Г.Ж.Макенбаева







«Физика әлемі»
курстық бағдарламасының
ЖҰМЫС ДӘПТЕРІ
5 сынып


Оқушының аты-жөні
________________________________




2018 жыл

І бөлім. Табиғат және ғылым
Жаратылыстану ғылымы. Физика тарихы.

1. Жаратылыстану ғылымы:
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_
2. Табиғат дегеніміз не?
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

3. Табиғат пен адамның бірлігін білдіретін нақыл сөздер мен мақал-мәтелдерді жаз:
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

4. Суретте көрсетілген құбылыстардың атын жаз:


__________________________ ___________________________


__________________________ ____________________________


Сөздерді аудар!
Қазақ тілінде Ағылшын тілінде Орыс тілінде
Ғылым
Ғылымның функциясы
Жаратылыстану
Физика
Химия
Биология
География

Зерттеудің ғылыми әдістері

1. Табиғаттағы құбылыстарды зерттеудің ғылыми әдістері:
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

2. QR code қосымшасын пайдаланып зерттеу жұмыстарына
арналған құрал-жабдықтардың атауларын жаз.
Тағы қандай құралдарды білесің?













Қазақ тілінде Ағылшын тілінде Орыс тілінде


















Адам естіп-білгені арқылы ғана жетілмейді,
еңбек пен іс-әрекет үстінде қалыптасады
Альберт Эйнштейн

Өлшемдер. Біз әлемді қалай өлшейміз?
Физикалық шамалар деп физикалық нысандардың немесе құбылыстардың
қасиеттерінің сандық сипаттамаларын айтады.
Физикалық шаманың мәні дегеніміз – оның сандық мәнімен қоса өлшем бірлігі.
Физикалық шаманы өлшеу дегеніміз – оны өлшем бірлік ретінде
алынған біртекті басқа бір шамамен салыстыру.
Құралдың бетіне түсірілген бөліктер мен сандар аспап шкаласы деп аталады.
Аспаптың бөлік құнын анықтау алгоритмі

Өлшеу қатесі: абсолют, салыстырмалы болып бөлінеді.
Аспаптардың көмегімен дұрыс орындалған өлшеулердің ең үлкен жаңылысы аспап бөлігі
құнының жартысына тең. аhаА
немесе аа hаАhа
Мұндағы: a-өлшенетін шаманың мәні. h - өлшеу қателігі.
Өлшеулердің метрлік жүйесі: ұзындық бірлігі – метр, масса бірлігі – килограмм, уақыт
бірлігі – секунд т.б.
10
n
көбейткіштерін пайдаланып, берілген сандарды ықшамдап жазу «сандарды
стандарт түрінде жазу» деп аталады.
Мысалы, Күн мен Жердің арақашықтығын мына екі санның көбейтіндісі түрінде
жазуға болады:
150 000 000 км =1,5 • 10
8
км =1,5 • 10
11
м.

Сөздерді аудар!













Қазақ тілінде Ағылшын тілінде Орыс тілінде
зерттеу
болжау
тәжірибе
физикалық шама

өлшем бірлік

Халықаралық бірліктер
жүйесі

ондық жүйе

ұзындық

ені

Ештеңе туралы сұрамайтын адам ештеңе үйренбейді.
Т.Фуллер

1. Өлшемдерді Халықаралық Бірліктер Жүйесіне (ХБЖ) түрлендір:
1 км=_______, 1 см=_______, 1 дм=_______,
3 мм=_______, 5 см
3
=_______, 20 см
3
= _______,
5,2 дм
3
=_______, 0,2 л = _______, 1 см
2
=_______,
6 т =_______, 254 г =_______, 24 сағ =_______,
42 мин =_______, 2 жыл =_______, 5 тәул =_______,

2. Қарындаштың ұзындығын, қателігін көрсетіп анықта:

=


3. Кестені толтыр:

4. Білеушенің өлшемдерін жаз, бос ұшықтарды толтыр:


5. Термометрмен өлшеу жүргіз:

6. Ұзындығы 1,2 м, ал ені 8 см және қалыңдығы 50 мм тікбұрышты
білеушенің көлемін анықтаңдар.


7. Мына сандарды стандарт түрінде жазыңдар: 4800; 296200000; 0,525; 0,0000000016.


8. Бір жылды секундпен өрнектеп, үш орынды санға дейінгі дәлдікпен стандарт түрінде
жазыңдар.


9. Бактериялардың бір түрінің ұзындығы 0,5 мкм-ге тең. Қатар орналастырғанда 1 см
ұзындыққа осындай бактериялардың қаншасы сыйар еді? Жауабын стандар түрінде
жазыңдар.


10. Егер көлемі 1 мм
3
болатын текшені жасау үшін 1 с уақыт кететін болса, онда көлемі
1 м
3
болатын текше жасау үшін қанша уақыт кетер еді?

Зерттеуді рәсімдеу

Тапсырма.
Құрал-жабдықтарды таңдап алып зерттеу жүргіз.

Экспериментті қалай рәсімдеу керек?

1. Эксперименттік жумыстың такырыбын таңдап ал;
2. Эксперименттің мақсатын қой;
3. Эксперименттің проблемасын анықта;
4. Эксперимент сулбасы(суреті, схемасы) көрсет;
5. Эксперимент әдісі және оныжүргізу барысын, яғни жұмыс барысын баяндап жаз;
6. Есептеулер жүргіз;
7. Қорытынды жаса (қойылған мақсатқа жете алдың ба?).

Гелиоцентрлік жүйе

1. Гелиоцентрлік жүйе дегеніміз қандай жүйе?
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

2. Гелиоцентрлік жүйе мен геоцентрлік жүйенің айырмашылығы қандай?
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

Сөздерді аудар!















Ғаламшарлар

1. Күн жүйесінде қанша ғаламшар бар?
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________


Аспан денелерінің атауларын үш тілде көрсет:
















Қазақ тілінде Ағылшын тілінде Орыс тілінде
ғалам
Күн
Жер және Ғарыш
Аспан денелері туралы
ғылым

гелиоцентрлік жүйе
геоцентрлік жүйе
Күн жүйесі
Күн жүйесінің
нысандары

Күнтізбе негіздері
(тәулік, ай, жыл)

Қазақ тілінде Ағылшын тілінде Орыс тілінде

2. Интернет желісін пайдалана отырып ғаламшарлар туралы ақпарат жинақта

Физиканың негізгі ұғымдары. Материя.

Физикалық құбылыстар: механикалық, жылу, электр, жарық
құбылыстары.
Физиканың мақсаты –табиғаттағы болып жатқан әр түрлі физикалық
құбылыстарды өзара байланыстыратын заңдарды ашу.
Физикалық құбылыстарды және оларды сипаттайтын заңдарды бір жүйеге түсіру
арқылы физикалық теориялар жасалады.
Физикалық құбылыстар мен заңдылықтардың мәнділік мазмұнын ашып беретін
терминдар физикалық ұғымдар деп аталады.
Әлем кеңістігінде не бар соның барлығын материя деп атайды.
Кеңістікте белгілі бір пішіні және нақты көлемі бар жеке тұрған нәрсені дене деп
атайды.
Дененің сапалық тектілігін сипаттайтын материя түрін зат деп айтады.

Сөздердің аудармасын тап:











Қандай табиғи құбылыс жайлы білесің?







Ағылшын тілінде Қазақ тілінде Орыс тілінде
concepts
law
matter
physical body
solid state
liquid state
particle
gas state

Заттар мен денелер

1. Келесі сөздерді кестеге сәйкесінше толтыр:
Қасық, темір, көлем, телескоп, уақыт, термометр, найзағайдың жарқырауы, Күн, шыны,
теледидар, мыс, сызғыш, судың қатуы, жылдамдық, мензурка, Ай, алтын, қалайы

Дене Зат Шама Құбылыс Өлшеуіш құрал






2. Денелер қандай заттан жасалады?
Сәйкестендір













3. Сөйлемдерді топтап, кестенің сәйкес ұяшықтарына жаз: 1. Тоңазытқыш камерасында
судың қатуы; 2. Садақтан оқтың атылуы; 3. Шегенің таттануы; 5. Қанттың суда еруі; 6.
Күміс тиынның қараюы; 7. Телескоппен каметаның қозғалысын бақылау; 8. Газдық
тұмандықтың жұлдызға айналуы; 9. Ағзаға түскен вирустың ауру тудыруы. 10. Дала
гүлдерінің шешек атуы.
Физикалық Химиялық Биологиялық Астрономиялық







4. Write examples of matter and non-matter: torch, electric current, heat, coal, wire, ammeter, bulb,
phone, light, electromagnetic waves battery,
Matter:
Non-matter:

Атом және молекулалар

Табиғатта кездесітін заттар өте ұсақ бөлшектерден тұрады және олар үздіксіз
қозғалыста болады. Ол бөлшектерді атомдар мен молекулалар деп атайды.
«Атом» грекше «бөлінбейтін» деген мағынаны білдіреді. Атом – заттың химиялық
жолмен бөлінбейтін ең ұсақ бөлшегі.
Кез- келген күрделі заттың құрамы мен қасиетін сақтайтын ең кіші бөлшегі –оның
молекуласы болып табылады.

Atom Structure


Бос ұяшықты толтыр












Не себепті заттар бір-бірімен араласады?




Қазақ тілінде Ағылшын тілінде Орыс тілінде
Табиғат
Молекула
Atom
Бөлшек
Нейтрон
Atom Structure
Nucleus
Зат

Заттың күйлері

Заттың бірнеше КҮЙінің болуы оның молекулалары мен атомдарының жылулық
қозғалысындағы ерекшеліктеріне байланысты.
Температура өзгергенде зат үш түрлі күйде: қатты, сұйық және газ күйлерінде
болады.

Қатты Сұйық Газ



Пішінін мен көлемін сақтайды Аққыштық қасиетке ие,
көлемін сақтайды және пішінін
оңай өзгертеді
Газдың тұрақты көлемі мен
пішіні болмайды.

Зат молекулаларының орналасуы

















Бос ұяшықты толтыр















Қазақ тілінде Ағылшын тілінде Орыс тілінде
States of matter
Қатты күй
Жидкое состояние
gas state
Мұз
Вода
Vapour
An atom is smallest particle
in an element that has the
properties of the element.
Atoms are not visible to the
naked eye and are the basic
building blocks.
Molecules are formed by
the combination of two or
more atoms.

Тапсырмалар

1. Бос ұяшықтарға сәйесінше заттың күйлерін жазып көрсет


2. Бөлме температурасында мына заттар: су, қант, ауа, қалайы, спирт, темір, оттегі, сүт,
азот, сутегі қандай күйде болады? Жауабын кестеге жаз.
Қатты Сұйық Газ тәрізді




3. Сұрақтарға жауап бер
A. Matter is made up of tiny particles that are too small to see. These are _____________
B. What is that? _____________
C. One of the tour fundamental states of matter. _____________
D. In a___________, forces hold the particles together closely and strongly.

4. Сілтеме бойынша тапсырманы орында http://www.abcya.com/states_of_matter.htm


5. Қандай заттың күйлеріне сәйкес
келеді?

Диффузия
Диффузия дегеніміз не?
Диффузия дегеніміз бір заттың екінші затпен араласуы.
Мысалы қайнаған суға шай пакетің салсаңыз судын түсі өзгере
ме?
Су түсінің өзгеруі суда шай молекулаларының еруін,
араласуын көрсетеді. Бұл диффузия процессі. Осы шайға сүтті
қоссаңыз стақандағы шайдың түсі қайтадан өзгереді, бұл сүт
молекулаларының сумен араласуы. Бұл да диффузия!
Шайға қантты қосып стақанды араластырсаңыз, бұл диффузияға жата ма? Шай дәмінің
тәтті боп қалуы нені білдіреді? Асқа тұзды салу диффузияға жата ма?


Тұрмыста, табиғатта және адам мен жан-жануарлар
әлемінде диффузияның пайдалы да, зиянды да жақтары
бар. Мысалы, ауадағы оттегі суға диффузия арқылы
өтетіндіктен, ондағы жануарлар дем алып, тіршілік ете
алады.



Puzzle
Fill in the boxes correctly
1. In a___________, forces hold the particles together closely and strongly.
2. There are three methods in science. They are experimentation, measurement and __________
3. Matter is made up of tiny particles that are too small tosee. These are _____________
4. What is that?
5. One of the tour fundamental states of matter.
6. The amount of energy flouing from one body to another because of temperature difference.
7. Celsius, Kelvin, Fahrenheit - temperature ___________
8. Boiling point of water is 100 ________ of Celsius (100
0
C)


1



3


4


5


8

6



7



Денелерді құрайтын
бөлшектер бір-бірінен белгілі
бір қашықтықта
орналасады және үздіксіз
қозғалыста болады, дене
көлемінің үлкен бөлігін бос
кеңістік алып тұрады

Практикалық тапсырма

Azamat uses air freshener, Ruslan stands10 meters away from
Azamat and measures time when he starts to feel smeel.
What may the measured time be?




Таза зат пен қопаның айырмашылығы



Сурет бойынша өзіңнің алғашқы
ойыңды білдір.

Не себепті стақандағы заттар бір-
бірімен араласпайды?





Өз ойыңды эксперимент арқылы көз жеткіз!
Екі стақанға бірдей мөлшерде су құй. Бір ыдыстағы суға 1-2 қасық тұз сал. Тұз
ерігенше араластыр. Екі ыдыстағы суға жұмырқа сал. Не байқадың? Себебі неде?

Таза зат табиғатта өте сирек кездеседі. Мысалы: көмір, алмаз, қант, табиғатта
таза күйінде алынады және сол күйінде пайдаланамыз. Таза заттар бір ғана заттың
бөлшектерінен тұрады. Қоспа біздің айналамыздағы заттардың негізі қоспа күйінде
кездеседі.
Мысалы: сүт: май, белок, көмірсу дан тұрады.
ауа: азот, оттегі, көмірқышқыл газы.
майонез: май, уксус, сарыуыз.
сусындар көпіргіш: көмірқышқыл газы, тәтті дәмдеуіштен.
теңіз суы – тұздың (қатты зат) және судың (сұйық зат) қоспасы.
Қоспа екі немесе одан да көп заттардан тұрады. Бірақ әр бір зат өз қасиетін сақтайды.
Оларды құрама заттардан айырып алуға болады.
Табиғаттағы көптеген бірдей көлемдегі денелердің массалары әртүрлі болады.
Мысалы ағаштан жасалған үлкен қасықтар темірден жасалған үлкен қасықтардан
жеңілірек болады. Немесе құмға толы шелектің салмағы, суға толы шелектің салмағынан
көп болады.
Не себепті әртүрлі заттардың салмағы әртүрлі болады? Бұған тығыздық ұғымы
жауап береді.

Дененің тығыздығы деп дененің
салмағының дененің көлемінің қатынасына
тең шаманы атайды:






Тапсырма №1



Тапсырма №2. Кез-келген заттың тығыздығын эксперимент жүзінде анықтау керек

Жұмыс барысын баяндап көрсет