Дауыссыз дыбыстардың түрлері

Қазақ тілі

Уақыты:

Кабинет:

Мұғалім:

Сабақтың атауы

Дауыссыз дыбыстардың түрлері

Сілтеме

Қазақ тілі оқулығының әдістемесі

Сабақтың жабдығы

 Оқулық, құстар суреттері, дауыссыз дыбыстар жазылған плакат, сөзжұмбақ.

Жалпы мақсаттар

білімділігі: оқушыларды дауыссыз дыбыстардың түрлерімен таныстыру, мәтінді түсініп оқуға, дыбыстарды ажырата білуге үйрету;
дамытушылығы: оқушылардың сөздік қорын байыту, сөйлеу тілін дамыту, сабаққа ынта-ықыласын арттыру;
тәрбиелілігі: оқушыларды жылдам ойлауға, әдемі сөйлеуге, сауатты көркем жазуға, зейінді, ұқыпты болуға баулу.

Оқыту  нәтижесі

Топқа бөлу

Жігіттің үш жұрты бар. Сол бойынша топқа бөлу

Ынтымақтастық атмосферасы

Бір көжекке бір көжек
Келе қалды қонаққа,
Бес сәбізден бірден жеп,
Тойып алды тамаққа.
Айта қойшы алғырың
Қанша сәбіз барлығы?

Оқушылар есептеп,жауабын айтады

Үй тапсырмасын сұрау

Ю әрпінің жазылуы.
қосарлы дауысты дыбыс
Ю Сөзде йу дыбыстары естілгенімен, олардың орнына ю әрпі жазылады: еңкею, ою.
Сөздегі и әрпінен кейін у естілгенімен, ю әрпі жазылады: кию, қию.
Сөзжұмбақ шешу.
Көлденеңінен:
1. Ертеңгілік жаттығудан кейін, денені дымқыл сүлгімен сүртіп, салқын суды (құю) керек.
2. Ертемен тұрғанда, төсек-орынды (жию) керек.
Тігінен:
3. Кешкілікте аяқ киіміңді тазалап (қою) керек.
4. Отанды (сүю) керек.

Мағынаны тану

Мәтінді тізбектеп оқу

Сұрақ-жауап:
- Қазақ тілінде неше дыбыс, неше әріп бар? (40 дыбыс, 42 әріп)
- Дыбыстар нешеге бөлінеді? (дауысты және дауыссыз)
- Дауысты дыбыс нешеге бөлінеді? (жуан және жіңішке)
- Дауыссыз дыбыстар нешеге бөлінеді? (қатаң, ұяң, үнді)

Бүгінгі сабағымызда «Дауыссыз дыбыстардың түрлерімен» танысамыз. (түсіндіру)
Айтқанда ауа кедергіге ұшырап шығатын дыбыстар дауыссыз дыбыстар деп аталады. Сөйтіп, дауыссыз дыбыстарда дауыс болмайды, олар үн мен салдырдан немесе тек салдырдан тұрады.

Қазақ тілінде 26 дауыссыз дыбыс бар. Олар: б, в, г, ғ, д, ж, з, й, к, қ, л, м, н, ң, п, р, с, т, у, ф, х, һ, ц, ч, ш, щ.
Дауысты дыбыстан кейін айтылғанда, у дыбысы дауыссыз болып келеді: бауыр, ауыр, жауын, әуре т. б. Дауысты дыбыстар буын кұрайды да, дауыссыз дыбыстар өз беттерімен буын құрай алмайды. Сондықтан сөзде қанша дауысты болса, сонша буын болады. Берілген сөздер буынға былай бөлінеді: ба-уыр, а-уыр, жа-уын, әу-ре. Бұл сөздердегі у буын кұрай алмай тұр.
Дауыссыз дыбыстар үш жақты жіктеледі.
Қатаң дауыссыздар: к, қ, п, ф, с, т, х, ц, ч, ш, щ, һ. Қатаң дауыссыздарда ешбір үн болмайды тек салдырдан тұрады.
Ұяң дауыссыз: б, в, г, ғ, д, ж, з. Ұяң дауыссыздарда үн аз болады да, салдыр басым болады.
Үнді (сонор) дауыссыздар: р, л, м, н, ң, й, у. Үнді дауыссыздарда үн басым болса да, салдыр аз болып келеді.

Дәптермен жұмыс.
1-жаттығу. Құстардың атын көшіріп жазу. Дауыссыз дыбыстардың астын сызу.
Тырна, қырғауыл, бүркіт, бөдене, сұңқар, шүрегей, тауық, сауысқан.

Оқулықпен жұмыс.
2-жаттығу. Мәтінді түсініп оқу.
Ұя.
Ұя – құстың жұмыртқалап, балапан басатын орны. Ұяның түрі көп. Әр құс ұясын өзінше салады. Қарға ұясын ұсақ бұтақтардан жасайды. Қарлығаш ұясын саз және шөп-шаламмен тұрғызады. Ал аққу еш уақытта ыстық жерде ұя тұрғызбайды.

Тапсырма: Қарамен жазылған сөздерден дауыссыз дыбыстарды тауып, оларды бөлінуіне қарай топтап жазу.
Қатаң: п, т.
Ұяң: б, ж, д, ғ, з.
Үнді: л, н, й, р.

Сергіту сәті

Екі балапан тұр,
Екі балалапан отыр.
Шатаспай тез ойлансақ,
Тура тауып атасақ,
Тұрғаны бар, отырған–
Барлығы қанша балапан?

Төменде үш қаз ұшады,
Үшеуі бұлтты құшады,
Өзеннен көрдік екеуін.
Айтқын, қаз нешеу екенін?

Ой толғаныс

” Отбасымыз» тақырыбы бойынша тапсырмалармен жұмыс.
1. тапсырма. Сурет бойынша отбасы мүшелерін атау.
1. Сурет бойынше көрсете отырып, отбасы мүшелерін атайды. Оқушылар қайталап отырады.
2. Мұғалім отбасы мүшелерін татйды, оқушылар тізбектеп қайталайды.
Ата, әже, әке, шеше.
2 - тапсырма.
1 - тапсырмадағы сурет бойынша сөйлеп үйрену.
Отбасы мүшелерін суреттен көрсете отырып оқимын, оқушылар зейін қойып тыңдап отырады.
2 - Отбасы мүшелерін көрсете отырып атаймын, оқушылар қайталайды.
Мынау – ата. Мынау - әке.
Мынау – әже. Мынау – шеше.
Мынау - мен.
3. Оқушылар кезекпен отбасы мүшелерін атайды.

Ой толғаныс

3-жаттығу. Өлеңді мәнерлеп оқу.
Аққулар.
Әй, аққулар, аққулар,
Күз алыс па, жуық па?
Неге қанат қақтыңдар,
Көлдің суы суық па?

Тапсырма: Қарамен жазылған сөздерге дыбыстық талдау жаса.
Аққулар-үш буын, жеті әріп, жеті дыбыс.
а-дауысты, жуан;
қ-дауыссыз, қатаң;
қ-дауыссыз, қатаң;
у-дауысты, жуан;
л-дауыссыз, үнді;
а-дауысты; жуан;
р-дауыссыз, үнді.

қанат-екі буын, бес әріп, бес дыбыс.

қ-дауыссыз, қатаң;
а-дауысты; жуан;
н-дауыссыз, үнді;
а-дауысты; жуан;
т-дауыссыз, қатаң.

суық-екі буын, төрт әріп, төрт дыбыс.
с-дауыссыз, қатаң;
у-дауысты; жуан;
ы-дауысты; жуан;
қ-дауыссыз, қатаң.
Ой қозғау.
- Күзде құстардың тіршілігіндегі қандай өзгерістер болады?
Жыл құстарын ата.

Өз бетімен жұмыс.
4-жаттығу. Жаңылтпашты жатқа айту.
Ақ қыс, қағаз, аққу ақ,
Ақ тіс, ақ бу, ақ бұлақ.
Аппақ дейін, ақ дейін,
Ақ емес, бірақ ақтиін.

 Үй тапсырмасын беру бағалау.

Оқушыларды жұлдызшалар арқылы бағалау,4-ж