ЕЖЕЛГІ ТҰРМЫСТАҒЫ МАТЕМАТИКА

“SMART-ILIM” мектеп гимназиясы

Ғылыми жоба

Бағыты: Жаратылыстану

Секциясы: Математика

Тақырыбы: ЕЖЕЛГІ ТҰРМЫСТАҒЫ МАТЕМАТИКА

Орындаған:

Жетекшісі:Сагидуллаева Умитай Бахитжановна

Ақтау 2020 жыл

Анатация

"Математика – ғылымдардың патшасы" деп ұлы ойшылдар айтқандай, бұл ғылым өте терең біліктіліктер мен үлкен ізденушілікті талап етеді. Бірақ бұл ғылым өзінің қызығушылығымен қызықтыра түсетін жұмбақ тәрізді. Қиын жұмбақтың шешуін табуда адамды қандай қанағаттану сезіміне бөлесе, қиын есептің шешуін тапқандағы, адамның сезімдері одан асып түспесе, кем болмайды.

Математика тарихына көз жүгірте отырып, оның ғалымдардың бос қиялының жемісі емес, тікелей өмірдің қажетілігінен туындаған ғылым екеніне көзін жете түседі. Мұны әсіресе қазақтың қара байырғы есептерінен көруге болады. Мектеп математикасында тарихи мәліметтердің, оның ішінде қазақтың ертедегі есептерінің көп қолданылмауы өз зерттеуімізді, осы арнада жүргізуімізге түрткі болып ғылыми жобаның тақырыбын «Ежелгі тұрмыстағы математика» деп таңдауымызға негіз болды.

Great scientists said “Mathematics is a king of science” and it is need deep skills and big researches. But this science is very interesting with its interests.

It’s enjoyable while you sold difficult estimation such as when man fined answer of the difficult quest.

When you study mathematics you can see that it’s not a dream of scientists but it’s a science which got from the needs of life. Especially we can see it in Kazakh ancient estimations. We don’t use ancient Kazakh estimations and that’s why today we decided to research these ancient themes and choose our scientific project’s theme “Ancient household mathematics”.

Как издавно говорили что «Математика – король всех наук» который требует очень глубоких навыков и больших исследований. Но, не смотря на трудности это наука очень притягивает своей загадочностью и увлекательностью. Это настолько интересно что получаешь огромное удовольствме от решении задачь, как будто находишь ответы на самые тайные загадки мира.

Математика не грезы и фантазии ученых, а наука которая произошла от бытовых нужд человечества. Это можно увидеть особенно из истории казахских древних расчетов. Так как в школьной математике мы не рассмотриваем и не изучаем древние, исторические сведения, мы решили работу над проектом «Древняя бытовая математика».

Мазмұны

1. Кіріспе

2. Негізгі бөлім

2.1. Тарихи мағлұмат

2.2. Ежелгі тұрмыстағы математика

3. Қорытынды

4. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Зерттеудің мақсаты: Тұрмыста кездесетін тарихи есептердің қазіргі кездегі қолданысын зерттеу.

Зерттеудің нысаны:

Қазақ педагогикасының математикалық қолданысын ашу.

Зерттеудің өзеттілігі: Мектеп математикасы курсында қазақтың халық есептерінің, сонымен қатар ежелгі өлшем бірліктерінің көп қолданылмауы.

Болжам:

Егер «Ежелгі тұрмыстағы математика» күнделікті сабақтарда көп қолданылса, оқушылардың математика пәніне деген қызығушылықтары арта түсер еді.

Зерттеудің міндеттері:

• Зерттеу материалдарын жинақтау;

• Есептердің шешімдерін табу;

• Зерттеудің нәтижелерін қорытындылау.

Зерттеудің материалдарын жинақтау барысында математикадан түрлі есеп жинақтары, мерзімді баспасөздерде жарияланып тұратын ежелгі есептер сараланды. Зерттеулердің екінші кезеңінде жинақталған математикалық есептердің ішінен зерттеуге қажетті мәліметтер сұрыпталды.

Сұрыпталған есептердің шешімдері табылды. Зерттеу нәтижелері қағаз бетіне түсірілді.

Зерттеудің барысында жинақтау, салыстыру, талдау (анализ) және синтез тәрізді зерттеу әдістері пайдаланылады.

Зерттеудің жаңалығы: Зерттеу жұмысында бұрын-сауда ғылыми әдебиеттерде кездеспеген қызықты логикалық есептер қазақтың есептері, өлшем-бірліктерін талдау, жасау арқылы сұрыпталып алынған.

Тарихи мағлұмат

«Сан-математика ғылымының іргетасы» деп Орынбек Жәутіков айтқандай, яғни математиканың тілі ол сандар. Бізді жан - жақтан сандар қоршайды, олар бізге барлық жерде қажет. Біз сандар арқылы санап қана қоймаймыз, біз оларды санаймыз. Сандарсыз біз уақытты да, күнді де белгілей алмас едік, сандарсыз біз заттарды сатып ала алмаймыз, өзімізде бар нәрсені қайта санай алмаймыз немесе бізге тағы да қанша қажет екені туралы да айта алмаймыз, сондықтан, сандарды ойлап табу қажет болды. Аса үлы математик болып саналатын Карл Гаусс үш жасар кезінде әкесінің есептеулерін түзеткен «Арифметика-құдайдың туындысы» деген ол оқушы кезінде-ақ тізбекті сандарды тез қосудың бірегей тәсілін ашқан. Адамдар ежелден тұрмыста санай бастаған кезде, сірә санау үшін қол саусақтарын пайдаланған болу керек. Барлық адамдарда он саусақтан болғандықтан, олармен санау ыңғайлы болған. Біздің қазіргі санаудың ондық жүйесі осыдан туындаған. Сен бірдеңені санау кезінде саусақтарыңды пайдалансаң, ешқашан есептен жаңылмайсың. Саусақтарыңа қарап, оларды атамастан көз алдыңа елестете аласың, саусақтар мен сандар арасындағы байланыс көне заманнан бері бар. «diqit» - «сан» сөзін пайдаланамыз, ол «саусақ» деген ұғымды білдіреді.

Ежелгі тұрмыстағы қазақ өлшемдері – өлшем-мөлшер, мөлшердің сандық бірлігі. Мөлшерсіз дүние жоқ. Әлемнің де, табиғаттың да өзіндік жарасымдық пішіні, мөлшері бар. Өлшем – өндірілетін өнімдердің, күнделікті тіршілік-тұрмысқа қажетті заттардың сандық және сапалық көрсеткіші,оның ұзындық, қалыңдық, көлемдік, қашықтық мөлшері бар. Ертеде дәлдік өлшем аспаптары жоқ кезде қоршаған орта көріністері, төңіректегі табиғи заттардың бүтіні немесе бөлігі сандық және салыстырмалы түрде, сондай-ақ адамның дене тұрқы да алынған. Қазақ даласының ерте дәуірінде бастау алған байырғы өлшем бірліктерінің атауы бізге жат естіліп, ұғымымызға жатпауы мүмкін. Әйтсе де ата-бабалар өткен жол –тарихи тәлім, өнеге.

Халық тұрмыста қазақтың ежелгі өлшемдерін қолданған. Кейде адамдардың іс-әрекетін, қадір-қасиетін бағалап, басқамен салыстырғанда «бес саусақ бірдей емес» деген сөзді мәтел есебінде айтады. Ендеше бізге қажет болатын байырғы өлшем бірліктерді қарастырайық.

Саусақпен өлшенетін ұзындық өлшемдері:

Саусақпен өлшенетін сыйымдық өлшемдер:

Қолмен өлшенетін ұзындық өлшемдер:

Қашықтық өлшемдер (өте жақын деген мағынада айтылатын қашықтық өлшемдері): аттам(бір аттам) жер-екі аяқтың кере созғандағы қашықтық, бөрік тастам жер, иек артпа жер, қозы көген жер, қол(құлаш) созым жер, қырық қадам, тас лақтырым жер, таяқ тастам жер.Қадам – адамның бір адымына тең ұзындық (шамамен 60-70 см) бірлігі. Аяқпен өлшенетін ұзындық өлшемдері деп те айтуға болады. Өте алыс деген мағынада айтылатын қашықтық өлшемдер: айшылық жер, ит өлген жер, қырық күншілік жер.

Қашықтық өлшемдер

Адам бойына байланысты тереңдік өлшемдер: тобыққа дейін, тізе бойы, белуар(белбуар) бойы, кіндік бойы, кісі бойы.

Көлем өлшемдері: титімдей, бас бармақтай, жұдырықтай, кесектей, қазандай.

Экологиялық уақыт өлшемі: ай туғанда, алғаш қар жауғанда, жер көктегенде, жұлдыз өшкенде, күн батарда, күн арқан бойы көтерілгенде, күн көтерілгенде, күн күркірегенде, күн төбеге көтерілгенде, қансонарда, қырау түскенде, таң бозарып атқанда, таң қылаулап атқанда, шөп сарғайғанда.

Уақыт: қазір ғасырмен,жылмен, аймен және аптамен өлшенеді.

Математиканың басқа ғылымдармен байланысын атап айту керек. Оның химиямен, физикамен, биологиямен, информатикамен тығыз байланыстылығында дау жоқ. Ал тарихпен қандай байланысы бар? Тарих толығымен даталардан және соған сәйкес оқиғалардан тұрады. Оларды есте сақтау үшін математикалық ойлау қабілеті керек. Географиямен байланысына келсек, қалалардың ара қашықтығын анықтағанда масштаб, қолда бар карталар есепке алынады, қарапайым математикалық есептеулер арқылы қажетті деректерді алуға болады.

Әдебиетпен байланысы: көз алдыңызға логикалық ойлау қабілеті жақсы дамыған адамды келтіріңіз. Егер ол бір шығарманың авторын жақсы білмесе де, оның туған, өлген жылын білу арқылы сол уақыт арасында болған оқиғаларды оңай еске түсіріп, шығарманың атын еске түсіре алады. Бейнелеу өнерінде де математиканың бар екенін көруге болады. Леонардо да Винчи Ф санын «Алтын қима» деп атады және осы санды ол өзінің суреттерін салғанда пайдаланды. Ренессанс дәуірінде суретшілер өздерінің суреттерінде үш өлшемді әсер жасау үшін математиканы қолданған. Ежелгі Грекия сәулетшілері Афиныдағы Парфенолды тұрғызу кезінде алтын тік төрт бұрыштарды пайдаланған.
Шынында да математика өздігінен математикалық қүндылықтарды туғызбайды, ауруларды емдемейді, жер қойнауындағы байлықтарды ашпайды, машиналарды жүргізбейді. Бірақ о