Грамматиканы мәнмәтінде оқытудың тиімді әдіс-тәсілдері

ФИО: Махмутова Гулшат Оразбековна

Шебер сыныптың тақырыбы:

«Грамматиканы оқытуда қолданылатын тиімді әдістер»

(Бұл шебер сынып жоспары мұғалімдерге грамматиканы тиімді оқыту жолдарын көрсетіп, олардың оқыту әдістемелерін жақсартуға бағытталған)

Өткізілетін орны: Қостанай облысы әкімдігі білім басқармасының «Науырзым ауданы білім бөлімінің Жамбыл жалпы білім беретін мектебі» КММ,Науырзым ауданы,Қарамеңді селосы,Байтұрсынов көшесі,1

Уақыты:18 қазан , 2024 жыл

Мақсаты:

• Мұғалімдердің грамматиканы оқытудағы рөлін және оның маңызын түсіндіру.

• Грамматиканы оқытудағы заманауи тиімді әдістерді меңгерту.

• Грамматикалық жаттығуларды сабақта қолдану жолдарын үйрету.

Күтілетін нәтиже:

• Мұғалімдер грамматиканы оқытудың тиімді әдістерін қолдану дағдыларын жетілдіреді.

• Сабақ жоспарында грамматикалық жаттығуларды шығармашылықпен қолдануға үйренеді.

• Оқушылардың грамматикалық білімін арттыру жолдарын меңгереді.

Қажетті материалдар:

• Презентация (грамматиканы оқыту әдістері бойынша).

• Қағаздар, қаламдар, постер.

• Жаттығуларға арналған үлестірмелі материалдар.

Шебер сынып құрылымы:

Кіріспе (5 минут)

• Қатысушылармен амандасу.

• Шебер сыныптың мақсатымен таныстыру.

• Мұғалімдер арасында шағын пікірталас:
  «Грамматиканы оқыту не үшін маңызды?»
  Талқылауға арналған сұрақтар:

  • Сіз грамматиканы оқытуда қандай әдістер қолданасыз?

  • Грамматиканы оқушыларға жеңіл әрі тиімді жеткізу үшін қандай әдіс-тәсілдер ұсынар едіңіз?

Мұғалімдер арасында бұл пікірталасты өткізу үшін "Think-Pair-Share" (Ойлан-Жұптас-Бөліс) әдісін қолдануға болады.

Қадамдар:

1. Ойлан (1-2 минут): Мұғалімдерге "Грамматиканы оқыту не үшін маңызды?" сұрағы беріледі. Әрқайсысы жеке ойланып, өз пікірін жазады.

2. Жұптас (2-3 минут): Мұғалімдер жұптарға бөлініп, өз ойларын бір-бірімен бөліседі, талқылайды.

3. Бөліс (5 минут): Әр жұп өз пікірлерін ортақ топқа жариялайды. Бұл әдіс пікірталасты құрылымдап, әр қатысушының ой-пікірін ескеру мүмкіндігін береді.

Бұл әдіс арқылы мұғалімдер белсенді қатысып, өзара ой бөлісіп, ортақ тұжырымға келеді.

Теориялық бөлім (15 минут)
Тақырыбы: Грамматиканы оқытуда қолданылатын әдістері

• Грамматиканы оқытудағы имитациялық, трансформациялық, орнын алмастыру жаттығулары туралы қысқаша түсінік беру.

• Коммуникативтік әдіс, дедуктивтік және индуктивтік әдістерді талқылау.
  Презентация: «Грамматиканы коммуникативті аспектіде оқыту» (коммуникация және грамматика арасындағы байланыс).

1. Грамматиканы оқытудағы әдістер туралы қысқаша түсінік:

• Имитациялық жаттығулар: Оқушылар мұғалімнің айтқан сөздерін, фразаларын дәл қайталайды. Бұл жаттығулар грамматикалық модельдерді бекітуге көмектеседі.
  Мысал: Оқушылар сөйлемді мұғалімнен кейін қайталайды: «Мен мектепке барамын».

• Трансформациялық жаттығулар: Оқушылар сөйлемдерді өзгертіп, грамматикалық құрылымдарды өзгертуді үйренеді. Мысалы, болымды сөйлемді болымсызға немесе жекеше санды көпше санға айналдыру.
  Мысал: «Ол кітап оқиды» → «Ол кітап оқымайды».

• Орнын алмастыру жаттығулары: Бұл жаттығулар сөздердің орнын алмастырып, жаңа сөйлемдер құрауға бағытталған.
  Мысал: «Мен дүкенге барамын» → «Сен мектепке барасың».

2. Коммуникативтік, дедуктивтік және индуктивтік әдістер туралы қысқаша түсінік:

• Коммуникативтік әдіс: Бұл әдіс оқушыларды шынайы өмірлік жағдайларда сөйлеу қабілетін дамытуға бағыттайды. Грамматиканы ережеге сүйенбей, қарым-қатынас барысында үйретеді.
  Мысал: Диалог құрастырып, грамматикалық ережелерді қолданып сөйлеу.

• Дедуктивтік әдіс: Бұл әдісте грамматикалық ережелер алдымен түсіндіріледі, содан кейін практикада қолданылады.
  Мысал: Мұғалім етістік шақтарын түсіндіреді, содан кейін оқушылар оны сөйлемдерде қолданады.

• Индуктивтік әдіс: Оқушылар ережелерді өз бетімен мысалдар арқылы табады. Мұғалім тек мысалдар береді, ал оқушылар солардан ережені анықтайды.
  Мысал: Оқушыларға бірнеше сөйлем ұсынылады, олар сөйлемдердің құрылымын талдап, ережені анықтайды.

Практикалық бөлім (20 минут)

Топтық жұмыс. «Грамматикалық дағдыларды дамытуға арналған жаттығулар»

"Жаттығу әдісі" (Practice Method). Бұл әдіс оқушылардың грамматикалық құрылымдарды меңгеруі үшін көп рет қайталау арқылы дағдыларды дамытуға бағытталған. Жаттығу әдісі үш түрлі жаттығуды қолдануға мүмкіндік береді: Имитациялық жаттығулар – қайталау арқылы сөйлем құрылымын меңгеру.

Трансформациялық жаттығулар – сөйлемдерді түрлендіру арқылы грамматикалық өзгерістерді түсіну.

Орнын алмастыру жаттығулары – сөйлемдегі сөздердің орнын өзгерту арқылы құрылымның мағынасын өзгерту.

Бұл әдіс грамматиканы жүйелі түрде қайталау арқылы түсініп, бекітуге мүмкіндік береді.

1-тапсырма: Имитациялық жаттығулар
Мұғалімдерге мысалдар арқылы сөйлемдер құрастыру және олардың құрылымын түсіндіру тапсырмасы беріледі.
Мысал тапсырма: Мұғалім айтқан сөйлемдерді қайталап айтыңыз. "Мен үйге барамын", "Ол кітап оқып отыр".

2-тапсырма: Трансформациялық жаттығулар
Берілген сөйлемдерді өзгерту (болымды/болымсыз, жекеше/көпше).
Мысал: "Ол мектепке барды" -> "Ол мектепке бармады".

3-тапсырма: Орнын алмастыру жаттығулары
Оқушыларға бір сөздің орнын алмастыра отырып сөйлемдер құрастыру ұсынылады.
Мысал: "Мен дүкенге барамын" -> "Сен мектепке барасың".

1-тапсырма: Имитациялық жаттығулар

Бұл жаттығу оқушылардың грамматикалық құрылымды дұрыс меңгеруін қамтамасыз етеді. Мұғалім айтқан сөйлемдерді оқушылар қайталап айтуы керек.

Мысал тапсырма:
Мұғалім: «Мен үйге барамын.»
Оқушылар: «Мен үйге барамын.»

Мұғалім: «Ол кітап оқып отыр.»
Оқушылар: «Ол кітап оқып отыр.»

Мақсат: Оқушылар сөйлемнің грамматикалық құрылымын дұрыс қайталауды үйренеді.

2-тапсырма: Трансформациялық жаттығулар

Бұл жаттығу арқылы оқушылар берілген сөйлемді болымдыдан болымсызға немесе жекеше түрден көпше түрге өзгерту дағдысын дамытады.

Мысал:
Бастапқы сөйлем: «Ол мектепке барды.»
Тапсырма: Сөйлемді болымсыз етіңіз: «Ол мектепке бармады.»

Бастапқы сөйлем: «Мен кітап оқыдым.»
Тапсырма: Сөйлемді көпше түрге айналдырыңыз: «Біз кітап оқыдық.»

Мақсат: Оқушылар сөйлемнің құрылымын өзгертуді үйренеді.

3-тапсырма: Орнын алмастыру жаттығулары

Бұл жаттығу сөздердің орнын ауыстыра отырып жаңа сөйлемдер құрастыруға бағытталған. Оқушыларға белгілі бір сөздерді ауыстыру тапсырмасы беріледі.

Мысал:
Бастапқы сөйлем: «Мен дүкенге барамын.»
Тапсырма: Сөздерді алмастырыңыз: «Сен мектепке барасың.»

Мақсат: Оқушылар сөздердің орнын ауыстырып, жаңа грамматикалық құрылымдарды үйренеді.

Әр тапсырма оқушылардың грамматикалық құрылымдарды дұрыс қолдануға, сөйлемді түрлендіру дағдыларын дамытады.

2. Топтық жұмыс. Практикалық шеберлік сыныбы (10 минут)

Мұғалімдер 5-6 адамнан топтарға бөлініп, әр топқа белгілі бір грамматикалық тақырып беріледі.

Тапсырма: Әр топ өз грамматикалық тақырыбы бойынша жаттығулар мен тапсырмалар әзірлейді және оны сабақта қалай қолданатынын түсіндіреді.

Мысал тақырыптар:

1-топқа: Етістік шақтарын оқыту.

2-топқа: Сын есімдерді оқыту.

3-топқа: Көптік және жіктік жалғауларды оқыту.

Топтық жұмыс (10 минут)

Мұғалімдер 5-6 адамнан шағын топтарға бөлінеді. Әр топқа белгілі бір грамматикалық тақырып беріледі. Топтар өз тақырыптары бойынша жаттығулар әзірлеп, оны сабақта қалай қолданатынын түсіндіруі керек. Бұл топтық жұмыс мұғалімдердің шығармашылық дағдыларын дамытуға және тәжірибе алмасуға бағытталған.

Тапсырма:

Әр топ өзіне берілген грамматикалық тақырып бойынша:

1. Жаттығулар мен тапсырмалар әзірлейді.

2. Сол жаттығуларды сабақ барысында қалай қолдануға болатынын түсіндіреді.

3. Жаттығулардың қандай оқыту әдістеріне негізделгенін (имитациялық, трансформациялық, орнын алмастыру жаттығулары және т.б.) көрсетеді.

Мысал тақырыптар:

1-топқа: Етістік шақтарын оқыту

Тапсырма:

• Етістіктің үш шағын (өткен, осы, келер шақ) түсіндіру үшін жаттығулар құрастырыңыз.

• Жаттығуларда осы шақты өткен шаққа, келер шақты осы шаққа айналдыруға арналған тапсырмалар әзірлеңіз.

Мысал жаттығу:
Берілген сөйлемдерді қажетті шаққа өзгертіңіз:

• «Мен мектепке барамын.» (өткен шақ: «Мен мектепке бардым.»)

• «Ол кітап оқиды.» (келер шақ: «Ол кітап оқиды.»)

Сабақта қолдану:
Мұғалім оқушыларға әр шаққа тән сөйлемдерді беріп, оларды трансформациялық жаттығулар арқылы басқа шаққа ауыстыруды сұрайды.

2-топқа: Сын есімдерді оқыту

Тапсырма:

• Сын есімнің түрлерін түсіндіру үшін жаттығулар жасаңыз (сапалық, қатыстық сын есімдер).

• Оқушыларға заттың түсін, көлемін, сапасын сипаттайтын тапсырмалар беріңіз.

Мысал жаттығу:
Берілген зат есімдерге сәйкес сын есімдерді қосыңыз:

• «Алма» – «қызыл алма», «тәтті алма»

• «Үй» – «үлкен үй», «әдемі үй»

Сабақта қолдану:
Оқушыларға түрлі заттарды суреттеп, сын есімдерді дұрыс қолдану тапсырмасын беруге болады. Сондай-ақ, затты салыстыру арқылы сын есімдердің шырайларын қолдануға үйрету.

3-топқа: Көптік және жіктік жалғауларды оқыту

Тапсырма:

• Көптік және жіктік жалғауларды дұрыс қолдану үшін жаттығулар құрастырыңыз.

• Оқушыларға көпше және жекеше түрде сөйлемдер құруға тапсырма беріңіз.

Мысал жаттығу:
Берілген зат есімдерге көптік жалғаулар қосыңыз:

• «кітап» → «кітаптар»

• «оқушы» → «оқушылар»

Жіктік жалғауларды пайдаланып сөйлемдер құрастырыңыз:

• «Мен оқимын.»

• «Сен барасың.»

• «Олар сөйлейді.»

Сабақта қолдану:
Мұғалім оқушыларға көптік және жіктік жалғаулары бар сөздермен сөйлемдер құрастыруға тапсырма береді. Оқушылар осы тапсырмалар арқылы грамматиканы нақты өмірлік контексте қолдануды үйренеді.

Қорытынды: Әр топ өз жаттығуларын талқылап, олардың сабақта қалай қолданылатынын түсіндіреді. Бұл топтық жұмыс мұғалімдерге тәжірибе алмасуға және оқыту әдістерін қолдану жолдарын түсінуге көмектеседі.

3. Рефлексия және қорытынды (10 минут)

   • Әр топ өз жұмысын таныстырады.

   • Шебер сынып қатысушылары арасында кері байланыс.

   • Жаттығуларды сабақта қалай қолдануға болатындығы туралы талқылау.

3. Рефлексия және қорытынды (10 минут)

Тапсырманың мазмұны:

1. Әр топ өз жұмысын таныстырады:

   • Әр топ өзіне берілген грамматикалық тақырып бойынша әзірлеген жаттығуларын ортаға салып таныстырады. Топтың әрбір мүшесі қатысып, тапсырманы қалай дайындағандарын және оны сабақта қалай қолдануға болатынын түсіндіреді.

2. Шебер сынып қатысушылары арасында кері байланыс:

   • Басқа топтар таныстырылған жұмыстарды тыңдап, өз пікірлерін білдіреді. Кері байланыс арқылы әр топтың жұмысын бағалап, жетілдіру жолдарын ұсынады. Бұл сәтте қатысушылар қандай қиындықтар кездескенін, жаттығуларды қалай жақсартуға болатынын айтып өтеді.

3. Жаттығуларды сабақта қалай қолдануға болатындығы туралы талқылау:

   • Қатысушылар шебер сыныпта әзірлеген жаттығуларды сабақта қалай тиімді қолдануға болатыны жөнінде пікір алмасады. Мысалы, жаттығуларды түрлі жастағы оқушыларға бейімдеу, сыныптағы әртүрлі деңгейдегі оқушылармен жұмыс істеу тәсілдерін талқылайды. Әр мұғалім өз тәжірибесімен бөлісіп, ұсыныстар береді.

Қолдануға болатын әдіс: "Fishbowl" әдісі

Бұл әдіс рефлексия және кері байланыс алу үшін өте қолайлы. Әр топ ортада өз жұмысын таныстырады, ал қалған қатысушылар сыртқы шеңберде отырып талқылау мен пікір білдіреді.

Fishbowl әдісі қадамдары:

1. Таныстыру: Бір топ ортаға шығып өз жұмыстарын таныстырады, қалғандары тыңдайды.

2. Талқылау: Топ өз жұмысын таныстырып болған соң, сыртқы шеңбердегі қатысушылар пікір білдіреді және сұрақтар қояды.

3. Кері байланыс: Топ таныстырылымын аяқтағаннан кейін қатысушылардан рефлексия алып, келесі топқа кезек беріледі.

Бұл әдіс бір уақытта әрі талқылауды, әрі кері байланысты қамтиды, сондықтан қатысушылар арасында белсенді пікір алмасуды және тәжірибе бөлісуді қамтамасыз етеді.

4. Қорытынды (5 минут) "Fishbowl" әдісі

• Сабақ барысында қолданылған әдістерді қорытындылау.

• Мұғалімдерге грамматикалық жаттығулардың тиімділігі туралы кеңес беру.

• Шебер сыныптың сәтті өткенін бағалау.

"Fishbowl" әдісінің визуалды бейнесі. Бұл әдіс топтық талқылау кезінде ішкі және сыртқы шеңберлерге бөлінген қатысушыларды көрсетеді: ішкі шеңбердегі қатысушылар тақырыпты талқылап жатыр, ал сыртқы шеңбердегілер оларды тыңдауда.

5. Қорытынды (5 минут)

Сабақ барысында қолданылған әдістерді қорытындылау:

• Шебер сыныпта қолданылған барлық әдістерді (имитациялық жаттығулар, трансформациялық жаттығулар, орнын алмастыру жаттығулары) қысқаша қорытындылаймыз. Мұғалімдерге әр әдістің тиімділігі және оқушылардың грамматикалық дағдыларын дамытуға қалай әсер ететіні туралы еске саламыз.

• Қатысушылардан әдістердің қайсысы тиімді болғанын және сабақ барысында қандай әдісті жиі қолдануға болатыны туралы қысқаша пікірлерін сұраймыз.

Мұғалімдерге грамматикалық жаттығулардың тиімділігі туралы кеңес беру:

• Грамматикалық жаттығулардың оқушылардың тілдік дағдыларын дамытудағы маңыздылығы туралы түсіндіреміз. Жаттығуларды әртүрлі деңгейдегі оқушыларға бейімдеу жолдарын атап өтеміз. Мысалы, көп қайталанатын жаттығулар тілдік дағдыларды автоматтандыруға көмектессе, трансформациялық жаттығулар оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытады.

• Сонымен қатар, жаттығуларды сабақтың әр кезеңінде (танысу, бекіту, қолдану) қалай тиімді қолдануға болатыны туралы кеңестер беріледі.

Шебер сыныптың сәтті өткенін бағалау:

• Шебер сыныптың нәтижесі бойынша мұғалімдер өз тәжірибелерінен қандай жаңа нәрселер алғандарын, қандай әдістерді өз сабақтарына енгізуді жоспарлайтынын айтып өтеді.

• Қатысушылардан шебер сыныптың өздерінің практикалық жұмыстарында қаншалықты пайдалы болғаны туралы кері байланыс алынады. Мысалы, ауызша немесе жазбаша түрде пікірлер жинауға болады.

• Шебер сыныптың сәтті өтуін қысқаша қорытындылай отырып, топтық жұмыстың нәтижелі болғанын атап өту.

Бұл кезең мұғалімдерге жаңа әдістерді түсініп, оларды сабақтарында тиімді пайдалану үшін қажет.

Ауызша кері байланыс:

• Қатысушылар шебер сынып барысында не үйренгендерін, қандай әдістерді өз тәжірибелерінде қолданатынын айтып өтеді.

Сұрақтар:

• Қай әдіс сізге ең пайдалы болды?

• Осы шебер сыныптан не үйрендіңіз?

• Келесі сабақтарыңызда қай әдісті қолданар едіңіз?