«Келісілді»

Колледж әдіскері

____ Г. Жаутикова

№21 Оқу сабағының жоспары

Сабақ тақырыбы: Фотосинтездің қараңғы кезеңі. Кальвин циклі.

Модуль: Жалпы білім беру пәндер

Пән атауы: Биология

Педагог: Матаева Алтынай Кожановна

2023 жылғы " "

1. Жалпы мәліметтер

Курс, топ: 1 курс (9 сынып)

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың әдісі: “Сұрақты таңда” деңгейлік тапсырмасы, Биогиялық диктант, Презентация https://ppt-online.org/126312 , Фронталь сұрақтар.

Пәнаралық байланыс: химия

2. Мақсаты, міндеттері:

Білімділік: Оқушы меңгеруі және білуі тиіс:

-фотосинтездің  қараңғы кезеңінде өтетін процестер;

-фотосинтездің  қараңғы кезеңімен танысу;

-Кальвин циклін оқу;

Тәрбиелік:

құрал-жабдықтармен оқулықтарды таза ұстауға үйрету;

өз ісіне жауапты болуға, ұқыптылыққа, тапқырлыққа, белсенділікке, шапшаңдыққа баулу;

оқу орнын қадірлеуге тәрбиелеу.

ой өрісін кеңейту:

тәжірибе сабағы мен байланыстыра білуге үйрету;

өз пікірін дұрыс жеткізуіне көңіл бөлу;

тақырыпты дұрыс баяндай білуіне назар аудару;

Дамытушылық:

Сабақтан алған ақпараттарды талдап үйрену;

ой өрісін биология пәні бойынша дамыту;

ғылыми оқу және анықтамалық әдебиеттер мен өзбетінше жұмыс істеп білуг еүйрету;

Құндылық:

-сыни және креативті ойлау;

-білуге жаңаны тануға құштар болу;

-дұрыс қарым қатынас ортата білу;

-«Мәңгілік ел» – зайырлы қоғам және жоғары руханият

2.1. Оқу-жаттығу процесінде білім алушылар меңгеретін,күтілетін нәтижелер және кәсіби дағдылар тізбесі

2.2. Күтілетін нәтижелер

Фотосинтездің жалпы формуласын;

СО₂-ні байланыстыру процесін;

СО₂-нің РДФ-ке қосылу сұлбасын;

2.3. Қажетті ресурстар: Оқу жұмыс бағдарлама, оқу сабақ жоспар, тақта, стикер, ноутбук, кітап, тақта, бор т.б

3. Сабақты жабдықтау

3.1. Оқу-әдістемелік құрал-жабдықтар, анықтамалық әдебиеттер

Сабақты жабдықтау

Материалдық: Биология оқулығы 1-2 бөлім 10 сынып, оқу жұмыс бағдарламасы, күн тақырыптық жұмыс.

Оқу-әдістемелік құрал-жабдықтар, анықтамалық әдебиеттер

Негізі: Н.Т. Аблайханова, А.М. Калыбаева, А.М. Паримбекова, Биология, 11 сынып – Алматы: 2019, Мектеп https://www.okulyk.kz/10-class

Қосымша: 1. Н.Г. Асанов, А.Р. Соловьева, Б.Т. Ибраимова, Биология, 10 сынып.– Алматы: 2019, Атамұра https://www.okulyk.kz/10-class

3.2.Техникалық құралдар, материалдар

Техникалық-программалық: СD диск, видеоролик, интерактивті тақта

4. Сабақтың барысы:

I. Ұйымдастыру кезеңі (оқушыларды түгелдеу, формасын тексеру, бөлме

тазалығын тексеру) -3 минут.

II. Үй тапсырманы сұрау -35 минут.

III. Жаңа тақырыпты түсіндіру (іс-әрекетті демонстрациялау) -35 минут.

ІV. Жаңа сабақты бекіту -10 минут.

V. Сабақты қорытындылау, баға қою -5 минут.

VI. Үйге тапсырма беру -2 минут

І. Ұйымдастыру кезеңі (оқушыларды түгелдеу, формасын тексеру, бөлме

тазалығын тексеру) -3 минут.

Оқытушы оқу бөлмесінің тазалығына, оқушылардың киіміне назар аударады. Оқушылардың сабаққа қатысуы мен дайындығын тексеріп, оларды сабақтың бағдарламасы және мақсатымен таныстыру. Танысу үшін әр студент өзінің ата-жөнін және өзіне тән ең жақсы қасиеттерін айтады.

ІІ. Үй тапсырманы сұрау -35 минут.

Дәріс сабағында оқушылардан өтілген тақырыпты сұрайды. Оқушылардың білім деңгейін тексеріледі.

“Сұрақты таңда” деңгейлік тапсырмасы.

Мұғалім тақтаға төмендегі кестені іледі. Стикерлерге сұрақ жазып жапсырады. Студенттер сұрақты таңдап жауап береді.

Биологиялық диктант

1. ................................... жарық кезеңі өсімдік жапырақтарында күн сәулесі түскен кезде ғана жүзеге асады және негізгі процестері тилакоидтердің мембранасында жүреді.

2. Оған ................................, электрон тасымалдаушы нәруыздар АТФ синтетаза және күн сәулесі қатысады.

3. Хлорофилл молекуласы тотығады және ............................ құрамындағы судан электрондарын тартып тотықсызданады.

4. ............................. - тотығу-тотықсыздану процестерінің жүруін бағыттап, жылдамдататын табиғаты нәруыз емес биологиялық катализатор.

5. ........................... фотондары су фотолизін іске қосады.

6. Фотожүйелерде ............................. жетіспеушілігінен электрондық тесіктер пайда болады.

7. ............................... фосфорлану - энергия АТФ түрінде жинақталасын ең ежелгі процестердің бірі.

8. Кейде жасушада фотосинтездің ...................... кезеңі үшін сутек жеткілікті, ал АТФ жеткіліксіз болады.

9. Циклді .......................... циклсіз фотосинтез үшін АТФ жеткіліксіздігі кезінде іске қосылатын қосымша жол.

10. Осылайша жарық кезеңі реакцияларының бәрі дерлік ............................... бір тасымалдаушыдан келесі тасымалдаушыға жеткізіп отырады.

Биологиялық диктант жауабы

1. Фотосинтездің

2. хлорофилл

3. жапырақ

4. Кофермент

5. Жарық

6. электрон

7. Циклді

8. қараңғы

9. фосфорлану

10. электронды

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру (іс-әрекетті демонстрациялау) -35 минут.

Жаңа сабақтың жоспары: https://ppt-online.org/126312 презентация

Фотосинтездің қараңғы кезеңі - бұл синтез кезеңі. Жарық кезеңі барысында алынған энергия СО,-нің глюкоза молекуласына дейін тотықсыздануына жұмсалады. Бұл процесс стромада жүзеге асады.

Фотосинтездің қараңғы кезеңінде де, жарық кезеңінде де өсімдік көп энергия жұмсайды, алайда қараңғы кезеңі тез жүреді және салыстырмалы түрде аз энергия жұмсайды. Караңғы кезеңдегі реакция күн сәулесі керек емес. Сондықтан қараңғы кезең реакциялары күнді де, түнде де жүруі мүмкін.

Бұл кезеңнің негізгі процестері өсімдік хлоропластының стромасында атмосферадан алынған көмірқышқыл газының біртіндеп айналуы көрсететін өзіндік тізбек түрінде жүреді.

Бірінші реакциясы - көмірқышқыл газын фиксациялау. Бұл реакция қалыпты және тезірек жүру үшін табиғатта СО, фиксациялайтын РДФ-карбоксилаза (рибулозодифосфаткарбоксилаза) ферменті бар.

Әрі қарай нәтижесінде фосфоглицерин қышқылы глюкозага (табигиқант) айналатын толық цикл жүреді.

Бұл реакциялардың барлығына фотосинтездің жарық кезеңінде түзілген АТФ және НАДФН, энергиясы пайдаланылады. Фотосинтез процесі нәтижесінде глюкозадан басқа әртүрлі заттар: аминқышқылдары, май қышқылдары, глицерин, нуклеотидтер түзіледі.

Фотосинтез процесінің қараңғы кезеңі реакциялары көмірсу түзілуімен аяқталады. Бұл реакциялар жүруі үшін жарық кезеңінде жинақталған энергия мен заттар пайдаланылады: 1961жылы өсімдіктердегі осы циклді ашқаны үшін М. Кальвин Нобель сыйлығымен марапатталды. Ол фотосинтез процесінің қараңғы кезеңі реакцияларының жиынтығы глюкозаның түзілуіне алып келетінін әріптестерімен бірге ашқан болатын.

Фазаның бірінші сатысы – үшатомды көміртек қосылыстарын алу.

Кейбір өсімдіктер үшін көміртектің 4 атомымен органикалық қышқылдар түзу бірінші Мелвин Кальвин зертханадасаты болады. Бұл жолды аустралиялық ғалымдар М. Хетч пен С. Слэк ашты және оны С₄ -фотосинтез деп атады. C₄ -фотосинтез нәтижесінде де глюкоза мен басқа қанттар түзіледі.

Қараңғы кезеңдегі негізгі процестер. СО,-ні байланыстыру. Жарық кезеңінде алынған АТФ энергиясы есебінен стромада рибулозофосфат молекуласы іске қосылады. Ол 5 көміртек атомынан тұратын жоғары реакциялық қосылыс рибулозодифосфатқа (РДФ) айналады.

Үш көміртек атомынан тұратын фосфоглицерин қышқылының (ФГҚ) екі молекуласы түзіледі. Келесі сатыда фосфоглицерин қышкылы АТФ-пен әрекеттесіп, дифосфоглицерин қышқылын (ДиФГК) түзеді. ДиФГҚ мен НАДФН, өзара әрекеттесіп, фосфоглицерин альдегидіне (ФГА) дейін тотықсызданады. ФГА фосфодиоксиацетонды түзеді.

Барлық реакциялар сәйкес ферменттер әсерімен жүзеге асады.

Гексозаның тузілуі. Келесі сатыда фосфоглицерин альдегиді мен фосфодиоксиацетонның конденсациялануы жолымен нәтижесінде алты атомды көміртектен тұратын сахароза мен полисахаридтер түзілуі үшін бастапқы материал болып табылатын фруктозодифосфат түзіледі. Фруктозодифосфат фосфоглицерин альдегиді және қараңғы кезеңнің басқа да өнімдерімен өзара әрекеттесіп, 4-, 5-, 6-, 7-атомды көміртек қанттарына бастама береді. Фотосинтездің тұрақты өнімі - рибулозо-фосфат АТФ-пен байланысып, циклге қайта қосылады. Глюкоза молекуласын алу үшін қараңғы кезең реакциясының 6 циклі өтеді.

Қараңғы кезең мынадай белгілермен сипатталады: органикалық заттардың түзілуі, АТФ-тің АДФ-ке айналуы және энергия бөліну көмірқышқыл газының сіңірілуі.

Кальвин циклінде СО, акцепторы ретінде рибулозодифосфат, байланысқан көміртек атомы СО, кіретін бірінші алтыатомды көміртек ретінде фруктозодифосфат өте маңызды.

Презентация https://ppt-online.org/126312

ІV. Жаңа сабақты бекіту -10 минут.

Фронтальсұрақтар:

1. Фотосинтездің қараңғы кезеңі дегеніміз не?

2. Глюкоза қалай түзіледі?

3. Кальвин циклі дегеніміз не?

4. Фотосинтездің қараңғы кезеңі деп аталуын түсіндіріңдер.

5. Табиғатта фотосинтездің маңызы қандай?

V. Сабақты қорытындылау, баға қою -5 минут.

Өткен және жаңатақырыптарды игергендігі бойынша білім деңгейі тексеріліп, критериге сәйкес қойылған бағалар оқушыларға мәлімделеді.

VI. Үйге тапсырма беру -2 минут

Тапсырма: фотосинтез кезеңдерін салыстыру кестесін дәптерге сызып толтырыңдар.

Н.Абылайханова, А.Қалыбаева, А.Пәрімбекова, Б.Үсіпбек, Е.Швецова. 51-54 беттер