«Функционалды сауаттылық- сапалы білім
берудің кепілі»
Койгелдинова Эльмира
Есимхановна
Қаратал
ауданы
«К.Тоқаев атындағы орта мектеп»
КММ-і
География пәні
мұғалімі
Білім сапасын арттыру мен
функционалдық сауаттылыққа арналған
тапсырмалар
1. Топырақ- атмосфера, литосфера және
биосфераның өзара байланысы кезінде түзілетін ерекше табиғи
компоннент. Топырақ туралы «Табиғаттың ең ғажайып туындысы және
оның барлық байлықтары арасындағы ең құңдысы топырақ жер қыртысының
жұқа жоғарғы құнарлы қабаты болып табылады»,-деп жазған қай орыс
ғалымы:
-В.И.Вернадский
-В.С.Ломоносов
-В.В.
Баранский
-В.В.
Докучаев
2. Топырақ түзушуі факторларды
жікте:
Топырақ түзуші
факторлар
3. Мәтінмен
жұмыс
Топырақтың механикалық құрамы-бұл мөлшері әр
түрлі құм және балшық бөлшектерімен анықталады. Егер құрамында құм
бөлшектері көп болса, топырақ құмды, ал егер ұсақ балшық көп болса,
сазды топырақ деп
есептелінеді.
Топырақтың қасиетіне қарай
оның құрлымы да әр түрлі болады. Шірінді өсімдіктің қоректенің үшін
ғана керек емес. Ол топырақ құрлымының түзілуіне белсенді түрде
қатысады.Топырақтың құнарлығы оның құрлымына байланысты
болады.
А) Топырақты құрлымына байланысты
жікте:
Топырақтың
құрылымы
В) Топырақ құрлымының бір түріне сипаттама
бер__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
4. Жер сфераларына топырақтың әсерін
сәйкестендір
|
|
Жер
сфералары
|
|
Топырақ
|
|
1
|
Литосфера
|
а
|
Көмірқышқыл газын бөледі және азот газын
сіңіреді. Күн энергиясының сіңірілуіне және шағылысуына қатыса
отырып, жылу режимінің қалыптасуына
атсалысады
|
|
2
|
Гидросфера
|
в
|
Көмір, мұнай, тас тұзы секілді шөгінді тау
жыныстарынын түзілу
көзі
|
|
3
|
Атмосфера
|
с
|
Қорек пен су көзі қызметін
атқарады.
|
|
4
|
Биосфера
|
д
|
Су акваториясының қорғаушы тосқауыл ролін
атқарады, ағын судағы зиянды заттарды
сіңіреді.
|
5. а) Топырақтың (жазықтарда) түрлі еңдік
бағытта таралуы_______________________деп
аталады.
Ал, тауларда топырақ түрлері қай бағытта
өзгереді және ол қалай
аталады?___________________________________________________________________________________________________________________________________________________
6. Қазақстан аумағының 86%-ы зоналық жазық
топырақ.
А) Топырақ түрлерін солтүстіктен оңтүстікке
еңдік бағытта өзгеру ретімен
орналастыр.
|
А
|
Қоңыр топырақ
|
1
|
|
В
|
Қара топырақ
|
2
|
|
С
|
Сұрғылт топырақ
|
3
|
|
D
|
Қызғылт топырақ
|
4
|
7.
Сәйкестендіру
|
|
Топырақ
түрлері
|
|
Топырақ
құрлымы
|
|
1
|
Қара
топырақ
|
а
|
Топырақ құрамында қарашірік аз,1-2 %
құрайды,құрлымы сазды, құмды топырақ, борпылдақ келеді. Жылдық
жауын –шашын мөлшері 80-100мм болып келетін аймақтарда
таралған.
|
|
2
|
Қызғылт
топырақ
|
в
|
Түйіршікті немесе кесек топырақтан тұрады,
қоректік заттарға,өсімдіктерге пайдалы микроорганизмдерге бай.
Топырақ құрамындағы қарашірік мөлшері 8-9%. Жауын-шашынның жылдық
жиынтық мөлшері 300-600 мм құрайтын аумақтарда
таралған.
|
|
3
|
Қоңыр, сұрғылт
топырақ
|
с
|
Топырақ құрамындағы қарашірік мөлшері 3-4,5%
дан 2-3% дейін. Жылдық жауын-шашын мөлшері 200-300 мм-ге дейін
болатын , ылғалдылығы жеткіліксіз, сирек аласа шөпті жерлерде
түзіледі. Су өткізгіштік қабілеті төмен, сазды және құмды болып
келеді.
|
8. Картамен
жұмыс
А) Картаны пайдалана отырып, Қазақстанның 48º
с.е. оңтүстікке қарай, еңдік бағытта қандай топырақ түрлері
таралғаның анықта және осы топырақ құрылмына сипаттама
бер.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
9. а) Топырақ ресурстары дегеніміз
не?_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
В) Топырақ ресурстарын сурет бойынша
анықта. 
А
Б
С
Д
10.
а)Топырақ эрозиясы дегеніміз
не?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
В) Топырақ эрозияларының
түрлерін ата
Топырақ
эрозиясы
С) Топырақ эрозиясының бір
түріне сипаттама
бер______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
11. Суретті пайдаланып отырып
анықта:
А)Топырақ эрозиясының қай түрі
бейнеленген?
В) Топырақтың осы экологиялық
мәселесінің себебін түсіндір?
С) Қандай қорғаныс шаралары
қолданылады?
Пайдаланған
әбебиеттер:
-
География. Жалпы білім
беретін мектептердің 7-сынып оқушыларына арналған. 2-бөлім /Р.Ә.
Қаратабанов, Ж.Р. Байметова.-Алматы: Алматы- кітап баспасы, 2017.
[15-44]
ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандартымен жасалған
31 Мамыр 2022
645
4 рет жүктелген
