Бөлім:

9.3 Д Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары

Педагогтің аты-жөні:

Күн:

Сыныбы : 9

Қатысушылар саны: Қатыспағандар саны:

Тақырыбы:

Гемофилия және дальтонизм жыныспен тіркес тұқым қуалау мысалдары

Оқу бағдарламасына сәйкес оқу мақсаты

9.2.4.7- жынысты анықтау кезінде хромосомалардың рөлін түсіндіретін сызба жасау

Сабақтың мақсаты:

Оқушыларға анықтау механизмін түсіндіру.

Жылыстық хромосомалардың рөлдерін көрсету (XX және XY жүйесі).

Аутосомалар мен жиынтық хромосомалар аралығын түсіндіру.

Жынысты анықтау сызбасын құру арқылы оқушылардың визуалды ойлау қабілетін дамыту.

Құндылықтар

• Озық ойлы ұлт:еңбекқорлық және кәсіби біліктілік

• Адал азамат: Әділдік және жауапкершілік

Сабақ барысы

Мұғалімнің әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

3 мин

І. Ұйымдастыру кезеңі:

а) «Менен бір мотивациялық сөз» әдісі бойынша жағымды психологиялық ахуал орнатады

в) «Фигуралар» бойынша топқа бірігуге нұсқау береді.

Оқушылар шеңберге тұрып «Менен бір мотивациялық сөз» тәсілі арқылы көңілді орта қалыптастырамыз.

«Фигуралар» бойынша топтарға бірігеді.

Кері байланыс:

Мадақтау арқылы бағаланады.

Түрлі түсті стикерлер

4мин

ІІ Үй тапсырмасы

Оқушылардан

« Серпілген сауал» әдісі арқылы өткен тақырып бойынша жауап алады

«Стоп кадр» әдісі арқылы бейнеролик көрсетеді, сұрақтарға жауап ала отырып, жауаптарын жаңа тақырыппен байланыстарады, сабақтың тақырыбын , мақсатын анықтайды.

Оқушылар « Серпілген сауал» әдісі арқылы өткен тақырыптар бойынша білімдерін еске түсіреді.

1. Бастапқы сұрақ:

Гемофилия және дальтонизм қандай генетикалық аурулар? Олар қандай хромосома арқылы беріледі?

2. Тереңдету сұрағы:

Неліктен бұл аурулар ер адамдарда жиі жиі кездеседі?

3. Ой қозғау сұрағы:

Егер сау әйел (гетерозигота жүкші) гемофилиямен ауыратын ер адамға тұрмысқа шықса, олардың балаларында ауру кездесуі қандай болады?

4. Қолдану сұрағы: Егер отбасында дальтоник ер адам болса, оның қызында дальтонизм болуы мүмкін бе?

«Стоп кадр» әдісі арқылы

қойылған сұрақтарға жауап береді, жауаптарын жаңа тақырыппен байланыстарады, сабақтың тақырыбын, мақсатын анықтайды.

https://youtu.be/snUm2lIaq0I?si=_CbsPU9fTyc02Ihl

Кері байланыс:

Мадақтау арқылы бағаланады.

«Жарайсың!»

«Тамаша жауап»т .б

Экран

5 мин

ІІІ Оқулықпен жұмыс. Білімді толықтыру үшін оқулықтағы мәтінді оқуға тапсырма береді.

Оқушылар оқулықтан мәтінді оқып танысады, тірек сөздерді дәптерге жазып алады.

Кері байланыс:

Мадақтау арқылы бағаланады.

Окулык

Сабақтың ортасы

15 мин

ІV Топтық жұмыс.

Мұғалім жаңа тақырып бойынша қысқаша ақпарат береді, топтық жұмыс ұйымдастырады.

Оқушылар топтарда мұғалімнің бағыт берумен берілген тақырыпты талдап, жаттығу жұмыстарын орындайды.

1-топ: Генетикалық диаграмма құру

Әр топ келесі генетикалық есеп беріледі:

Анасы – жүкші (XᴴX), ал әкесі – сау (XY).

Балаларының гемофилиямен ауыру деректерін анықтаңыз.

Пеннет торын қолданып, тұқым қуалау диаграммасын жасаңыз.

Қорытынды сұрақ: Неліктен гемофилия ер балаларда жиі жиі кездеседі?

2-топ: Дальтонизмнің тұқым қуалау жолын сызба түрінде көрсету

Дальтонизмнің тұқым қуалау жолын шежірелік схема арқылы бейнелейді.

Берілген мысал: Дальтоник ер адам (XʳY) сау әйелмен (XX) некеге тұрды.

адамның ұрпақтары кім дальтоник бола алады?

Қорытынды сұрақ: Неліктен қыз бала тек әкесінен дальтонизмді тікелей тұқым қуаламайды?

3-топ: Генетикалық есепті шешу

Нақты өмірден алынған генетикалық есеп беріледі:

«Егер анасы беріледі, ал әкесі дальтоник болса, олардың балалары қандай болуы мүмкін?»

Қорытынды жасайды.

таныстырылым жасайды.

Оқушылар жұмыс барысында оқулықпен қатар әлеуметтік желі ресурстарын қолдана алады.

Суреттер мен кестелерді, бүйрек моделін пайдалана отырып тұжырымдамалық карта, тірек сызба түрінде қорғайды.

Кері байланыс:

« Домбыра» әдісі арқылы беріледі

А4, А3 форматтар, компьютер, ғаламтор желісі, стикерлер, түрлі түсті қағаздармаркерлер

15

Сабақты бекіту тапсырмалары.

«Салыстыру» әдісі арқылы жеке жұмыс ұйымдастырады, бақылау жасайды,

ЕБҚ оқушыға қолдау көрсетеді

1-тапсырма Жеке жұмыс

Гемофилия және дальтонизм ___-хромосомамен тіркес тұқым қуалайтын аурулары.

Бұл тұқым қуалайтын рецессивті гендердің мутациясынан пайда болады.

Гемоофилия – бұл қанның ______ мен сипатталатын ауру.

Дальтонизм – адамның _____ ажырата алуымен сипатталады.

Бұл ауру адамдар ерда жиі жиі, олардың жыныс хромосомалары ______ болады.

Әйелдер ауруды тасымалдаушы мүмкін, егер олардың генотипі ____ болса.

Егер анасы жүкшіXX), ал әкесі сау (XY) болса, олардың ұлдарының гемофилиямен ауыру жағдайы ( ____% қауіпсіздік.

Дальтонизм мен гемофилия генетикалық диаграммалар (Пеннет торы) арқылы аударылады.

Егер дальтоник ер адам сау әйелмен некеге тұрса, олардың қыздары ____ болады, бірақ олар жақсы болады.

Бұл ауруларды емдеудің заманауи әдістеріне гендік терапия және медициналық қолдау жатады.

2-тапсырма. Жұптық жұмыс

Сәйкестендіру тапсырмасы: Гемофилия және дальтонизмнің жыныспен тіркес тұқым қуалауы

Тапсырма: Берілген терминдерді олардың анықтамаларымен сәйкестендіріңіз Жауаптары:

1 - C

2 - A

3 - D

4 - B

5 - E

6 - F

7 - G

8 - H

9 - I

10 - J

Дескриптор :

Оқушы гемофилия мен дальтонизмнің X-хромосомамен тіркес тұқым қуалайтынын дұрыс жазады.

рецессивті гендерге байланысты дұрыс көрінеді. Гемофилия – қанның ұю процесінің оның дұрыс айтады.Дальтонизм – түстерді ажырата алуды дұрыс көрсетеді.

Жалпы балл-5

Дескриптор:

Оқушы гемофилия – қанның ұю процесінің дұрыс айтады

Дальтонизмнің анықтамасын дұрыс сәйкестендіредіОқушы дальтонизм – шешімдерді ажырата алмау оны дұрыс сәйкестендіредіX-хромосоманың сипаттамасын дұрыс сәйкестендіредіЖалпы балл-5

2-косымша

Тапсырма жазылған парақтар

Сабақтың соңы

2 мин

Кері байланыс

«ТИР» тәсілі

арқылы кері байланыс жасауды ұсынады

«ТИР» тәсілі

арқылы кері байланыс жасайды

Кері байланыс:

« ТИР» тәсілі арқылы

Кесте

1 мин

Үй тапсырмасы

Гемофилия және дальтонизм жыныспен тіркес тұқым қуалау мысалдары

Бөлім:

9.3 Д Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары

Педагогтің аты-жөні:

Кертаева Л.Ж.

Күн: 27.02.25ж.

Сыныбы : 9

Қатысушылар саны: Қатыспағандар саны:

Тақырыбы:

Адамның қан топтарының тұқымқуалау заңдылықтары.

Оқу бағдарламасына сәйкес оқу мақсаты

9.2.4.8 Адамның қан топтарының тұқымқуалау заңдылықтары. Резус фактор.

Сабақтың мақсаты:

Қан топтарын білу.

Қан топтарындағы аллельдермен танысу.

Қан топтарның тұқымқуалау заңдылықтарын үйрену.

Сабақ барысы

Мұғалімнің әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

3 мин

І. Ұйымдастыру кезеңі:

а) «Менен бір мотивациялық сөз» әдісі бойынша жағымды психологиялық ахуал орнатады

в) «Фигуралар» бойынша топқа бірігуге нұсқау береді.

Оқушылар шеңберге тұрып «Менен бір мотивациялық сөз» тәсілі арқылы көңілді орта қалыптастырамыз.

«Фигуралар» бойынша топтарға бірігеді.

Кері байланыс:

Мадақтау арқылы бағаланады.

Түрлі түсті стикерлер

4мин

ІІ Үй тапсырмасы

Оқушылардан

« Серпілген сауал» әдісі арқылы өткен тақырып бойынша жауап алады

«Стоп кадр» әдісі арқылы бейнеролик көрсетеді, сұрақтарға жауап ала отырып, жауаптарын жаңа тақырыппен байланыстарады, сабақтың тақырыбын , мақсатын анықтайды.

Оқушылар « Серпілген сауал» әдісі арқылы өткен тақырыптар бойынша білімдерін еске түсіреді.

1. Бастапқы сұрақ:

Гемофилия және дальтонизм қандай генетикалық аурулар? Олар қандай хромосома арқылы беріледі?

2. Тереңдету сұрағы:

Неліктен бұл аурулар ер адамдарда жиі жиі кездеседі?

3. Ой қозғау сұрағы:

Егер сау әйел (гетерозигота жүкші) гемофилиямен ауыратын ер адамға тұрмысқа шықса, олардың балаларында ауру кездесуі қандай болады?

4. Қолдану сұрағы: Егер отбасында дальтоник ер адам болса, оның қызында дальтонизм болуы мүмкін бе?

«Стоп кадр» әдісі арқылы

қойылған сұрақтарға жауап береді, жауаптарын жаңа тақырыппен байланыстарады, сабақтың тақырыбын, мақсатын анықтайды.

https://youtu.be/snUm2lIaq0I?si=_CbsPU9fTyc02Ihl

Кері байланыс:

Мадақтау арқылы бағаланады.

«Жарайсың!»

«Тамаша жауап»т .б

Экран

5 мин

ІІІ Оқулықпен жұмыс. Білімді толықтыру үшін оқулықтағы мәтінді оқуға тапсырма береді.

Оқушылар оқулықтан мәтінді оқып танысады, тірек сөздерді дәптерге жазып алады.

Кері байланыс:

Мадақтау арқылы бағаланады.

Окулык

Сабақтың ортасы

15 мин

ІV Топтық жұмыс.

Мұғалім жаңа тақырып бойынша қысқаша ақпарат береді, топтық жұмыс ұйымдастырады.

Оқушылар топтарда мұғалімнің бағыт берумен берілген тақырыпты талдап, жаттығу жұмыстарын орындайды.

1-топ: Генетикалық диаграмма құру

Әр топ келесі генетикалық есеп беріледі:

Анасы гетерозиготалы (ІІ), ал әкесі – сау (ІІІ) топ, балаларының қан тобы қандай болады?

Балаларының гемофилиямен ауыру деректерін анықтаңыз.

Пеннет торын қолданып, тұқым қуалау диаграммасын жасаңыз.

Қорытынды сұрақ: Неліктен гемофилия ер балаларда жиі жиі кездеседі?

2-топ: Дальтонизмнің тұқым қуалау жолын сызба түрінде көрсету

Дальтонизмнің тұқым қуалау жолын шежірелік схема арқылы бейнелейді.

Берілген мысал: Дальтоник ер адам (XʳY) сау әйелмен (XX) некеге тұрды.

адамның ұрпақтары кім дальтоник бола алады?

Қорытынды сұрақ: Неліктен қыз бала тек әкесінен дальтонизмді тікелей тұқым қуаламайды?

3-топ: Генетикалық есепті шешу

Нақты өмірден алынған генетикалық есеп беріледі:

«Егер анасы беріледі, ал әкесі дальтоник болса, олардың балалары қандай болуы мүмкін?»

Қорытынды жасайды.

таныстырылым жасайды.

Оқушылар жұмыс барысында оқулықпен қатар әлеуметтік желі ресурстарын қолдана алады.

Суреттер мен кестелерді, бүйрек моделін пайдалана отырып тұжырымдамалық карта, тірек сызба түрінде қорғайды.

Кері байланыс:

« Домбыра» әдісі арқылы беріледі

А4, А3 форматтар, компьютер, ғаламтор желісі, стикерлер, түрлі түсті қағаздармаркерлер

15

Сабақты бекіту тапсырмалары.

«Салыстыру» әдісі арқылы жеке жұмыс ұйымдастырады, бақылау жасайды,

ЕБҚ оқушыға қолдау көрсетеді

1-тапсырма Жеке жұмыс

Гемофилия және дальтонизм ___-хромосомамен тіркес тұқым қуалайтын аурулары.

Бұл тұқым қуалайтын рецессивті гендердің мутациясынан пайда болады.

Гемоофилия – бұл қанның ______ мен сипатталатын ауру.

Дальтонизм – адамның _____ ажырата алуымен сипатталады.

Бұл ауру адамдар ерда жиі жиі, олардың жыныс хромосомалары ______ болады.

Әйелдер ауруды тасымалдаушы мүмкін, егер олардың генотипі ____ болса.

Егер анасы жүкшіXX), ал әкесі сау (XY) болса, олардың ұлдарының гемофилиямен ауыру жағдайы ( ____% қауіпсіздік.

Дальтонизм мен гемофилия генетикалық диаграммалар (Пеннет торы) арқылы аударылады.

Егер дальтоник ер адам сау әйелмен некеге тұрса, олардың қыздары ____ болады, бірақ олар жақсы болады.

Бұл ауруларды емдеудің заманауи әдістеріне гендік терапия және медициналық қолдау жатады.

2-тапсырма. Жұптық жұмыс

Сәйкестендіру тапсырмасы: Гемофилия және дальтонизмнің жыныспен тіркес тұқым қуалауы

Тапсырма: Берілген терминдерді олардың анықтамаларымен сәйкестендіріңіз Жауаптары:

1 - C

2 - A

3 - D

4 - B

5 - E

6 - F

7 - G

8 - H

9 - I

10 - J

Дескриптор :

Оқушы гемофилия мен дальтонизмнің X-хромосомамен тіркес тұқым қуалайтынын дұрыс жазады.

рецессивті гендерге байланысты дұрыс көрінеді. Гемофилия – қанның ұю процесінің оның дұрыс айтады.Дальтонизм – түстерді ажырата алуды дұрыс көрсетеді.

Жалпы балл-5

Дескриптор:

Оқушы гемофилия – қанның ұю процесінің дұрыс айтады

Дальтонизмнің анықтамасын дұрыс сәйкестендіредіОқушы дальтонизм – шешімдерді ажырата алмау оны дұрыс сәйкестендіредіX-хромосоманың сипаттамасын дұрыс сәйкестендіредіЖалпы балл-5

2-косымша

Тапсырма жазылған парақтар

Сабақтың соңы

2 мин

Кері байланыс

«ТИР» тәсілі

арқылы кері байланыс жасауды ұсынады

«ТИР» тәсілі

арқылы кері байланыс жасайды

Кері байланыс:

« ТИР» тәсілі арқылы

Кесте

1 мин

Үй тапсырмасы

Адамның қан топтары тақырыбын түсініп оқу.

1. Гемофилия

A) Түстерді ажырата алмаумен сипатталатын тұқым қуалайтын ауру

2. Дальтонизм

B) Гендердің жүк хромосомаларда орналасып, ата-анадан балаға берілуі

3. Х-хромосома

C) Қанның ұю процесімен сипатталатын ауру

4. Жыныспен тіркес тұқым қуалау

D) Әйелдердің екі данасы, ерлердің бір данасы болатын хромосома

5. Пеннет торы

E) Генетикалық есептерді шешу үшін кесте

6. Тасымалдаушы әйел (XᴴX)

F) Өзі да, тұқым қуалайтын ауру генінен келесі ұрпақ алатын адам

7. Дальтоник ер адам (XʳY)

G) Түстерді ажырата алмайтын, бірақ бұл қасиетті ұлдарына бермейтін адам

8. Гемофилиямен ауыратын ер адам (XᴴY)

H) Гемофилияның белгілері көрінетін ер адам

9. Гендік терапия

I) Тұқым қуалайтын ауруларды түзету үшін қолданылатын заманауи әдіс

10. 50% жылдық

J) Тасымалдаушы ананың ұл баласының гемофилиямен ауырлығы