Фактчекинг пен медиасауаттылық: Қоғам үшін маңызы қандай?

Цифрлы дәуір — ақпараттың секундына таралатын, шындық пен жалғандықтың арасы бір шекеде тұрған уақыты. Мұндай кезеңде кез келген адам — ақпараттың таратушысы да, тұтынушысы да. Бірақ әр адам таратқан ақпараттың шындыққа жанасатынына сенімді ме? Дәл осы жерде фактчекинг пен медиасауаттылықтың рөлі айқындала түседі.

Фактчекинг дегеніміз не?

Фактчекинг – бұл белгілі бір мәлімдеменің, жаңалықтың, фотосурет немесе видеоматериалдың рас-өтірігін тексеру. Бүгінгі таңда бұл ұғым журналистикада ғана емес, жалпы қоғамда маңызды құралға айналды. Себебі жалған ақпарат адам санасын улайды, қоғамдық пікірді бұрмалайды, тіпті саяси немесе әлеуметтік тұрақтылыққа қауіп төндіруі мүмкін.

Қазақстанда осы бағытта дамып келе жатқан бірнеше тәуелсіз платформа бар. Мәселен, Factcheck.kz, Stopfake.kz, Ulysmedia.kz сынды жобалар әлеуметтік желі мен БАҚ-та тараған ақпараттарды тексеріп, жалғанын әшкерелеумен айналысады. Бұл ұйымдардың басты мақсаты — қоғамға шынайы әрі нақты дерек ұсыну арқылы ақпараттық мәдениетті қалыптастыру.

Медиасауаттылық не үшін қажет?

Медиасауаттылық — адамның ақпаратты дұрыс қабылдап, оны сыни оймен саралай алуы, жалған ақпаратты ажырата білуі. Бұл – жай ғана «сауаттылық» емес, бұл — өмір сүру мәдениеті. Медиасауатты адам интернетте немесе теледидарда не оқыса да, бірден сене салмай, оның көзін, мағынасын, мақсат-мүддесін зерттейді.

Бүгінде әлемде жалған ақпарат қару сияқты қолданылуда. Әсіресе, саяси науқандарда, пандемия кезіндегідей дағдарыс сәттерінде фейк ақпараттар қоғамдық үрей мен сенімсіздік тудыратыны дәлелденді. Сондықтан медиасауаттылықты мектеп бағдарламасына енгізу – болашақ ұрпақтың ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз етудің бір жолы.

Қоғам үшін қауіп қайдан төнеді?

Фейк жаңалықтар көбінесе эмоцияға әсер етуді мақсат етеді. Олар адамдарды ашуландыру, шошыту немесе сендіру арқылы таралады. Мұндай ақпаратты бөліскен адам – байқамай-ақ манипуляция құралына айналуы мүмкін. Ал дәл осындай кезде фактчекинг пен медиасауаттылық бізді ақпараттық шабуылдардан қорғайтын қалқан рөлін атқарады.

Қорытынды

Фактчекинг пен медиасауаттылық – бүгінгі күннің ең маңызды дағдыларының бірі. Әсіресе жастар мен интернет қолданушылары үшін бұл – ой еркіндігі мен таңдау еркіндігінің кепілі. Әр адам өз ойын, көзқарасын қалыптастыру үшін тексерілген ақпаратқа сүйенуі керек.