Қарағанды облысы

Қарқаралы ауданы

Абыз ауылы

№27 негізгі орта мектебі КММ

Тақырыбы:

«Көбелектертер әлемі»

Бағыты: Дүниетану

Орындаған: №27негізгі орта мектептің

2-сынып оқушысы

Өмірбай Тавсия Абзалқызы Жетекшісі: бастауыш сынып мұғалімі:

Кемпирбаева Назгуль Амировна

Тақырыбы: Көбелектер әлемі

Мақсаты: Көбелектердің құрылысы, тіршілігі, дамуы, негізгі ерекшелігі туралы танып білу

Міндеттері:

• Көбелектердің түрлері, дамуы, тіршілігі туралы білу;

• Көбелектердің өмірін бақылау, пайдалы және зиянды көбелектер туралы білу.
  
  

Ғылыми жұмыстың мазмұны:
I. Кіріспе.
II . Негізгі бөлім

1. Көбелектердің пайда болуы.
2. Көбелектердің құрылысы.
3. Көбелектер немен қоректенеді?
4. Көбелектердің тіршілігі. Көбелектерді неге қолмен ұстауға болмайды?
III. Қорытынды.

Аннотация

Өмірбай Тавсия «Көбелектер әлемі» деп аталатын тақырыбы бойынша зерттеу жұмысын жүргізді. Зерттеу бөлімінде көбелектердің пайда болуы, тіршілігі, немен қоректенетіні туралы практикалық жұмыс жүргізді.

№27 негізгі орта мектебінің

2-сынып оқушысы

Өмірбай Тавсияның

«Көбелектер әлемі»

тақырыбына жазған

ғылыми – зерттеу жұмысына

Рецензия

2-сынып оқушысы Өмірбай Тавсияның зерттеген ғылыми жұмысының құрылымы, мазмұны жағынан талапқа сай жазылған. Өзінің жасына сай баланың зерттеушілік жұмысы анық жазылған.

Көбелектің пайда болуы, тіршілігі, құрылысы, немен қоректенетіні толық жазған. Практикалық жұмыстар жасаған. Осы жұмысты қорғауға ұсынамын

Рецензия жазған Кемпирбаева Н.

КІРІСПЕ

Жазды күні мен ауылда әкеммен бірге орманға, жасыл алаңқай гүлзарлы жерге бардым. Алаңқайда көп гүлдер жайқалып өсіп тұрды. Осы гүлдерді айналып көбелектер ұшып жүрді. Олар өте әдемі көрінді! Олардың ұшқанын тамашалап мен қатты қызығып кеттім. Олар туралы білгім келді. Әкем екеуіміз көбелектер туралы мәлімет іздей бастадық. Көбелектер – өте жеңіл және әдемі ғажайып жаратылыс. Бірақ олар өте нәзік. Көбелектерді көргенде бірден жаз мезгілі, ыстық күн, гүлдер елестейді. Көбелектер туралы мәлімет алу үшін: кітаптардан, интернеттен, теледидардан көріп, мамандардан сұрастырдым.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ.

Көбелек қалай пайда болады?
Бұл жұмыртқалардан құрттар пайда болады.
Құрттар ауызбен дем ала алмайды,олар ішіндегі тесіктер арқылы дем алады.
Құрттар көбелекке айналар кезде ағаштың бұтағына немесе жапыраққа жабысып, төмен қарай салбырап тұрады екен. Содан соң олар өз аузынан жіңішке жіптерді шығарып өзін қуыршаққа ұқсатып орай бастайды. Қуыршақтарды үйшік деп айтады. Қуыршақтың ішіндегі құрттар көбелекке айналады. Қуыршақ- үйшіктерін тастап көбелектер ұшады.
Көбелектердің өсіп жетілуі 4 сатыда өтеді: жұмыртқа – жұлдызқұрт – қуыршақ –көбелек. Көбелектер - қабыршаққанаттылар отрядының екінші атауы. Қабыршаққанаттылар отрядының негізгі тұқымдастары: ақ көбелек, мүр көбелек, түн көбелектері, қан көбелек, көгілдір көбелектер, кәдімгі күйе көбелектері, т.б. Көгілдір көбелектер қанатының үстіңгі жағы  көгілдір  (тұқымдастын аталуы осыдан), кейде көк, жасыл, сарғыш-қызыл, ал астыңғы жағы көкшулан түсті, онда ұсақ көзше дақтары болады. Қанаттарын жайған да ұзындығы 20-40 мм-ге жетеді. 1000-ға жуық түрі белгілі. Жұлдызқұрттары өсімдіктер арасында тіршілік етеді. Қазақстанда 9 түрі ұлттық "Қызыл кітапқа" енгізілген. Кәдімгі күйе көбелектерінің қанаттары ұзын және жіңішке (осы бөлігінде жалпақ шашақша түктері болады) келеді. Қанатын жайғанда ұзындығы 0,9-1,2 см болады. Бұл тұқымдастың өкілдері жүннен, теріден жасалған бұйымдарға зиян келтіреді және азық-түлік қорын бүлдіреді. Негізгі түрлері: ішек көбелегі, жиһаз көбелегі, қамбар көбелегі.
Көбелектердің құрылысы.
Көбелектерде: құрсақ, кеуде, мұрттары бар басы, хоботок, алдыңғы ортаңғы және артқы аяқтары, бірінші және екінші жұп қанаттары.
Барлық көбелектерде 6 аяғы болады.(4 үлкен, ал 2еуі кішкене көрінбейді)
Көбелектердің 4 қанаты бар (2 алдаңғы, 2артқы)
Көбелектер құрт болып туылса да, тек ұшу үшін жаралған жәндік.
Көбелектің жаратылысы өте қызықты!
Олардың антена-мұрттары заттарды ұстап оның исін сезу үшін қажет. Сонымен қатар көбелектер бір уақытта жан-жаққа қарай алады екен.
Көбелектер немен қоректенеді?
Көбелектер дәмді аяқпен сезеді екен.Егер олар шырынның үстінде тұрса оның дәмін бірден сезеді де оның дәмі ұнаса мүйізшесін алдыға бұрып шырынды іше бастайды. Түтікше(Хоботок)- көбелектер осы түтікше арқылы гүлдің шырынын ішеді. Егер көбелектер ерте көктемде,гүлдер ашылмай тұрып оянса олар аққайыңның, үйеңкінің шырынымен қоректенеді екен.
Көбелектер шырынмен қоректенеді екен. Олар су, бал және цитрустық жемістермен қоректенеді. Көбелектердің өмір сүру уақыты, тамақтануы, ұшуы олардың түрлеріне, қанаттарының түстеріне байланысты болады.

Көбелектердің тіршілігі. Көбелектерді неге қолмен ұстауға болмайды?

Жер шарында кең тараған. Қабыршақ қанаттылардың 200-ге жуық тұқымдасқа бірігетін 140 мыңдай түрі белгілі. Қазақстанда 3 мыңнан астам түрі кездеседі.

Көбелектерді қолмен ұстауға болмайтын себебі,олардың қанаттарын жауып тұрған нәзік ұнтақты қабаты тез зақымданады. Ол тек әдемілікті ғана бұзып қоймайды көбелектер ұша алмай қалады.Сондықтан да көбелектерді алыстан бақылап, әдемілігіне сүйсініп қолға ұстамау керек.
Көбелектер қанша өмір сүреді?
Көбелектердің көпшілігі бірнеше апта тіпті бірнеше сағат қана өмір сүре алады екен. Көбелектердің түріне байланысты болады. Кейбіреулері 1-2 күн ғана өмір сүреді, сондықтан оларды біркүндік көбелекте деп атайды.
Көпжасайтын көбелектер де болады. Олар 1 жылға дейін өмір сүреді. Мысалы: монарх көбелегі 8-9 ай, ал Лимонница 1-жыл өмір сүреді екен. Кейбіреулері екі жылдай өмір сүреді
Көбелектердің қанша түрі бар?
Қазақстанда кездесетін негізгі тұқымдастары: ақ көбелек, көгілдір көбелек, емен көбелегі, барқыт көбелек, бұйра көбелек, мүр көбелек, қан көбелек, түн көбелектері, нимфалидалар, т.б. Қабыршақ қанаттылырдың өте сирек кездесетін кейбір түрлері қорғауға алынып, Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген. Қабыршақ қанаттылырдың 1 мыңнан астам түрлері – екпе өсімдіктердің зиянкестері. Олардың жұлдызқұрттары өсімдіктерді жейді. Әсіресе күздік дақылдар және бидай қоңыр көбелектері, дән қоңыр көбелегі, беде, жоңышқа, капуста, күнбағыс қоңыр көбелектерін атауға болады. Қабыршақ қанаттылырдың орман шаруашылығына зиян келтіретін түрлері де көп (қарағай көбелегі, сақина көбелегі, т.б.). Ал кәдімгі күйе көбелектері үйде, қоймада тіршілік ететіндіктен түрлі тағамдар мен теріден тігілген және жүннен тоқылған киімдерді, жиһаз көбелегі ағаштан жасалған жиһаздарды бүлдіреді. Қабыршақ қанаттылардың табиғатта пайдасы да бар.

Жалпы көбелектер мен күйе көбелектердің 200 000 ға жуық түрі бар екен. Қ азақстанда 3000 нан астам түрі кездеседі.

Бұйра көбелек

Бұйра көбелек (Lymantrііdae Оrgyіdae) – түнгі көбелектер тұқымдасына жататын ауыл шаруашылығының зиянкесі. Жер шарында кең тараған, әсіресе, Азия мен Африканың тропиктік ормандарында тіршілік ететін 3000-дай түрі белгілі. Қазақстанның барлық облыстарында кездеседі. Мақтаның қауашағын тесіп, ішіндегі тұқымын жейді, осыған байланысты кейде оларды мақта “қауашағының құрты” деп те атайды.
Түн көбелектері, қоңыр көбелектер (Noctuіdae) – қабыршаққанаттылар отрядының бір тұқымдасы. Жер шарында кең тараған, 15 тұқымдас тармағына жататын 25 мыңнан астам түрі белгілі. Қазақстанда шөлді аймақтардан басқа барлық жерлерде тараған 250-ден астам түрі бар. Қанатының жазылғандағы ұзындығы 25 – 40 мм аралығында