Эстетиканың негізгі категориялары: Гротеск

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің

Философия және саясаттану факультетінің

Дінтану және мәдениеттану кафедрасының

3 курс студенті Сәтен Амина. Жетекші: аға оқытушы Аликбаева М.Б.

Эстетиканың негізгі категориялары: гротеск

Гротеск — бұл эстетиканың категориясы, ол таңғажайып, таңқаларлық және кейде қорқынышты формаларды қамтиды, олар жиі контрасттармен және әдеттегі сұлулық нормаларын бұзумен сипатталады. Гротеск әдетте табиғи дүниенің бұрмалануында, шамадан тыс болуында, абсурдтылықта немесе тіпті жамандықта көрінеді, бұл оны гармония мен симметрияның дәстүрлі түсініктеріне қарама-қайшы етеді.

Терминнің шығуы:

«Гротеск» термині итальян тіліндегі «grottesca» сөзінен шыққан, ол өз кезегінде «grotta» — үңгір сөзімен байланысты. Ренессанс дәуірінде археологтар Римде ежелгі үңгірлерді тапты, олардың қабырғаларында ерекше және таңқаларлық суреттер болды, олар кейінірек «гротескалық оюлар» деп аталды. Бұл бейнелер адамдардың, жануарлардың және фантастикалық тіршіліктердің элементтерін қосып, көбінесе абсурдты комбинацияларда көрініс табады.

Гротесктың негізгі ерекшеліктері:

1. Пропорцияларды бұзу және формалардың бұрмалануы: Гротесканың басты сипаттарының бірі — адам формаларының немесе табиғаттың артық немесе кем болуы, олар күлкілі мөлшерде үлкейтіліп немесе кішірейтіліп, жиі ыңғайсыздық немесе шок тудырады.

2. Фантастикалық тіршіліктер мен әлемдер: Гротеск көбінесе фантастикалық әлемдердің элементтерін қамтиды. Бұл мифологиялық немесе қиял-ғажайып тіршіліктер, жексұрын немесе аңызға айналған кейіпкерлер болуы мүмкін.

3. Контраст пен қайшылық: Гротескалық бейнелерде жиі элементтер қарама-қарсы қойылып, контраст тудырады. Мысалы, күлкі мен қорқынышты, сұлулық пен жексұрындық, өмір мен өлім сияқты ұғымдардың қосындысы. Бұл араласулар сезімталдықты, қорқынышты, таңданысты тудырып қана қоймай, эстетикалық таңғалыс та тудырады.

4. Ирония және дәстүрлермен ойнау: Гротеск көбінесе дәстүрлі мәдени және эстетикалық нормаларға ирониялық пікір білдіру үшін қолданылады. Бұл тек эстетикалық құбылыс емес, сонымен бірге қоғамды, мораль мен нормаларды сынға алу тәсілі.

Гротеск өнерде және әдебиетте:

- Әдебиетте «гротеск» термині көбінесе табиғат, қоғам немесе мораль заңдарын бұзатын кейіпкерлерді немесе жағдайларды сипаттау үшін пайдаланылады. Классикалық мысал — Франц Кафканың шығармалары (мысалы, «Өзгеріс»), мұнда адам жәндікке айналады, бұл шеттету мен шындықты бұрмалаудың күшті символы болып табылады.

- Сурет және мүсін өнерінде гротеск жиі қорқынышты, күлкілі немесе тіпті қара әзілмен жасалған бейнелер арқылы көрініс табады. Франсиско Гойя немесе Ханс Белльмер сияқты суретшілер өз жұмыстарында гротеск элементтерін пайдаланды.

- Кинематографияда гротеск жиі қорқыныш жанрында кездеседі, мұнда қорқынышты, күлкілі немесе шамадан тыс карикатуралық элементтер көрерменде күшті эмоциялар тудырады. Мұндай фильмдерге «Твин Пикс» (реж. Дэвид Линч) немесе қара әзіл элементтері бар қорқынышты фильмдер жатады.

Гротеск философияда:

Философия мен эстетикада гротеск ұғымы біз норма мен сұлулықтың шекараларын қалай қабылдайтынымызбен және осы шекаралар бұзылған кезде не болатынымен байланысты зерттеулермен байланысты. Гротеск көбінесе табиғаттың, қоғамның немесе жеке адамның терең қорқыныштарын, ішкі қақтығыстарын немесе парадокстарын білдіру тәсілі ретінде пайдаланылады, олар қарапайым түсіндірмелерге немесе жіктеулерге бағынбайды.

Гротеск қазіргі мәдениетте:

Бүгінгі таңда гротеск поп-мәдениетте, соның ішінде готика, постмодернизм және тіпті әлеуметтік желілерде кеңінен кездеседі. Ол көрерменді шошыту, оның қабылдауын бұзу немесе әлемге жаңа көзқараспен қарауға мәжбүрлеу үшін қолданылады.

Қорыта келгенде, гротеск — бұл әдеттегі эстетикалық тәжірибелермен ойнау үшін қуатты құрал, ол қабылдауды, эмоцияларды және қоғамның нормаларын бұзады.