Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Түркістан облысы,Бәйдібек ауданының білім беру бөлімі

Ж.Жүнісбеков атындағы жалпы білім беретін мектеп

10-сынып оқушысы

Асқар Несібелі.

Тақырыбы: " Йодты зерттеу"

Секция: Биология

Бағыты:химия-биология

Ғылыми жетекшісі:

химия- биология пәні мұғалімі

Зиябекова Сауле Сабырқызы

2025-2026жж

03.09.2025ж

«Ж.Жүнісбеков атындағы жалпы білім беретін мектептің»

10-сынып оқушысы Асқар Несібелінің

" Йодты зерттеу " тақырыбындағы ғылыми жоба жұмысына

Пікір:

Зиябекова Сауленің алып отырған тақырыбы қазіргі кезде өзекті әрі қызықты, құпияға толы құбылыс болып табылады. "Йодты зерттеу" тақырыбындағы бойынша жеке зерттеу жұмысы шеңберінде йодтың адам ағзасындағы рөлі туралы деректер жиналды, йод алу көздері және адам ағзасындағы йод жетіспеушілігін толтыру тәсілдері атап өтілді.

"Йодты зерттеу" тақырыбындағы оқушы жобада құрамында йоды бар Тамақ өнімдері тізімделген, құрамында йод бар дәрілік препараттар зерттелген, үйде организмде йодтың жетіспеушілігін анықтауға көмектесетін түрлі тәсілдердің сипаттамасы ұсынылған,оқушылар арасында йодтың адам денсаулығы үшін маңыздылығын білетіндігін және оның өз ағзасындағы деңгейін қадағалайтындығын анықтау мақсатында әлеуметтік сауалнама жүргізілген.

Үйді жылыту туралы "Йодты зерттеу" ғылыми-зерттеу жұмысы аясында автор ас тұзындағы йодтың құрамын анықтау, түрлі өнімдердегі йодтың құрамын анықтау бойынша зертханалық тәжірибе жүргізді және йодталған тұзбен йодты тұтыну деңгейіне баға берді.

Зиябекова Сауле зерттеу жұмысын жазу барысында көптеген көркем әдебиеттерді, газет-журналдарды, ғаламтордан ізденген. Жұмыс жоспар бойынша жазылып, толық орындалған. Сонымен қатар Зиябекова Сауле көп ізденіп, жұмысын өз жас ерекшелігіне сай орындай білген және де нақты деректер негізінде зерттей білген.Жалпы алғанда ғылыми жоба өз дәрежесінде жасалынған деуге болады. Зерттеу жұмысының мазмұндылығы мен мәнділігін ескере отырып, жоғары дәрежеде бағалауға ұсынамын.

Пікір білдіруші: Керімбекова Зауре

М.Әуезов университетінің

жаратылыстану пәндерінің деканы

2

Аннотация

Біздің денсаулығымызда белгілі химиялық элемент маңызды рөл атқарады: йод. Біздің әрқайсымыз осы затты өз өмірімізде қандай да бір жолмен қолдандық, бірақ бұл жобада сіз бұрын ойламаған нәрсені білесіз. Йодтың ағзаға әсері өте маңызды: ол метаболизмге, адамның өсуіне және дамуына қатысады. Йодтың тәулігіне ұсынылатын дозасы - 0,15 мг, және сіз бұл ұсыныстарды ескермеуіңіз керек. Йодтың жетіспеушілігі ауыр зардаптарға әкеледі: бұл Қалқанша безінің аурулары, эндемиялық зобтың дамуы, гипотериоз, кретинизм. Өкпеден-бұл жиі бас ауруы, жүйке, есте сақтау қабілетінің нашарлауы, қан қысымының жоғарылауы, гемоглобиннің болмауы. Сонымен қатар, йодтың артық болуы қауіпті емес, өйткені бұл заттың тек 3 граммы адамдар үшін өлімге әкеледі! Шамадан тыс тұтынумен ол кеуде қуысының мүшелерін уландырады, мұрынның ағуы мен көздің ауырсынуын тудырады.

Аннотация

Важную роль в нашем здоровье играет известный химический элемент: йод. Каждый из нас каким-то образом использовал этот предмет в своей жизни, но в этом проекте вы узнаете то, о чем раньше не задумывались. Влияние йода на организм очень важно: он участвует в обмене веществ, росте и развитии человека. Рекомендуемая доза йода в сутки составляет 0,15 мг, и пренебрегать этими рекомендациями не стоит. Недостаток йода приводит к серьезным последствиям: это заболевания щитовидной железы, развитие эндемического зоба, гипотериоз, кретинизм. Из легких-частые головные боли, нервозность, ухудшение памяти, повышение артериального давления, отсутствие гемоглобина. Кроме того, избыток йода не опасен, так как только 3 грамма этого вещества смертельно опасны для человека! При чрезмерном потреблении он отравляет органы грудной клетки, вызывая насморк и боль в глазах.

Annotation

An important role in our health is played by a well-known chemical element: iodine. Each of us has used this subject in his life in some way, but in this project you will learn something that you have not thought about before. The effect of iodine on the body is very important: it is involved in the metabolism, growth and development of a person. The recommended dose of iodine per day is 0.15 mg, and you should not neglect these recommendations. Lack of iodine leads to serious consequences: these are diseases of the thyroid gland, the development of endemic goiter, hypothyroidism, cretinism. From the lungs-frequent headaches, nervousness, memory impairment, increased blood pressure, lack of hemoglobin. In addition, an excess of iodine is not dangerous, since only 3 grams of this substance are deadly for humans! When consumed excessively, it poisons the organs of the chest, causing a runny nose and pain in the eyes.

Мазмұны

Кіріспе

1. Адам ағзасындағы йодтың рөлі.

2. Йод көздері. Денедегі йодты толтыру.

3. Йодтың болмауы.

4. Тамақ өнімдеріндегі йод мөлшері.

5. Құрамында йод бар дәрілік препараттар.

6. Зерттеу нәтижелері.

7. Денедегі йодтың жетіспеушілігін қалай анықтауға болады.

8. Ас тұзындағы йод құрамын анықтау.

9. Әр түрлі өнімдердегі йод құрамын анықтау.

11. Йодталған тұзбен йодты тұтыну деңгейін бағалау.

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Қосымшалар

Кіріспе

Қазіргі уақытта әлемде "Қоршаған орта-адам ағзасы"жүйесіндегі йод теңгерімсіздігі проблемасына назар өсті. Топырақ пен судағы йодтың төмен мөлшері оның Тамақ өнімдеріндегі төмен құрамын тудырады және нәтижесінде адам ағзасында йодтың болмауына әкеледі.

Қазіргі өмір біздің алдымызда адам денсаулығына байланысты көптеген проблемалар туғызады. Йод биологиялық белсенділігі жоғары өмірлік маңызды микроэлементтерге жатады және көбінесе ағзаға жеткіліксіз мөлшерде енеді. Оның қосылыстары адам ағзасындағы метаболикалық процестерде маңызды рөл атқарады.

Бұл функцияда йодты басқа химиялық элементтермен алмастыруға болмайды. Тұрақты йод тапшылығы жағдайында қалқанша безінің гормондарының қалыпты өндірісі бұзылады. Денедегі йодтың болмауы метаболизмнің бұзылуын тудырады, зобтың дамуына ықпал етеді.

Соңғы жылдары қалқанша безінің ауруы ең көп таралған эндокриндік патологияға айналды және барлық эндокринологиялық аурулардың 79,4% құрайды. Йод жетіспеушілігінің сыртқы белгісі-қалқанша безінің ұлғаюы. Йод жетіспеушілігінен қалқанша безі ағзаны гормондардың жеткілікті мөлшерімен қамтамасыз ету үшін артады (дененің қорғаныс реакциясы).

Әр түрлі әдеби көздер бойынша йодтың 70-тен 80% - ы адам ағзасына тамақпен бірге түседі. Сау және тиімді жұмыс істейтін иммундық жүйесіз дене әлсірейді және әртүрлі инфекциялардан зардап шегеді.

Вирустық респираторлық аурулардың алдын-алу және емдеу өте маңызды. Мұнда эфир майларындағы эфирлердің антисептикалық және бактерицидтік қасиеттері бірінші орынға шығады. Олар бөлмені дезинфекциялап қана қоймайды, сонымен қатар ауаның ылғалдылығын оңтайлы мәнге жеткізеді, бұл суық тию үшін маңызды.

Алдын алу үшін фумигация, йод қосылыстары бар және адам ағзасына йод қабылдауды арттыруға арналған биологиялық қоспалар қолданылады. Бұқаралық ақпарат құралдарында йод бар препараттар кеңінен жарнамаланады, оларды қолдану ұсынылады. Бізді бұл мәселе қызықтырды.

Гипотеза: Азық-түлік адамға қажетті тәуліктік йод дозасын бере алмайды.

Өзектілігі. Жердің әрбір алтыншы тұрғыны йод тапшылығынан зардап шегеді. Су мен ауадан біз йодтың 10% - ын тұтынамыз, қалған 90% - ы азық-түлікпен қамтамасыз етіледі. Біз өз жұмысымызда Тамақ өнімдеріндегі йодтың құрамын көрсетуге тырысамыз.

Проблема. Йод тапшылығы аурулары адамның ең көп таралған жұқпалы емес ауруларының бірі болып табылады. Үшінші мыңжылдықтың қарсаңында Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы жүрек-қантамыр, онкологиялық патологияның жаһандық деңгейде ұлғаюымен йод тапшылығы ауруларының проблемасын бір қатарға қойды: бүкіл әлемде олар 200 миллионға жуық адамға әсер етеді және тағы миллиардқа жуық олардың даму қаупі бар. 1,5 млрд. астам жер тұрғындары үшін йодты жеткіліксіз тұтыну қаупі жоғары, 600 млн. адамда қалқанша безінің ұлғаюы (эндемиялық зоб деп аталады), ал көпшілігінде йод жеткіліксіздігінің салдарынан айқын ақыл — ой кемістігі бар.

"Йод тапшылығы үшін эндемикалық аймақтар"деген ұғым бар. Оларға дәстүрлі түрде Алтай, Орал, Орта Еділ аймағы, Орталық және Солтүстік Кавказ, ірі Сібір өзендерінің аңғарлары, Чернозем емес, Ростов және Амур облыстары, Приморье кейбір аудандары кірді. Енді мамандарға йод тапшылығы жоқ аумақты атау қиынға соғады.

Іс жүзінде бүкіл йодтың тамақпен және сумен қамтамасыз етілуі ұсынылған дозамен салыстырғанда 2-3 есе азаяды және күніне 40-80 мкг құрайды. Күн сайын біздің отандастарымыз кішкентайдан үлкенге дейін 100-200 мкг йод алмайды. Бұл өмірлік маңызды элементті жеткіліксіз тұтыну шамамен 100 миллион ресейліктің денсаулығына нақты қауіп төндіреді.

Йодтың ерекше биологиялық маңызы-бұл Қалқанша безінің гормондары молекулаларының құрамдас бөлігі: тироксин (T4) және триодотиронон (TZ). Организмге йодтың жетіспеушілігі қалқанша безінің гормондарының қалыпты синтезі мен секрециясын сақтауға бағытталған дәйекті бейімделу процестерінің тізбегін дамытуға әкеледі.

Егер денеде йод жеткіліксіз болса (және бұл сырттан 50 мкг-дан аз болған кезде пайда болады), қалқанша безі экстремалды режимде жұмыс істей бастайды, оның қандағы гормондарының деңгейі төмендейді. Барлық ішкі секреция органдарының қызметін бақылайтын және бағыттайтын Гипофиз дереу дабыл қағады. Бұл өз тиреотропты гормонын (TSH) шығаруды арттырады.Қалқанша безі осылайша тиреоидты фолликулалардың санын көбейту арқылы статус-квоны қалпына келтіруге тырысады, нәтижесінде оның массасы мен зобтың пайда болуына әкеледі. Алайда, егер бұл гормондардың жетіспеушілігі ұзақ уақытқа

созылса, онда қалқанша безінің көптеген ауыр ауруларының, соның ішінде зобтың түйінді түрлерінің дамуына бейім факторлар пайда болады.

Кейбір зерттеушілер йод тапшылығы қалқанша безінің қатерлі ісігінің жиі дамуына ықпал етеді деп санайды. Йод тапшылығының ең жаман салдары - ақыл-есі кем балалардың дүниеге келуі. Бұл дәлелденді: егер халықтың 10-15% – ында қалқанша безі 10% - ға өссе, IQ индексі-жеке интеллект көрсеткіші төмендейді.

Егер популяцияда зоб 15-20% болса, жалпы интеллект деңгейі шамамен 10-15% төмендейді. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы сарапшыларының пікірінше, йод жетіспеушілігі тиімді йод профилактикасымен алдын алуға болатын ақыл-ой кемістігінің ең көп таралған себебі болып табылады.

Зерттеу орны мен пәні. Зерттеу химия кабинетінде жүргізілді.

Біздің зерттеуіміздің мақсаты-йод тапшылығы мәселесін зерттеу және тамақ өнімдерінде йодтың болуын анықтау.

Біз алдымызға мынадай міндеттер қойдық:

• Осы тақырып бойынша әдебиеттерге шолу жасаңыз.

• Азық-түлікте йодтың болуын анықтаңыз.

• Қорытынды жасауға.

• Ұсынымдар беру

Қазіргі өмір біздің алдымызда адам денсаулығына байланысты көптеген проблемалар туғызады. Қазіргі уақытта әлемде "Қоршаған орта-адам ағзасы"жүйесіндегі йод теңгерімсіздігі проблемасына назар өсті.

Йод бәрін біледі. Саусақты кесіп тастағаннан кейін біз йод бөтелкесіне, дәлірек айтқанда оның алкоголь ерітіндісімен жетеміз. Йод-өте күшті антисептикалық препарат. Алайда, йод абразиялар мен сызаттарды майлау үшін ғана емес.

Йод биологиялық белсенділігі жоғары өмірлік маңызды микроэлементтерге жатады. Оның қосылыстары адам ағзасындағы метаболикалық процестерде маңызды рөл атқарады. Бұл функцияда йодты басқа химиялық элементтермен алмастыруға болмайды. Тұрақты йод тапшылығы жағдайында қалқанша безінің гормондарының қалыпты өндірісі бұзылады. Денедегі йодтың болмауы метаболизмнің бұзылуын тудырады, зобтың дамуына ықпал етеді.

Әр түрлі әдеби көздер бойынша йодтың 70-тен 80% - ы адам ағзасына тамақпен бірге түседі. Соңғы онжылдықта дүкен сөрелерінде әртүрлі йодталған өнімдер пайда бола бастады, дәріхана сөрелерінде йод қосылыстары бар және адам ағзасына йод ағынын арттыруға арналған биологиялық белсенді қоспалар пайда бола бастады. Бұқаралық ақпарат құралдарында йод бар препараттар кеңінен жарнамаланады, оларды қолдану ұсынылады. Мені бұл сұрақ қызықтырды.

Зерттеу гипотезасы-егер адам азық-түлік оны қажетті тәуліктік йодпен қамтамасыз ете алмайтындығын білсе, онда ол алдын-алу шаралары мен йодпен байытылған тағамның болуы туралы білуі керек.

Жұмыстың мақсаты оқушылардың ағзасындағы йод құрамын зерттеу және мектеп асханасының кейбір тағамдарындағы йод құрамын анықтау болды.

Берілген мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:

1. Осы мәселе бойынша әдебиеттерді зерттеу;

2. Құрамында йод бар өнімдерді қолданатындығын анықтау үшін оқушыларға сауалнама жүргізу;

3. Кейбір өнімдерде йод бар-жоғын зерттеңіз;

4. Барлық нәтижелерді талдаңыз, қорытынды жасаңыз және ұсыныстар беріңіз.

Зерттеу нысаны " орта мектебі" -нің оқушылары және құрамында йод бар Тамақ өнімдері болды.

Зерттеу тақырыбы адам ағзасындағы йод тапшылығы және кальциймен байытылған тамақ өнімдерінің болуы болды.

Зерттеу әдістері: бақылау, әдебиеттерді талдау, химиялық эксперимент, сауалнама.

Күрделі физиологиялық механизмдер, соның ішінде эндокриндік жүйе дененің бейімделуіне жауап береді. Бұл жағдайда гормондар адамға көмектеседі. Бірақ олар микроэлементтерсіз, атап айтқанда йодсыз өндіріле алмайды.

Сондықтан эндокриндік жүйенің қалыпты жұмыс істеуі организм үшін, әсіресе біздің ауданда өте маңызды, мұнда тұрғындар үшін бейімделу, өсу, негізгі метаболизм ғана емес, сонымен қатар без қызметінің бұзылуына жол бермеу керек.

Мен өз жұмысымда йодтың ағзадағы рөлі, йод тапшылығынан туындаған аурулар және олардың алдын алу әдістері сияқты маңызды мәселелерді қарастырдым. Ал бұл, өз кезегінде, көмектеседі ұқыпты қарауға, өз денсаулығына.

Біздің денсаулығымызда белгілі химиялық элемент маңызды рөл атқарады: йод. Біздің әрқайсымыз осы затты өз өмірімізде қандай да бір жолмен қолдандық, бірақ бұл жобада сіз бұрын ойламаған нәрсені білесіз. Йодтың ағзаға әсері өте маңызды: ол метаболизмге, адамның өсуіне және дамуына қатысады. Йодтың тәулігіне ұсынылатын дозасы - 0,15 мг, және сіз бұл ұсыныстарды ескермеуіңіз керек. Йодтың жетіспеушілігі ауыр зардаптарға әкеледі: бұл Қалқанша безінің аурулары, эндемиялық зобтың дамуы, гипотериоз, кретинизм. Өкпеден-бұл жиі бас ауруы, жүйке, есте сақтау қабілетінің нашарлауы, қан қысымының жоғарылауы, гемоглобиннің болмауы. Сонымен қатар, йодтың артық болуы қауіпті емес, өйткені бұл заттың тек 3 граммы адамдар үшін өлімге әкеледі! Шамадан тыс тұтынумен ол кеуде қуысының мүшелерін уландырады, мұрынның ағуы мен көздің ауырсынуын тудырады.

Негізгі бөлімі

Адам ағзасындағы йодтың қызметі

Әлемде шамамен 1,5 миллиард адам йод тапшылығынан зардап шегеді, ал– халықтың шамамен 70%. Айқын йод тапшылығы бар өңірлерде ақыл-ой дамуының орташа көрсеткіші басқа жерлерге қарағанда 20% - ға төмен. Әр адам ағзадағы йод құрамын, әсіресе әйелдер мен балаларды бақылауы керек.

Йод тапшылығының ең қауіпті көріністерінің бірі:

• ұрықтың туа біткен деформациясы,

• өлген балалардың дүниеге келуі,

• бедеулік,

• жүктілікті аяғына дейін көтермеу,

• балалардың өсуі мен дамуындағы артта қалуы,

• ақыл-ой кемістігі,

• қалқанша безінің қатерлі ісігінің даму қаупі.

Йод жетіспеушілігінің белгілері:

• қатты шаршау және шаршау;

• тітіркенуді жоғарылату, таңертең әлсіздік сезімі;

• гипотиреоз, яғни қалқанша безінің қызметі жеткіліксіз;

• эндометриялық зоб.

Йод жетіспеушілігін анықтайтын екі тест бар. Біріншісі-ең қарапайым, бірақ аз көрсеткіш. Алайда, оның көмегімен сіз ағзаңызға йод қажет пе, жоқ па білесіз. Екінші тест йод тапшылығының қаншалықты ауыр немесе жоқ екенін анықтауға көмектеседі, яғни ол ең дәл. Сонымен, алғашқы қарапайым тест келесідей.

Мақта тампонын йодтың алкоголь ерітіндісіне батырғаннан кейін, Қалқанша безінен басқа терінің кез-келген аймағына йод торын жағыңыз. Келесі күні бұл орынды мұқият қарастырыңыз. Егер сіз ештеңе таппасаңыз, онда сіздің ағзаңызға йод қажет, егер йод іздері қалса – сізде йод тапшылығы болмайды.

Бірақ екінші дәл тест. Ұйықтамас бұрын, білек аймағындағы теріге йод ерітіндісінің үш сызығын жағыңыз: жұқа, сәл қалың және қалың. Егер бірінші жол таңертең жоғалып кетсе-йодпен бәрі жақсы. Егер алғашқы екеуі жоғалып кетсе-денсаулық жағдайына назар аударыңыз. Егер бірде-бір сызық қалмаса, сізде йод жетіспейді.

Денедегі йодтың жетіспеушілігі де, артық болуы да оған зиянды, бірақ ол өте сирек кездеседі. Бұл жағдай мұрындағы шырыштың көбеюімен, суықтың, уртикарияның және басқа аллергиялық реакциялардың пайда болуымен сипатталады. Ересек адамның йодқа күнделікті қажеттілігі 0,1-0,2 мг құрайды.

Ол жүкті және бала емізетін әйелдерде, өте жоғары және төмен қоршаған орта температурасында, оттегі жетіспеген кезде артады. Йодтың көп бөлігі теңіз балдырларында кездеседі: 100 г құрғақ ламинарияда – 26-180 мг йод, 100 г құрғақ теңіз қырыққабатында – 200-220 мг, 100 г Теңіз балығы мен теңіз өнімдерінде – 300-ден 3000 мг-ға дейін.

Бұл тізімде сүт өнімдері көш бастап тұр. 100 г өнімде йод мөлшері келесідей: сиыр сүті – 16 мг, айран – 14 мг, кілегей – 9 мг, қаймақ – 8 мг.көкөністер мен жемістер сәл артта қалады. Йодқа бай: бұршақ-12 мг, сарымсақ – 9 мг, соя – 8 мг, жүзім – 8 мг, жасыл салат – 8 мг, редис – 8 мг, қызылша – 7 мг, қызанақ – 6 мг, картоп – 5 мг, сәбіз – 5 мг, жасыл бұршақ – 5 мг; алма, апельсин, шие, баклажан – 2 мг; алмұрт, өрік, қарлыған, қара қарақат-1 мг. Йод құрамындағы жармалар арасында бірінші орынды тары жармасы алады– 4,5 мг, одан кейін қарақұмық жармасы – 3,3 мг, содан кейін бидай – 1,5 мг және күріш – 1,3 мг.

Йодтың негізгі көздері-су мен тамақ, сонымен қатар тұз. Көкөністер мен дәнді дақылдардағы йодтың мөлшері олар өсірілетін топыраққа байланысты болғандықтан, ол стандартты мәндерден әлдеқайда төмен болуы мүмкін, яғни сіз оларға тек шартты түрде назар аудара аласыз.

Тағы бір нәрсе-өз сайтында өсірілген жемістер. Ресейдің солтүстігіндегі топырақ йодқа бай болғанымен, бағбандар көкөністер мен жемістердегі пайдалы элементтің құрамын арттыратын йод бар тыңайтқыштарды қолдана алады. Йод қорларын толтыру үшін теңіз өнімдерін – асшаяндарды, устрицаларды, крабдарды, теңіз балықтарын, теңіз қырыққабатын, теңіз балдырларын мүмкіндігінше жиі тұтыну керек.

Диетаға йодқа бай көкөністерді қосуды ұмытпаңыз: шалғам, спаржа, сәбіз, қызанақ, шпинат, картоп, ревень, бұршақ, құлпынай, қырыққабат, банан, саңырауқұлақтар, жұмыртқаның сарысы, пияз. Жазда және күзде үстеліңізді жидектермен, әсіресе Қарақат пен қара жүзіммен, шоколадпен және жаңа қызанақпен байытыңыз. Ұзақ сақтау және пісіру кезінде Тамақ өнімдеріндегі йод мөлшері азаяды. Осыған байланысты йодталған тұзды термиялық өңдеуден кейін тағамға қосу керек.

Денедегі йодтың орнын толтыру

Тамақ пен суда йодтың көп немесе аз болуына байланысты ас тұзын йодтау қолданылады, оның құрамында 1 тонна тұзға әдетте 10-25 г калий йодиді бар. Құрамында йод бар тыңайтқыштарды қолдану оның дақылдардағы құрамын екі есе және үш есе арттыруы мүмкін. Соңғы жылдары тұзды йодтаудан басқа, басқа өнімдерді йодтау кеңінен қолданыла бастады.

Йод кейбір нан-тоқаш өнімдеріне, сүтке қосылады, йод – актив, Йодомарин, Цыгапан, Кламин және басқалары сияқты йоды бар "диеталық қоспалар" деп аталатын ББҚ кеңінен таралуда. Денедегі йод құрамын толықтыруға арналған ең танымал дәрілердің бірі - "Йод-актив".

Біз бұл препараттың пайда болуына байланысты Павел Флоренскийге қарыздармыз. Инженер ретінде ол қатал және есептелген реалист болды. Ал ғылымда болса да, бала үлкен құмарлықтың. Павел Флоренский Фарадейдің кітабын алғаш оқыған кезде 10 жаста еді. Ал Майкл өмір бойы оның пұттары болды.

Флоренский, әрине, Фарадейдің йодты кім ашқанына ешқашан күмәнданған емес! Флоренскийдің соңғы ашылуы адамды ауыр аурулардан қорғауға қабілетті ерекше йодидті препараттың формуласы болғандығы кездейсоқ емес.

Ұлы орыс ғалымының ашылуы планетарлық мәнге ие. Өйткені, йод тапшылығы бүкіл әлемдегі азаматтарды алаңдатады. Шамамен 1,5 миллиард адам йод тапшылығынан зардап шегеді. Соның ішінде біздің елімізде халықтың шамамен 70% - ы йод тапшылығынан зардап шегеді. Қиындық, дәлірек айтқанда, апат планетада өршіп тұр. Йодтың үнемі болмауына байланысты адамдар кейде ақыл-оймен, тіпті ересектермен де жарқырамайды. Мұндай адамдар жарылғыш сипатқа ие, сондықтан көбінесе жұмыста және жеке өмірде сәтсіздікке ұшырайды.

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ғалымдары IQ интеллектінің коэффициенті организмдегі йодтың құрамына тікелей байланысты деген қорытындыға келді. Біздің аймақта мұндай қоспаларды қолдану өте маңызды, өйткені топырақта және сәйкесінше өнімдерде йод мөлшері өте аз. Сондықтан халықтың денсаулығы мен зияткерлік әлеуетін сақтау үшін йодтың жетіспеушілігін толықтыру қажет.

Тамақ өнімдеріндегі йод мөлшері

Әрбір ақпараттандырылған адам тамақтану мен тіршілік ету ортасы оның денсаулығына қаншалықты әсер ететінін біледі және сыртқы ортаның ағзаға жағымсыз әсерін болдырмауға тырысады. Тамақ өнімдеріндегі йодтың мөлшері, олар айтқандай, көп нәрсені қалайды.

Бұл Қалқанша безінің ұлғаюымен (эндемиялық зоб) көрінуі мүмкін. Құрамында йод бар өнімдерді үнемі пайдалану, олардың диетасын қанықтыру ағзаны йодтың жеткілікті мөлшерімен қамтамасыз ету туралы мәселені едәуір шешуге мүмкіндік береді. Азық-түлік өнімдеріндегі йод мөлшері бойынша көшбасшы теңіз қырыққабаты (Ламинария), жеуге жарамды теңіз балдыры деп атауға болады.

Йод витаминдермен және басқа да маңызды микроэлементтермен, мысалы, калий, бром, магниймен бірге бар, осындай көршіліктің нәтижесінде денеге оңай сіңеді және одан баяу шығарылады. Ламинария сонымен қатар асқазанның жұмысын жақсартуға көмектеседі және адам ағзасының қорғаныс қабілетін арттырады.

Организмге йодтың оңтайлы мөлшерін енгізу үшін құрамында көп мөлшерде йод бар тағамдарды жеу керек. Бұл йодталған тұз, теңіз өнімдері, көкөністер, жемістер, жаңғақтар, жарма және сүт өнімдері. Есте сақтау керек, аспаздық өңдеу және ұзақ уақыт сақтау өнімдердегі йод мөлшерін азайтады.

Сондықтан, мысалы, йодталған тұз пісіру процесінің соңында тағамға қосылуы керек. 1 грамм йодталған тұздың құрамында шамамен 30 мкг йод бар, сондықтан егер адам 5 грамм (бір шай қасық) йодталған тұзды тұтынса, ол күнделікті йод дозасын алады.

Біздің өнеркәсіп йодтың көп мөлшері бар өнімдерді шығаруды игерді: минералды су, сорпа текшелері, шырындар, қант, сүт өнімдері, нан және тіпті арақ.

Құрамында йод бар дәрілік препараттар

Антиструмин-құрамында калий йодиді бар йодты таблеткалар. Ол эндемиялық зобтың алдын - алу және зобтың диффузды формаларын емдеу үшін қолданылады. Йодинол - аралас препарат, йод пен поливинил спирті, айқын антисептикалық және антифункционалды әсерге ие.

Созылмалы тонзиллит, трофикалық және варикозды жаралар, термиялық және химиялық күйіктер, іріңді отит, озен, созылмалы периодонтит үшін қолданылады. Калий йодиді-түссіз немесе ақ кубтық кристалдар немесе иісі жоқ, тұзды-ащы дәмі бар ақ ұсақ кристалды ұнтақ.

Суда, алкогольде және глицеринде ериді. Гипертиреоз, мерез, көз аурулары, өкпе актиномикозы, кандидоз, бронх демікпесі және экспекторант ретінде эндемиялық зобты емдеу және алдын-алу үшін қолданылады. Кальцимин-йодбеген қышқылының кальций тұздарының және басқа йодталған май қышқылдарының қоспасы.

Ол иіссіз немесе май қышқылдарының әлсіз иісі бар үлкен сарғыш, майлы ұнтақ түрінде болады. Іс жүзінде суда ерімейді, алкоголь мен эфирде аз ериді, жылы сусыз хлороформда оңай ериді. Құрамында кемінде 24% йод және 4% кальций бар. Органикалық емес йод препараттарына жол беріледі: асқазан мен ішектің шырышты қабығын тітіркендірмейді, іс жүзінде йодизм құбылыстарын тудырмайды.

Атеросклероз, нейросифилис, бронх демікпесі, созылмалы бронхит және йод препараттарымен емдеу көрсетілген басқа созылмалы аурулар үшін қолданылады. Микроод-тиротоксикозды емдеу үшін қолданылатын йодтың, калий йодидінің және валерианның аралас препараты.

Натрий йодиді-иіссіз, тұзды дәмі бар ақ кристалды ұнтақ. Ауада ол йод шығарумен ылғалданады және ыдырайды. Суда, алкогольде және глицеринде ериді. Қасиеттері мен қолдану көрсеткіштері бойынша калий йодидіне сәйкес келеді.

Луголь ерітіндісі-калий йодидінің Сулы ерітіндісіндегі йод ерітіндісі. Сыртқа қолданылады үшін смазываний жұтқыншақ, көмей және тері зақымданған дрожжевыми грибками. Ішінде эндемиялық зобтың диффузды формаларын емдеу үшін тағайындалады.

Егер йод торы үш сағаттан кейін жоғалып кетсе - денеге йод қажет, 6-8 сағаттан кейін - йодтың болмауы шамалы, бір күннен кейін - организмдегі йод қалыпты немесе артық. Йод қорын толықтыру үшін йод торын қолдануға болмайды – бұл пайда әкелмейді, өйткені йод тұнбалары – бұл күшті бактерицидтік агент, ол теріге тиген кезде микробтарды ғана емес, сонымен қатар сау жасушаларды да өлтіреді.

Ас тұзындағы йод құрамын анықтау

Йодталған тұз (үш үлгі) Белгород қаласының сауда нүктелерінен сатып алынды. Ас тұзының әр үлгісінде йодтың сапалы анықтамасы йодид пен йодат үшін "дақ" әдісімен анықталды.

Ас тұзындағы йодтың сапалы анықтамасын біз "Дақ"әдісімен жүргіздік.

Ол үшін біз 25 мл 5% крахмал ерітіндісін алдық, оны 25 мл 12% калий йодиді ерітіндісімен араластырдық және 0,6 мл 10% тұз қышқылы ерітіндісін тамшуырмен қостық. Бұл шешім 3 күн ішінде талдауға жарамды.

Жоғарыда аталған барлық брендтердің аз мөлшерде ас тұзы булануға арналған шыныаяқтарға салынып, 2 тамшы реагент қосылды.

Реакция теңдеуі:

KIO3 + 5KI + 3H2SO4= 3I2 +3K2SO4 +3H2O

Осы зерттеу нәтижесінде барлық үлгілерде йод бар екендігі анықталды.

Тұздың барлық маркалары көк түске боялған.

Бөлінген йод крахмалмен көк түс береді.

I2 + крахмал = көк түс.

Жүргізілген жұмыс нәтижелері

Сауалнамаға қатысқан оқушылардың 80% - ы қандай өнімдерде йод бар екенін біледі.

Респонденттердің 75% - ы йодтың адам ағзасына қандай әсер ететінін білмейді.

Оқушылардың 70% - ы құрамында йод бар препараттар бар екенін біледі және көптеген адамдар оларды атай алады.

Респонденттердің 17% - ында йод жетіспеушілігімен байланысты аурулармен ауыратын туыстары немесе таныстары бар.

Кесте 1. Йод бар өнімдерді зерттеу нәтижелері

Зерттелетін өнім	Көк бояу
Бірден	2 сағаттан кейін
Теңіз орамжапырағы	++	+++
Алма		++
Құрма	+++	+++
Сәбіз		++
"Славянның" йодталған тұзы	+++	+++
Теңіз йодталған тұзы "Марвелла"	+++	+++
Теңіз йодталған тұз "4lafe"	+++	+++
Жасыл бұршақ	+	+++

Белгілі болғандай, йодтың көп мөлшері құрма, теңіз балдыры және йодталған тұзда кездеседі. 2 сағаттан кейін алма мен жасыл бұршақ қосылған пробиркада ашық көк бояу және теңіз балдырымен бояу пайда болды.

Йодтың жалпы сипаттамасы

Йод (Jodum) 1811 жылы француз химигі Бернар Куртуа теңіз балдырларының күлін күкірт қышқылымен өңдеу арқылы ашты.

XVII ғасырдың аяғы мен XVIII ғасырдың басы Еуропада үздіксіз соғыстармен атап өтілді. Көптеген зеңбіректер қажет болды, сондықтан көптеген нитраттар қажет болды. Селитра өндірісі бұрын-соңды болмаған ауқымда болды, қарапайым өсімдік шикізатымен қатар теңіз балдырлары да іске қосылды. Олар жаңа химиялық элементті тапты.

Химиктер йодты қара және сұр кристалдар ретінде сипаттайды, олар тән күлгін шағылысқан, өткір иісі бар. Олар қызған кезде күлгін түсті жұптар ерекшеленеді, соның арқасында элемент өз атауын алды.

Менделеевтің периодтық кестесінде элемент I (Iodum-дан) деп белгіленеді, 53-ші атомдық саны бар, белсенді бейметалдар мен галогендер тобына жатады. Элементтің химиялық қасиеттері хлорға ұқсас, тек оны балдырлардан/мұнай көздерінен алады, нәтижесінде металл жылтырлығы/өткір иісі бар кристалдар пайда болады. Сондай-ақ, зат бөлме температурасында да Ұшпа болып шықты. Минималды қыздыру кезінде ол өртеніп, буланып кетуі мүмкін. Жұп бұл ретте олардың жарқын күлгін түсі.

Йод, химиялық элемент, галоген, белсенді емес металл ретінде бірнеше ерекшеліктерге ие:

• күшті тотықтырғыш;

• оның негізінде бірқатар қышқылдар түзіледі;

• көк түрінде крахмалға қосылудың ерекше реакциясы бар;

• мет металдармен әрекеттеседі (нәтижесінде иодидтер пайда болады);

• қыздырудың арқасында сутегіге қосылады;

• заттардың буы улы (олардың әсерінен шырышты қабық әсіресе осал, ол бірінші кезекте зардап шегеді).

, эмоционалды тұрақсыздық, апатия.

Артық йодтың белгілері

Тәжірибе көрсеткендей, бәрі біркелкі болуы керек. Өйткені, йодтың зияны ойдан шығарылған факт емес, өйткені бұл элемент артық мөлшерде организм үшін қауіпті емес. Бұл галогенмен улану, созылмалы немесе жедел. Бірінші жағдайда, дене химиялық заттардың едәуір мөлшерін алады, бірақ жарқын клиникалық көрініс үшін бұл жеткіліксіз. Сондықтан алғашқы белгілер жылдар өткен соң пайда болуы мүмкін.

Уланудың жедел түрі жүрек-тамыр және тыныс алу жүйелерінің бұзылуына әкеліп соғады. Науқастың өміріне қауіп төніп тұр, ал денсаулығына мүгедектік төніп тұр.

Алайда, йодтың артық мөлшерін улану деп атауға болмайды. Көбінесе патология симптомдардың кешені ретінде көрінеді:

- Йододерма немесе терінің зақымдануы

- Науқаста (бет, мойын, қол, аяқ аймағы) безеуді еске түсіретін тән бөртпе пайда болады. Айырықша фактор - бұл қатты ыңғайсыздық, жану, қышу, сондай-ақ бірнеше түзілімдердің күлгін реңкпен бір нүктеге біріктірілуі.

-Конъюктивит. Шырышты қабаттар әсіресе галогенге осал, ол қабыну процестері, лакримация, көру қабілетінің нашарлауы ретінде көрінеді.

-Респираторлық аурулар. Тыныс алу жолдарының шырышты қабығының тітіркенуінен туындаған.

- Сілекейдің жоғарылауы. Сілекей бездері ағзадағы йод концентрациясының жоғарылауынан зардап шегеді, ісінеді және қабынуға ұшырайды.

Йодты өмірде қолдану.

Микроэлементтердің емдік қасиеттерін ескере отырып, оның негізгі рөлі адам ағзасының толық жұмыс істеуін қамтамасыз ету, сондай-ақ белгілі бір ауруларды жою болып табылады.

Бір стақан суға бірнеше тамшы йод (әсіресе сода, тұз) жұлдыру немесе жұлдыру шырышты қабығындағы басқа іріңді процестерден тез арылуға көмектеседі.

Йод торы өте жақсы анестезиялайды, қан ұйығыштарын ерітеді, қабынуды, ісінуді жеңілдетеді. Оны мақта тампонымен және дәріхана йод ерітіндісімен бояу жеткілікті. Ерекшелік-бұл кішкентай балалар, олардың нәзік терісіне зат өте агрессивті әсер етуі мүмкін.

Кем емес танымал раствор Люголя, олар смазывают мойнын кезінде ангине және жоғары ауырса және ангулярном стоматите.

Йод ерітіндісімен терінің зақымдануын дезинфекциялау оңай.

Адам ағзасындағы йод мөлшері

Адам ағзасында барлығы 20-дан 35 мг йод бар. Оның организмде таралуы өте біркелкі емес: ең аз йод қан мен бүйректе, ең алдымен қалқанша безде шоғырланған.

Йод біздің ағзамызға негізінен ас қорыту жүйесі арқылы енеді. Бейорганикалық йод қосылыстары (йодид тұздары) біз тұтынатын тамақ пен суда болады. Олар асқазан-ішек жолдарының бүкіл ұзындығы бойынша сіңеді, бірақ аш ішекте өте қарқынды. Сондай-ақ, йодтың түсуі өкпе арқылы жүреді, бұл әсіресе жағалаудағы теңіз аудандарында өте маңызды. Мысалы, ағылшын арнасы аймағында адам өкпе арқылы 70 мкг йод алады, ал қара және Азов теңіздері аймағында - 100 мкг-ден асады. 12 сағат ішінде адамның өкпесі арқылы өтетін 4000 литр ауада 0,044 мг йод бар, оның бестен бір бөлігі кері шығарылады. Йодтың аз мөлшері тері арқылы өтеді.

Қандағы йодқа келетін болсақ, оның құрамы әрдайым дерлік екенін айту керек. Қан плазмасында қанның барлық йодының 35% - ы бар, қалған 65% - ы қанның формалық элементтеріне келеді. Егер ағзаға тамақпен бірге йодтың Бейорганикалық тұздарының едәуір мөлшерін енгізсеңіз, онда оның қандағы деңгейі 1000 есе артады, бірақ 24 сағаттан кейін ол қалыпты жағдайға оралады. Қанда йод органикалық және бейорганикалық формаларда болады. Күні бойы қалқанша безден қанға 100-300 мкг гормоналды йодид кіреді. Денедегі йодтың мөлшері қалыпты жағдайда шамамен 10-15 мкг / л құрайды, ал йодтың жалпы жасушадан тыс қоры шамамен 250 мкг құрайды. Бұл қордың көп бөлігі ішекте сіңірілген йод.

Организмнен йодтың негізгі бөлінуі бүйрек арқылы несеппен жүреді (90% дейін). Оның аз мөлшері нәжіспен шығарылады және өте аз мөлшерде термен, әйелдерде сүтпен (баланы емізу кезінде), сілекеймен, өтпен және тыныс алу жолымен шығарылуы мүмкін.

Йодидтер ағзадан үздіксіз кетеді және олардың толықтырылуы сыртқы көздердің (тамақ, су, деммен жұту ауасы) және ішкі (қалқанша және сілекей бездері, асқазан сөлі) есебінен де үздіксіз жүреді. Денеде үнемі жүретін бұл процестер йодтың қалыпты деңгейін сақтайды.

Йодтың адам ағзасына пайдасы мен зияны.

Йодтың пайдасы адам ағзасына элементтің зиянына тікелей пропорционалды, әсіресе йодтың адам денсаулығы үшін пайдалы екенін және оның жалпы қабылданған стандарттарға сәйкес келмеуіне қауіп төндіретінін ескере отырып.

Йод гормоналды фонның тұрақтылығына жауап береді, иммунитеттің күйін, жалпы әл-ауқатты бақылайды, тірек-қимыл жүйесінің дұрыс дамуына көмектеседі, сонымен қатар ақыл-ой белсенділігіне ықпал етеді.

Құрамында йод бар препараттар шырышты қабынудан тез арылуға, терінің қабыну процестерін жоюға және жараларды дезинфекциялауға көмектеседі.

Сонымен қатар, йодпен улану оңай, бұл күнделікті тұтыну мөлшерінен асып түседі. Оның жетіспеушілігі депрессияға, өмірлік энергияның төмендеуіне, анемияға, жүктілік кезінде патологияның дамуына әкеледі. Йодтың артық болуы жүрек қызметінің бұзылуымен, ерлердегі потенциалдың төмендеуімен, әйелдерде түсік түсіру және мерзімінен бұрын босану ықтималдығымен байланысты ауруға қауіп төндіреді.

Өнімдердегі йод мөлшері.

Бұл күндері әр адам тамақтану, тіршілік ету ортасы оның денсаулығына қаншалықты әсер ететінін біледі және сыртқы ортаның ағзаға жағымсыз әсерін болдырмауға тырысады.

1. Теңіз балдырлары. Йодқа бай теңіз өнімдерінің бірі-теңіз балдыры деп аталатын ламинария. Ламинария-бұл Тынық және Солтүстік Мұзды мұхиттар бассейндерінің теңіздерінде мекендейтін ірі қоңыр балдырлар. Ежелгі заманнан бері олардың жағасында тұратын халықтар оны керемет тамақ өнімі және көптеген аурулардың алдын алу мен емдеудің тиімді құралы ретінде қолданған.

Ламинарияда жинау түрі мен мерзіміне байланысты 50-70, 000 мкг йод бар (орташа алғанда жалпы массаның 0,3%). Йод органикалық заттармен қосылыстарда кездеседі.

Теңіз орамжапырағы жарылыстар мен күйзелістерсіз ақырын йод тапшылығы жағдайында жоғалған біздің ағзамызға бұрынғы төзімділік пен сергектікті қайтарады. Алайда, йодтың күнделікті дозасын алу үшін күніне 100-200 г ламинарияны жеу керек, бұл Жапония немесе Корея тұрғындары үшін анағұрлым нақты.

2. Балық: майшабақ, қопсытқыш, треска, галибут, теңіз бассейні, тунец, лосось.

Теңіз балықтарында шамамен 70 мкг йод бар, ал бауырда - 800 мкг дейін. Тек 180 г кодты қолдану ағзаның йодқа деген күнделікті қажеттілігін жабады. Бұл микроэлементтердің көп бөлігі балық майында. Балық майындағы йод мөлшері 770 мг-ға жетуі мүмкін.ата-анасы оны диетаға енгізген балалар рахиттен ғана емес, йод тапшылығынан да қорғалған.

Тарақтар, крабдар, асшаяндар, кальмар, Мидия, устрицалар.

Ескерту. Көптеген адамдар тағамда балық, теңіз өнімдері және т.б. жеткілікті мөлшерде болса, йодты қосымша қабылдау қажет емес деп санайды. Егер сіз теңіз жағалауында өмір сүрмесеңіз және теңіз өнімдері сіздің мәзіріңіздің негізгі және тұрақты компоненті болмаса, онда сіз ағзаға йодтың жеткіліксіз түсуінен иммунитет алмайсыз.

Әрбір теңіз өнімдерінде йод бар, бірақ тунец, треска және асшаяндарда бұл әлдеқайда көп. Бауырдың жүз граммы - 350 мкг. Теңіз орамжапырағы мен ламинария-құрамында йод бар өнімдер. Жүз грамм 200 мкг құрайды. Барлық адамдар үшін қол жетімді-йодталған тұз, суда сұйылтылған екі грамм ғана күнделікті норманың жетіспеушілігін жабады. Ашық сақтау қажет емес, өйткені ол өзінің қасиеттерін жоғалтады

Йод жоқ өнімдер бар:

• бал;

• өсімдік майлары;

• дәмдеуіштер;

• апельсиндер;

• банандар.

Йод тапшылығы депрессияны тудырады, мидың жұмысын бұзады, артық салмақ жинауды ынталандырады. Өзіңізді осындай қиындықтардан қорғау үшін құрамында йод көп тағамдарды тұтыну керек.

Еттің түріне және өсуіне байланысты йод мөлшері өзгереді. 17 мкг шошқа еті және 12 мкг сиыр еті йодқа бай. Тауық жұмыртқасында 12 мкг йод бар.

Құлпынай. Қыста шырынды және дәмді құлпынай жоқ. Бірақ жазда сіз 200 грамм өнімді жеуіңіз керек. Бір порцияда 13 мкг бар.

Қара өрік. Бұл өнімді қолдану арқылы семіздік ықтималдығы төмендейді, сүйектер күшейтіледі, қандағы қант деңгейі төмендейді.

Картоп. Пайдасын сақтау үшін пісірілген картопты жеу керек. Дене өзін жүйке жүйесінің ауруларынан қорғайды, сүйектер кальциймен қаныққан.

Йодтың ашылу тарихы.

Йодты 1811 жылы француз технологиялық химигі Бернард Куртуа ашқан. Бернард Куртуа сол кезде сода алынған теңіз балдырларының күлін зерттей бастады. Ол күл ерітінділері буланған мыс қазандығы тез бұзылатынын байқады. Бірқатар тәжірибелер жасай отырып, Куртуа екі колбаны алды, олардың біреуіне темірмен күкірт қышқылын, ал екіншісіне алкогольмен теңіз балдырларының күлін салды. Тәжірибелер кезінде ғалымның иығында сүйікті мысық отырды. Бірде ол кенеттен секіріп, колбаларды қағып кетті, олардың мазмұны араласып кетті. Куртуа тамырлар құлаған кезде пайда болған шұңқырдың үстінде күлгін бұлт көтеріліп жатқанын көрді. Кейіннен концентрацияланған күкірт қышқылы бар теңіз балдырларының күлінің аналық (сұйылтылмаған) ерітіндісін арнайы қыздырып, ол қара жылтыр пластина кристалдары түрінде тұндырылған "керемет күлгін түсті булардың" шығарылуын байқады. "Бұрын белгісіз және бұрын - соңды болмаған таңғажайып бояу жаңа зат алынды деген қорытындыға келді", - деп жазды Куртуа өзінің естеліктерінде.

1813 жылы бұл зат туралы алғашқы ғылыми басылым пайда болды, оны әртүрлі елдердің химиктері, соның ішінде француз химигі Джозеф Гей-Луссак және ағылшын химигі Хамфри Дэви сияқты ғылым жұлдыздары зерттей бастады. Бір жылдан кейін бұл ғалымдар Куртуа ашқан заттың қарапайым табиғатын дәлелдеді, ал Гей-Луссак жаңа элементті йод деп атады (грек iodes - күлгінге ұқсас түс, қою көк, күлгін).

Қолдану

Медицина.Йодтың 5 пайыздық алкоголь ерітіндісі зақымданудың айналасындағы теріні зарарсыздандыру үшін қолданылады, бірақ организмде йод тапшылығы болған кезде ішуге болмайды.

Бұлшықет ішіне инъекциялар көп болған кезде, инъекция орнында науқасқа йод жасушасы үнемі жасалады, йод торы деп аталады — инъекциялар жасалатын аймаққа йод торы тартылады. Бұл инъекция орындарында пайда болған желектерді тез еріту үшін қажет.

Ол балама медицинада кеңінен жарнамаланады, бірақ оны дәрігердің рецептісіз қолдану аз негізделген және көбінесе әртүрлі жарнамалық мәлімдемелермен бірге жүреді.

Адам ағзасындағы йод мөлшері.

Адам ағзасында 25-тен 35 мг йод бар. Олардың кемінде 60% - ы қалқанша безде, 40% - ы бұлшықеттерде, аналық бездерде, қанда шоғырланған.Бұл өте аз, бірақ бұл элементтің мәні өте үлкен. Өйткені, йодтың көп бөлігі зат алмасуды реттейтін организмде жетекші рөл атқаратын қалқанша безінде болады. Сондықтан йод тапшылығы оның барлық жүйелерінің елеулі бұзылуына әкеледі. Нәтижесінде адамның ақыл-ой және физикалық дамуы зардап шегеді, эндемиялық зоб деп аталады[1].

Адамның йодқа күнделікті қажеттілігі 1 кг салмаққа шамамен 3 мкг құрайды. Жүктілік кезінде өсу мен гипотермияның жоғарылауымен бұл қажеттілік артады. Йодтың үлкен дозалары, қазірдің өзінде 2-3 г, адамдар үшін қауіпті. Бірақ бұл тек таза йод элементіне қатысты. Ал йодтың Бейорганикалық тұздары-йодидтер өте зиянсыз. Йодидтердің көп мөлшерін қабылдағаннан кейін қандағы йод концентрациясы 1000 есе артса да, 24 сағаттан кейін ол қалпына келеді. Йод ағзадан бүйрек және сілекей бездерімен шығарылады.

Йодтың биологиялық қызметі.

Йодтың негізгі биологиялық рөлі қалқанша безінің гормондарының (тироксин және триодотиронин) синтезінде жатыр, ол арқылы ол келесі әсерлерді жүзеге асырады:

• дененің өсуі мен дамуын ынталандырады

• тіндердің өсуі мен саралануын реттейді

• қан қысымын, сондай-ақ жүрек соғу жиілігі мен күшін арттырады

• көптеген биохимиялық реакциялардың жылдамдығын реттейді (арттырады)

• энергия алмасуын реттейді, дене температурасын көтереді

• ақуыз, май, су-электролит алмасуын реттейді

• витаминдер алмасуын реттейді

• тіндердің оттегі қабылдауын арттырады

• микробтардың қанын тазарту, ол қанға енген тұрақсыз микробтарды өлтіреді.

• ақыл-ой қабілеттерін арттыру.

• тітіркенуді азайту күніне бір шай қасық көк йод қабылдау арқылы шамадан тыс тітіркену мен стресстен арылуға болады.

Адам ағзасындағы йод тапшылығы.

Йод жетіспеушілігі күніне микроэлементтердің мөлшері 10 мкг-ден аз болса пайда болады. Бұл ауру базед ауруы деп аталады және оған әйел жынысы көбірек бейім. Ресейлік статистика көңіл көншітпейді. Азаматтардың шамамен 20% - ы белгілі бір түрде базед ауруымен ауырады. Негізгі ауру түрінде йод жетіспеушілігінің белгілері өте қарапайым. Йод жетіспеген жағдайда гормондардың жеткілікті мөлшерін өндіру өзгеріссіз қалуы үшін қалқанша безі артады.

Денедегі йод жетіспеушілігінің себептері:

• Микроэлементтердің азық-түлікпен келіп түсуінің қанағаттанғысыз мөлшері.

• Адамдардың теңіз өнімдерін аз тұтынуы.

• Йод тапшылығы бар аймақтарда йод профилактикасының болмауы.

• Диетада йодтың сіңуіне және кәдеге жаратылуына кедергі келтіретін факторлардың болуы (бромның, темірдің, марганецтің, қорғасынның, кальцийдің, хлордың, кобальттың артық мөлшерін қабылдау).

• Йодтың (литий карбонатының) сіңуін және жойылуын қиындататын дәрі-дәрмектерді қабылдау.

• Йод алмасуының бұзылуы.

• Радиациялық фонды ұлғайту.

• Қоршаған ортаның ластануы.

• Ағзаның аллергендерге сезімталдығын арттыру.

• Денедегі йодтың үнемі жетіспеушілігі "көзге" көрінеді бірден дерлік.

Денедегі йод жетіспеушілігінің белгілері:

1.Қалқанша безінің гормондарының өндірісін ұлғайту.

2.Білім жемсау.

3.Йод тапшылығы патологиясының пайда болуы:

• гипотиреоз (балалардағы экстремалды көріністер-кретинизм, ересектерде-микседема);

• күш жоғалту, жұмыс қабілетінің төмендеуі, ұйқышылдық, аяқ-қол, Магистраль, бет ісінуінің дамуы;

• холестериннің жоғары деңгейі;

• дене салмағын қосу;

• брадикардия (жүрек соғу жиілігі төмен аритмия түрі);

• іш қату;

• зияткерлік деңгейдің төмендеуі: ақыл-ой реакциясының баяулауы, танымдық функциялардың бұзылуы, назар.

• саңырау мылқау;

• параличтің әртүрлі түрлері;

Педиатр-дәрігер мен балалар эндокринологының қабылдауында тексеру барысында қалқанша безінің шамалы үлкейген балалары (тексерілген 150 адамның 50-і) 10-нан 16 жасқа дейінгі жас санатында анықталды: 35 қыз және 15 ұл. Ерекшелік критерийлері: ауыр соматикалық патология. Бастапқы тексеру кезінде жасы, бойы, дене салмағы, гипотиреоз симптомдарының ауырлығы, генетикалық бейімділіктің болуы бағаланды.

Қалқанша безінің патологиясының таралуына ықпал ететін факторларды талдау және йод тапшылығының жеке профилактикасын жүргізудің жүйелілігін анықтау үшін бала организміне йодтың түсуінің ықтимал қосымша көздерін және халықтың йод жеткіліксіздігінің профилактикасын жүргізуге уәждемесінің деңгейін зерттеу бойынша әлеуметтік сауалнама (50 отбасы) жүргізілді.

Өмір сапасын бағалау бойынша қайта сауалнама 3 айдан кейін жүргізілді. Зерттелетін топта 70% қыздар және 30% ұлдар болды. Тексеру нәтижесінде пациенттердің 80% - ы артық салмақ болды. Жыныстық жетілу жасындағы қыздардың көпшілігінде етеккір функциясының бұзылуы байқалды. Сауалнама нәтижелері бойынша 70 % (35) балада өмір сүру сапасының төмендегені анықталды: орташа төмен ("қанағаттанарлық") - 64 % (50 - ден 32), айтарлықтай төмен ("қанағаттанарлықсыз") - 6 % (3) балада. Ата-аналарға жүргізілген сауалнама нәтижесінде аналардың 70% - ында зоб-байланысты аурулар ( гипотиреоз, ЩЖ түйіндік түзілімдері және бір жағдайда гипертиреоз) диагнозы қойылғандығы анықталды. Жүргізілген профилактикалық әңгімелесуден 3 ай өткен соң 78% — ы (39 бала) профилактика жүргізгені, 22% — ы (11) йод профилактикасынан бас тартқаны анықталды.

құнарлылықтың төмендеуі (жыныстық жетілген ағзаның ұрпақты көбейту қабілеті), өлі ұрықтың тууы, туа біткен ақаулар;

Адам ағзасындағы артық йод.

Адамдар үшін тәулігіне уытты доза 2-5 мг, өлім - 35 - 350 мг болып саналады.

Көп жағдайда ағзадағы йодтың артық мөлшері зиянды өндірістерде жұмыс істеген кезде пайда болады, онда йод буларының көп мөлшері шығарылады. Денедегі йодтың шамадан тыс жоғарылауы тікелей улануға әкеледі. Егер улану туралы айтатын болсақ, онда йодпен улану белгілері кез-келген басқа улану белгілерінен ерекшеленбейді. Бұл құсу және іштің ауыруы. Жиі диарея. Ең жоғары жағдайларда, іс көптеген жүйке аяқтарының тітіркенуінен болатын соққының салдарынан болатын өлімге әкелуі мүмкін.

Денедегі артық йодтың себептері:

1) йод буларын деммен жұту кезінде;

2) йод препараттарын ұзақ уақыт қолданғанда;

3) ағзаға осы заттың өте үлкен дозаларын қолданғанда / енгізгенде - ұсынылған тәуліктік нормадан жүздеген есе артық;

4) йодқа жеке төзімсіздік кезінде;

5)сезімталдықтың жоғарылауымен-идиосинкразия (бұл реакция тітіркендіргішпен алғашқы байланысқаннан кейін, тіпті оның дозасы өте аз);

6) аталған бірнеше факторлардың үйлесуі кезінде.

7) йод алмасуының бұзылуы.

Артық йодтың белгілері:

Тыныс алу жолдарының шырышты қабығының тітіркенуі, ол жөтелмен, першениямен, мұрыннан шырышты бөлінудің болуымен көрінеді.

Конъюнктиваның тітіркенуі: лакримация, көздің қызаруы. Кейбір жағдайларда қабыну процесі кешіктірілуі мүмкін. Созылмалы конъюнктивит, сирек катаракта, оптикалық нервтің зақымдануы пайда болады, уақыт өте келе көру азаяды.

Сілекей, бұл сілекей бездерінің тітіркенуі мен ісінуінің салдары.

Йодтың артық болуымен терінің зақымдануы йододерма деп аталады. Бұл бет, мойын, аяқ-қолдардың терісінде жиі кездеседі. Бұл қышу немесе жанумен бірге жүретін безеу түрінде көрінеді. Безеу элементтері бірігуге бейім. Осыдан кейін диаметрі 3 см-ге дейін көк-қызыл түстің жұмсақ ауырсынатын түзілімдері пайда болады. Сондай-ақ, терінің зақымдануы уртикария түрінде, Рипс сияқты болуы мүмкін. Тері йодпен кристалдар түрінде байланысқан кезде күйік немесе дерматит пайда болуы мүмкін. Күйіктер өте терең. Кейбір жағдайларда қиын емделетін ойық жара ақаулары пайда болады.

Қорытынды

Жыныстық жетілу кезінде ағзадағы йод мөлшері азаяды, сонымен қатар оқу орындарында психикалық стресс артады деп қорытынды жасауға болады. Бұл дененің қалыпты жұмыс істеуі үшін микроэлементтердің көп мөлшерін қажет етеді. Ең көп тұтынылатын тағам йодқа бай емес болғандықтан, оның жетіспеушілігі туындайды. Йод бар дәрі-дәрмектердің көмегімен йод деңгейін теңестіруге және сақтауға болады. Бірақ оның алдында жақсы дәрігерден кеңес алу.

1. Ұсынылған гипотеза расталмады, тамақ денені қажетті йод мөлшерімен қамтамасыз ете алады.

2. Йод тапшылығы ауруларының алдын алудың негізгі шаралары теңіз өнімдерін (ламинария, майшабақ, камбала, треска, қызғылт лосось), йодталған тұзды және йодталған нан-тоқаш өнімдерін және йодпен байытылған басқа да өнімдерді тағамға тұтыну болып табылады.

3. Дүкендерінің сөрелеріндегі йодталған өнімдердің ассортименті аз, бұл оларды алдын-алу мақсатында толық пайдалануға мүмкіндік бермейді.

4. Құрамында йод бар дәрі-дәрмектерді қолдануға болады, бірақ эндокринологпен кеңескеннен кейін ғана.

5. Оқушылар көп мөлшерде йод бар өнімдерді аз пайдаланады. Бұл йод тапшылығының себептерінің бірі деп айтуға негіз береді.

6.Йодталған тұз құрамында йод жеткілікті, оны күнделікті тұтыну адамның йодқа күнделікті қажеттілігін қамтамасыз етеді.

Зерттеу нәтижелерін талдай отырып, біз оқушылардың мектеп асханасында бір рет әзірленген мәзір бойынша тамақтанып, йодтың белгілі бір мөлшерін алатындығын көреміз, бірақ бұл дененің қалыпты жұмыс істеуі үшін жеткіліксіз.

Соңғы онжылдықта дүкен сөрелерінде әртүрлі йодталған өнімдер пайда бола бастады, дәріхана сөрелерінде йод қосылыстары бар және адам ағзасына йод ағынын арттыруға арналған биологиялық белсенді қоспалар пайда бола бастады. Оқушылар да, олардың ата-аналары да йод тапшылығы ауруларының алдын алудың негізгі шаралары теңіз өнімдерін (ламинария, камбала, қызғылт лосось, треска, майшабақ), йодталған тұзды, йодталған нан-тоқаш өнімдерін және йодпен байытылған басқа да өнімдерді жеу болып табылатынын білуі тиіс.Біздің қаламызда йод тапшылығынан туындаған аурулар санының өсу динамикасын бақылай отырып, мен бұл проблеманың өте өткір тұрғанын және жыл сайын өсіп келе жатқанын түсіндім. Сондықтан біз бұл мәселеге көбірек назар аударуымыз керек, өйткені бәрі оған тап болуы мүмкін. Мен біздің топырақта өсірілген қандай өнімдерде ең көп йод бар екенін білдім.

Ұсынымдар

• Йод қорларын толтыру үшін теңіз өнімдерін – асшаяндарды, крабдарды, теңіз балықтарын, теңіз қырыққабатын, теңіз балдырларын мүмкіндігінше жиі тұтыну керек.

• Диетаға йодқа бай көкөністерді қосуды ұмытпаңыз: шалғам, спаржа, сәбіз, қызанақ, шпинат, картоп, ревень, бұршақ, құлпынай, қырыққабат, банан, саңырауқұлақтар, жұмыртқаның сарысы, пияз.

• Жазда және күзде үстеліңізді жидектермен, әсіресе Қарақат пен қара жүзіммен, шоколадпен және жаңа қызанақпен байытыңыз.

• Ұзақ сақтау және пісіру кезінде Тамақ өнімдеріндегі йод мөлшері азаяды. Осыған байланысты йодталған тұзды термиялық өңдеуден кейін тағамға қосу керек.

• Біз теңіз қырыққабатын таза түрде жеуге болмайтынын білеміз, сондықтан оны салаттарға қосуды ұсынамыз.

Йод тапшылығының алдын алу мақсатында оқушылардың тамақтануында міндетті түрде аптасына 1-2 рет балық, теңіз өнімдері,жемістер қосылуы тиіс, йодталған теңіз тұзын қолдана отырып, тағам дайындау міндетті.

Осы проблема бойынша жағдайды жақсарту үшін халық арасында ағарту жұмыстарын жүргізу қажет деп санаймын. Денедегі йод құрамын қадағалаңыз және сіз сау боласыз!

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Аликберова Л.Ю. "ізденушілерге арналған Химия кітабы". М. "Химия", 1995 жыл.

2. Гельгинс, Ю. А. Тамақ өнімдеріндегі йод құрамын анықтау / Ю. А. Гельгинс, П. Л. Синкевич // мектептегі Химия. – 2007. – № 1

3. Гиляров энциклопедиялық сөздік. Мәскеу: кеңес энциклопедиясы, 1986.

4. Йодты медицинада қолдану, йод препараттары / / "Сіздің денсаулығыңыз"клиникалық орталығының сайты.

5. Петровский Б. В. 3 томдық қысқаша медициналық энциклопедия. Мәскеу: кеңес энциклопедиясы, 1989.

6. Сатбалдина С.Т. Химия 8-9 сынып. "Ағарту". Мәскеу, 2005.

7. Слабо У., Персонс Т. жалпы химия. Мәскеу, 1979.

Кесте 1.

Өнім атауы	Йод құрамы, мкг%	Өнім атауы	Йод құрамы, мкг%
Бауыр майы	350-700	жұмыртқа	10,2
хек	160	Бидай ұны	9,7
минтай	150	қырыққабат	9,5
навага	140	тары	9,4
Тұздалған майшабақ	77	бауыр	8,7
треска	60	қызылша	6,8
горбуша	50	сәбіз	6,7
Бұршақ	12,8	картоп	5,8
Ет	11,4	сүт	5,8
Бұршақ	10,5	Қарақұмық жармасы	3,5

Мектеп оқушыларында йодты анықтау.

Зерттеуге 1,4,9,11 сынып оқушылары қатысты (барлығы 15 адам).

Біз йодтың 3-5% ерітіндісін алып, оны мақта тампонымен суладық, содан кейін йод ерітіндісін теріге әр түрлі ені бар үш жолақ түрінде қолдандық. Әр үзілісте зерттеу нәтижесі Тексерілді. Деректер журналға енгізілді. Әр оқушымен әңгіме өткізілді. Торды қолданғаннан кейін оның қанша уақыттан кейін жоғалып кететінін бақылаңыз. Егер тор 3-4 сағаттан кейін жоғала бастаса, онда йод ағзаға қажет, егер 6-8 сағаттан кейін жетіспеушілік байқалмайды, ал егер бір күннен кейін денеде йод қалыпты жағдайда болады.

Осы зерттеуді жүргізу кезінде бір маңызды шарт сақталады. Қолданылған йод торы бар аймақ терінің киіммен жанасу аймағында болғандықтан, тордың жай тозбауын қамтамасыз ету керек, әйтпесе сынама дұрыс нәтиже бермейді.

Йод тапшылығы бар барлық оқушылар 5 адам, бұл 30% құрайды.Негізінен организмде йодтың орташа деңгейі байқалады, бұл йод тапшылығының алдын алу қажеттілігін көрсетеді. Алайда ең дұрысы дәрігерден кеңес алу.

Денедегі йод мөлшері азаяды деп қорытынды жасауға болады, сонымен қатар бұл мектептегі психикалық стресстің жоғарылауымен бірге жүреді. Нәтижесінде балаға дененің қалыпты жұмыс істеуі үшін микроэлементтердің көп мөлшері қажет. Ең көп тұтынылатын тағам йодқа бай емес болғандықтан, оның жетіспеушілігі туындайды.

Мектеп асханасының тамақ өнімдерін йод құрамына зерттеу.

Зертханалық жағдайда өнімдердегі йодты сандық анықтау мүмкін емес, сондықтан ерітіндіге крахмал қосылғаннан кейін оны көк түстің қарқындылығы бойынша сапалы анықтау жүргізілді. Зерттелген үлгілердің түсі өнімдердің түс қарқындылығымен және белгілі йод құрамымен салыстырылды.

Йодтың болуын анықтау үшін келесі тағамдар алынды: Поллок, жұмыртқа, сәбіз, алма, картоп, қырыққабат, бұршақ.

6 пробирка алды:

1 түтік-Поллок

2 түтік - жұмыртқа

3 пробирка - сәбіз

4 түтік - алма

5 пробирка-картоп

6 пробирка-қырыққабат

7 пробирка - бұршақ

Зерттеу үшін біз зерттелген өнімдерді ұсақтадық, содан кейін 5 г ерітіндіге қосымша ұсақтап, 20 мл тазартылған су құйдық. Колбаға құйылып, 5 минут шайқалды. Содан кейін әр түтікке 2 мл ерітінді, 3 тамшы хлор суы (йодты растау үшін) және 2 мл крахмал ерітіндісі қосылды. Алды бояу көк түс.

MnO2+4HCl=Cl2+MnCl2+2H2O хлорлы су алу

2КІ + Cl2 = I2 + 2кcl өнім тұздарынан йодтың бөліну теңдеуі

2 түтігінде әлсіз бояу байқалады. 1 нөмірлі пробиркада ашық көк бояу байқалады.

Картопта, сәбізде және Алмада йодтың болуын анықтау үшін біз басқа әдісті қолдандық.

Стрептоцид ұнтағы (C6H8O2N2S) HCl ерітіндісіне қосылды, содан кейін алынған ерітінді картоп пен сәбізге тамшуырмен тамшылап, көк бояуды байқады. Күкірт ангидридінің иісі бар.

Кесте 2.

Зерттелетін материал	Содержание йода
Поллок жұмыртқа сәбіз алма картоп қырыққабат бұршақ	Ашық көк бояу әлсіз бояу Көк бояу Әлсіз бояу Көк бояу әлсіз бояу. әлсіз бояу.

Жұмыртқасы бар түтікте әлсіз бояу байқалады. Поллок бар түтікте күшті бояу бар. Қырыққабат пен алма бар түтікте біз әлсіз бояуды көреміз.

Біздің зерттеулеріміздің негізінде қорытынды жасауға болады: минтайда йод көп