармен күресте Шығыс Қарахан əулетi талқандалды. 1212 жылы
Самарқанда Хорезм шахы Мұхаммед Батыс Қарахан əулетiнiң соңғы өкiлiн тағынан
тайдырды. Бір кездегі аса қуатты Қарахан мемлекетiнiң тарихы осылайша аяқталды.
Қарахандық кезең мына тұрғыда сипатталады:
-түркі тайпаларының экономикалық жəне мəдени өмірінде оңды өзгерістер орнықты;
-көшпелі түркiлердің отырықшылануы белсенді түрде жүргізілді;
-қалалар мен қала мəдениеті дамыды;
-иқталық жүйе қалыптасты;
-ислам мемлекеттік дін болып жарияланды;
-араб жазуы қабылданып, біртіндеп көне түркі жазуын ығыстырып шығарды;
-қарахан дəуірінде тілі мен мəдениеті ортақ этностардың қалыптасу үрдісі жүрді.

15

8

15

8

15

8

26. Қарахан мемлекеті ыдырауының басты себебі
А) қарахандықтардың екi бөлігі арасындағы өзара қырқыстар
В) қарлұқтар арасынан түркі тайпалары билік еткен
С) саяси билiк қарақытайлар қолына өтуі
D) Ермак бастаған орыс-казактар иеліктерін басып алды
Е) қоғамдық қатынастар мен мемлекеттік құрылымның ортақ жүйесінің болмауы

15

8

15

8

15

8

27. Мəтінде баяндалған Қарахан мемлекеті тарихының аяқталуы
А) 1223 жыл
В) 942 жыл
С) 1255 жыл
D) 1212 жыл
Е) 1312 жыл
28. Қарахан мемлекетінің жоғары билеушісінің ордасы болған қала
А) Талхиз
В) Алмалық
С) Тараз
D) Сүмбе
Е) Баласағұн

15

15

15

29. Мəнмəтінді мұқият оқып, дұрыс дəйекті анықтаңыз
1. Хорезм шахы Мұхаммед əулетiнiң соңғы өкiлiн тағынан тайдырды;
2. ел қонысынан, мал-мүлкінен айырылып тентіреп кетті;
3. қарахан дəуірінде тілі мен мəдениеті ортақ этностардың қалыптасу үрдісі жүрді;
4. үстем тап езгісіне, басқыншыларға қарсы қозғалыстар күшейді
А) 1,2
В) 1,3
С) 3,4
D) 2,4

8

8

8

Е) 1,4
30. Мəнмəтінді оқып шығып, Қарахан мемлекетінің құлауын анықтаңыз
А) Парсы елімен одақтасып қуатты мемлекетін талқандады
В) Мауараннахр билеушісі əмір басқыншылығына қарсы күресті
С) Қарахан мемлекетінің жоғары билеушісі шығыс бөлігінің қағаны Наймандармен соғыста
жеңіледі
D) Ораз Мұхаммед хан кеңесшісімен орыс жасағының қолына түсті
Е) Хорезмшах мемлекетінің билеушісімен қыпшақтарға қарсы жорыққа шықты

15

15

15

15

15

15

15

15

15

8

8

8

8

8

8

8

8

8