Диктанттың түрлері

Оқушыларға сауатты да өз ойын жазбаша жүйелі бере білуге дағдылндыратын жаттығу жұмыстанының бірі диктант жаздыру болып табылады. Негізгі мақсаттың бірі – дұрыс жазуды , яғни орфографияны үретуді көздейді. Екіншің мақсаты оқушылардың грамматмкалық ережені саналы меңгеру дағдысын тексереді, білімін сынайды.

Мектепте диктант жаздыру мақсатына қарай үйрету диктанты, және бақылау диктанты деп екі топқа бөлінеді. Ұйрету диктанты жаңа грамматикалық материалды терең меңгерту мақсатын көздейді. Бұған диктанттың мына түрлерін жатқызуға болады. Атап айтқанда: көру диктанты, шығармашылық диктант, ерікті диктант, , сөздік диктант, графикалықь диктант, үндемес диктант, тнерме диктант, т.б.. Ал, бақылау диктанты білім сынау, өтілген материалды оқушының қай деңгейде меңгергендігін білу мақсатында жүргізіледі де, қорытынды жасалады. Сондықтан диктант мазмұны мен мақсаты оны жүргізу долдарына да байлданысты болмақ. Мәселен, үйрету диктантының жүргізу жолына келелік.

Көру диктанты. Диктант оқушылардың көру , есте сақтау, тану қабілеттерін дамыту мақсатымен жүргізіледі. Көру диктантына жазылуы қиын термин сөздер, сөз тіркестері мақал-мәтелдер, жаңлытпаштар, жұмбақщтар, жаттауға берілген өлеңдерді де алуға болады.

Мұғалім диктант мәтінін интерактив тақтаға неиесе үлкен қағазға әсем етіп жазып қояды. Сабақ басталысымен мұғалім дауыстап оқыпшығып, жазылуы қиын сөздерді талдайды. Оның ағынасын түсіндіреді.

Оқушылардың көру диктант мәтінін толық жаттап алуына уақыт бөлінеді.(Мәтіннің ауыр-жеңілдігіне байланыстыуақыттың мөлшерін мұғалімнің өзі белгілейді. Алайда 7-8 минуттан аспауы керек). Содан соң тақтадағы мәтінді жауып қойып, балаларға есте қалғандарын дәптерлеріне жаздыруды тапсыралы.

Жатқа жазу диктанты. Оқушылар үйде жаттап келген өлеңін, жұмбқ-жаңылтпашн, атақты абыздардың өсиеттерің, мақал-мітелдерді сыныпта естеріне қайта жңғыртып, өз беттерңнше дәптерлеріне жазады.

Бұл диктанттың мақсаты – оқушылардың жаттаған мәтіндерінің мазмұны мен мағынасын білдіріп қана қоймай, оның жазылуына, тыныс белгілеріне мән бере отырып, есте сақтау дағдысын қалыптастыру.

Сөздік диктанты.Бұл диктанттыңтмақсаты – сөзбмағынасын ұғындыру болып табылады.Сөздік диктантын жүргізу үшін мұғалім бірнеше тәсілді (көру, түсіндіру, т.б.) қолданады.Сондай-ақ сөздік диктантын сабақ бараысында 5-8минут уақыт бөліп өткізуге болады. Мұғалым бірнеше сөз беріп, (керуен, қиял, мәтін, мейман, ьт.б.) бұларды түсіндірме сөздікті пайдалана отырып беретін мағынасынтсіндіріп жаздыру.

Үндемес диктант. Мұғалім диктант барысында әр түлді заттардың суреттерін көрсетіп отырады. Ал оқушылар заттың аттарын қағазға түсіреді. Егер мұғалім бір ғана затты көрсете беруі мүмкін. Мысалы, жылқының суретін. Оқушы лар оны қайта көрсеткен сайын жылқының жас ерекшелігіне, ұрғашы

-еркегінебайланыстыаттарын жазып отыруы тиіс (тай, құлын, құлыншақ, тай, құнан, дөнен, т.б. ). Жылқы жайлыатауларды кім көп білсе, сол оқушы жеңімпазаталады.

Терме диктант. Бұл диктант белгілі бір орфографиялық ережеге сай сөздер мен сөз тіркестерінтеріп жазуға байланысты жұргізіледі.

Терме диктанты кез-келген ереже, аиле, анықтамаға байланысты. Оның пайдасы оқкшыларға мәтін ішінен өтілген материалдардың өзіне қажетті сөздерді баба білуге үйретеді.Мәселен, қос сөздер өтілді дейік, мұғалім ұсынған мәтіннің ішінен қос сөздерді тауып, оқуылар дәптерлеріне жазуы тиіс.

Швғармашылық диктант. Бұл диктант – оқушылырдың өз бетінше жұмыс істеуге дағдыландыру үшін өте тиімді әдіс. Аталмыш диктантты мұғалім оқушылардң өз бетінше жазған жұмыстарында кате жібермеуге, өз ойларын жүзеге асыруға, қате жібермеуге дағдыландырады.Мысалы, мұғалім оқушыларға бірнеше қос сөздер (қап-қара, ақыл-ес, жал-құйрық,әке-шеше, т.б.) ұсынып, берілген қос сөздерді пайдаланып, сөйлем құратқызуы мүмкін.

Графикалық диктант. 1-сынып оқушыларымен сауат ашудың алғашқы кезеңінен бастап графикалық диктант жүргізуге болады.

Мұндағы қойылатын мақсат:

1.Әліппеге даярлық кезінде оқушылардың үйренген сөз, сөйлем, дыбыс, буын, туралы ұғымын тереңдету.

2. Оқушылардың есіту, көру, қабылдау дағдыларын дамыту,

.3. Морфологиялық, синтаксистік білім дағдыларын (сөздің бас әріппен жазылуын, хабарлы, сұраулы, лепті сөйлемдер және олардың тыныс белгілерін) практикалық жолмен ауызша түсіндіру, оны орындап, меңгерту.

Графикалық диктантты жүргізудің тәртібі мына төмендегідей.

1.Мұғалім ауызша қысқа-қысқа сөйлемдерді дауыстап оқиды. Оқушылар зейін қоя тыңдап, әр сөйлемді көлденең бір сызықпен белгілеп отырады.

Мысалы, «Балалар сыныпқа кірді». Осы сөйлем бойынша, оқушылар үш сызық сызалы. ---- --- -----

2. Бұл жаттығу меңгерілген соң. Одан күрделірек екінші сатысына көшуге болады. Мұнда әрбір хабарлы сөйлем біткен соң нүкте қоюды меңгертуге арналған жаттығулар жүргізіледі.

Мысалы, «Болат - оқушы. Ол жақсы оқиды» деп мұғалім оқыған кезде, оқушылар бірінші сөйлемге екі көлденең сызықша, екінші сөйлемге үш көлденең сызықша сызып, әрқайсысының соңына нүкте қоюлары тиіс.

Жаттығудың келесі сатысында мұғалім оқушыларға сөйлемде неше сөз барын ажырата білуді және олрдың әрқайсысын жеке-жеке дөңгенлектеп сызып көретуді талап етеді.

Мысалы, Сыныбымыз таза. Бөлме өте биік, Сыныбымыздың төрт керезесі бар. Міні, мұнда оқушылар үш сөйлем бар екендігін, бірінші сөйлемде 2 сөз, екіншісінде 3 сөз, үшіншісінде 4 сөз бар екенін айырып, графикалық жолмен сызып беруі тиіс. Оқушылардың жұмысы былай орындалады.

Оо. 

Ооо.

оооо.

Жоғарыдағы жұмысты хат танытудың келесі кезеңінде күрделендіре түсеміз. Енді сөйлемнің бірінші сөзі және сөйлемдегі кісі аттары да бас әріппен жазылатыны, оны жазып көрсетудің жолдары түсіндіріледі.

Мысалы, Қоңырау соғылды. Мұғалім сыныпқа кірді. Мұғалімнің ауызша айтылған сөздерін оқушылар былай бейнелеуі тиіс.

0 о. 0 о о. Немесе ...... ..... . ..... ...... ...... .

Бүгін сыныпта Жомарт кезекші. 0 о 0 о. немесе .... .... .... .... .

Жұмыстың көрсетілген түрлеріне оқушылардың дағдылануы жетілген соң, жай сөйлемнің басқа да түрлерін ажырата білуге, олардың тыныс белгілерін дұрыс қоюға жаттығады.

Мысалы, Бұл не? Бұл- тауық балапаны. Ура, ура! Мұны балалар графикалық жолмен былайша белгілейді. 0 о? 0 - о о. 0, о! немесе

.... ....? .... ... .... . ...., ....!

Бұлай белгілеуге дағдыланған соң, жұмысты бұдан да күрделендіріп, енді сөйлем, сөз, буын, әріп барлығын қамтып графикалық диктант жаздыруға болады.Енді мұнда сөйлемдегі сөздерді тік төрт бұрыштап белгілеп жазу үйретіледі.

Мысалы, сөйлем схемасы.

Гүлжан су әкелді.

Сөз схемасы.

Ата. Әже. Көке.

Буын схемасы

Сара, алма, ара, ту.

Әріп схемасы,

Шана, ала, бала.

Бақылау диктанты. Бұл диктанттың мақсаты – оқушылардың тіл материалдарын қандай дәредеде меңгенгенін және сауаттлық деңгейін анықтау. Бақылау диктантын жүргізу үшін мұғалім күні бұрын жазылатын диктанттың тақырыбы бойынша материалдарды қайталау тапсырады. Сол бойынша жаттығу жұмыстары жүргізіледі. Қайталауға тиісті ережелерді береді. Олардың орындалу барысын үнемі қадағалап отырады. Түсініксіз немесе шала қабылданған материалдар сыныпта қайта талқыланып, оқушы біліміндегі ақау түзетіледі.Мұндай дайындық жұмыстары бақылау диктантының сапалы өтуіне әсерін тигізеді.

Бақылау диктантында көбірек жіберілген қателерге байланысты материал арнаулы сабақ өткізіліп, қайта еске түсірілуі тиіс. Сонда ғана жұмыс нәтижелі болмақ.

Диктантты бағалау критерийлері

«5»- қатесі мүлде жоқ, таза, барлық каллиграфиялық талаптарға сайжұмысқа қойылады.

«4» - а) 1 еміле, 1 тыныс белгісі қатесі жіберілсе;

ә) 1 еміле, 2 тыныс белгісі қателері болса, жұмыс таза орындалса қойылады.

«3» - а) 3 еміле, 2-3 тыныс белгісі;

ә) 4 еміле, 2 тыныс белгісі;

б) 5 еміле, 1 тыныс белгісі қателері жіберілген жұмысқа қойылады.

«2» - 6-7 қатеден асқан жұмысқа қойылады.

Мұғалім диктантты тексергенде мынаны ескерген жөн

• Бір сөзден жіберген қате бірнеше рет қайталанса 1 қате болып есептеледі.

• Бір ережеге байланысты әр түрсі сөздерд жіберілген қателердің әрқайсысы бір қате болып есептеледі.

• Сасымал кезінде сөздің бұрынғы жолда қайталанып келсе, сондай-ақ жіберілген мынандай қателер есепке алынбайды:

а) өтілмеген орфограммалар мен тыныс белгілер болсап;

ә) сөйлем соңына нүкте қойылмай бірақ келесі сөйлемді бас әріппен жазса, қатегеи есепртелмейді.

Қате болып есептелмейді

1. Сөздерді жазудағы емлелік ережелердің бұзылкы, әріп тастап кету, әріптердің орнын ауыстыру немесе артық әріп жазып қою.

Әр сынып бойынша диктант санының мөлшері

Оқушылардың сауаттылығын есепке алып, білімін бағалау үшін оқу жылының басы мен соңында және бір тоқсанда жүргізілетін бақылау диктанттарының сөз саны мынадай нормалала белгілнеді.

Бірінші сыныпта -15 – 20 сөз.

Екінші сыныпта - 25-30 сөз.

Үшінші сыныпта – 35-50 сөз.

Төртінші сыныпта – 55-70 сөз

Диктант мәтініне қойылатын талаптар

Тіл сабақтарын оқытудың дидактикалық материалдары ана тілінің әдеби үлгілерінен алынады. Сондықтан қазақ тілінің мектепте білім берудің аса жауапты кезеңі – оқушыны сауатты жазуға жаттықтыратын диктант мәтіндерін таңдай білу.

Диктант мәтіндерін сұрыптауда мынадай талаптар қойылады.

1. Диктант мәтіндері ойдан шығарылған сөйлемдерден құрыла салмай, мүмкін болғнынша көркем әдебиет үлгілерінен терілген сөз, сөз тіркестері, сөйлемдер, көркем үзінділер болғаны тиімді. Олардың мазмұны терең болып, жеткіншектерге дұрыс тәрбие беру мақсаты көзделуі керек.

2. Әрбір мысал, әңгіме, өлеңдер, яғни диктант мәтіндері тіл (стиль) жағынан мүлтіксіз, әдеби норманы ұстауы тиіс. Сонда ғана ол баланы әдеби тілдің жүйесін меңгертуге, сөздік қорын байытуға септігін тигізеді. Мұнда оқушыға грамматикадан, орфографиядан, пунктуациядан, т.б. білім беру кезінде тіл мәдениетін де арттыру басты нысана болады.

3. Диктант мәтіндері игерілген материалдармен байланысты болып, өтілген теориялық білімін практикада қолдана білу дағдыларын қалыптастыруға ықпал жасауы тиіс.

4. Диктант мәтіндері оқушылардың жас ерекшеліктеріне, түсіну қабілетіне сай таңдалады. Мазмұны қызық та тартымды болып, оқушылардың ойлау қабілетін дамытатындай болуы тиіс.

5. Диктант жұмыстарын жүргізудің білімдік мәні болуы тиіс, яғный сапалы білім мен берік дағды беру көзделеді. Ол үшін оқушыларға дайын ережелерді құрғақ жаттап, еске түсіру ғана мақсат етілмей, мүмкіндігінше грамматикалық, фонетикалық, орфографиялық қағидаларды белсенді түрде талдауға жетектеу қажет.

БІРІНШІ СЫНЫП

Сауат ашу және тіл дамыту

Әріп диктанты

1.Аа, Оо, Уу, й 2. О, о, о, О 3. А, а, О, о, А, о, а, О.

4. Л, л, л, Л, О, А. 5. А, У, У, А, й,й,У,у. 6. А,Л, а, у, у, й.

Буын диктанты

1.ал, ол, ой. 2. Ай, ла, уа буындарын жаздыру, дыбыстық талдау жасату.

Сөз диктанты

1. Ау, ауа, аула, ал. 21. Ай, айла, ой, ойлда, 3. Ал, ала, ал. Аула сөздерін жаздырып, буынға бөлдіру, талдау жасату.

Сөз диктанты

1. Ас, аса, асау, ақ. 2. Ат, ата, ақша, Ақат. 3. Апа, апақ, атақ, атақты, сөздерін жаздырып, буынға бөлдіру. Дыбыстық талдау жасату.

Сөйлем диктанты

Алау, ау ал. Сөйлемнің схемасын сызу.

Мысалы: ----. -- --.

Көру диктанты.
У,л,у,о,а,, А, Т, а, әріптерін тақтадан көшіру.

Шығармашылық диктант

1. Ау, ой, а, а, ла, лау, ла

2. Ау, Алуа, ал.

Берілген сөздерден сөйдем құрату. Алуа, ау ал.

Әріп диктанты

1. Н, ш, Н, ш, а, О, у, й, л.

2. Ш, С, о, О, с, а, А, л.

3. А, а, М, м, а, о, ғ, Ғ, н, о, л.

Буын диктанты

1. На, но, ша, шо, ла, лу. 2. Ала, нан, алмас, шаш, ашу.

2. Шаш, мол, мал, шала. 4. Су, асу, айша, Айман, ауа.

5.Саға, асу, аға, шашу.

Сөздерді буынға, буынды дыбысқа талдау.

Көру диктанты

Алмас, апйна, ойна, Айша, Айман, шашу.

Сөздерді тақтадан көшірту, буыеға бөлдіру.

Шығармашылық диктант

Ай, ой, Ай, мас, ман, ма, на.

Буындардан сөз құрату.

Үлгі: айна, ойна, Айман, Алмас.

Өздік диктант

Өтілген әріптерді (а, о, л, п, н, ш, е, м, з) жатқа жаздыру. Өтілген буындарды (ай, ош, ла, ло, лу, т.б.) жатқа жаздыру.

Шығармашылық диктант

Нан, Айша, ал.

Сөздерден сөйлем құрату.

Ескерту диктанты

Аға, нан ал. Анау – мал. Айман, ойна. Асан, су ал. Су мол. Айша, шашу шаш.

Сөйлемдерді тақтаға жазып, әр сөйлемдегі сөздердің бір-бірінен бөлек жазылатынын, сөйлем соңына нүкте (.) қойылатынын сұрақ-жауап әдісі бойынша пысықтау.Осы сөйлемдер игертілгеннен кейін бақылау диктанты етіп жаздыру. Сөйлмнің схемасын түсіру.

Үлгі: Аға, нан ал. ..., ... ..

Әріп диктанты

1. А, о, А, т, р, Р, л, ғ.

2. У, У, а, А, п, п, П, д, Д.

Буын диктанты

1. Па, по, да, до, та, то, ду, ағ.

Дауысты дыбыстарды бір, дауыссыз дыбыстарды екі рет сызу.

Сөздік диктанты

1. Он, от, ор, ана, ора, ара, тар, тор. 3. Ада, аш, оғаш.

2. Ата, аса, доп, аға, ала. 4. Апа, арпа, парта, дала.

Сөздерді тақтаға жазып, оның схемасын сыздыру.

Сөз схемасы

А ғаш, Шара, апа

Буын схемасы

Ш о-ра, да-ла, ал

Дыбыс схемасы

С амат, ара, ас

Сөйлем схемасы

С амат, ара ал , .

Сөйлемдегі сөз саны әр сөздегі буан, дыбыс санын анықтау. Сөйлем соңына (.) нүкте қойылатынын түсіндіру. Сөйлемнің бірінші сөзі бас әріптен басталады. Сөйлемдегі сөздердің график схемамсын сызып көрсету.

Көру диктанты

Аға, ағаш арала. Самат, Марат – достар. Дауыссыздарды астын сызу.

Графикалық диктант

Берілген дыбысты схема бойынша жаздыру. Бұл схема бойынша өтілген әріптерге байланысты сөздерді тауып жазады.

Ана, ағаш, Шара, нар.

Берілген дыбысты схема бойынша сөз жаздыру.

• - - -. - - - -, - - -, - -.

Берілген схема бойынша игерілген буындарды тауып жазадщы.

А-нар, ор-ман,
Берілген схема бойынша сөйлем ойлап жаздыру.

• - - - - - , - - - - - - - Раушан, доп ойна.

Бақылау диктанты

Анау орман. Самат, ара ал. Асан, ағаш арала. Сара доп ойна. Аймапн, мал сана. Сағат, тай муар.

Кк, Бб, Ыы, Жж.

Әріп диктанты

1,б, к, Б, ы, Қ, д, н, с. 2. Ш, р, Қ, б, Р, һ, қ, с, Д, т,д.

Буын диктанты

1. Ба, бо, ды, сы, са, да, до, қа, шы.

2. Жа, жы, шы, ша, са, со, ға, ба, бо,

3. Ыс, ор, до, қа, су,т ла,т\қы, та, то, ыр.

4. Ды. Тар, сық, ты, ық, са, се.

Сөз диктанты

1. Сыр, қар, қор, бол, бас, бос, бор, бақ, ьтақ.

2. Тоқ, шай, дос, қып, қыл, қол, тор, тар, тал, қпал, шал, шала.

3. Шара, бақ, тақ, ас, бас, тас, жас, бал, бала.

4. Жыл, жақ, жоқ, жал, жол, шыны, шырша, жаға, таға, тала.

5. Айша, жақсы, жыр, шыр, шырын, бал, баға, балта, Айман.

Бақылау диктанты

Жарас – жақсы бала. Ол суға барды. Суға қармақ салды. Балық аулады. Ол он балық ұстады. Оған Жарас қатты қуанды.

Көру диктанты

Қуат, ағаш арала. Дулат, мал суар..

Өздік диктанты

Мон, о, ма, мо, ора, са, мар, са, ша, мал, рал.

Берілген буындрдан сөз құрап жаздыру.

Үлгі: Монша, Омар, марал

Көру диктанты

Мыеау – тай.Ол – алма. Анау – мал қора.

Бір буынды сөздердің астын сызхдыру.

Графикалық диктант

Мұғалім сөйлемді оқиды. Оқушылар оның схемасын сызады.

Ү лгі: Дулат баққ барды. Схемасы

Буын схемасын сыздыру.

Ү лгі: Ол алма алды.

Дыбыс схемасын сыздыру.

Ү лгі: Шора алша жеді.

Көру диктанты

Қасық, қисық, орындық, мысық, отын, қамыс, ыдыс.

Сөздерді буынға бөліп, дауысты дыбыстардың астын бір, дауысыз дыбыстардың астын екі сыздыру.

Шығармашылық диктант

...дыс, ша...ла, та...

Сөздердің буынын толықтырып жаздыру.

Үлгі: ыдыс, шағала, оңаша, таға.

Әріп диктанты

Зз, Ұұ, ң, Ии әріптері.

1. З,а, Ү, Қ, с, р, т, ұ. 3. Б, б, з, З, ұ, Ұ, И, и, с, а, р.

2. Ұ, л, ұ, Л, Т, ң, ш, Ш, а. 4. Ң, и, з, И, ұ, ө, ғ, м, М.

Әріп диктанты

1.За, заң, қа, құ, ар, аң, би, ба, та, зы, сы, са, зу, ти, ар, ор.

Шығармашылық диктант

1, та, са, за, ша, ба, жа, ба, за. Зы, ра, да, ға, ла.

Берілген ьбуындардан сөз құрату.

Үлгі: тазы, сазан, т.б.

2.Салды, замза, қармақ, суға, алды, сазан, судан, олд.заң,

Берілген сөздерден сөйлем құрату.

Сөз диктанты

1.Саз, сазан, қаз, ұн, аң, ит, Зада, сыйлық, қуан.

2.ара, аза, арзан, таң, тың, оң, тон, тоң, тшаң, тозаң, ттал, шал, шар.

3. ти, ит, бас, бос, ар, араз, Иса, Ораз, қораз, бос, бас, ар, ор,тор, Имаш, құс.

4. қаз, қазы, жол, жал, аң, тоң, оң, он, тмай, шай.

Көру диктант

1.Зере, Зейнеп базарға барды. Зере сары сыр сатып алды. Зейнеп шыны ыдыстар сатып алды.

2.Дәріхана, рельс, концерт, цирк, цемент, жиһаз, айдаһар.

Сөйлемдегі сөздерді буынға бөлдіру.

Ескерту диктанты

Заданың қаздары бар. Олдар – құстар. Қаздар шалшқсуда шомылады.

Жуан дауысты дыбыстардың астын сыздыру.

Графикалық диктант

Шаңғы. Аң. Қоңырау. Қаңбақ. Таңғы.

1.Берілген сөздерден «ң» дыбысын таптырып, оның дыбысталуын айтқызу.

2. Жоғарыдағы сөздерді буын схемасымен сыздыру.

Үлгі: аң, шаңғы

3.шаңғы, қоңырау, сөздерінің дыбыс әрпінің схемасын сыздлыру.

Ескерту диктанты

Жарас – жарыс. Айша – ойша. Олжас – ол жас. Жанат – қанат, Жолдас – Қолдас.

Берілген сөздерді салыстыру.

Бәйге диктанты

Аң, шаң, тозаң, қазан,қала, қаңбақ, қоқыр, қасқыр, қоңырау, жаңбыр, жаңғақ, тың, ұн, ү.н.

Осы сөздерді көркем және қатесіз жазған топ жүлдеге ие болады.

Бақылау диктанты

1. Қасқыр – жыртқыш аң. Ол аш. Шопан атаның қойын аңдиды. Асан ата қырағы. Ол малды қасқырдан қорғайды. Шопан атаның отары қоңды.

2. Азамат аңшы. Қар қалың еді. Ол шаңғы байлады. Ол тоғайға барды. Қаз атты.

Әріп диктанты

1. Е, қ, к, е, Р, с, ті, Ы, ты, Л, л.

2. Ә, а, ә, Ә, б, А, қ, к, Қ, К, и,з, Ұ, у, з, о, о, ө, О, р.

Буын диктанты

1.Ке, се, ме, ре, іл, тыр, тір, тор, төр.

Сөз диктанты

1.ес, ел, ер, сел, сен, сең, ек, тек, тұр, отыр, әр, ән, ік,т өр, ор, бор.

2.өре, Өркен, өрік, Өскен, Әлі, Әмір, өзен, Ертіс, тіс, із, біз, біздің, істе, кет, кеғл.

3. қал, қор, қар, көр, көлік, көмір, өрік, өмір, өзен, бөдене, көп, көбелек, өгіз, әпке, Әсем, әтір, әкел.

Шығармашылық диктант

Дос, мен, Кәрім, Өміртай, інісі, Әлімнің, алма, Әсем алды, тағам, дәмді, аса, қауын.

Берілген сөздерден сөйлем құрату.

Көру диктанты

Біз жазда жайлауда болдық. Жазда жайлау өте көңілді. Қаһарман атам жылқы бағады. Райхан бие сауады. Біз қымыз ішеміз.

Берілген сөздерден сөйлем құрату.

Графикалық диктант

Мынау – шынар ағашы. Шынар биік, әрі әдемі. Ол- әсем ағаштың бірі. Шынардың көлеңкесінде Әли отыр.

Сөйлем схемасын сыздыру.

Шығармашылық диктант

Не істеді? не ойнады? Кім ойнады?

Ағам ойнады ойнады

Анам ойнады ойнады

Болат ойнады ойнады

Берілген сұрақтарды пайдалана отырып сөйлемді құрату.

Үлгі: Не істеді? Ағам балақ аулады. Не ойнады? Асық ойнады.

Кім ойнады? Заманбай ойнады.

2.Текемет, басты, Ағам алаша, Әтіркүл, тоқыды, сауды, сиыр.

Берілген сөздерді пайдалана отырып сөйлем құрату.

3. Үй жануарлары қлай дыбыстайды?

Сиыр ........... Жылқы ..........

Қой ............ Түйе ............

Үлгі: Сиыр мөңрейді.

Үндемес диктант

Үй жануарларының суреттерін көрсете отырып, аттарын жаздыру. Мысалы, мұғалім қойдың суретін көрсетеді, бірақ «қой» деп атамайды. Оқушылардың өздері суретке қарап жазулары тиіс.

Көру диктанты

Мереке, ертең, емен, көше, шелек, тамаша, бөрік, бекет, көрік, бөбек.

1. Сөздерді буынға бөліп жаздыру.

2. Жіңішке дауысты дытыстардың астын сыздыру.

Шығармашылық диктант

1. Дәмді, өрік, жеміс, жақсы, көлік, жылқы, қжет, көрік, ұстара, Әділ, тза киінді, Әсем.

Берілген сөздерден сөйлем құрату.

2. Ешкі маңырайды, ал өгіз ше?

Бұлбұл сайрайды, ал қарға ше?

Екінші сөйлемдерді аяқтау. Үлгі: Ешкі маңырайды, өгіз мөңірейді.

Бақылау диктанты

Әлидің бөлмесінде төсек бар. Қабырғада домбыра ілінген. Бөлме өте жарық. Ауасы таза. Әли еденді өзі жуады. Шаңды кетіреді. Ол – жақсы бала.

Ескерту диктанты

Көбелек, ебелек, бөлен, көл, көлбақа.

Берілген сөздерді дыбыстық талдау жаса.

Графикалық диктант

Домбыра, желдеткіш,жуу, көмектес, бөрене, бөдене.

Берілген сөздерге буын схемасын сыздыру.

Көру диктанты

Көрік –өрік, төсек – өсек, балға – алға, қасық – асық, сән – ән, шана – ана.

Берілген сөздерді салытыру. Айырмашылығын айтқызу.

Әріп диктанты

1.г,Г, ғ, Ғ, Е, е, й, И, Ү, ү. 3.а, А, тһ, қ, Қ, м, М, Ы, ы, ж, з.

2.Ж, ж, ш, ш, у, У, С, х, Х. 4. Ә, Ә, т, с, Т, С, р, Р, ф, н, ң, Н.

Буын диктанты

1.жу, ке,тге, ше, ег, кер,т гін,т ні, ін.

2. һар, ақ, қа, қа, жи, ай, га, бо, гау, аң, хан, ха.

Сөз диктанты

1. Үй, егін, шеге, егіс, ін, ұщ, үкі, тұр, түр, жүзім, жүрек, үйрек, күн, күндіз, құн.

2. Күз, қыз, құс, қаз, қаһар, Гауһар, Қаһар, Қаһарман, жиһаз, қар, хор, бар, хабар, халық, асхана, кітап, кітапхана, терді, қарақат, таза, үй, ұстаңдар, жиһаз, хат, Хамит.

Берілген сөздерден сөйлем құрату.

Графикалық диктант

Мәншүк – қазақтың қаһарман қызы. Гауһар кітапханада істейді. Берілген сөйлемнің буын схемасын сызу.

Шығармашылық диктант

Ха, ши, жи, құн, жү, үй, жү. Һаз, доз, бар, рек, дыз, зім, рек.

Берілген буындардан сөз құрату.

Көру диктанты

Есен атам ет асатар,

Ет асатса бес асатар.

Жаңлытпашты дыбыстық талдау жасату.

Бақылау диктанты

Аян ерте оянды. Желдеткішті ашты.Төсегін жинады. Ертеңгілік жаттығу жасады. Тісін щеткамен тазалады. Шай ішті. Мектепке кетті.

Бақылдау диктанты

Біз Ахат атамыздан хат алдық. Ол Өскеменде тұрады. Хатта жақсы хабар айтылыпты. Жапңа туған әлдиге Саплиха деген ат қойыпты. Салиха - маған сіңлі.

Гүл

Халық жер қазды. Гүлсім мен Гүлдаро гүл екті. Гаһар гүлге су құйды. Жазда қызыл, сары гүлдер гүлдейді.

Көру диктанты

Төлдер: бота, құлын, қозы, сақ.

Үй жиһаздары: кебеже, түстел, сөре, орындық.

Дәнді дақылдар: бидай, арпа, тары, жүгері, сұлы.

Берілген сөйлемдерді мағынасын өзгертпей басқаша құрдыру.

Әріп диктанты

1. О,о,В,т, з, З, Г, ғ, ғ, я, н, Н, о, я, е, ю, қ, ж, Ж.

Бақылау диктанты

1. Ва, во, воз, вон, вол, ян, яз, яр.

2. Жи, қи, эл, ек, фа, фо, фе, феп, фор, ко, экс.

Бақылау диктанты
Аа, Ее, Ққ, Іі, Рр, Ңң, Шш, Тт.
Құрамында “а” және “р” әріптері бар төрт сөз ойлап жаз.

Терме дикатнт
Әсем бөлмеде жалғыз отыр. Ол әндетіп билеп жүр.
Осы сөйлемдердегі “Ә” дыбысы кездескен сөздерді теріп жазу.

Сөздік диктант
а) Дауысты дыбыстардың астын сызыңдар.
Ағаш, сабақ, есік, төбе.
ә) Дауыссыз дыбыстардың астын сыз.
Өсімдік, парта, қалам, кітап.
б) Мына сөздерді буынға бөл.
Айран, шелек, еден, дүкен.

Бақылау диктанты
Жанарда қалам бар. (3 сөз)

Бөлмеде гүл өсіп тұр. (4 сөз)

Қыс мезгілі. Балалар аққала жасады. (5 сөз)

Алтыбақан құрылды. Ән салынып би биленді. (6 сөз)

Қыр асында сайда
Жатыр үлкен айна. (көл) (7 сөз)

Жыл құстары ұшып келді. Оқушылар оларға ұя жасады. (8 сөз)

Көшіру диктанты
Төлдер.

Көктем шығып қой қоздап,
Қозыларын емізді.
Сиырымыз бұзаулап,
Бізге уыз жегізді.
“Төлдер” сөзін буынға бөл.

Сөздік диктант

а) циркуль, цирк, цемент, айтыс, сынып, сағат.
“Ц” дыбысы бар сөздердің астын сыз.
ә) ірімшік, ыдыс, ілгек, ырыс, есік, жұмыс.
б) ұршық, үркек, ұн, үн, ұнтақ, үскір.
Жуан дауыстыларды тап.

Бақылау диктанты.
Жаза.

Ерболат ұрыншақ бала. Түскі тамақ алдында тентектік жасады. Анасы оны бұрышқа тұрғызды.
(12 сөз)

Грамматикалық тапсырма
“Тамақ” сөзіне дыбыстық талдау жаса.

Сөздік диктант.

1. Жіңішке дауысты дыбыстарды тап: ине, жіп, кілт, терезе, емен.

2. Сөздерді буынға бөл: Әйнек, парта, гүлдер, суретші, сүлгі, қайың, таңертең, ауа, қайшы, қоңырау.

.
Өздік диктант

Қала аттарын алфавит бойынша көшіріп жаз.
а) Қостанай, Рудный, Жетіқара, Арқалық, Лисаковск, Жамбыл, Павлодар, Шымкент, Өскемен, Теміртау, Орал.
ә) Мына сөйлемді дұрыс құрастыр:
Еріді қар. Болат кесті ағашты. Ойнады Әсет доп.

б) Мәтінде неше сөз бар?

Құмырсқалар кішкентай болғанына қарамастан ұйымшыл келеді.

в) “Мектеп” тақырыбына байланысты мәтін құрастыр. (2-3 сөйлем)

г) Заттың қимылын білдіретін сөздерді теріп жаз:

Қасқыр
Малдың жауы қасқырды,
Шопан ділдеп басқа ұрды.
Сыпырып ап терісін,
Көршісіне тапсырды.

д) Кім? кімдер сұрағына жауап беретін сөздерді жазу.
Үлгі: оқушылар – оқушы.

Бақылау диктанты
Қоңыр үйрек.

Жаз. Күн ыстық. Әкем екеуміз шөп шабуға бардық. Шабындықтың шөбі қалың екен. Ойламаған жерден үйрек ұша жөнелді. Мен шошып кеттім.
(20 сөз)

Көмекші

Күн жексенбі болатын. Жерде жылтылдаған қырбық қар бар. Есет қалың киініп далаға шықты. Ол қар күреп жатқан атасына көмектесті. (20 сөз)

Нөсер

Кенет нөсер құйып кетті. Арасында – бармақтай бұршақ. Аспаннан сатырлап жерге түседі. Бір кезде нөсер басылды. (15 сөз)

Бақылау диктанты
Гүлдер

Жайлауға келіп рақаттандық. Маусымның гүл жарған сарғыш, ақшыл көк шөптері самал желмен тербеледі. Біз гүл тердік. (16 сөз)

Грамматикалық тапсырма:
Заттың сынын білдіретін сөздерді тауып, астын сыз.

Мереке

Біздің Еркін биыл тұңғыш рет мектептегі жаңа жыл мерекесіне барды. Жасыл шыршаны айнала қоршаған өз достарымен бірге ән салып би биледі.
(20 сөз)

Сөздік диктанты

1. Сая, соя, сия, зал, вокзал, оян, қия, қоян, қияр.

2. қию, кию, жия, жию, қиял, тақия, аяз, ояз, саяз,ою, ұя, аяқ, таяқ, тұяқ, ферма, фабрика.

3. қия, зиян, жияды, электр, фото, экран, юбка, пияз, оң аяқ, сол аяқ, таяқ.

Ескерту диктанты

Вокзал, электр, ферма, фабрика, кофе, фото, жираф, эксковатор.

1. Берілген сөздерді дыбыстық талдау жасату.

2. Буынға ажырату.

3. ф әріптерінің астын сыздыру.

Грамматикалық тапсырма:
“Мерекесіне” сөзін тасымалда.

Сөйлемдегі сөздердің байланысын тап:
Ағай сыныпқа көңілді кірді. Қарлығаш ұясына қонды.

Сандарды сөзбен жаз:
8,9,50,40,7

Көру диктанты.
Екі дос.Үзіліс кезінде балалар Мұратты ортаға алып шашылған мақта жайында сұрады. Елеусіз қалып қоған Асқардың көзіне жас келді. Өзінің қорқақ, өтірікші атанғанына ұялып жылап жіберді. (24 сөз)

Шығармашылық диктант

Экскурс..., ...ксковатор, ... кран, ...лектр, жира..., такс..., ...ото, ли...з, жира...

Көп нүктенің орнына тиісті әріпті қоып жаздыру.

Терме диктант.

Жұматай сол жылы бірінші сыныптан бастап жақсы оқыды. Атасының ақыл айтқанына төрт жыл болды. Жандос бүгін бес алды.
Аталған сөйлемдерден сан есімді тауып астын сыз.

Тыныс белгілерін қой.
Темір үндемеді ағаштың бұтағын кім сындырды қош бол алтын ұям Алтынай – жақсы оқушыы

Бақылау диктанты

Вокзал

Фазыл мен Фарида вокзалға келді. Поезд вокзалда тұр. Оларвогонға мінді. Поезд электрмен жүреді.

Аю

Аю – жыртқыш аң. Ақ ай суық жақта болады.

Көру диктанты

1. Ою, аю, қою, тою, сүю. 3. Кию, қию, жию, үю, түю.

2. Аяқ, таяқ, оян, шаян, Аян, 4.Қияр, қиян, зиян, жияды, сия.

Шығармашылық диктант

1. Аю, ою, үю, кию. 2. Аяқ, таяқ, Әлия, қияр.

Берілген сөздерді қатыстырып сөйлем құрату.

Көру диктанты

1. Ою, аю, қою, тою, үю, сүю. 3. Қию, кию, жию, үю, түю.

2. Аяқ, таяқ, оян, шаян, Аян. 4. Қияр, қиян, зиянг, жияды,

зиялы.

Я, ю әріптерінің астын сызу.

Шығармашылық диктант

1. Аю, ою, үю, кию. 2. Аяқ, таяқ, Әлия, қияр.

Берілген сөздерді қатыстырып сөйлем құрату.

Әріп диктанты

1.ш, Ш, ч, Ч, щ, ж, и, И, й, ч, ш, щ, ч.

2. И, о, е, О, Ц, е, и, ж, щ, Ө, ө, О, Й, е, Е.

Буын дмктанты

1. Че, Ча, це, ца, цо, ел, щи, ер, ет, Бол.

Келтірілген буындарды пайдаланып, сөз құрастырыңдар.

Сөз диктанты

1. Чемпион, чемодан, буфет, экран, цех, цирк, цемент, цифр, концерт, станция.

2. Почта, почташы, циркуль, электр, офицер, сия, ұят, ферма.

3. Слет, цех, монтер, юбка, елка, кофе, цирк.

Бақылау диктанты
Қарлығаш.Арада екі күн өткен соң қарлығаш оралып қораға ұя салды. Өзіне серік тауып жаздай мекендеп жүрді. Асан ылғи бақылап отырды. Күз келіп құстар қайта бастағанда бұл қарлығаш та көрінбей кетті. (28 сөз)

Грамматикалық тапсырма:
Асан ылғи бақылап отырады.

Сөйлемдегі сөздердің байланысын көрсет.

Бақылау диктанты.
Қуаныш.Талғат бірінші сыныпты үздік бағамен бітірді. Соңғы қоңырауда оған мақтау қағазын тапсырды. Талғаттың қуанышында шек жоқ. Ол қағазын ең алдымен анасына көрсетті. Талғатқа анасы қуанып батасын берді. (27 сөз)

Өздік диктант

.I. Жоғалған әріпті қойып, көшіріп жаз.
Сәр… ен, қара… ым, жа..а, саб…н, ..йрек, жа…лау, сылдырма… .
II. Заттың сынын білдіретін сөздерді қойып жаз.
… гүл, ….. адам, … оқушы, ….. дәптер, ….. жол, …… қыс.
III Сұраулы сөйлемге айналдыр.
Атам қалаға келді. Бүгін төрт сабақ болады. Бүгін күн жылы.

Көру диктанты

1. Цемент, цифр, концерт, станция, циркуль, электр.

2. Офицер, мотор, елка, цирк, кофе.

Берілген сөздерді қатыстырып сөйлем құрату.

Ескерту диктанты

1.Пальто, лагерь, артель, фильм

Барілген сөздердегі жіңішкелік белгісінің астын сыздыру.

Әр сөзбен сөйлем құрату.

Үлгі: Жауһар жазда лагерьге барды.

Көшіру диктанты
Мақалдар.I. Өнер көңілдің – анасы,
Ақылдың баласы.

II. Досың саған қараса,
Қасың жерге қарайды.

III. Білім арзан, білу қымбат.

Бақылау диктанты

Қыста

Қаңтар. Тыста қаһарлы аяз. Фазыл басына коян құлақшын киген. Ол үюлі қарды ашып жүр. Ішік, бәтеңке, етік, польто – қыстық киімдер. Балалар шаңғы, коньки теуіп жүр.

Элеватор

2. Элеватор – астық қоймасы. Ұжымшар, кеңшарлар өз астығын сонда құяды. Онда электр діиірмен бар. Ұнның түрлі сорттарын шығарады. Арпа, бидай, тары, сұлы жүгері –дәнді дақылдар.

3. Атақты чемпион чемоданын қолына алды. Фатима шыршаны әшекейледі. Райхан теледидар экранынан циркті тамашаладлы. Гауһар циркульмен шеңбер сзды. Почташы Қаһарманға хат әкелді. Ғалия жеңгем бие сауады.

Көру диктанты

Аюбай

Аюбай биыл бірінші сыныпта оқиды. Ол – досанмен дос. Досан- Аюбайдың көршісі. Олар бір-бірін ренжітпейді. Өте тату тұрады.

Сөйлем схемасын сыздыру.

Фазыл мектептен келді. Мектепке киетін киімін шешті. Түскі тамағын ішті. Бақшаға барды. Күрекпен жер аударды. Бұршақ, пияз, қияр екті. Су құйды. Көкөніс денсаулыққа пайдалы.

Соңғы сөйлемнің дыбыстық схемасын сыздыру.

Шығармашлық диктант

Берілген сөздерді пайдаланып қысқаша әңгіме құрап жаздыру.

Кітапхана, балалар, мектеп бар.

Хамит, ек, бұршақ, қауын, қияр, пияз, картоп, бақша.

Бәйге диктанты

1. лагерь, альбом, фильм.

2. Ащы, тұщы, щетка, елка, жираф, цифр, чуваш, цех, чемпион.

3. Съезд, подъезд, разъезд, цех, қияқ, сия, щи, борщ, плащ, шахтер, монтер.

Бақылау диктанты

Құмырсқа азық ізейді. Ол бір түйін дән тауып алды. Дән салмақты екен. Бір өзі қозғай алмады. Көмекке серіктерін шақырды. Бәрі жабылып сүйрей жөнелді.

Төрт сөзден құралған сөйлем астын сыздыру.