Материалдар / География 8 сынып БЖБ 1,2,3,4 тоқсанға арналған тапсырмалары

География 8 сынып БЖБ 1,2,3,4 тоқсанға арналған тапсырмалары

Материал туралы қысқаша түсінік
БЖБ, дескрипторы, бал қою кестесі бәрі бар!
ЖИ арқылы жасау
Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады
Жиынтық бағалауға арналған
әдістемелік
ұсыныстар
География
8-сынып

Әдістемелік ұсыныстар мұғалімге 8-сынып оқушыларына «География» пәні бойынша
жиынтық бағалауды жоспарлау, ұйымдастыру және өткізуге көмек құралы ретінде
құрастырылған. Әдістемелік ұсыныстар 8-сынып «География» пәні бойынша ұзақ мерзімді
оқу бағдарламасы негізінде дайындалған.
Бөлім бойынша жиынтық бағалаудың тапсырмалары мұғалімге оқушылардың тоқсан
бойынша жоспарланған оқу мақсаттарына жету деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.
Әдістемелік ұсыныстарда бөлім бойынша жиынтық бағалауды өткізуге арналған
бағалау критерийлері мен дескрипторлары бар тапсырмалар ұсынылған. Сондай-ақ, жинақта
оқушылардың оқу жетістіктерінің мүмкін деңгейлері (рубрикалар) сипатталған.
Дескрипторлары мен балдары бар тапсырмалар ұсыныс түрінде берілген.
Әдістемелік ұсыныстар негізгі сынып мұғалімдеріне, мектеп әкімшілігіне, білім беру
бөлімінің әдіскерлеріне, критериалды бағалау бойынша мектеп, өңірлік үйлестірушілеріне
және басқа да мүдделі тұлғаларға арналған.
Әдістемелік ұсыныстарды дайындау барысында ресми интернет-сайттағы қолжетімді
ресурстар (суреттер, фотосуреттер, мәтіндер, аудио және бейнематериалдар) қолданылды.

2

МАЗМҰНЫ
1-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ.................................................... 4
«Географиялық зерттеу әдістері».............................................................................................................. 4
«Картография және географиялық деректер базасы» ............................................................................. 8
«Физикалық география» .......................................................................................................................... 12
2-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ.................................................. 16
«Физикалық география» .......................................................................................................................... 16
«Физикалық география» ........................................................................................................................... 21
3-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ.................................................. 24
«Физикалық география» .......................................................................................................................... 24
«Физикалық география» бойынша жиынтық бағалау........................................................................... 28
«Әлеуметтік география» .......................................................................................................................... 31
4 - ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ................................................ 34
«Экономикалық география» .................................................................................................................... 34
«Елтану және саяси география негіздері» ............................................................................................... 42

3

1-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ
«Географиялық зерттеу әдістері» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Тақырып

География ғылымының салалары. Географиялық зерттеу
әдістерінің түрлері. Географиялық деректерді өңдеу және
талдау.

Оқу мақсаты

8.1.1.2 География ғылымы салаларындағы маңызды
зерттеулерді анықтайды
8.1.1.3 Далалық, картографиялық, теориялық географиялық
зерттеу әдістерінің мәнін түсіндіріп, қолданады
8.1.1.4 Сандық және сапалық географиялық деректерді
өңдеп, талдайды.

Бағалау критерийі

Білім алушы
• География ғылымы салаларындағы зерттеулердің
маңыздылығын сипаттайды
• Зерттеу әдістерінің мәнін түсіндіреді
• Сандық және сапалық деректерді өңдейді

Ойлау деңгейлері

Қолдану
Жоғары деңгей дағдылары

Орындау уақыты

20 минут

Тапсырма
1(а) Сурет бойынша географиялық зерттеу әдісін анықтаңыз.

Зерттеу әдісі ______________________________________
(b) Осы зерттеу әдісінің қазіргі кездегі географиядағы маңыздылығын түсіндіріңіз.
____________________________________________________________________

2. Географиялық зерттеу әдістеріне интеллек-карта құрастырыңыз.
4

Далалық

Картографиялық
Зерттеу
әдістері

?

?

Теориялық

?
3. Берілген деректерді пайдаланып, график құрыңыз және талдаңыз.
Айлар

Қ

А

Н

С

М

М

Ш

Т

Температура
ºС

-15

-10

-7

+10

+17

+26

+32 +37

Қ

Қ

Қ

+28

+15 +1

Ж
-9

(a) Температурасы төмен болған мезгілді көрсетіңіз.
_______________________________________________________________________________
(b) Температурасы жоғары болған мезгілді көрсетіңіз.
_______________________________________________________________________________
(c) Температурасы төмен және жоғары болу себептерін анықтаңыз.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
(d) Температураның өзгерісінің жергілікті жерге әсерін түсіндіріңіз.
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________

5

Бағалау критерийі
География ғылымы
салаларындағы
зерттеулердің
маңыздылығын
сипаттайды.
Зерттеу әдістерінің
мәнін түсіндіреді.

Сандық және сапалық
деректерді өңдейді.

Жалпы балл

Тапсырма

1

2

3

Дескриптор
Білім алушы
географиялық зерттеу әдісін анықтайды;

Балл
1

зерттеу әдісінің қазіргі кездегі
географиядағы маңыздылығын түсіндіреді;

1

далалық әдістің қолданылу мүмкіндігін
сипаттайды;
картографиялық әдістің қолданылу
мүмкіндігін сипаттайды;,
теориялық әдістің қолданылу мүмкіндігін
сипаттайды;
деректерге сәйкес график құрады;
температурасы төмен мезгілді көрсетеді;
температурасы жоғары мезгілді көрсетеді;
температураның өзгеру себептерін
анықтайды;
өзгерістің жергілікті жерге әсерін
түсіндіреді.

1
1
1
1
1
1
1
1
10

6

«Географиялық зерттеу әдістері» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты
ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Оқушының аты-жөні ___________________________________________
Бағалау критерийі

Төмен

Орта

Жоғары

География ғылымы
салаларындағы
зерттеулердің
маңыздылығын
сипаттайды.

Географиялық зерттеудің әдісі мен
маңыздылығын түсіндіруде
қиналады.

Географиялық зерттеу әдісін
/зерттеудің маңыздылығын
сипаттауда қателеседі.

Географиялық зерттеулерді
анықтап, география ғылымының
қазіргі кездегі маңыздылығын
сипаттайды.

Зерттеу әдістерінің мәнін
түсіндіреді.

Зерттеу әдістерінің мәнін
түсіндіруде қиналады.

Далалық / картографиялық /
теориялық әдістің қолданылу
мүмкіндігін сипаттауда қателіктер
жібереді.

Зерттеу әдістерінің мәнін
түсіндіреді.

Сандық және сапалық
деректерді өңдейді.

Сандық және сапалық деректерді
талдауда қиналады.

Деректер негізінде график құруда
/температурасы төмен /
температурасы жоғары мезгілді
көрсетуде/ өзгерістің жергілікті
жерге әсерін түсіндіруде
қателіктер жібереді.

Сандық және сапалық деректерді
өңдейді.

7

«Картография және географиялық деректер базасы» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Тақырып

Тақырыптық карталар және оларды қосымша сипаттайтын
элементтер.Тақырыптық карталарды оқу. Тақырыптық
географиялық номенклатура.

Оқу мақсаты

8.2.1.1 Тақырыптық карталарды сипаттайтын қосымша
элементтерді құрастырады: профиль, диаграмма, график, кесте
8.2.1.2 Географиялық шартты белгілер мен карталарды
сипаттайтын қосымша элементтерді қолдана отырып,
тақырыптық карталарды оқиды
8.2.1.3 Географиялық номенклатура нысандарын кескін
картадан көрсетеді

Бағалау критерийі

Білім алушы
• Тақырыптық карталарды сипаттайтын қосымша
элементтерді сызады
• Тақырыптық карталарды оқиды
• Географиялық нысандарды кескін картада белгілейді

Ойлау деңгейлері

Қолдану

Орындау уақыты

20 минут

Тапсырма
1. Дүниежүзінің климаттық белдеулер картасы берілген. Картаны берілген элементтер
бойынша толықтырыңыз.
(a) Дүниежүзінің ең ыстық және ең суық жерін тауып, температурасын сандық
көрсеткішпен жазыңыз.
(b) Дүниежүзіндегі ең ылғалды және ең құрғақ жерді тауып, жауын-шашын мөлшерін
сандық көрсеткішпен жазыңыз.
(c) Гольфстрим, Курасио, Батыс Желдер ағыстарының бағытын сызықтық белгімен
сызып, толықтырыңыз.

8

2. Қазақстанның табиғат зоналары картасы берілген.

Шартты белгілер мен қосымша элементтерді (сапалық бояулар мен суреттер) қолданып,
картаға сипаттама жасаңыз._____________________________________________________
____________________________________________________________________________
3. Қазақстанның саяси – әкімшілік картасын қолданып, кескін картаға шекаралас
мемлекеттерді белгілеңіз.

9

Бағалау критерийі
Тақырыптық
карталарды
сипаттайтын қосымша
элементтерді сызады.

Тақырыптық
карталарды оқиды.
Географиялық
нысандарды
кескін
картада белгілейді.

Жалпы балл

Тапсырма


1

2

3

Дескриптор
Білім алушы
дүниежүзінің ең ыстық және ең суық
жерінің температурасын анықтап, сандық
көрсеткішпен жазады;
ең ылғалды және ең құрғақ жердің жауыншашын
мөлшерін
анықтап,
сандық
көрсеткішпен жазады;
Гольфстрим, Курасио, Батыс Желдер
ағыстарының бағытын сызықтық белгімен
көрсетеді;
картаны шартты белгілер негізінде
сипаттайды;
картаны қосымша элементтер негізінде
сипаттайды;
кескін картаға Ресей мемлекетін белгілейді;
кескін картаға Қытай мемлекетін
белгілейді;
кескін картаға Қырғызстан мемлекетін
белгілейді;
кескін картаға Өзбекстан мемлекетін
белгілейді;
кескін картаға Түркіменстан мемлекетін
белгілейді.

Балл
1

1

1

1
1
1
1
1
1
1
10

10

«Картография және географиялық деректер базасы» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты
ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Оқушының аты-жөні ___________________________________________
Бағалау критерийі
Тақырыптық карталарды
сипаттайтын қосымша
элементтерді сызады.

Тақырыптық
оқиды.

Оқу жетістігінің деңгейі
Орта

Төмен
Тақырыптық карталарды
сипаттайтын қосымша
элементтерді қолдануда
қиналады.

Дүниежүзінің ең ыстық және ең суық
жерінің температурасын / ең ылғалды
және ең құрғақ жерінің жауын-шашын
мөлшерін сандық көрсеткішпен жазуда /
Гольфстрим, Курасио, Батыс Желдер
ағыстарының бағытын сызықтық белгімен
көрсетуде қателіктер жібереді.

карталарды Тақырыптық
карталарды Картаны шартты белгілердің /
оқуда қиналады.
қосымша элементтердің негізінде
сипаттауда қателіктер жібереді.

Географиялық нысандарды Кескін картада
кескін картада белгілейді.
географиялық нысандарды
белгілеуде қиналады.

Жоғары
Тақырыптық карталарды
сипаттайтын қосымша элементтерді
қолданады.

Тақырыптық карталарды дұрыс
оқиды.

Кескін картада Ресей / Қытай / Қырғызстан Кескін картада географиялық
/ Өзбекстан / Түркіменстан мемлекеттерін нысандарды дұрыс белгілейді.
белгілеуде қателеседі.

11

«Физикалық география» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Тақырып

Жер бедері түрлерін жіктейді. Материктер мен мұхиттардың ірі
орографиялық объектілері.Тау жыныстары мен минералдардың
қасиеттері.Жер бедерінің адамзат тіршілігі мен
шаруашылығына тигізетін әсері.

Оқу мақсаты

8.3.1.2 Жер бедері түрлерін жіктейді
8.3.1.4 Материктер мен мұхиттарда орналасқан ұқсас
орографиялық бірліктерді салыстырады
8.3.1.7 Тау жыныстары мен минералдардың қасиеттерін
анықтайды
8.3.1.10 Жергілікті компонентті қосымша қамту негізінде жер
бедерінің адамзат тіршілігі мен шаруашылығына тигізетін
әсеріне баға береді

Бағалау критерийі

Білім алушы
• Жер бедерінің түрлерін ажыратады
• Материктер мен мұхиттардағы ұқсас орографиялық
бірліктерді анықтайды
• Тау жыныстары мен минералдардың қасиеттерін
сипаттайды
• Жер бедерінің адамның тіршілігі мен шаруашылығына
тигізетін әсерін бағалайды

Ойлау деңгейлері

Қолдану
Жоғары деңгей дағдылары

Орындау уақыты

25 минут

Тапсырма
1.

Суреттерді жер бедерінің түрлерімен сәйкестендіріңіз.

жазық

тау

аласа тау

12

2. Материктік және мұхиттық жер бедерін салыстырыңыз. Мәліметтерді кестеге
толтырыңыз.

М
а
т
е
р
и
к
т
і
к
ж
е
р
б
е
д
е
р
і

3.

Ұ
қ
с
а
с
т
ы
қ
т
а
р
ы

М
ұ
х
и
т
т
ы
қ
ж
е
р
б
е
д
е
р
і

Сипаттамасы бойынша тау жыныстарының түрлерін анықтаңыз.

• Бұл тау жыныстары сұйық шөгінді заттар мен газ және кристалдардан тұратын
магмадан түзіледі. Магмалар жердің тереңдігіндегі геотермалды жылудың әсерінен
бұрынғы шөгінділердің үгілуінен пайда болады және жер астында қатайып, берік магмалық
тау жынысы және гранит секілді ірі тау жыныстары түзіледі. Лава ауада болғанда жылдам
суыйды және базальт сынды ұсақ тау жыныстарын түзеді. ___________________________
• Бұл тау жыныстары түрлі табиғи жағдайларда: су, жел, ауырлық немесе мұз
әсерінен түзіледі. Бұл тау жыныстары үгілген және эрозияға ұшыраған бұрынғы шөгінді
фрагменттерінен пайда болуы мүмкін. Ағзалардың шіруінен немесе бір кездері теңіз асты
кені болған еріген минерал тұнбаларынан түзілуі мүмкін.______________________________
• Тау жыныстары жоғары қысым мен температура әсеріне ұшырағанда олардың
құрылысы мен құрамы айтарлықтай өзгереді. Жердің тереңдігінде орналасқандықтан тау
жыныстары үлкен температурамен жоғарыдағы тау жыныстары есебінен үлкен қысым
әсеріне ұшырайды. Интрузивті магмалық тау жыныстарының қызуы жақын маңдағы тау
13

жыныстарын жоғары температураға ұшыратып, олардың минералдық құрамын өгертуі
мүмкін. ______________________________
4.

Төменде берілген суреттерге қарап, талдау жасаңыз.

1-сурет
2-сурет
Бұл жерлерде шаруашылықтың қай түрін дамыту қолайлы деп ойлайсыз? Неліктен?
_________________________________________________________________________
Бағалау критерийі
Жер бедерінің түрлерін
ажыратады.
Материктер мен
мұхиттардағы ұқсас
орографиялық
бірліктерді анықтайды.
Тау жыныстары мен
минералдардың
қасиеттерін сипаттайды.
Жер бедерінің адамның
тіршілігі мен
шаруашылығына
тигізетін әсерін
бағалайды.
Жалпы балл

Тапсырма


Дескриптор
Білім алушы
жер бедерінің түрлерін анықтайды;

Балл
1

1

2

3

4

материктік жер бедеріне тән белгілерді
анықтайды;
мұхиттық жер бедеріне тән белгілерді
анықтайды;
материктік және мұхиттық жер
бедерінің ұқсастығын сипаттайды;
магмалық тау жынысын анықтайды;
шөгінді тау жынысын анықтайды;
метаморфтық тау жынысын анықтайды;
1-суретке тән шаруашылық түрін
анықтап, дәлелдейді;
2-суретке тән шаруашылық түрін
анықтап, дәлелдейді.

1
1
1
1
1
1
1
1

9

14

«Физикалық география» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты
ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика
Оқушының аты-жөні ___________________________________________
Бағалау критерийі

Оқу жетістігінің деңгейі
Орта

Төмен

Жоғары

Жер бедерінің түрлерін
ажыратады.

Жер бедерінің түрлерін ажыратуда
қиналады.

Жер бедерінің түрлерін ажыратуда Жер бедерінің түрлерін дұрыс
қателеседі.
ажыратады.

Материктер мен
мұхиттардағы ұқсас
орографиялық бірліктерді
анықтайды.

Материктер мен мұхиттардағы
ұқсас орографиялық бірліктерді
салыстыруда қиналады.

Материктік / мұхиттық жер бедеріне
тән белгілерді/ олардың ұқсастығын
анықтауда қателіктер жібереді.

Материктер мен мұхиттардағы
ұқсас орографиялық бірліктерді
дұрыс анықтайды.

Тау жыныстары мен
минералдардың қасиеттерін
сипаттайды.

Сипаттамасы бойынша тау
жыныстарының түрлерін
анықтауда қиналады.

Сипаттамасы бойынша магмалық/
шөгінді / метаморфтық тау
жыныстарын анықтауда қателіктер
жібереді.

Сипаттамасы бойынша тау
жыныстарының түрлерін дұрыс
анықтайды.

Жер бедерінің адамның
тіршілігі мен
шаруашылығына тигізетін
әсерін бағалайды.

Жер бедерінің адамның тіршілігі 1-суретке / 2-суретке тән
мен шаруашылығына тигізетін шаруашылық түрін анықтап,
әсерін сипаттауда қиналады.
негіздеуде қателіктер жібереді.

15

Жер бедерінің адамның тіршілігі
мен шаруашылығына тигізетін
әсерін бағалайды.

2-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ
«Физикалық география» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Тақырып

Климат түзуші факторлар. Материктердің климаттық
ерекшеліктері. Адамзат әрекетінің атмосфераға тигізетін кері
әсері.

Оқу мақсаты

8.3.2.1 Климат түзуші факторларды талдайды
8.3.2.4 Әр материкте орналасқан ұқсас климаттық
белдеулерді салыстырады
8.3.2.6 Адамзат әрекетінің атмосфера мен климатқа тигізетін
кері әсерін топтастырып, шешу жолдарын ұсынады

Бағалау критерийі

Білім алушы
• Климат түзуші факторларды сипаттайды
• Ұқсас климаттық белдеулердің ерекшеліктерін
анықтайды
• Антропогендік әрекеттің атмосфера мен климатқа
тигізетін кері әсерін шешу жолдарын ұсынады

Ойлау дағдыларының
деңгейі

Қолдану
Жоғары деңгей дағдылары

Орындау уақыты

20 минут

Тапсырма
1. Суретте климат түзуші факторлар көрсетілген. Климат түзуші факторлардың жергілікті
жер климатына әсерін талдаңыз.

1-сурет

2-сурет
16

3-сурет

4-сурет

(a) Күн радиациясы _________________________________________________________
(b) Жер бедері _____________________________________________________________
(c) Ауа массалары ___________________________________________________________
(d) Географиялық орны ______________________________________________________
ё
2. Климаттық белдеулер картасы берілген.

(a) Экваторлық белдеуді тауып, қай санға сәйкес келетінін жазыңыз. __________________
(b) Осы белдеудің әр құрлықтағы ерекшелігі мен ұқсастығын жазыңыз.
Оңтүстік Америка

Ерекшелігі
Африка

Евразия

3. Берілген суреттерді пайдаланып, талдау жасаңыз.

17

Ұқсастығы

(a) Антропогендік әсерлерден қалыптасқан атмосфералық ластану мен климаттың өзгеруін
анықтаңыз.
_____________________________________________________________________________
(b) Салдарын жазыңыз. _________________________________________________________
(c) Атмосфераның ластануының климат өзгерісіне әсерін азайту және шешу жолдарын
ұсыныңыз.______________________ ______________________________________________

18

Бағалау
критерийі
Климат түзуші
факторларды
сипаттайды.

Ұқсас климаттық
белдеулердің
ерекшеліктерін
анықтайды.
Антропогендік
әрекеттің
атмосфера мен
климатқа тигізетін
кері әсерін шешу
жолдарын
ұсынады.
Жалпы балл

Тапсырма


1

2

3

Дескриптор
Білім алушы
күн радиациясының жергілікті жерге әсерін
сипаттайды;
жер бедерінің жергілікті жерге әсерін
сипаттайды;
ауа массаларының жергілікті жерге әсерін
сипаттайды;
географиялық орынның жергілікті жерге әсерін
сипаттайды;
картадан экваторлық белдеуді анықтайды;
Оңтүстік Америкаға тән ерекшеліктерді жазады;
Африкаға тән ерекшеліктерді жазады;
Евразия материгіне тән ерекшеліктерді жазады;
әр құрлықтағы экваторлық белдеудің
ұқсастығын сипаттайды;
атмосфераның ластануы мен климат өзгерісін
туғызатын адам әрекеттерін сипаттайды;
климаттық өзгерістердің салдарын анықтайды;
атмосфераның ластануы мен климат өзгерісін
азайту жолдарын ұсынады.

Балл
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

12

19

«Физикалық география» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған
рубрика
Оқушының аты-жөні __________________________________________
Төмен

Орта

Жоғары

Климат түзуші
факторларды сипаттайды.

Климат түзуші факторларды
сипаттауда қиналады.

Күн радиациясының / жер
бедерінің / ауа массаларының /
географиялық орынның жергілікті
жерге
әсерін
сипаттауда
қателеседі.

Климат түзуші факторларды
толық сипаттайды.

Ұқсас климаттық
белдеулердің
ерекшеліктерін
анықтайды.

Ұқсас климаттық белдеулерді
салыстыруда қиналады.

Картадан экваторлық белдеуді
табуда / әр құрлыққа тән
ерекшелікті жазуда/ әр
құрлықтағы климаттық
ұқсастықтарды анықтауда
қателіктер жібереді.

Ұқсас климаттық белдеулердің
ерекшеліктерін анықтайды.

Антропогендік әрекеттің
атмосфера мен климатқа
тигізетін кері әсерін шешу
жолдарын ұсынады.

Антропогендік әрекеттің
атмосфера мен климатқа әсерін
сипаттауда және шешу
жолдарын ұсынуда қиналады.

Атмосфераның ластануы мен
климат өзгерісін туғызатын адам
әрекеттерін/адам
әрекетінен
болатын өзгерістердің салдарын
сипаттауда
/
атмосфераның
ластануы мен климат өзгерісін
азайту
жолдарын
ұсынуда
қателіктер жібереді.

Антропогендік
әрекеттің
атмосфера мен климатқа әсерін
сипаттайды
және
шешу
жолдарын ұсынады.

Бағалау критерийі

20

«Физикалық география» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Тақырып

Құрлық суларының қалыптасу жолдарын анықтайды.
Құрлық суларының негізгі түрлерінің шаруашылық
маңызын түсіндіреді. Құрлық суларының экологиялық
проблемаларын жіктеп, шешу жолдарын ұсынады.

Оқу мақсаты

8.3.3.1 Құрлық суларының қалыптасу жолдарын анықтайды
8.3.3.2 Құрлық суларының негізгі түрлерінің
шаруашылықтағы маңызын түсіндіреді
8.3.3.6 Жергілікті компонентті қосымша қамту негізінде
құрлық суларының экологиялық проблемаларын жіктеп,
шешу жолдарын ұсынады

Бағалау критерийі

Білім алушы
• Құрлық суларының пайда болу жолдарын түсіндіреді
• Құрлық суларының шаруашылықтағы қолданылу
маңызын сипаттайды
• Құрлық суларының экологиялық проблемаларын
шешу жолдарын ұсынады

Ойлау дағдыларының
деңгейі

Қолдану
Жоғары деңгей дағдылары

Орындау уақыты

20 минут

Тапсырма
1. Қазаншұңқырлар негізінде көлдің түрлерін анықтаңыз. Көлдің пайда болу жолын
түсіндіріңіз.

1. ______________________________________________________________________
2. ______________________________________________________________________
3. _________________________________________________________________

2. Құрлық суларының шаруашылықта қолданылу мақсатын сипаттаңыз.
(a) Өзен сулары _______________________________________________________________
(b) Көл сулары ________________________________________________________________
(с) Жер асты сулары ___________________________________________________________
(d) Мұздықтар ________________________________________________________________
3. Мәтінмен танысыңыз.Қазақстанның ішкі суларына байланысты мәселелердің пайда болу
себептерін анықтап, салдарын жазыңыз. Шешу жолдарын ұсыныңыз.

21

Қазақстандағы экологиялық проблемалар
Елімізде қазіргі кезеңде шешімі табылмай отырған мәселелердің бірі –экологиялық
мәселелер. Соның бірі Арал теңізі алабымен байланысты. Ұзақ уақыт бойы шаруашылыққа
Әмудария мен Сырдария өзендерін тиімсіз пайдалану нәтижесінде теңіз суы таязданып,
құрғай бастады, айналасындағы жерлер өмір сүруге қолайсыз сор шөлге айналды. Арал
теңізінің түбіндегі тұздар ауаға таралып, адамның тыныс жолы ауруларының пайда
болуына әсер тигізді. Еліміздің батысында орналасқан мұнай кен орындары бүгінгі таңда
Каспий теңізінің экологиялық жағдайын нашарлатып жіберді. Мұнай кен орындарын
бұрғылау және мұнайды тасымалдау кезінде пайда болған апатты жағдайлардың
салдарынан мыңдаған тоннa мұнай теңізге құйылып, суда өмір сүріп жүрген балықтардың
азаюы және суда жүзіп жүрген құстардың санының азаюына әсерін тигізді. Сонымен қатар,
Іле және Қаратал өзендерін шаруашылықта қолдануына байланысты Балқаш көліне де қатер
төндіруде, алдағы уақытта батысы құрғап, шығысы сор жерлерге айналуы мүмкін.
Еліміздегі суға
қатысты
экологиялық мәселе

Экологиялық
мәселенің пайда
болу себебі

Экологиялық
мәселенің салдары

Шешу жолдары

Бағалау
Тапсырма
Дескриптор
критерийі

Білім алушы
Құрлық
суларының
көлдің түрлерін ажыратады;
пайда болу жолдарын
1
көлдің пайда болу жолын
түсіндіреді.
сипаттайды;
өзен суларының шаруашылықта
қолданылу маңызын сипаттайды;
Құрлық
суларының
көл суларының шаруашылықта
шаруашылықтағы
2
қолданылу маңызын сипаттайды;
қолданылу
маңызын
жер асты суларының
сипаттайды.
шаруашылықта қолданылу
маңызын сипаттайды;
мұздықтардың шаруашылықта
қолданылу маңызын сипаттайды;
Құрлық
суларының
еліміздегі суға байланысты
экологиялық
мәселелерді анықтайды;
проблемаларын шешу
3
экологиялық мәселенің пайда болу
жолдарын ұсынады.
себебін түсіндіреді;
экологиялық мәселенің салдарын
сипаттайды;
шешу жолдарын ұсынады.
Жалпы балл

22

Балл
1
1
1
1
1

1
1
1
1
1
10

«Физикалық география» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған
рубрика
Оқушының аты-жөні ___________________________________________
Бағалау критерийі

Төмен

Орта

Жоғары

Құрлық суларының пайда
болу жолдарын түсіндіреді.

Көлдің түрлерін ажыратуда және
олардың қалыптасу жолдарын
түсіндіруде қиналады.

Көлдің түрлерін ажыратуда /
олардың қалыптасу жолдарын
түсіндіруде қателеседі.

Көлдің түрлерін ажыратады және
олардың қалыптасу жолдарын
түсіндіреді.

Құрлық суларының
шаруашылықтағы
қолданылу маңызын
сипаттайды.

Құрлық суларының
шаруашылықтағы маңызын
сипаттауда қиналады.

Өзен/көл/ жер асты суларының
/мұздықтардың шаруашылықта
қолданылу маңызын сипаттауда
қателіктер жібереді.

Құрлық суларының
шаруашылықтағы маңызын
сипаттайды.

Құрлық суларының
экологиялық
проблемаларын шешу
жолдарын ұсынады.

Қазақстанның ішкі суларына
байланысты мәселелердің пайда
болу себептерін анықтауда,,
салдарын сипаттауда,. шешу
жолдарын ұсынуда қиналады.

Қазақстанның ішкі суларына
байланысты мәселелердің пайда
болу себептерін анықтауда /
салдарын сипаттауда / шешу
жолдарын ұсынуда қателеседі.

Қазақстанның ішкі суларына
байланысты мәселелердің пайда
болу себептерін анықтап,
салдарын сипаттайды және шешу
жолдарын ұсынады.

23

3-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ
«Физикалық география» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Тақырып
Оқу мақсаты

Бағалау критерийі

Табиғат зоналары мен биіктік белдеулер.Материктердің
табиғи зоналары.Өсімдік әлемі мен жануарлар.
8.3.4.1 Табиғат зоналары мен биіктік белдеулерінің
қалыптасуын түсіндіреді
8.3.4.3 Әр материкте орналасқан ұқсас табиғат зоналар мен
биіктік белдеулерді салыстырады
8.3.4.5 Өсімдік әлемі мен жануарлар дүниесін қорғау
қажеттілігін дәлелдейді, қорғау жолдарын ұсынады
Білім алушы
• Табиғат зоналары мен биіктік белдеулерінің қалыптасу
жолдарын сипаттайды
• Әр материктегі ұқсас табиғат зоналары мен биіктік
белдеулерінің ерекшеліктерін салыстыра анықтайды
• Өсімдіктер мен жануарлар дүниесін қорғаудың
маңыздылығын дәлелдейді

Ойлау дағдыларының
деңгейі

Қолдану

Орындау уақыты

20 минут

Тапсырма
1. Мәтінмен танысып,тапсырманы орындаңыз.
(a) Табиғат зоналарын қалыптастыратын негізгі факторларды атаңыз.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
(b) Биіктік белдеуді қалыптастыратын негізгі факторларды атаңыз. ______________________
_____________________________________________________________________________
Табиғи зоналардың қалыптасуы
Табиғат зоналар ең негізгі сыртқы факторлар қалыптастырады. Олар көп жағдайда күн
жылуының таралуына (яғни географиялық ендікке) тәуелді. Тағы бір фактор - аумақтың
ылғалдылығының әртүрлілігі. Жылу мен ылғалдың арақатынасы нәтижесінде әр түрлі табиғи
зоналар пайда болады. Мысалы: аумаққа күн жылуы көп түссе, оның біраз ылғалдылығы
жеткіліксіз (К=0,3) болса, онда шөлді аймақтар пайда болады. Әрбір зона өзіне тән
климатымен, топырағымен, өсімдік және жануарлар дүниесімен ерекшеленеді. Кейде бір
зонаның ішінде басқа зоналарға ұқсас жеке үлескілер де кездеседі
Биіктік белдеудің қалыптасуы
Таумен жоғары көтерілген сайын белгілі биіктік (вертикаль) зоналар (белдеулер)
бойынша климат жағдайларының қалыптасуы. Биіктік артқан сайын температура мен қысым
азая бастайды. Белгілі бір биіктікке жеткенде ылғалдылық артады да, ең көп жауын-шашынды
белдеу түзіледі, ал одан кейін ылғалдылық азая береді. Биіктік климат белдеулігімен тек
климат жағдайларының ғана емес, онымен бірге су ағынының, топырақ пен өсімдік типтерінің,
жануарлар дүниесінің өзгеруіне де әсерін тигізеді.
2. (а) Африка мен Оңтүстік Америка материгіндегі экваторлық орман зонасын салыстырып,
24

кестеге жазыңыз.
Африка

Ұқсастығы

Оңтүстік Америка

(b) Суретте Анд және Гималай тауларының биіктік белдеулері берілген.

(a) Биіктік белдеулерінің санын анықтаңыз. __________________________________________
(b) Тау етегіндегі табиғат зонасын атаңыз.____________________________________________
(c) Биіктік белдеулеріндегі ұқсастықтарды жазыңыз.____________________________________
____________________________________________________________________
(d) Биіктік белдеулеріндегі айырмашылықтарды анықтаңыз.____________________________
________________________________________________________________________
3. Сурет бойынша талдау жасаңыз.

(a) Табиғаттағы өсімдіктердің маңызын сипаттаңыз._____________________________________
(b) Жануарлардың адам өміріндегі маңызын жазыңыз.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
(c) Адам, жануар және өсімдік арасындағы байланысты анықтаңыз.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
(d) Өсімдіктер мен жануарларды қорғау жолдарын ұсыныңыз.
__________________________________________________________________________________
_

25

Бағалау критерийі

Тапсырма
Дескриптор
Балл

Білім алушы
Табиғат зоналары мен
табиғат зоналарын қалыптастыратын
1
биіктік
белдеулерінің
1
факторларды атайды;
қалыптасу
жолдарын
биіктік белдеулерін қалыптастыратын
1
сипаттайды.
факторларды атайды;
экваторлық орман зонасының Оңтүстік
1
Америкадағы ерекшелігін жазады;
Әр материктегі ұқсас
экваторлық орман зонасының Африка
1
табиғат зоналары мен
2
материгіндегі ерекшелігін жазады;
биіктік белдеулерінің
екі материкте де кездесетін
1
ерекшеліктерін
ұқсастықтарды анықтайды;
салыстыра анықтайды.
Анд және Гималай тауларындағы
1
биіктік белдеулерінің санын анықтайды;
тау етектеріндегі табиғат зонасын
1
атайды;
биіктік белдеулердің ұқсастықтарын
1
анықтайды;
биіктік белдеулердің ерекшеліктерін
1
сипаттайды;
Өсімдіктер мен
3
табиғаттағы өсімдіктердің маңызын
1
жануарлар дүниесін
сипаттайды;
қорғаудың
жануарлардың адам өміріндегі маңызын
1
маңыздылығын
сипаттайды;
дәлелдейді.
адам, жануар, өсімдік арасындағы
1
байланысты түсіндіреді;
тірі табиғатты қорғау жолдарын
1
ұсынады.
Жалпы балл
13

26

«Физикалық география» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған
рубрика
Оқушының аты-жөні ___________________________________________
Бағалау критерийі

Төмен

Орта

Жоғары

Табиғат зоналары мен
биіктік белдеулерінің
қалыптасу жолдарын
сипаттайды.

Табиғат зоналары мен биіктік
белдеулерінің қалыптасу
жолдарын сипаттауда
қиналады.

Табиғат
зоналарының/биіктік
белдеулерінің қалыптасу жолдарын
сипаттауда қателеседі.

Табиғат зоналары мен биіктік
белдеулерінің
қалыптасу
жолдарын дұрыс сипаттайды.

Әр материктегі ұқсас
табиғат зоналары мен
биіктік белдеулерінің
ерекшеліктерін салыстыра
анықтайды.

Әр құрлықтағы ұқсас табиғат
зоналары мен биіктік
белдеулерді салыстыруда
қиналады.

Оңтүстік Америкадағы / Африка
материгіндегі экваторлық орман
зонасының ерекшелігін сипаттауда /
ұқсастықтарын анықтауда / Анд
және Гималай тауларындағы биіктік
белдеулерінің санын анықтауда / тау
етектеріндегі
табиғат
зонасын/ерекшеліктерін сипаттауда
қателіктер жібереді.

Әр құрлықтағы ұқсас табиғат
зоналары мен биіктік
белдеулерді дұрыс
салыстырады.

Өсімдіктер мен жануарлар
дүниесін қорғаудың
маңыздылығын
дәлелдейді.

Өсімдіктер мен жануарлар
дүниесін қорғаудың
маңыздылығын дәлелдеуде
қиналады.

Табиғаттағы
өсімдіктердің
/
жануарлардың маңызын анықтауда /
адам, жануар, өсімдік арасындағы
байланысты сипаттауда / қорғау
жолдарын
ұсынуда
қателіктер
жібереді.

Өсімдіктер мен жануарлар
дүниесін қорғаудың
маңыздылығын дәлелдейді.

27

«Физикалық география» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Тақырып

Оқу мақсаты

Географиялық қабықтың құрамы мен құрылысы.Географиялық
қабықтың заңдылықтары.
8.3.5.1. Географиялық қабықтың құрамы мен құрылысын
графикалық түрде көрсетіп, түсіндіреді
8.3.5.2. Географиялық қабық заңдылықтарының маңыздылығын
түсіндіреді

Бағалау критерийі

Білім алушы
• Географиялық қабықтың құрамы мен құрылысын
графикалық түрде бейнелейді
• Географиялық қабық заңдылықтарының маңыздылығын
сипаттайды

Ойлау дағдыларының
деңгейі

Қолдану

Орындау уақыты

15 минут

Тапсырма
1. Берілген анықтамаға сүйеніп, сызбаны толықтырыңыз.
Географиялық қабық дегеніміз – жер шарының біртұтас қабығы. Оның құрамына
атмосфераның төменгі қабаты, литосфераның жоғарғы қабаты, гидросфера мен биосфера
кіреді, олар бір-бірімен өзара тығыз байланысты және олардың арасында ұдайы зат және
энергия айналымы жүріп отырады.
«Географиялық қабықтың құрылысы» сызбасы

2. Мәтінді оқып шығыңыз.
(a) Географиялық қабықтың негізгі заңдылықтарын анықтаңыз.
(b) Мәтіннен негізгі заңдылықтарға қатысты көрсетілген мысалдарды табыңыз.

28

Географиялық қабықтың құрылымы мен дамуында өзіндік заңдылықтары.
Географиялық қабықтың құрылымы мен дамуында өзіндік заңдылықтар бар. Олар бүкіл
географиялық қабыққа да, оның жекелеген компоненттері мен шағын көлемді табиғаты
кешендеріне де ортақ болып келеді. Осы заңдылықтарды білу айнала қоршаған табиғатқа нұқсан
келтірмей, табиғат байлықтарын тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Географиялық қабықтың
аса маңызды жалпы заңдылықтарына оның тұтастығы, зат және қуат алмасуы,
ырғақтылығы, зоналылық жатады. Географиялық қабықтың тұтастығына оның құрамдас
бөліктеріне өзара байланысы мен олардың бір-біріне тәуелді болуынан көрінеді. Егер осы
компоненттердің біреуі өзгеріске түссе табиғат тепе –теңдігінің заңдылығы бұзылады, яғни
қазіргі дүниежүзінде болып жатқан табиғи экологиялық өзгеріске ұшырайды.
Батпақтардың құрғату кезінде топырақтың сортаңдануы, ауыл шаруашылығын дұрыс
жүргізбеуі салдарынан құнарлы жерлер шөлге айналып кетуі мүмкін. Географиялық қабықтағы
компоненттердің өзара байланысы тоқтаусыз жүретін зат алмасуы нәтижесіндегі жүзеге асады.
Географиялық қабық компоненттері алмасу
ЖИ арқылы жасау
Жариялаған:
Омарова Камшат
12 Наурыз 2024
3118
Материал жариялап, аттестацияға 100% жарамды сертификатты тегін алыңыз!
Ustaz tilegi журналы министірліктің тізіміне енген. Qr коды мен тіркеу номері беріледі. Материал жариялаған соң сертификат тегін бірден беріледі.
Оқу-ағарту министірлігінің ресми жауабы
Сайтқа 5 материал жариялап, тегін АЛҒЫС ХАТ алыңыз!
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін дамытуға қосқан жеке үлесі үшін және де Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық материалыңызбен бөлісіп, белсенді болғаныңыз үшін алғыс білдіреміз!
Сайтқа 25 материал жариялап, тегін ҚҰРМЕТ ГРОМАТАСЫН алыңыз!
Тәуелсіз Қазақстанның білім беру жүйесін дамытуға және білім беру сапасын арттыру мақсатында Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жариялағаны үшін марапатталасыз!
Ресми байқаулар тізімі
Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!
Министірлікпен келісілген курстар тізімі