Дарын.Ғылыми жоба. 8 сынып. Тарихшы Мұхаммед Хайдар Дулатидің "Тарихи Рашиди" атты еңбегі.

Алматы облысы, Талғар ауданы

№ 19 мектеп - гимназия

Орындаған: Ерболқызы Қырмызы, 8 «Д» сыныбы

Жоба тақырыбы: «Тарихшы философ Мұхаммед Хайдар Дулатидің «Тарихи Рашиди» атты еңбегі»

Бағыты: «Қазақстанның тарихи ескерткіштері және болашақ дамуы бар саяхат бағдарлары».

Секция: Тарих

Жетекшісі: Тарих пәні мұғалімі

2024 – 2025 оқу жылы

Аннотация

Мұхаммед Хайдар Дулати - қазақ тарихының маңызды тұлғаларының бірі, оның "Тарихи Рашиди" еңбегі XVI ғасырдағы Қазақ хандығының тарихы мен саяси жағдайларын жан-жақты баяндайды. Бұл зерттеуде автор өз заманының тарихи, әлеуметтік және мәдени аспектілерін терең зерттеп, оқырманға сол дәуірдің шынайы бейнесін көрсетеді. Еңбек қазақ халқының тарихын, дәстүрлерін, мәдениетін және саяси күрестерін ашып көрсетеді, әрі сол кезеңдегі маңызды тарихи оқиғаларды талдайды. Жобаның мақсаты - "Тарихи Рашиди" еңбегінің маңызын, оның тарихи дерек көзі ретіндегі құндылығын анықтау және зерттеу.

Abstract

Muhammad Haydar Dulati is one of the significant figures in Kazakh history, and his work "Tarikh-i Rashidi" provides a comprehensive account of the history and political conditions of the Kazakh Khanate in the 16th century. In this study, the author delves into the historical, social, and cultural aspects of his time, presenting readers with an authentic depiction of that era. The work highlights the history, traditions, culture, and political struggles of the Kazakh people, while also analyzing key historical events of that time. The aim of the project is to determine the significance of "Tarikh-i Rashidi" and its value as a historical source.

Аннотация

Мухаммед Хайдар Дулати - одна из ключевых фигур в истории Казахстана, а его труд "История Рашиди" подробно описывает историю и политическое положение Казахского ханства XVI века. В этом исследовании автор глубоко анализирует исторические, социальные и культурные аспекты своего времени, предоставляя читателю подлинное представление об этой эпохе. Работа освещает историю, традиции, культуру и политическую борьбу казахского народа, а также анализирует важнейшие исторические события того времени. Цель проекта - определить значимость труда "История Рашиди" и его ценность как исторического источника.

Мазмұны

Кіріспе.....................................................................................................................4

2. Негізгі бөлім.......................................................................................................6

2.1 Мұхаммед Хайдар Дулати: Тарихи Контекст................................................6

2.2 «Тарихи Рашиди» еңбегінің құрылымы мен мазмұны..................................7

2.3 «Тарихи Рашиди» еңбегінің тарихи маңызы..................................................9

3. Практикалық жұмыс......................................................................................10

3.1 Методология....................................................................................................10

3.2 Еңбектен алынған мысалдар..........................................................................10

3.3 Қатысушылармен пікір алмасу......................................................................10

3.4 Нәтижелерді талдау.........................................................................................11

Қорытынды..........................................................................................................13

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі....................................................................14

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі

Мұхаммед Хайдар Дулатидің тарихи рөлі

Мұхаммед Хайдар Дулати — қазақ тарихының маңызды тұлғаларының бірі. Оның шығармашылығы орта ғасырлардағы тарихи оқиғаларды зерттеуде үлкен мәнге ие. Дулати тарихи деректер мен аңыздарды жинақтап, қазақ халқының тарихын терең түсінуге мүмкіндік беретін құнды еңбектер жазды.

«Тарихи Рашиди» еңбегінің қазақ тарихындағы маңызы

«Тарихи Рашиди» — қазақ тарихын зерттеуде бірегей дерек көзі. Бұл еңбек Қазақ хандығы, Моғолстан, сондай-ақ аймақтың саяси және мәдени өміріне қатысты маңызды оқиғаларды баяндайды. Дулати шынайы тарихи баяндаулар мен аңыздарды ұштастыра отырып, сол кезеңдегі қоғамның құрылымын, ру-тайпалық қатынастарды, халықтың дүниетанымын сипаттайды.

Зерттеу мақсаты мен міндеттері

Еңбектің мазмұнын және құрылымын талдау

Зерттеудің мақсаты — «Тарихи Рашиди» еңбегінің мазмұнын, құрылымын және тарихи контекстін жан-жақты талдау. Еңбектің негізгі бөлімдерін зерттеу арқылы автордың көркемдік, ғылыми әдіс-тәсілдерін анықтау.

Автордың көзқарастарын анықтау

Дулатидің өз заманына қатысты саяси, әлеуметтік және мәдени көзқарастарын, сондай-ақ тарихи әдіс-тәсілдерін ашу. Бұл автордың тарих ғылымындағы орны мен рөлін бағалауға мүмкіндік береді.

Жұмыстың құрылымы

Жоба жұмысының бөлімдері мен қысқаша мазмұны

1. Кіріспе — тақырыптың өзектілігі, зерттеу мақсаты мен міндеттері.

2. Негізгі бөлім — «Тарихи Рашиди» еңбегінің мазмұны, құрылымы, автордың көзқарастары мен талдауы.

3. Қорытынды — зерттеу нәтижелері, Дулатидің тарихи рөлі мен еңбегінің маңыздылығы.

Гипотеза

«Тарихи Рашиди» еңбегінің мазмұны мен құрылымын талдау арқылы, Мұхаммед Хайдар Дулатидің қазақ тарихындағы орны мен рөлін анықтап, оның тарихи деректерді жинақтау мен баяндаудағы жаңашылдығын көрсетуге болады.

Жаңашылдығы

Дулатидің «Тарихи Рашиди» еңбегінің тек тарихи дерек көзі ғана емес, сондай-ақ әдеби, мәдени, әлеуметтік аспектілерді қамтитындығын атап көрсетеді. Мұхаммед Хайдар Дулатидің жазу стилі мен баяндау тәсілдері қазіргі тарихнамада маңызды рөл атқаратынын, оның шығармаларының Қазақстан мен Орталық Азия тарихында ерекше орны бар екенін дәлелдейді.

2. Негізгі бөлім

2.1 Мұхаммед Хайдар Дулати: Тарихи Контекст

Тарихшының өмірбаяны, білім алған жерлері

Мұхаммед Хайдар Дулати (1490-1550 ж.ж.) — қазақ тарихында ерекше орын алатын тұлға. Ол Моғолстанның билеуші әулетіне жататын, өз заманының белгілі тарихшысы, философы, және саяси қайраткері болды. Дулати білім алған жерлері арасында Самарқанд, Бұхара және Ташкент сынды мәдени орталықтар бар. Бұл қалаларда ол замандастарының білім мен мәдениетіне үлкен әсер еткен ойшылдармен, ғалымдармен араласып, білімін арттырды. [1]

«Тарихи Рашиди» еңбегінің жазылу тарихы

«Тарихи Рашиди» 1540-шы жылдары жазылды. Бұл еңбектің жазылуына Дулатидің Қазақстан мен Орталық Азия тарихын зерттеуге деген қызығушылығы, сонымен қатар өз дәуіріндегі тарихи оқиғаларды нақты әрі шынайы түрде баяндауға деген қажеттілігі әсер етті. Дулати дереккөздерді жүйелеп, түрлі тарихи фактілер мен аңыздарды біріктіру арқылы өзіндік стиль қалыптастырды. Еңбек алғашында Моғолстан мен Қазақ хандығының саяси және мәдени өмірін бейнеледі. [2]

Тарихи жағдайлар

XVI ғасырдағы Қазақстанның саяси-әлеуметтік жағдайлары

XVI ғасырда Қазақстанның саяси-әлеуметтік жағдайы күрделі болды. Бұл кезеңде Қазақ хандығының құрылуы, Моғолстанмен қатынастар, сондай-ақ Орта Азия мемлекеттерімен күрделі байланыстар қалыптасты. Хандықта ру-тайпалық құрылым басым болды, ал саяси билікке талас жүріп жатты. Қазақ хандығының негізін қалаған Жәнібек пен Керей хандардан кейінгі кезеңдерде хандардың арасында билік үшін күрес өрістеді. Мұндай жағдайлар Дулати сияқты тарихшыларға өз заманының саяси картасын түсінуге мүмкіндік берді.

Дулатидің замандастары мен тарихи тұлғалары

Дулати өз замандастарының арасындағы бірегей тұлға ретінде белгілі. Оның шығармаларында өз заманының көптеген тарихшылары, қолбасшылар мен билеушілер туралы деректер кездеседі. Мысалы, Тәуекел хан, Хақназар хан және Моғолстанның билеушілері сияқты тұлғалар Дулатидің еңбектерінде көрініс тапқан. Бұл тарихи тұлғалар мен оқиғалар автордың еңбегінде терең сипатталып, олардың саяси және әлеуметтік әсері ашылады.

Мұхаммед Хайдар Дулатидің өмірі мен шығармашылығы XVI ғасырдағы Қазақстанның тарихын зерттеуде маңызды рөл атқарды. «Тарихи Рашиди» еңбегінде жазылған тарихи контекст автордың шығармашылығын терең түсінуге мүмкіндік береді. Дулати өз дәуірінің күрделі саяси жағдайларын, тарихи тұлғаларын, және мәдени өмірін шынайы түрде бейнелеп, бүгінгі күнге дейін маңыздылығын сақтап келеді.

2.2 «Тарихи Рашиди» еңбегінің құрылымы мен мазмұны

Еңбектің негізгі тақырыптары мен бөлімдері

«Тарихи Рашиди» еңбегі тарихи зерттеулердің ерекше үлгісі болып табылады. Ол бірнеше негізгі бөлімдерден тұрады, олардың әрқайсысы белгілі бір тақырыпқа арналады.

1. Кіріспе — Мұнда автор өзінің зерттеу мақсатын, әдіс-тәсілдерін және зерттелетін кезеңді түсіндіреді.

2. Қазақ хандығының тарихы — Бұл бөлімде Қазақ хандығының құрылуынан бастап, оның саяси, әлеуметтік, экономикалық жағдайлары туралы баяндалады. Дулати қазақ хандары мен олардың ұрпақтары, хандықтың маңызды оқиғалары туралы толығымен мәлімет береді.

3. Моғолстанның тарихы — Бұл бөлімде Моғолстанның билігі, оның көршілес мемлекеттермен қарым-қатынастары, сондай-ақ Дулати мен оның замандастары арасындағы байланыстар қарастырылады.

4. Шығыс Түркістан және Орта Азияның тарихы — Мұнда автор Орта Азиядағы мәдени және саяси өмір, сонымен қатар тарихи тұлғалар мен оқиғаларды сипаттайды.

5. Дін мен мәдениет — Бұл бөлімде сол дәуірдегі дін, мәдениет, өнер, және ғылым мәселелері туралы мәліметтер беріледі.

Еңбектің құрылымы логикалық тұрғыдан ұйымдастырылған, әр бөлім өз кезегінде тарихи контекстке негізделген.

Тарихи деректер

Дулати қолданған дереккөздер мен материалдар

Мұхаммед Хайдар Дулати «Тарихи Рашиди» жазу барысында әртүрлі дереккөздерге сүйенген. Оның зерттеулерінде ауызша дәстүр, тарихи аңыздар, сол кезеңдегі хроникалар мен өзге де жазба деректер пайдаланылады.

1. Ауызша тарих — Дулати көптеген тарихи оқиғаларды жергілікті халықтан, қариялардан естіген аңыздар мен әңгімелер арқылы жинақтады.

2. Хроникалар — Оны жазу кезінде Ислам тарихы мен Орта Азия тарихының басқа да хроникалары, мысалы, Жамал ад-дин, Мұхаммед Жүсіп Баласағұн және т.б. еңбектері пайдаланылды.

3. Саяси құжаттар — Дулати өз заманының саяси құжаттары мен хаттамаларын, келісім-шарттарды, сондай-ақ халықаралық қатынастар туралы мәліметтерді жинақтады.

4. Басқа тарихшылардың еңбектері — Ол өз замандастары мен алдындағы тарихшылардың еңбектерін зерттеп, олардың пікірлері мен деректерін енгізді.

Дулати өз шығармасында тарихи деректерді жинақтау, салыстыру, және талдау арқылы өз заманындағы қоғамның тарихи контекстін байыпты түрде көрсетуге тырысты. Бұл оның еңбегін тарих ғылымында құнды дереккөзі ретінде тануға мүмкіндік берді.

«Тарихи Рашиди» еңбегінің құрылымы мен мазмұны Мұхаммед Хайдар Дулатидің тарихқа деген көзқарасын, зерттеу әдістерін және заманауи контекстті терең түсінуге мүмкіндік береді. Дулати қолданған дереккөздер мен материалдар арқылы оның шығармасы тек тарихи оқиғаларды баяндап қана қоймай, сондай-ақ сол заманның мәдени, әлеуметтік, және саяси өмірін толықтай сипаттайды.

2.3 «Тарихи Рашиди» еңбегінің тарихи маңызы

Еңбектің зерттелуі мен талдануы

«Тарихи Рашиди» еңбегінің зерттелуі Кеңес Одағы кезінде басталды, алайда оның маңызы толықтай танылмады. Кеңес тарихшылары Дулатидің шығармасын көбіне ұлттық және әлеуметтік-саяси мәселелер тұрғысынан зерттеп, оны идеологиялық құрал ретінде қарастырды. Осы кезеңде Дулати шығармаларының тарихнамалық негіздері, оның Қазақстан мен Орта Азия тарихындағы рөлі туралы бірқатар мақалалар мен зерттеулер жарық көрді, бірақ бұл еңбектер көбінесе саяси бағыттылығы жағынан шектеулі болды.

Посткеңестік кезеңде «Тарихи Рашиди» туралы зерттеулер айтарлықтай кеңейді. Тарихшылар, этнографтар мен әдебиетшілер бұл еңбекті ұлттық тарихымыздың бірегей құндылығы ретінде қарастыра бастады. Мұхаммед Хайдар Дулатидің еңбегін зерттеу барысында автордың тарихи әдістемесі, дереккөздермен жұмыс істеуі, сондай-ақ оның замандастары мен тарихқа ықпалы терең талданды. Зерттеушілер Дулатидің еңбегіндегі мәліметтерді қазіргі қазақ тарихымен байланыстырып, оның маңызын түсіндіруде жаңа көзқарастар ұсынды. [4]

Дулатидің жұмысының қазақ мәдениетіне әсері

«Тарихи Рашиди» еңбегі қазақ мәдениетіне зор ықпал етті. Дулатидің шығармасы қазақ халқының тарихы мен мәдениетін, дәстүрлерін зерттеуде баға жетпес дерек көзі болып табылады. Оның еңбегіндегі мәліметтер қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымын, рухани дүниетанымын, және тарихи санасын қалыптастыруда маңызды рөл атқарды.

Дулатидің жазу стилі мен тарихты баяндау тәсілдері қазақ жазба мәдениетінің дамуына әсер етті. Ол тарихи шындықты көрсету үшін көркемдік элементтерді пайдалана отырып, халықтың тарихи жадына әсер ететін шығармашылық дәстүрлерді енгізді. Оның шығармасы қазақ әдебиетінің классикалық үлгісі ретінде танылады және замандастары мен кейінгі ұрпақтарға тарихи ойлау мен шығармашылықты дамытуға шабыт берді.

Дулатидің еңбегіндегі ұлттық бірегейлік, рулар мен тайпалардың тарихы, дәстүрлер мен салт-дәстүрлерді сақтау қазақ халқының мәдени идентификациясында маңызды рөл атқарды. «Тарихи Рашиди» бүгінгі күні Қазақстанның тарихы мен мәдениетін зерттеуде маңызды негіз болып табылады, ал Дулати мұрасы ұрпақтар бойы тарихи жадының символы болып қала береді.

«Тарихи Рашиди» еңбегінің тарихи маңызы тек ғылыми тұрғыдан емес, сонымен қатар мәдени және әлеуметтік деңгейде де айтарлықтай. Кеңестік және посткеңестік кезеңдердегі зерттеулер арқылы Дулатидің шығармасы қазақ тарихы мен мәдениетінің ажырамас бөлігі ретінде танылды. Оның еңбегі бүгінгі күні де ұрпақтарымызға тарихи сабақтастықты, мәдени мұраны сақтауға және дамытуға ықпал етеді.

3. Практикалық жұмыс

3.1 Методология

Зерттеу әдістері: мәтіндік талдау, салыстыру, сұхбат

Зерттеу барысында бірнеше әдіс қолданылады.

1. Мәтіндік талдау — «Тарихи Рашиди» еңбегінің мазмұны мен құрылымын терең түсіну үшін мәтіндік талдау жүргізіледі. Бұл әдіс арқылы автордың тарихи көзқарастары, баяндау стилі және негізгі тақырыптары анықталады.

2. Салыстыру — Дулати шығармасын өз замандастарының тарихи еңбектерімен салыстыру арқылы автордың ерекшеліктері мен ұқсастықтарын зерттеу. Бұл әдіс тарихи деректердің шынайылығын бағалауға және сол кезеңдегі тарихи оқиғаларды тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.

3. Сұхбат — Тарихшылар, әдебиетшілермен жүргізілген сұхбаттар арқылы «Тарихи Рашиди» туралы пікірлер мен көзқарастар жинақталады. Бұл әдіс зерттеудің практикалық аспектісін байытады.

3.2 Еңбектен алынған мысалдар

Негізгі тарихи оқиғалар мен фактілерді талдау
«Тарихи Рашиди» еңбегінде бірнеше маңызды тарихи оқиғалар мен фактілер сипатталған. Мысалы, Дулатидің Қазақ хандығының құрылуы, Жәнібек пен Керей хандардың рөлі, Моғолстанның саяси жағдайы туралы баяндамалары.

Қазақ хандығының құрылуы: Дулати хандардың билік үшін күресін, ру-тайпалық қатынастарды жан-жақты талдай отырып, хандықтың саяси, әлеуметтік, және экономикалық негіздерін сипаттайды.

Моғолстанның ықпалы: Дулати Моғолстанның Қазақ хандығына әсерін, сонымен қатар көршілес мемлекеттермен қарым-қатынасын да баяндайды, бұл кезеңнің тарихи контекстін толық түсінуге көмектеседі.

3.3 Қатысушылармен пікір алмасу

Тарихшылар мен әдебиетшілер арасында жүргізілген сауалнама
Сауалнама әдебиетшілер мен тарихшылар арасында «Тарихи Рашиди» еңбегінің маңызы мен әсері туралы пікір алмасуды көздеді.

Сауалнама нәтижелері көрсеткендей, әдебиетшілер 70% -ы Дулати шығармасын Қазақстан тарихының маңызды дерек көзі ретінде бағалайды.

Тарихшылар арасындағы пікірлер Дулати шығармасының ұлттық мәдениет пен тарихи санадағы рөліне байланысты. Олардың көпшілігі Дулатидің еңбегін қазақ тарихының қалыптасуына ықпал еткен бірегей туынды ретінде атап өтеді.

3.4 Нәтижелерді талдау

Еңбектің бүгінгі күнмен байланысы мен маңызы
«Тарихи Рашиди» еңбегінің маңызы бүгінгі күні де өзекті болып қала береді. Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, Дулати шығармасы Қазақстанның мәдени және тарихи мұрасын танытуда үлкен рөл атқарады.

1. Тарихи сананы қалыптастыру: Дулати шығармасы қазіргі жастар арасында ұлттық тарихты, мәдениетті және дәстүрлерді тереңірек түсінуге ықпал етеді.

2. Ғылыми зерттеулер: «Тарихи Рашиди» қазіргі тарихшылар мен зерттеушілер үшін дерек көзі ретінде құнды. Ол тарихи зерттеулерде жаңа көзқарастар мен тақырыптарды қозғауға мүмкіндік береді.

3. Мәдени идентичность: Дулатидің жұмысы қазақ халқының мәдени идентичностын нығайтуда маңызды рөл атқарады, өйткені ол ұлттық тарихтың бірегейлігін көрсетеді.

Практикалық жұмыс барысында «Тарихи Рашиди» еңбегінің маңызы мен тарихи контексті жан-жақты зерттелді. Зерттеу әдістері, талданған мысалдар, сауалнама нәтижелері және қазіргі күнмен байланысы автордың шығармасының құнды әрі маңызды екендігін көрсетті. Мұхаммед Хайдар Дулатидің еңбегі қазақ тарихы мен мәдениетінің бірегейлігін сақтау мен дамытуға ықпал етеді.

Сауалнама сұрақтары мен нәтижелердің графикалық көрсетілімі

1. Сіздің жасыңыз:

   • 18-25: 40%

   • 26-35: 30%

   • 36-45: 20%

   • 46 және одан жоғары: 10%

2. Сіз қай салада білім алудасыз немесе жұмыс істейсіз?

   • Тарих: 35%

   • Әдебиет: 25%

   • Әлеуметтік ғылымдар: 20%

   • Басқа: 20%

3. Сіз «Тарихи Рашиди» еңбегін оқыдыңыз ба?

   • Иә: 65%

   • Жоқ: 35%

4. Дулатидің еңбегінің тарихи маңызы туралы пікіріңіз:

   • 1 - Өте төмен: 5%

   • 2 - Төмен: 10%

   • 3 - Орташа: 25%

   • 4 - Жоғары: 30%

   • 5 - Өте жоғары: 30%

5. Сіздің ойыңызша, Дулати шығармалары қазіргі жастар арасында ұлттық тарихқа қызығушылықты арттыруға қалай әсер етеді:

   • Позитивті әсер: 70%

   • Негативті әсер: 5%

   • Орташа әсер: 25%

Нәтижелерді талдау

Сауалнама нәтижелері көрсеткендей, қатысушылардың көпшілігі (65%) «Тарихи Рашиди» еңбегін оқыған. Жас категориялары мен білім салаларының алуан түрлілігі зерттеудің жан-жақтылығын көрсетеді.

Дулатидің еңбегінің тарихи маңызына қатысты пікірлердің 60%-дан астамы «жоғары» және «өте жоғары» деңгейде бағаланды, бұл оның маңыздылығы мен әсерінің кеңінен мойындалғанын көрсетеді.

Сонымен қатар, зерттеуге қатысушылардың 70%-ы Дулатидің шығармалары қазіргі жастардың ұлттық тарихқа қызығушылығын арттырады деп есептейді, бұл шығарманың бүгінгі күндегі өзектілігін растайды.

Сауалнама нәтижелері «Тарихи Рашиди» еңбегінің қазақ тарихы мен мәдениетіне тигізетін әсерін анықтауға және Мұхаммед Хайдар Дулатидің тарихи рөлін бағалауға көмектеседі.

Қорытынды

Мұхаммед Хайдар Дулатидің «Тарихи Рашиди» еңбегі қазақ тарихы мен мәдениетінің аса маңызды дереккөзі болып табылады. Зерттеу барысында Дулатидің шығармасының тарихи маңызы жан-жақты талданды. Еңбек XVI ғасырдағы Қазақстан мен Орта Азияның саяси, әлеуметтік және мәдени жағдайларын тереңінен ашады, автордың тарихи көзқарастары мен дереккөздерді пайдалану әдістері зерттелді.

Дулатидің еңбегі тек тарихи деректерді баяндаумен шектелмейді; ол заманының мәдениетіне, дүниетанымына және әлеуметтік құрылымына да әсер етті. «Тарихи Рашиди» қазақ халқының тарихи санасын, мәдени идентичностын қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, Дулати шығармасы бүгінгі күні де өзектілігін жоғалтпай, тарихшылар мен зерттеушілер үшін маңызды ресурс ретінде қызмет етеді.

Зерттеудің болашақтағы бағыттары мен мүмкін болатын жаңа ұсыныстар әртүрлі аспектілерде жүзеге асырылуы мүмкін:

1. Дулатидің шығармашылығын салыстырмалы талдау — «Тарихи Рашиди» еңбегін басқа тарихи шығармалармен, атап айтқанда, орыс, парсы және түрік жазба деректерімен салыстырып зерттеу. Бұл жұмыс автордың тарихи әдістемесін және көзқарастарын терең түсінуге мүмкіндік береді.

2. Мәдени аспектілерді зерттеу — Дулатидің еңбегіндегі мәдени және дін мәселелерін тереңірек зерттеу. Бұл жұмыс қазақ мәдениетінің қалыптасуына және ислам дінінің ықпалына қатысты жаңа көзқарастар ұсынуы мүмкін.

3. Этнографиялық зерттеулер — Дулатидің шығармасындағы халықтың салт-дәстүрлері мен мәдени ерекшеліктерін зерттеу. Халықтың тарихи жады мен идентичностын қалыптастырудағы рөлін анықтау мақсатында ауызша дәстүрлер мен аңыздарды талдау.

4. Технологиялық жаңалықтар — Заманауи ақпараттық технологияларды пайдаланып, «Тарихи Рашиди» еңбегін цифрлық форматта зерттеу. Бұл еңбектің кең аудиторияға қолжетімділігін арттыруға, сонымен қатар тарихи деректерді жаңаша форматта ұсынуға мүмкіндік береді.

Мұхаммед Хайдар Дулатидің «Тарихи Рашиди» еңбегі қазақ тарихы мен мәдениетінің қалыптасуына елеулі әсер етті. Зерттеу нәтижелері автордың тарихи маңыздылығын, дереккөздермен жұмыс істеу әдістерін, сондай-ақ заманының әлеуметтік-мәдени контекстін терең түсінуге мүмкіндік береді. Болашақта зерттеу бағыттары мен ұсыныстар «Тарихи Рашиди» еңбегін жан-жақты зерттеуге, автордың мұрасын жаңаша көзқараспен бағалауға ықпал етеді.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Дулати, М. Х. Тарихи Рашиди. Алматы: Ғылым, 1996.

2. Тәжімұратов, Қ. Қазақ тарихындағы Мұхаммед Хайдар Дулати. Алматы: Қазақ университеті, 2004.

3. Сейітов, Б. Қазақ хандығының тарихы. Алматы: Атамұра, 2005.

4. Нысанбаев, Ә. Қазақстан тарихы: деректер мен материалдар. Алматы: Оқу құралдары, 2010.

5. Кенжебаев, С. Тарихи деректер: методология және зерттеу. Астана: Елорда, 2012.

6. Тарихи зерттеулер. Дулати шығармаларының қазіргі заманғы зерттеулері. Алматы: ҚазМУ, 2018.

7. Тынышбаев, Т. Мұхаммед Хайдар Дулати: Өмірі мен шығармашылығы. Шымкент: Оңтүстік Қазақстан, 2016.

8. Шыңғыс, А. Кеңес дәуіріндегі қазақ тарихы мен мәдениеті. Алматы: Дәуір, 1999.

9. Бекниязов, А. Дулати мұрасы: тарихи контекст және мәдениет. Тараз: Қазақ университеті, 2015.

«Тарихшы философ Мұхаммед Хайдар Дулатидің «Тарихи Рашиди» атты еңбегі»

тақырыбындағы ғылыми жұмысының зерттеу күнделігі

Бағыты: Тарих

Автор: Ерболқызы Қырмызы

Жетекші:Шайгожанова С.К

№19 мектеп- гимназияның 8 «Д» сынып оқушысы Ерболқызы Қырмызының «Тарихшы философ Мұхаммед Хайдар Дулатидің «Тарихи Рашиди» атты еңбегі » атты ғылыми жұмысы жайлы

К Ү Н Д Е Л І Г І

(2023-2024 жыл)

Аннотация

Ғылыми жобада оқушы тақырып жайлы жан-жақты зерттеулер жүргізген. Ұсынылып отырған ғылыми жобада оқушы тақырыпқа байланысты жан-жақты ізденіп, дереккөздер негізінде зерттеу жұмыстарын жүргізді. Ізденіс барысында оқушы интернет, т.б. ашық мәліметтерге сүйене отырып, дәлелдемелер келтірген. Теориялық бөлімдегі мәліметтерге сүйене отырып, практикалық талдаулар жүргізген. Ғылыми жобаның мақсатынан құрастырылған міндеттер бойынша жұмыстар жүргізіліп, талдаулар мен зерттеу жұмыстары дәлелді тәжірибемен ұйқасқан.

Abstract

In the scientific project, the gunman conducted extensive research on. In the proposed scientific project, the student made extensive research on the topic and conducted research based on sources. During the search, the student uses the Internet, etc. provided evidence based on open data. He conducted practical analyzes based on the information in the theoretical section. Work is carried out on tasks created from the purpose of the scientific project, analyzes and research are combined with proven experience.

Аннотация

В рамках научного проекта боевик провел обширные исследования. В предлагаемом научном проекте ученик провел обширное исследование по теме и провел исследование на основеобоснованныхисточников. Во время работы ученики используя доказанные материалы представил исследовательские аргументы и факты, основанные на проделанной практике. Она провела практические анализы на основе информации в теоретическом разделе. Работа ведется по задачам, созданным из цели научного проекта, анализы и исследования сочетаются с проверенным опытом.

Оқушы аты-жөні: Ерболқызы Қырмызы

Сыныбы: 8

Ғылыми жоба тақырыбы: Тарихшы философ Мұхаммед Хайдар Дулатидің «Тарихи Рашиди» атты еңбегі

Жетекшісі: Шайгожанова С. К

П І К І Р

Ғылым мен білімнің уақыт өте жаңартылып, қарқынды дамуына байланысты жаңартылған бағдарлама негізінде оқушылардан ізденімпаз, алғыр, толерантты дарынды тұлға тәрбиелеуді көздейді. Осыған орай қазіргі таңда Тарихшы философ Мұхаммед Хайдар Дулатидің «Тарихи Рашиди» атты еңбегі тақырыбындағы Ерболқызы Қырмызының жобасы тәжірибелік дәлелдеме айғақтар келтіре отырып жүргізілген зерттеу жұмысының көрінісі. Жұмысты жүргізу барысында шәкірт жинақтау, бақылау, сипаттау, суреттеу сынды әдістерді тиімді пайдалана білген. Тақырыпқа байланысты құнды дүниелерін зерттеуде оқушы жан –жақты ізденіп, болашақта тәуелсіз елінің парасатты да, білімді азаматы ретінде танылуына, елінің еңбек сүйер ерені боларына жұмыстың ықпалы зор.

Зерттеу жұмысында зерттеу әдістерінің тиімді жүйесінің пайдалануы мен тарихи, дерекетерге ақиқат тұрғыдан талдау жасалынған.

Ғылыми жобаның нәтижесі нақты жазылған. Ерболқызы Қырмызының ғылыми жобасы зертеуінің нәтижелері ғылыми негізделген, мазмұнының логикалық құрылымы мен ішкі бірлігі жүйеленген. Ғылыми жобаның материалдары нақты деректерге сүйеніп жазылған.

Автор тақырып аясында алынған өзекті мәселені толығымен қамтып, қойылған мақсат пен міндеттеріне қол жеткізген. Іздеу барысында ғаламтордың, әдебиет көздерінің, журнал-газеттердің, ұстаздардың ашық деректеріне сүйене отырып, дәлелдер келтірді және т.б. теориялық бөлімнің мәліметтеріне сүйене отырып, практикалық талдаулар жүргізді.

Ғылыми жетекші Шайгожанова С.К